بۆ ناوەڕۆک بازبدە

زازاکی

Ji Wîkîpediya, ensîklopediya azad.
زاراڤەیا زازاکی
وەلاتێن لێ تێئا خافتن  کوردستان
حەرێم ئاناتۆلیا
دیاسپۆرایا کوردان
ئاخڤەرێن زمانێ زکماکی 1.700.000 - 2.300.000[1]
مالباتا زمانی زمانێن هندئوو ئە ورۆپی
ئاوایێن کەڤن
سیستەما نڤیسێ تیپێن لاتینی،ئە رەبی
کۆدێن زمانی
Iسئۆ 639-2 ززا
Iسئۆ 639-3 ززا

جهێ زازاکی د ناڤ زاراڤایێن کوردی دە

زازاکی وەکی دملی، کردکیئوو کرمانجکی ژ تێ زانن، یەک ژ زاراڤایێن کوردی[2] یە کو ژئا لیێ کوردێن زازا ڤە تێئا خافتن

ل گۆری فیلۆلۆگنن رۆژاڤایی دملکی نە زاراڤایێ کوردییە، لێ زمانەکی کوردی[3] یە.ئا نگۆ ل گۆری وان زازاکی ژی مینا کورمانجی زمانەکی کوردانئە .

بەلاڤبوون

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

زازاکی ب پرانی ل باکورێ کوردستانێ تێئا خافتن، لێ ژئا لیێ هەژمارەکە بچووک ڤە ل هنەک هەرێمێن باشوورێ کوردستانێئوو ئاناتۆلیایا ناڤین ژی تێئا خافتن. وەکی دن ژ بەر سەدەمێن کۆچبەریێ د ڤان دەهسالێن بهوری دە، هەژمارەکە مەزن ژ زازاکیاخێفان ل گەلەک باژارێن ترکیەیێئوو رۆژاڤایێئە ورۆپایێ بەلاڤ بوونە. پارێزگەهئوو باژارێن کو ل وان زازاکی تێئا خافتنئە ڤ ن:

  1. ئاکسارای (حیلکەجیک)
  2. بدلیس (مۆدکان)
  3. چەولیگ (ئازارپێرت، بۆنگلان، چێرمە، دارا حێنی، گێخی، کانیرەشئوو خۆرخۆل)
  4. دێرسم (چەمشگەزەک، مازگێرد، پێرتاگ، پلەموریە، پولور، قسلەئوو خۆزات)
  5. دیاربەکر (چێرمووگ، چنار، ئەرخەنی، گێل، حێنێ، حەزرۆ، لجێ، کاراز، پاسوور، پیرانئوو شانکوش)
  6. ئەردێخان (مێردینک)
  7. ئەرزنگان (ئیلیچ، کەمالیە، کەماخ، مۆسەئوو تێرجان)
  8. گوموشخانە (شیرâن، کێلکیت)
  9. ئەرزرۆم (ئاشقەلە، چاد، حەسەنقەلەئوو خنووس)
  10. مەلەتی (شیرۆ)
  11. مووش (گمگم)
  12. رها (سێورەگ)
  13. سەمسوور (ئالدووش)
  14. سێرت (حەوێلا)
  15. سێواس (قەنگال، زارا، ئولاش، ماجیرانئوو دیڤریگی)
  16. خارپێت (دەپ، مادەن، میاران، پالۆ، قۆڤانجیان، سیڤریجەئوو خولامان).[4][5][6]

ل دەردۆرا سێ-چار ملیۆن کەس هەنە کو خوە وەک کرد، کرمانج، دملی یان ژی زازا دبینن.

بناڤکرنا خوەبخوە

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

کەسێن زازاکیاخێڤ زمانێ خوە ب هن ناڤێن جودا-جودا ناڤ دکن.

دئە نجاما خەباتا ستانداردیزەکرنا ڤێ زاراڤایێ دە، ژ ڤان ناڤان کرمانجکی هاتیە تەرجیهکرن[9]ئوو نها د وارێ نڤیسینێ دە ب پررانیئە ڤ ناڤ تێ بکارانین.

جهێ زازاکی د ناڤ زمانان دە

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

زازاکی یەک ژ زمانێن کوردی یە کوئە ڤ ژی زمانێئی رانیا باکورێ رۆژاڤایی یە.

ل سەر جهێ زازاکی د ناڤ زمانزانان دە دو نێرین هەنە. پرانیا زمانزانان دبێژن کو زازاکی یەک ژ زمانێن کوردی یە. ل گۆر پەتەر لەرجه[10] (1856-57)، فرەدرجه مüللەر[11] (1864)،ئا لبەرت ڤان لە جۆق[12] (1903)، ئەلی باننستەر سۆانە[13] (1913)، ک. ر.ئا ییۆوب، I.ئا . سمرنۆڤا[14] (1998)، م. ژ. کەنستۆوجز [15] (2004)، گüلشاتئا یگەن[16] (2010) زازاکی یەک ژ زمانێن کوردی یە. حەر وها ل گۆری پرانیا کوردان زازاکی یەک ژ زاراڤێن زمانێ کوردی یە. ل گۆر هن زمانناسان ژی زازاکی-گۆرانی نە زمانێن کوردی نە. جارا یەکەم ئۆسکار ماننئوو شاگرتێ وی کارل حادانکیئی دیا کرنە کو زازاکی نە زاراڤەیەکی کوردی یە[17]. ژ بەر ڤێ یەکێ هەتائی رۆ ژی هن زمانناس زازاکی وەکی زمانەکی جهێ قەبوول دکن.

د سالا 1985ان دە زانینگەها مجهگانێ (دیئا) تەرری لینن تۆدد لێکۆلینا ب ناڤێ ئا گراممارئۆ ف دمل (ئالسۆ کنۆونئا س زازا) پێشکێش کر[18]; در. لودوگ پاول ژ زانینگەها گەسسەنێ (ەوئا لمانئە ئوو نها ل زانینگەها حامبورگێ یە)[19]ئوو در. زüلفü سەلجانی ژی ژ زانینگەها بەرلینێ ل سەر زازاکییا دێرسمێ کتێب دەرئا نینە. دیسا، زمانناسئوو کوردناس ک. ر.ئا ییۆوبئوو I.ئا . سمرنۆڤا ژی ل سەر زازاکییا دێرسمێ کتێبەکئا مادە کرنە.[14] زمانناس گüلشاتئا یگەن ژی ل سەر زازاکی کتێبەکئا مادە کریەئوو ژئا لیێ زمانناسیێ ڤە زازاکیئا نالیز کریە[16]. حنەک زمانناسێن مینا کوردناس پرۆف. قاناتێ کوردۆ ژ زانینگەها زانینگەها لێنینگرادێ (سانت پەتەرسبورگ)[20]، پرۆف. در. د. ماجکەنزە ژ زانینگەها گەسسەنێ[چاڤکانی هەوجە یە]ئوو پرۆف. در. ژۆست گپپەرت ژ زانینگەها فرانکفورتێ ژی ل سەر زازاکی مەقالە نڤساندنەئوو لێکۆلین ژی چێکرنە.

ژئا لیێ تاریخا زمێن ڤە زازاکی زێدەترین ب زمانێ پارتی نێزکی نشان ددە.[چاڤکانی هەوجە یە]ئا نگۆ، زازاکیا وێ دەمێ ب پارتی رە پرر نێزیک بوویە،[چاڤکانی هەوجە یە] لێبەلێ پارتیا کو هات نڤیساندن، ب خوە نەبوویە. لێ هالێئی رۆ ژی زازاکی ژ هێلا گرامەرئوو پەیڤان، میناک سازکرنا دەما نهایینئوو گەلەک ژی گوهارنا دەنگێنئی رانیێن کەڤن خوە کەفش دکە.[چاڤکانی هەوجە یە] د ناڤ زمانێن کوردی دە زازاکیئوو گۆرانی گەلەک نێزکێ هەڤ ن.[چاڤکانی هەوجە یە]

د وارێ زانستی دە ژی نێزیکبوونێن جهێ هەنە. مرۆڤ دکانە ب پیڤانێن خوەروو زمانناسی نێزیک ببە،ئا ن ژی ل گۆر پیڤانێن جڤاکیئوو زمانناسی ب هەڤ رە. کەسێن کو زمێن ژ جڤاکێ ب تەڤاهیئی زۆلە دکن مەیلا وانئە وئە کو زازاکی وەکە زمانەکی سەربخوە نیشان بدن. کەسێن کو زمێن وەکەئە نداکی زیندە یێ جڤاکی دنرخینن، مەیلان وانئە وئە کو دڤێ جڤاکائا خافتڤانێن ڤی زمانی خوە چاوا ب ناڤ دکە، ناسنامەیا وێئوو زمانێ وێ ژی وەها بە.

ژ بۆ ستاندارتکرنا زازاکی د سالا 1996'ان دە ل ستۆجکهۆلمێ گرووبا خەباتە یا ڤاتەیی هاتئا ڤاکرن. د سالا 2004'ان دە ل فرانکفورتێ ئەنستیتویا زازاکی هاتئا ڤاکرن. ژ بۆ رۆژانەکرنا زازاکی د سالا 2010'ان دە زوان-کۆم هاتئا ڤاکرن.

دەڤۆکێن زازاکی

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
     زازاکیا باکور      زازاکیا ناڤین      زازاکیا باشوور

د زازاکی دە گەلەک دەڤۆکێن بچووک هەنە. ل گۆر زمانناسئوو نڤیسکارێن کو ل سەر زازاکی دخەبتن، مەرڤ دکانە ب گشتی زازاکی بکە دو دەڤۆکێن مەزن:[21][22]

  1. زازاکیا باکورئا ن ژی دەڤۆکا (شیوەیا) دێرسمێ: ل هەرێما دێرسیم، ئەرزنگان، گوموسخانە (شیرâن، کێلکیت)، قۆچگری، خنووسئوو گمگمێ تێ قسە کرن. مەرڤ دکانە ببێژە کو کوردێن ەلەوی داخفن.
  2. زازاکیا باشوورئا ن ژی دەڤۆکا (شیوەیا) دەرڤەیی دێرسمێ: ل چەولیگ، ئەلەزیز، دیاربەکرئوو سوێرەکێ تێ قسەکرن. مەرڤ دکانە ببێژە کو کوردێن سوننی داخفن.

ل گۆر هن زمانناسانئوو نڤیسکاران ژی د زازاکی دە سێ دەڤۆکێن سەرەکە هەنە.

  1. زازاکیا باکور: ل هەرێما دێرسیم، ئەرزنگان، گوموسخانە، قۆچگری، خنووسئوو گمگم تێ قسە کرن.
  2. زازاکیا ناڤین: ل چەولیگ، ئەلەزیزئوو هن قەزایێن دیاربەکرێ تێ قسەکرن.
  3. زازاکیا باشوور: ل هەرێما چێرمووگ، سوێرەکئوو ئالدووشێ تێ قسەکرن.

میناک

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
  • د ناڤ دەڤۆکێن زازاکی دە هن پەیڤێن سینۆنیم:
باکور باشوورئوو ناڤەندی کورمانجی
دۆمان قەچەک، قژ، تووت، گەدە، لەییر زارۆک
ناس کەردەنە شناسناییش، ناس کەردش ناس کرن
نیا دایەنە، قایت کەردەنە ەونییایەنە،ئۆ ونییاییش نهێرین، قەید کرن
وەرتە (< ترک.) مییان ناڤبەر، مییان
تهال ڤەنگ ڤالا، تال
کەپووگە ڤنی، زنجە، پرنکە بێڤیل، پۆز، کەپوو
کەمەرە کەررا، سییە کەڤر
  • د دەڤۆکێن باکورئوو باشوور دە دو قەرتافێن مەستارێ هەنە (ژ بۆ لێکەران -ەنە، ژ بۆ ناڤان -ش). د دەڤۆکا ناڤین (ناڤەندی) دە تەنێ -ش هەیە.
باکورئوو باشوور ناڤەندی کورمانجی
کەرد-ەنە کەرد-ش کرن (لێکەر)
کەرد-ش کەرد-ش کرن (ناڤ)
  • ل گۆر دەڤۆکان ژی:
باکور باشوور ناڤەندی کورمانجی
کی ژی زی ژی
  • د ناڤ دەڤۆکێن زازاکی دە گوهەراندنا دەنگێن کئوو چ:
باکور (گشتی) چێ چێنا جێن- جێرا(ی)ەنە جی
باکور (هندکاهی) کێ کێنا گێن- گێرا(ی)ەنە گی
باشوورئوو ناڤەندی کەیە کەینا گێن- گێرایەنە، گەیرایەنە، گەیراییش گی/گ
کورمانجی خانی کەچ گرتن (دەما نکا) گەرین گوو
  • ل گۆر دەڤۆکان گوهەراندنا دەنگێن ژ، زئوو ج
باشوورئوو ناڤەندی رۆج/رۆژ زەواج/زەواژ (< ئار.) لاج/لاژ ڤاج-/ڤاژ- دەج/دەژ پۆج-/پەوج-/پەوژ-
باکور رۆز زەوەز لاز ڤاز- دەز پۆز-
کورمانجی رۆژ زەواج لاو بێژ- ێش پژاندن (دەما نکا)

رێزمان

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
 گۆتارا بنگەهین: رێزمانا کوردی

زایەند

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

حەمی پەیڤێن زازاکی د هالێ خوەسەر دە یان نێرئوو یان مێ نە. د رەنگدێرئوو لێکەران دە ژیئە ڤ تایبەتمەندی وسا یە. چەندئی ستسنا هەنە، لێ پەیڤێن مێ ب گشتی د داویێ دە دەنگێ "-ە" دگرن، پەیڤێن پرژمار ژی د داویێ دە دەنگێ “-ی” دگرن. میناک:

یەکژمار پرژمار
نێر مێ نەتەواندی تەواندی
گۆلک گۆلکە گۆلکی گۆلکان
مەردم مەردمە مەردمی مەردمان

ئەڤ پەیڤ ل هەر سێ هالان ژی د کورمانجی دە مینا “گۆلک” تێ نڤیسین. یانی، د کورمانجی دە هەتا کو پەیڤ د ناڤ هەڤۆکێ دە نەیێ خەبتاندن، دیار نابە کو گەلۆ کا پەیڤ نێر، مێ یان پرژمارئە . لێ د زازاکی دە پەیڤ ب تەنا سەرێ خوە ژی تایبەتیا خوە نیشان ددە.ئە ڤ تایبەتمەندی د زمانێ کەڤنارە دە هەیە. د رەوشا تەواندی دە قەرتافا پرژمارییێ "-ان"ئە .

زەمیرێن کەسی (جهناڤێن شەخسی)

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
کەس کردکی کورمانجی سۆرانی کەلهووری لەکی حەورامی
نەتەواندی تەواندی نەتەواندی تەواندی
1. یەکژمار ەز م(ن) ەز من من من م من
2. یەکژمار ت تۆ تو تە تۆ تو تو تۆ
3. یەکژمار (نێر) ۆ ەی ەو وی /ئە وی ەو ەو و اد
3. یەکژمار (مێ) ا ایە وێ /ئە وێ ادە
1. پرژمار ما ەم مە ێمە یمە یمە ێمە
2. پرژمار شما هوون وە ێوە یوە هومە شمە
3. پرژمار ێ ینان ەوانا وان ەوان ەوان ون ادی

دەما بۆری

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
برەسەر زازاکی زازاکی کورمانجی سۆرانی
سێڤ،سایە (مێ)

گۆشت (نێر)

من گۆشت وەرد من سایە وەردە من سێڤ/گۆشت خوار (من) خواردم
تۆ گۆش وەرد تۆ سایە وەردە تە سێڤ/گۆشت خوار (تۆ) خواردت
ەی گۆشت وەرد (نێر) ەی سایە وەردە وی سێڤ/گۆشت خوار(نێر) (ەو) خواردی
ایە گۆشت وەرد (مێ) ایە سایە وەردە وێ سێڤ/گۆشت خوار(مێ) (ەو) خواردی
ما گۆشت وەرد ما سایە وەردە مە سێڤ/گۆشت خوار (ێمە) خواردمان
شما گۆشت وەرد شما سایە وەردە وە سێڤ/گۆشت خوار (ێوە) خواردتان
ینان گۆشت وەرد ینان سایە وەردە وان سێڤ/گۆشت خوار (ەوان) خواردیان

دەما نها

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
کردکی کورمانجی کورمانجیائا نادۆلا ناڤن حەورامی سۆرانیا ئەردەلانی سۆرانیا هەولێری کەلهووری
ەز شنا ەز دچم ەز تەرم ەمن/من لوو/ملوو منئە چم من/ەمن دەچم من/م چم/دچم
ت/تو وەنی/وەنا تو دخوی تو توخی تۆ/ەتو/تو وەری/مۆری تۆئە خوەیت تۆ/ەتۆ دەخۆی توو/تۆ/ت خوەی/دخوەی
ۆ/ا کەنۆ/کەنا ەو دکە ەو تکە اد کەرۆ/مکەرۆ ەو/ۆئە کات ەو دەکات ەو/ۆ کەید/دکەی
ما زانێ/زانیمە ەم دزانن ەم تزاننی ێما/ێمە زانمە/مزانمە ێمەئە زانیم ێمە دەزانین یمە زانیم/دزانیم
شما رشنەنێ هوون/هنگ درژینن وون ترژینن شما/شمە رشید/مەرشید ێوەئە رێژنن/ەرێشنن ێوە دەرێژنن یوە/یوووە رشنن/درشنن
ێ ڤینەنێ ەو دبینن ەونا تۆینن ەد وینێن/مۆینێن ەوانەئە وینن ەوانە دەبینن ەوانە دوینن/دینن

راوەیا فەرمانی (یمپەراتیف)

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
کردکی کورمانجی حەورامی ئەردەلانی سۆرانیا هەولێری کەلهووری
شۆ! بچە! / هەرە! بلوو! بچۆ! چۆ! بچۆ! بچۆ!
بێ! بێ! / وەرە! بۆرێ! بێ! بێرە! بێ! وەرە! بەو!
بکە! بکە! کەرە! بکە! بکە! بکە!
بوەرە! / بوورە! بخوە! وەرە! بخوە! بخۆ! بخوە!
بڤینە! ببینە! بوینە! بوینە! ببینە! بوین! / بین!
ڤاژە! / ڤاجە! بێژە! واچە! / باچە! بێژە! بلە! بیژ!
بڤارە! ببارە! بوارە! بوارە! ببارە! بوار! / بار!

خەباتا ستانداردیزەکرنێ

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

خەباتا ستانداردیزەکرنا زازاکی د سالا 1996ان دە ل سوێدێ بئا ڤاکرنا گرووبا خەباتە یا ڤاتەیی دەستپێ کر. ڤێ کۆما خەباتێ سەرێ پێشیئە نجامێن کۆمبوونێن خوە وەکی برۆشور بەلاڤ کر، لێ دوو رە کۆڤارەکە ب ناڤێ ڤاتە دەرخست.ئە ڤ کۆما خەباتێ هەتا نها 22 جاران بۆنا ستانداردیزەکرنا ڤێ زاراڤایێ کۆم بوویە. ڤێ خەباتێ پێشی ل نڤیسینا ڤێ دییالەکتێئوو گەشبوونائە دەبیاتا وێ ڤەکریە.ئە ڤ خەبات بئا وایەکی بیستیقرار هەر بەردەوامئە .

د ستانداردیزەکرنا کرمانجکی (زازاکی) دە ژ کریتەرێن هلبژارتنئا ن ژی تەسبیتکرنا فۆرما پەیڤان یەک ژێئە ڤئە کو، دڤێ دیالەکتێن کوردی نێزی هەڤ ببن.

د چارچەوەیا خەباتا ستانداردیزەکرنان زاراڤایێ زازاکی دە کۆڤارا ڤاتەیێ کو دەنگێ گرووبا خەباتە یا ڤاتەیی یەئوو خوەروو ب کرمانجکی (زازاکی) دوەشە، هەتا نها 39 هەژمار وەشیایە.[23] فەرهەنگا ترکی-کرمانجکی (زازاکی) کو ژ پەیڤێن ستانداردکری پێک تێ[24]ئوو فەرهەنگا کرمانجکی (زازاکی)-ترکی کو ژ پەیڤێن ستانداردکریئوو ڤەرسیۆنێن وان پێک تێ.[24] گرووبا خەباتە یا ڤاتەیی، فەرهەنگێ کرمانجکی (زازاکی)-ترکی/کıرمانججا (زازاجا)-تüرکچە سöزلüک، وەشانخانەیێ ڤاتەیی،ئی ستانبول، 2009</ref> جارا سسێیان وەکی چاپا فرەهکری هاتن وەشاندن. دیسا، کتێبا راستنڤیسا زازاکی یا ب ناڤێ راستنوشتشێ کرمانجکی (زازاکی)) ژئا لیێ ڤێ کۆمێ ڤەئا مادە بووئوو هات وەشاندن.[9]ئە ڤ خەباتێن هانێ یێنئۆ رگانیزەکری پێشی ل گەشەدانا نڤیسینا زازاکی ڤەکرن کو ب دەهان کتێب ل گۆر ستانداردێ ڤاتەیی هاتن وەشاندن.

فەرهەنگۆک

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
 حەژمارێن کردکی
هژ. کردکی کورمانجی سۆرانی
0 سفر سفر سفر
1 یەو یەک یەک
2 د، دد دو، دودو دوو
3 هیرێ سێ سێ
4 چار چار چوار
5 پانج پێنج پێنج
6 شەش شەش شەش
7 هەوت هەفت هەوت
8 هەشت هەشت هەشت
9 نەو نەه نۆ
10 دەس دەه دە
هژ. کردکی کورمانجی سۆرانی
11 یەوەندەس یازدەه یازدە
12 دووێس دوازدەه دوازدە
13 هیرێس سێزدەه سێزدە
14 چارێس چاردەه چواردە
15 پانجێس پازدەه پازدە
16 شییێس شازدەه شازدە
17 هەوتێس هەڤدەه هەڤدە
18 هەشتێس هەژدەه هەژدە
19 نەوێس نۆزدەه نۆزدە
20 ڤیست بیست بیست
21 ڤیستئوو یەو بیستئوو یەک بیستئوو یەک
هژ. کردکی کورمانجی سۆرانی
30 هیرس سی سی
40 چەورەس چل چل
50 پانجاس پێنجی پەنجا
60 شەشتی شێست شێست
70 هەوتای هەفتێ هەفتا
80 هەشتای هەشتێ هەشتا
90 نەوای نۆد نەوەد
100 سە سەد سە، سەد
500 پانج سەی پێنج سەد پێنج سەد
1000 هەزار هەزار هەزار
 دەمسال
نامەیێ مەوسمان
وسار حامنان پاییز زمستان
 مەهێن کردکی
نامەیێئا شمان/مەنگان
مەه کردکی
1 چەلە
2 سباتە
3 ئادارە
4 نیسانە
5 گولانە
6 حەزیرانە
7 تەمموزە
8 تەباخە
9 ئێلولە
10 تەشرینا ڤەرێنە
11 تەشرینا پەیێنە
12 کانوونە
 ناڤێن رۆژان
نامەیێ رۆژان
کردکی کورمانجی
شەمە شەمی
یەوشەمە یەکشەم
دشەمە دوشەم
سێشەمە سێشەم
چارشەمە چارشەم
پانشەمە پێنجشەم
ینە ین
 ناڤێن رەنگان
نامەیێ رەنگان
کردکی کورمانجی لەکی
سپی سپی سپێ، چەرمێ
سییا، قەر رەش رەش، سێ
کەوە، کهۆ شین کاوو
سوور سۆر سۆر
سەوز، هەوز، کەسک، یاشل کەسک سوز
قەوەیی قەهوەیی هۆیل، قەهڤەیی
گەور گەور خاکی
زەرد، چەقەر زەر زەرد

تێکلدار

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

مژارێن تێکلدار

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]

چاڤکانی

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
  1. ^ دووس (ئەدت)ئە خترا، د. (دورک) گۆرتەر، گووسئە خترا، تهەئۆ تهەر لانگواگەسئۆ فئە ورۆپە: دەمۆگراپهج، سۆجۆلنگوستجئا ندئە دوجاتۆنال پەرسپەجتڤەس، مولتلنگوال ماتتەرس (2001). Iسبن 1-85359-509-8. پ. 415. ئاججەسسەدئۆ نلنەئا ت گۆۆگلە بۆۆک سەارجه.
  2. ^ لەرجه، پەتەر I. (1857)، فۆرسجهونگەن üبەر دە کوردەنئو ند دە Iرانسجهەن نۆردجهالداەر - باند I، ست. پەتەرسبورگ;
    لاتهام، رۆبەرت گۆردۆن (1862)، ئەلەمەنتسئۆ ف جۆمپاراتڤە پهلۆلۆگی. پوبلسهەر: والتۆنئا ند مابەرلی، لۆندۆن، س. 260 : "تهە زازا سئا کورد دالەجت فرۆم تهە نۆرته-وەستەرن فرۆنتەر";
    لەپسوس، جارل رجهارد (1863)، "کورد (زازا دالەجت)”، ستانداردئا لپهابەت فۆر رەدوجنگئو نورتتەن لانگواگەسئا ند فۆرەگن گراپهج سیستەمس تۆئا ئو نفۆرمئۆ رتهۆگراپهی نئە ورۆپەان لەتتەرس. پوبلسهەر: وللامس & نۆرگاتە، پ. 136-137 & 301;
    مüللەر، فرەدرجه (1865) بەترäگە زور کەننتنسس دەر نەوپەرسسجهەن دالەکتە: زازا-دالەکت دەر کوردەنسپراجهە (ئاوس دەم نۆڤەمبەر-حەفتە دەس ژاهرگانگەس 1864 دەر ستزونگسبەرجهتە دەر پهل.-هست. جلاسسە دەر کاس.ئا کادەمە دەر وسسەنسجهافتەن، خلڤIII. بد.، بەسۆندەرسئا بگەدروجکت) ، جیلد: 3 );
    بۆنوجک، ژامەس (1873)، تهە ترەاسوریئۆ ف لانگواگەس;ئا رودمەنتاری دجتۆناریئۆ فئو نڤەرسال پهلۆلۆگی، لۆندۆن : حاللئا ند جۆ.، ر. 300 "زئازئا. کئوردIسح دالەجتئۆ ف ن.و. پەرسا،ئا للەد تۆ بئوکحئارئەئە.");
    ژابا،ئا لەخاندرە & ژوست، فەردناند (1879) دجتۆننارە کوردە-فرانچاس، ست.-پéتەرسبۆورگ، جۆممسسۆنارە دە ل'ئاجادéمە مپéرالە دەس سجەنجەس);
    حۆوتوم-سجهندلەر،ئا . (1884)، "بەترäگە زوم کوردسجهەن وۆرتسجهاتزە"، زەتسجهرفت دەر دەوتسجهەن مۆرگەنلäندسجهەن گەسەللسجهافت، بد. 38);
    ئالبەرت سۆجن، “دە سپراجهە دەر کوردەن”، گروندرسس دەر Iرانسجهەن پهلۆلۆگە،ئە دتۆر: ولهەلم گەگەر &ئە .کوهن، باند: I، ستراسسبورگ 1898، پ.250);
    لە جۆق،ئا لبەرت ڤۆن (1903)، کوردسجهە تەختە، رەجهسدروجکەرە، بەرلن;
    سۆانە،ئە لی بانستەر (1913)، گراممارئۆ ف تهە کورمانژیئۆ ر کوردسه لانگواگە، لۆندۆن 1913 /ئە . س. سۆانە (1909)، نۆتەسئۆ ن کوردسه دالەجتس،ئا جلاسسج رەفەرەنجە تۆۆلئۆ ن تهە کوردسه دالەجتس فرست پوبلسهەد Iن 1909،ئا سانئە دوجاتۆنال سەرڤجەس، 2003 - 98 سایفا، س.6);
    فۆسسوم، لودڤگئۆ لسەن (1919)، ئا پراجتجال کوردسه گراممار، تهە Iنتەر-سینۆدجالئە ڤ. لوتهەرانئۆ رەنت -مسسۆن سۆجەتی،ئا وگسبورگ پوبلسهنگ حۆوسە، مننەاپۆلس "ئاسئا جۆنجلوسۆن، وە سەەم تۆ بە ژوستفەد ن ماکنگ تهەئا سسەرتۆن، تهات فۆر لنگوستج پورپۆسەس، وە مای جۆللەجتئا لل تهە کوردسه دالەجتس نتۆ تهرەە لارگە گرۆوپس، جۆڤەرنگ تهە تهرەە لارگە دسترجتسئۆ ف نۆرته، جەنترال،ئا ند سۆوته کوردستان. Iن نۆرته کوردستان وە هاڤە تهە زازا گرۆوپ، ن جەنترال کوردستان وە هاڤە تهە کەرمانژ گرۆوپ،ئا ند ن سۆوته کوردستان وە هاڤە تهە لورئا ند کەلهور گرۆوپ.");
    بەدرخان، جەلادەت (1933) “زارێ دوملیئوو مەولوودا 'ئوسمانئە فەندی” حاوار، حەژمار: 23، 25 تیرمەه (تەمموز) 1933، ر. 1-6 "زارێ دوملی:ئە ڤ زار زمانێ کوردێن دوملیئا ن زازا نە. کوردێن دوملی د وەلاتێ ژۆرین د رۆژاڤایێ وی وەلاتی دە روونشتی نە.");
    سافراستان،ئا رسهاک (1948)، کوردسئا ند کوردستان، حارڤلل پرەسس، لۆندۆن .ر.106 "تهە تربەسئۆ ف دەرسم سپەاک تهە زازا-دالەجتئۆ ف تهە کوردسه لانگواگە");
    مججاروس،ئە رنەست ن. (1958)،ئا کوردسه گراممار،ئا مەرجان جۆونجلئۆ ف لەارنەد سۆجەتەس، س.1);
    بەدرخان، جەلادەتئا ل & لەسجۆت، رۆگەر (1970)، گراممارە کوردە، ماسۆننەوڤە، پارس، س.ڤ);
    کوردۆەڤ، کانات کالاسهەڤجه (1977)، Ḥāلاتاکāنī ژنسئو بīنāی بارکāر لا زāزāدā:ئۆ ن گەندەرئا ند نومبەر ن تهە زازا دالەجتئۆ ف کوردسه، ترانسلاتەد بیئا زīز Iبرāهīم، جهāپکهāنای کōرī زāنیāرī کورد، باگهداد 1977، 32 پ.);
    ف. ر.ئا کراوی (1982)، ستاندارد کوردسه گراممار، س.19);
    ئاییۆوب، کەرم راکهمانۆڤجه & سمرنۆڤا، Iرادائا ناتۆلʹەڤنا /ئە د. یوسوپۆڤا، زارەئا لیەڤنا (1998)، تهە زازا دالەجتئۆ ف تهە کوردسه لانگواگە (دەرسم)، مۆسجۆو: جەنتەر فۆر کوردسه ستودەس، 102 ر. (И.А.Смирнова، К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований، 1998. 102 с. گرێدانائا رشیڤێ 2014-02-21 ل سەر وایباجک ماجهنە);
    حۆوستۆن، جهرستۆپهەر (2001)، Iسلام، کوردسئا ند تهە تورکسه ناتۆن ستاتە، بەرگ، س.129 "زازاک (ا کوردسه دالەجت)";
    کەنستۆوجز، مجهاەل ژ. (2004)، ستودەس ن زازاک گراممار، مIتوپل، س.1-2، 10 ڤد. "زازا دالەجتئۆ ف کوردسه");
    والتەر، ماریئا نن (2004)، "ڤۆوەلئا داپتاتۆن ن زازاک"، وۆرکسهۆپئۆ ن تهەۆرەتجالئا پپرۆاجهەس تۆ لانگواگە جۆنتاجت 27ته گەنەراتڤە لنگوستجس ن تهەئۆ لد وۆرلد، تهەسسالۆنک، 18-21ئا پرل 2004 گرێدانائا رشیڤێ 15 هەزیران 2010 ل سەر وایباجک ماجهنە "کوردسه: سۆران، کورمانژ، زازاک...");
    ئۆ'نەل، ماری لۆو (2007)، "لنگوستج حومان رگهتسئا ند تهە رگهتسئۆ ف کوردس"، حومان رگهتس ن تورکەی،ئە دتöر: زەهرا ف. کاباساکالئا رات،ئو نڤەرستیئۆ ف پەننسیلڤانا پرەسس، س.74 "زازا سئا جتواللیئا کوردسه دالەجت");
    ئایگەن، گüلشات (2010)، زازاک/کرمانجکی کوردسه، ڤۆلومە 479ئۆ ف لانگواگەسئۆ ف تهە وۆرلد، لنجۆمئە ورۆپا;
    د. ردگەوای (2010)، "ئەتروسجان"، جۆنجسەئە نجیجلۆپەدائۆ ف لانگواگەسئۆ ف تهە وۆرلد،ئە لسەڤەر،ئۆ خفۆرد، ر.401 "زازاک کوردسه (دمل)";
    واتتس، نجۆلە ف. (2010)، ئاجتڤستس نئۆ ففجە: کوردسه پۆلتجسئا ند پرۆتەست ن تورکەی (ستودەس ن مۆدەرنتیئا ند ناتۆنال Iدەنتتی)،ئو نڤەرستیئۆ ف واسهنگتۆن پرەسس، ر.خ، 12، 151 "لنگوستجاللی، تهەرە س نۆ سنگلە کوردسه لانگواگە، بوت توۆ مان لانگواگە گرۆوپس (کورمانژئا ند سۆران)ئا ند توۆئۆ تهەر دالەجتس (زازاکئا ند گوران).";
    "کوردسه لانگواگە"،ئە نجیجلۆپæدا برتاننجا،ئۆ نلنە: 29ئا دارە 2013);
    ئاجادەمج دجتۆنارەسئا ندئە نجیجلۆپەداس گرێدانائا رشیڤێ 2013-06-25 ل سەر وایباجک ماجهنە (ل گۆرا مالپەرا "ئاجادەمج دجتۆنارەسئا ندئە نجیجلۆپەداس" زازاکی زاراڤەیەکی کوردی یە);
    ببلۆ مۆندە ببلۆگراپهە گرێدانائا رشیڤێ 2013-02-05 ل سەر وایباجک ماجهنە (ل گۆرا ببلۆتەکا "ببلۆ-مۆندە" زازاک دییالەکتا کوردی یە);
    ئەنجیجلۆپەدائۆ ف تهە مددلەئە است (ل گۆرا "ئەنجیجلۆپەدائۆ ف تهە مددلەئە است"، زازاکی زاراڤەیا کوردی یە);
    مرەللە فەررەرا،"لە کوردە، لانگوە دو پەوپلە دەس مۆنتاگنەس"، لا رەڤوە دە تéهéران (ل گۆرا رۆژنامەیائی رانی "لا رەڤوە دە تéهéران"، زازاکی زاراڤەیا کوردی یە);
    ئەلیئە کبەر دەهخودا، لوگاتنامە -ئۆ نلینە: 29ئا دار 2013 "زازاکی، جورەیەکە تایبەتئا زمانێ کوردی یە" "زازائی . نوعی مخصوص از زبان کردی" );
    ت.ج. مللیئە ğتم باکانلığı، تالم ڤە تەربیە کورولو باشکانلığı، ئۆرتاۆکول ڤە İمام حاتپئۆ رتاۆکولو یاشایان دللەر ڤە لەهچەلەر دەرس (کüرتچە; 5. سıنıف) Öğرەتم پرۆگرامı،ئا نکارا 2012 گرێدانائا رشیڤێ 2012-10-21 ل سەر وایباجک ماجهنە، "بو پرۆگرامئۆ رتاۆکول 5، 6، 7، ڤە 8. سıنıفلار سەچمەل کüرتچە دەرسنن ڤە کüرتچە’نن ک لەهچەس کورمانججا ڤە زازاجا چن مüشتەرەکئۆ لاراک هازıرلانمıشتıر. پرۆگرام مەتنندە گەچەن “کüرتچە” کەلمەس کورمانججا ڤە زازاجا لەهچەلەرنە برلکتە شارەتئە تمەکتەدر.";
    پرۆف. در. کادری یلدرم & یرد. دۆچ. در.ئا بدورراهمانئا داک & یرد. دۆچ. در. حایروللاهئا جار & زüلکüفئە رگüن &ئی براهیم بینگۆل & رامازان پەرتەڤ، کوردی 5 – زازاکی، مللئە ğتم باکانلığı، 2012 گرێدانائا رشیڤێ 2014-04-23 ل سەر وایباجک ماجهنە;
    ژ. گ. تایلۆر، تراڤەلس ن کوردستان، وته نۆتجەسئۆ ف تهە سۆورجەسئۆ ف تهەئە استەرنئا ند وەستەرن تگرس،ئا ندئا نجەنت رونس ن تهەر نەگهبۆورهۆۆد، ژۆورنالئۆ ف تهە رۆیال گەۆگراپهجال سۆجەتیئۆ ف لۆندۆن، ڤۆل. 35، 1865، پ.39;
    جهالاتانز، باگرات (1905)، "کوردسجهە ساگەن"، زەتسجهرفت دەس ڤەرەنس فüر ڤۆلکسکوندە، ڤۆل 15، 1905 گرێدانائا رشیڤێ 2020-07-01 ل سەر وایباجک ماجهنە، پ. 323: “ناجه دەر سپراجهەئو نتەرسجهەدەت مان فüنف زوەگە دەر کوردەن: 1- کورمانج. 2. لور، 3. کەلهور، 4. گوران، 5. زازا.”;
    ژۆهن گ. بۆردە، "کوردسه دالەجتس نئە استەرن تورکەی"، لنگوستجئا ند لتەراری ستودەس، ڤۆل: 2 دەسجرپتڤە لنگوستجس،ئە د. مۆهاممادئا ژازایەری، تلسم، مۆوتۆن دە گرویتەر، تهە حاگوە، نەتهەرلاندس، 1978، پ. 205-212);
    رزا موراد گهیاساباد، فەرهەنگنامێئی ران/Iرانائە نجیجلۆپەدا، 2013 گرێدانائا رشیڤێ 2013-12-10 ل سەر وایباجک ماجهنە;
    سهەکهئا . واهەەد، تهە کوردسئا ند تهەر جۆونتری:ئا حستۆریئۆ ف تهە کوردسه پەۆپلە، فرۆمئە ارلەست تمەس تۆ تهە پرەسەنت،ئو نڤەرستی بۆۆکئا گەنجی، لاهۆرە، پاکستان، 1958، (فرستئە دتۆن: پوبلسهەد بیئو نتەد لتد، 1955) پ.12);
    ئا یاکۆ تاتسومارا، "موسجئا ند جولتورەئۆ ف تهە کوردس"، سەنرئە تهنۆلۆگجال ستودەس، نو: 5، 1980، ر. 78;
    "دıمıلئۆ ر زازا دالەجت"، ماپ: ماژۆر کوردسه دالەجت گرۆوپس سهۆون ن تهە گرەاتەر کوردستان، سۆورجە: حاسسانپۆور، 1992، پ.22 (ژاففەر سهەیهۆلسلام، کوردسه Iدەنتتی، دسجۆورسە،ئا ند نەو مەدا، 2011، پ. 59);
    ژاففەر سهەیهۆلسلام، "تهە لانگواگە ڤارەتەسئۆ ف تهە کوردس"، پوبلسهەد بی وۆلفگانگ تاوجهەر & ماتهاس ڤۆگل & پەتەر وەبنگەر، تهە کوردس: حستۆری - رەلگۆن - لانگواگە - پۆلتجس،ئا وستران فەدەرال منستریئۆ ف تهە Iنتەرۆر / بفئا گرێدانائا رشیڤێ 2017-06-23 ل سەر وایباجک ماجهنە Iسبن 978-3-9503643-6-1، پ. 33-36 (ماپ: کوردسه ڤارەتی گرۆوپس (اداپتەد فرۆم حاسسانپۆور 1992 & Öپەنگن 2013)
    جرۆسبی حۆوارد وهەەلەر & سوسانئا ننا وهەەلەر، "کۆۆردسهئا می"، گراجە للوستراتەدئۆ رئا بۆوقوەت فرۆمئۆ ور مسسۆناری گاردەن، جۆنگرەگاتۆنال پوب. سۆجەتی، 1876، پپ. 148-149: "تهەۆرەسئا رە ڤارۆوس، جورۆوس،ئا ند  سۆمەئۆ ف تهەم ولد، ن رەگارد تۆ تهەئۆ رگنئۆ ف تهس نتەرەستنگ پەۆپلەئا ند تهەر توۆ لانگواگەس، — تهە کۆۆرمانژئا ند تهە زازا کۆۆردسه."
    خەزنەدار، ماروف (2001)، مێژووییئە دەبی کوردی، بەرگی یەکەم، دەزگەیێ چاپئوو بەلاوکردنەوەیئا راس، حەولێر. (جتەد ن: در. ماروف خەزنەدار، "زمانێ کوردی"، وەرگەراندنا ژ سۆرانی: سەید ڤەرۆژ، بیر، هەژمار: 3، پاییز 2005، پپ. 75-80.)
  3. ^ http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/asie/turquie_1general.htm گرێدانائا رشیڤێ 2012-09-28 ل سەر وایباجک ماجهنە (ل گۆرا زمانناس، ژاجقوەس لەجلەرج، ژ زاننگەها لاڤال قوەبەج/جانادا، زازاکی زمانکێ کوردئە ،ئوو زازا کورد ن);
    در.ئۆ رڤللە بۆید ژەنکنس، "تهە کوردسه پەۆپلەس" گرێدانائا رشیڤێ 2013-09-25 ل سەر وایباجک ماجهنە;
    فەردناند حەننەربجهلەر (اججۆردنگ تۆ: پرۆف. در. گەرنۆت ل. وندفوهر)، "کوردسه جۆمپلەخ" گرێدانائا رشیڤێ 2013-08-28 ل سەر وایباجک ماجهنەئۆ نلینە: 29ئا دار 2013);
    http://www.joshuaproject.net/people-profile.php?rog3=TU&peo3=11560);
    پراناڤئا ناند &ئا ندرەو نەڤنس (2003)، "ئۆن Iندەخجالس ن زازاک رەپۆرتەد سپەەجه"،ئو نڤەرستیئۆ ف تەخاس،ئا وستن:ئۆ جتۆبەر 10، 2003 "زازاک،ئا لسۆ کنۆونئا س دمل، سئا ن Iندۆ-Iرانان لانگواگە سپۆکەن مۆستلی ن سۆوتهەاستئا ناتۆلا، تهە تورکسه سەجتۆنئۆ ف کوردستان، بی 2-4 مللۆنئە تهنج کوردس.";
    پراناڤئا ناند &ئا ندرەو نەڤنس (2004)، "سهفتیئۆ پەراتۆرس ن جهانگنگ جۆنتەختس"، ر. یۆونگ (ەد)، سئالت خIڤ 20-37، Iتهاجا، نی: جۆرنەللئو نڤەرستی، ر.36 "زازاک،ئا لسۆ کنۆونئا س دمل، سئا ن Iندۆ-Iرانان لانگواگە سپۆکەن مۆستلی ن تورکەی بی 2-4 مللۆنئە تهنج کوردس.";
    پراناڤئا ناند (2006)، دە دە سە، تهەسس (په. د.)، ماسساجهوسەتتس Iنستتوتەئۆ ف تەجهنۆلۆگی، دەپت.ئۆ ف لنگوستجسئا ند پهلۆسۆپهی، 2006، ر.67 "زازاک،ئا لسۆ کنۆونئا س دمل، سئا ن Iندۆ-Iرانان لانگواگە سپۆکەن مۆستلی ن تورکەی بی 2-4 مللۆنئە تهنج کوردس.");
    تامنا ج. ستەپهەنسۆن (2007)، تۆواردسئا تهەۆریئۆ ف سوبژەجتڤە مەاننگ، تهەسس (په. د.) ماسساجهوسەتتس Iنستتوتەئۆ ف تەجهنۆلۆگی، دەپت.ئۆ ف لنگوستجسئا ند پهلۆسۆپهی، 2007، ر.134 "زازاک سئا ن Iندۆ-Iرانان لانگواگە سپۆکەن بیئە تهنج کوردس ن تورکەی";
    تهۆماس سجهمدنگەر، کوردسجهە سپراجهە(ن
    فنن تهەسەن (2003)، "کوردسک(ە) سپرåک"، سپرåکنیتت 2003 / 3–4 گرێدانائا رشیڤێ 2021-04-13 ل سەر وایباجک ماجهنە، پ. 43: “"دەت فننەس نەملگ فەم ننبیردەسئو فۆرستåەلگە ڤارانتەرئا ڤ کوردسک:.. زازا کوردستان، سۆم سناککەس دەت نۆردڤەستلگە هژøرنەت روندتئە رزنجانئۆ گئە لازگ تیرکا. گۆران، سۆم تالەس تۆئە نکلاڤەر رانسک سøر-کوردستان، نæر گرەنسەن تل Iراک...”
    تەرری لینن تۆدد (1985)،ئا گراممارئۆ ف دمل (السۆ کنۆونئا س زازا)، مجهگان 1985، پ. ڤ: "سپەاکەرسئۆ ف دملئا رە کوردس پسیجهۆلۆگجاللی، سۆجاللی، جولتوراللی،ئە جۆنۆمجاللی،ئا ند پۆلتجاللی."
    ئو تاس، بۆ (1986)، "کوردسکا دالەکتەرئۆ جه سکرفتسپرåک"، سڤەنسک–کوردسک ژۆورنال 1986. پ.8-9. &ئو تاس، بۆ & پارکڤالل، مکاەل (1993 ؟)، "کوردسکا"، ناتۆنالەنجیکلۆپەدن (تهە ناتۆنالئە نجیجلۆپەدا)، [ئۆنلنە]
  4. ^ ا ب ج د ە مالمیسانژ، کرد، کرمانج، دملی ڤەیا زازا کüرتلەر، دەنگ یایıنلارı،ئی ستانبول 1996، ر. 3-4
  5. ^ مالمیسانژ، “دەستپێکائە دەبییاتا کرمانجکی (زازاکی)”، گۆتارێن کۆنفەرانسائە دەبیاتا رۆژهلاتا ناڤینئوو پرچاندیێ، وەشانێنئە نستیتویا کوردی یا ستەنبۆلێ،ئی ستانبول 2004، ر. 39-43
  6. ^ مونزور چەم، کıرمانچا (زازاجا) کۆنوشان کüرتلەر ڤە 20. یüزیıل کüرت درەنشلەرندە رۆللەر
  7. ^ ا ب ج د "رۆشان لەزگین، ئامۆنگ سۆجال کوردسه گرۆوپس – گەنەرال گلانجەئا ت زازاس".
  8. ^ ا ب ج د ە "بلال زلان، "تاریخێ خۆنامەکەردشێ کردان"، II.ئو لوسلاراراسı زازا تاره ڤە کüلتüرü سەمپۆزیومو، بنگöل Üنڤەرستەس، 4-6 مایıس 2012
  9. ^ ا ب گرووبا خەباتە یا ڤاتەیی، راستنوشتشە کرمانجکی، وەشانخانەیا ڤاتەیی،ئی ستانبول 2005
  10. ^ لەرجه، پەتەر I. (1857)، فۆرسجهونگەن üبەر دە کوردەنئو ند دە Iرانسجهەن نۆردجهالداەر - باند I، ست. پەتەرسبورگ
  11. ^ مüللەر، فرەدرجه (1865) بەترäگە زور کەننتنسس دەر نەوپەرسسجهەن دالەکتە: زازا-دالەکت دەر کوردەنسپراجهە (ئاوس دەم نۆڤەمبەر-حەفتە دەس ژاهرگانگەس 1864 دەر ستزونگسبەرجهتە دەر پهل.-هست. جلاسسە دەر کاس.ئا کادەمە دەر وسسەنسجهافتەن، خلڤIII. بد.، بەسۆندەرسئا بگەدروجکت) ، جیلد: 3
  12. ^ لە جۆق،ئا لبەرت ڤۆن (1903)، کوردسجهە تەختە، رەجهسدروجکەرە، بەرلن
  13. ^ سۆانە،ئە لی باننستەر (1913). گراممارئۆ ف تهە کورمانژئۆ ر کوردسه لانگواگە (بئی نگلیزی). لوزاج & جۆمپانی.
  14. ^ ا ب ئاییۆوب، کەرم راکهمانۆڤجه & سمرنۆڤا، Iرادائا ناتۆلʹەڤنا /ئە د. یوسوپۆڤا، زارەئا لیەڤنا (1998)، تهە زازا دالەجتئۆ ف تهە کوردسه لانگواگە (دەرسم)، مۆسجۆو: جەنتەر فۆر کوردسه ستودەس، 102 ر. (И.А.Смирнова، К.Р.Эйюби. Курдский диалект заза /Отв. ред. З. А. Юсупова. М.: Центр курдских исследований، 1998. 102 с. گرێدانائا رشیڤێ 2014-02-21 ل سەر وایباجک ماجهنە)
  15. ^ کەنستۆوجز، مجهاەل ژ. (2004)، ستودەس ن زازاک گراممار، مIتوپل، س.1-2، 10 ڤد. "زازا دالەجتئۆ ف کوردسه"
  16. ^ ا ب ئایگەن، گüلشات (2010)، زازاک/کرمانجکی کوردسه، ڤۆلومە 479ئۆ ف لانگواگەسئۆ ف تهە وۆرلد، لنجۆمئە ورۆپا
  17. ^ کارل حادانک، موندارتەن دەر زâزâ، حاوپتسäجهلجهئا وس سوەرەکئو ند کۆر، کوردسجه-پەرسسجهە فۆرسجهونگەن،ئا بت. III (نۆردوەسترانسجه)، باند Iڤ. 1932
  18. ^ تەرری لینن تۆدد،ئا گراممارئۆ ف دمل (السۆ کنۆونئا س زازا)، مجهگان 1985
  19. ^ لودوگ پاول، زازاک: گرامماتکئو ند ڤەرسوجهئە نەر دالەکتۆلۆگە (زازاک: گرامەرئو جەررەبێ دیالەکتۆلۆجیە)، وەسبادەن 1998
  20. ^ کوردۆەڤ، کانات کالاسهەڤجه (1977)، Ḥāلاتاکāنī ژنسئو بīنāی بارکāر لا زāزāدā:ئۆ ن گەندەرئا ند نومبەر ن تهە زازا دالەجتئۆ ف کوردسه، ترانسلاتەد بیئا زīز Iبرāهīم، جهāپکهāنای کōرī زāنیāرī کورد، باگهداد 1977، 32 پ.
  21. ^ رۆشان لەزگین، دەرسێ زوانی (کردکی-کıرمانجکی-زازاکی-دıمıلکی)، وەشانخانەیێ رۆشنا، دییاربەکر 2012، ر.15
  22. ^ فاهر پاموکچو، گرامارێ زازاک، تژ، ستەنبۆل 2001
  23. ^ حابەردیارباکر، حوومارا 39. یا ڤاتەیی ڤەژییا، ژ ۆریژینالێ د 5ئا دار 2016 دە هاتئا رشیڤکرن، رۆژا گهشتنێ 28 کانوونا پاشین 2021
  24. ^ ا ب ڤاتە چالıشما گروبو، تüرکچە – کıرمانججا (زازاجا) سöزلüک، گەنشلەتلمش üچüنجü باسıم، ڤاتە یایıنەڤ، İستانبول، 2009

گرێدانێن دەرڤە

[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]
ویکیپەدیا ب دملکی
زازاکی تەست سەو ویکیپەدیایێ د وکمەدا Iنجوباتۆرێ دە.
وەرگیراو لە «https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Zazakî&oldid=1840292»