მარი ანტუანეტ ავსტრიელი (ფრანგ.Marie-Antoinette d'Autriche), დაბადების სახელია მარია ანტონია იოზეფა იოჰანა ფონ ჰაბსბურგ-ლოთარინგია (გერმ.Maria Antonia Josefa Johanna von Österreich-Lothringen; დ. 2 ნოემბერი, 1755, ვენა, ავსტრია — გ. 16 ოქტომბერი, 1793, პარიზი, საფრანგეთი) — ჰაბსბურგ-ლოთარინგიელთა დინასტიის პირველი თაობის წარმომადგენელი. რევოლუციამდელი საფრანგეთის უკანასკნელი დედოფალი 1774-1792 წლებში. ავსტრიის ერცჰერცოგინია დაბადებით, როგორც ერცჰერცოგინია მარია ტერეზიასა და მისი ქმრის, საღვთო რომის იმპერატორ ფრანც I შტეფანის უმცროსი ქალიშვილი. 14 წლის ასაკში, 1770 წლის მაისში, საფრანგეთის მეფე ლუი XV-ის შვილიშვილ ლუი ავგუსტზე ქორწინებით იგი საფრანგეთის დოფინი გახდა. 1774 წლის 10 მაისს მისი მეუღლე საფრანგეთის მეფე გახდა ლუი XVI-ის სახელით, რითაც მარი ანტუანეტი დედოფლად გვევლინება.
მარი ანტუანეტი
Marie Antoinette
დედოფალი მარი ანტუანეტი 1783 წელს, შესრულებულია ელიზაბეტ ვიგე ლე ბრონის მიერ
მარი ანტუანეტის პოზიცია საფრანგეთის სამეფო კარზე მხოლოდ მას შემდეგ განმტკიცდა, რაც ათწლიანი ქორწინების შემდეგ ბავშვების გაჩენა დაიწყო. ამასთან, ფრანგებში იგი არაპოპულარული იყო, რადგან მას განსაკუთრებულ მფლანგველობასა და ქვეყნის მტრების, მაშასადამე მისი მშობლიური ავსტრიის ერთგულებაში ადანაშაულებდნენ. საქმე განსაკუთრებით მას შემდეგ დაიძაბა, რაც უკიდურეს გაჭირვებაში მყოფმა ხალხმა შეიტყო, რომ მარი ანტუანეტმა ბრილიანტის ძვირფასი ყელსაბამი შეიძინა, რაც მას არ გაუკეთებია, თუმცა ამ ფაქტმა სერიოზულად შელახა მისი, როგორც დედოფლის რეპუტაცია. რევოლუციონერები მას ქვეყნის გაკოტრებაში პირდაპირ ადანაშაულებდნენ, რის გამოც იგი ამ წრეში ცნობილი იყო, როგორც „მადამ დეფიციტი“. აღსანიშნავია, რომ ამის გამო მას ხარჯების შემცირებისაკენ არაერთხელ მოუწოდა ფინანსთა მინისტრმა ჟაკ ნეკერმა, თუმცა ამაოდ.
რევოლუციის დროს მარი ანტუანეტის სახელს ბევრია ამორალური ქმედება მიეწერა, რამაც კარგად იმუშავა მონარქიის დამხობის მომხრეთა რაოდენობის ზრდის საქმეში. 1789 წლის ოქტომბერში დამშეული პარიზელები ვერსალში შეიჭრნენ და სამეფო ოჯახი დაატყვევეს, რის შემდეგაც ისინი ტიუილრის სასახლეში გადაიყვანეს. 1791 წლის ივნისში მარი ანტუანეტმა და ლუი XVI-მ დიდ ბრიტანეთში გაქცევა სცადეს, თუმცა საზღვარზე იცნეს. ამან სავალალო შედეგები იქონია და ფრანგი ხალხის თვალში უკიდურესად დაამდაბლა მონარქები. 1792 წლის 10 აგვისტოს ტიუილრის სასახლეზე იერიში მიიტანეს, რა დროსაც სამეფო ოჯახი დაატყვევეს, ერთმანეთს დააშორეს და სხვადასხვა ციხეში გამოკეტეს. 1792 წლის 21 სექტემბერს საფრანგეთში მონარქია გაუქმდა. 1793 წლის 21 იანვარს ლუი XVI სიკვდილით დასაჯეს. მარი ანტუანეტის სასამართლო სხდომა 1793 წლის 14 ოქტომბერს შედგა, რა დროსაც იგი რევოლუციურმა ტრიბუნალმა სახელმწიფოს ღალატში დაადანაშაულა და სიკვდილით დასჯა მიესაჯა. ორ დღეში, 16 ოქტომბერს 37 წლის მარი ანტუანეტს რევოლუციის სასახლის წინ, გილიოტინაზე მოჰკვეთეს თავი.
მიუხედავად ყველაფრისა, მარი ანტუანეტის ისტორიულმა ფიგურამ შემდგომ საუკუნეებში დიდი გამოხმაურება და ფართო ასახვა ჰპოვა ხელოვნებაში, რის გამოც მის ცხოვრებაზე დაიწერა არაერთი სიმღერა, ოპერა, წიგნი და გადაიღეს მრავალი ფილმიც.
ერცჰერცოგინია მარია ანტონია (მარცხნივ) თავის უფროს დასთან, მარია კაროლინასთან ერთად 1764 წელს
მარია ანტონია დაიბადა 1755 წლის 2 ნოემბერს ჰოფბურგის სასახლეში, ვენაში. იგი იყო ავსტრიის იმპერატრიცა მარია ტერეზიასა და მისი ქმრის, საღვთო რომის იმპერატორ ფრანც I შტეფანის უკანასკნელი ქალიშვილი და უმცროსი შვილი. იგი დაბადებიდან მალევე მონათლეს კათოლიკედ, მისი ნათლიები კი იყვნენ: პორტუგალიის მეფე ჟუზე I, მისი ცოლი, დედოფალი მარიანა ვიქტორია ესპანელი, ერცჰერცოგი იოზეფი და ერცჰერცოგინია მარია ანა, რომლებიც მარია ანტონიას უფროსი და-ძმანი იყვნენ. აღსანიშნავია, რომ მარია ანტონიას დაბადება ერთ-ერთ კათოლიკურ დღესასწაულს, მიცვალებულთა სულების ხსენების დღეს დაემთხვა.
12 წლის მარია ანტონია
დაბადებიდან მალევე იგი აღსაზრდელად ძიძებს მიაბარეს, მისი მთავარი აღმზრდელი კი გრაფინია ფონ ბრანდაისი იყო. მარია ანტონია თავის უფროს დასთან, მარია კაროლინასთან ერთად იზრდებოდა, რომელიც მასზე სულ სამი წლით უფროსი იყო. ამის გამო დებს მთელი დარჩენილი ცხოვრების განმავლობაში განსაკუთრებით ახლო ურთიერთობა ჰქონდათ. მარია ანტონიას, ისევე, როგორც მის დანარჩენ და-ძმებს, რთული ურთიერთობა ჰქონდა დედასთან, იმპერატრიცა მარია ტერეზიასთან, რომელიც მას ყოველთვის „პატარა ქალბატონ ანტუანს“ უწოდებდა.
მარია ანტონიამ მთელი თავისი ბავშვობა ჰოფბურგისა და შერნბურის სასახლეებში[1] გაატარა. სწორედ შერნბურში ყოფნისას, 1762 წლის 13 ოქტომბერს იგი შეხვდა იოჰან ვოლფგანგ მოცარტს, რომელიც მასზე სულ ორი თვით უმცროსი იყო. აღსანიშნავია, რომ მარია ანტონიას სწავლა ყოველთვის უჭირდა, რის გამოც მშობლებმა მას ინდივიდუალური რეპეტიტორები დაუქირავეს, თუმცა მისი შედეგები დედისათვის დამაკმაყოფილებელი არ ყოფილა. 10 წლის ასაკში მას გამართულად წერა მშობლიურ გერმანულშიც კი არ შეეძლო, ხოლო სამეფო კარზე ჩვეულებრივ სალაპარაკო ენებად ქცეულ ფრანგულსა და იტალიურს საერთოდ ვერ ფლობდა. ამის გამო, ცნობილია, რომ სამეფო კარის არისტოკრატებს ხშირად უჭირდათ მასთან კონტაქტი.
კრისტოფ ვილიბალდ გლუკის სწავლების შედეგად მარია ანტონია კარგი მუსიკოსი გახდა. მან კარგად იცოდა არფასა და ფლეიტაზე დაკვრა. როგორც ცნობილია, მას კარგი ხმაც ჰქონდა, რის გამოც საღამოობით, ოჯახური შეკრებებისას იგი ყოველთვის მღეროდა. ანტონიას ასევე კარგად გამოსდიოდა ცეკვა, რადგან „დახვეწილი“ მოძრაობები ჰქონდა. ამასთან, მას ძალიან უყვარდა თოჯინებით თამაში.
საფრანგეთის დოფინი
მარი ანტუანეტისა და ლუი ავგუსტის ქორწინება
შვიდწლიანი ომისა და 1756 წლის დიპლომატიური რევოლუციის შემდეგ, იმპერატრიცა მარია ტერეზიამ გადაწყვიტა თავის მთავარ მტერთან, საფრანგეთის მეფე ლუი XV-თან დაზავებულიყო. ფრანგებსა და ავსტრიელებს სურდათ, რომ დიდი ბრიტანეთისა და პრუსიის ამბიციები თავიანთი კავშირით გაენადგურებინათ, რაც კარგად აისახებოდა დინასტიურ ქორწინებაში. 1770 წლის 7 თებერვალს ლუი XV-მ ოფიციალურად ითხოვა ერცჰერცოგინია მარია ანტონიას ხელი თავისი შვილიშვილის[2], საფრანგეთის დოფინ ლუი ავგუსტისათვის.
საფრანგეთის დოფინთან გაგზავნილი 13 წლის მარი ანტუანეტის პორტრეტი
გათხოვებამდე მარია ანტონიამ ოფიციალურად უარი განაცხადა თავის მემკვიდრულ უფლებებზე ავსტრიისა და ჰაბსბურგთა მონარქიის სხვა სახელმწიფოებზე, რითაც მემკვიდრეობის უფლება ავტომატურად ჩამოერთვა მის ყველა ჯერ არ დაბადებულ შთამომავალსაც. ამ გზით მარია ტერეზიამ თავი დაიზღვია ბურბონთა სამომავლო ამბიციებისგან. 1770 წლის 19 აპრილს ვენის წმინდა ავგუსტინეს სახელობის საკათედრო ტაძარში მარია ანტონია მარიონეტულად დაქორწინდა დოფინ ლუი ავგუსტზე, სადაც სიძე პატარძლის ძმამ, ერცჰერცოგმა ფერდინანდმა განასახიერა. ამის შემდეგ მარია ანტონია საფრანგეთისაკენ დაიძრა. 14 მაისს იგი კომპიენის ტყეში მივიდა. საფრანგეთში შესვლისთანავე მას სახელი შეუცვალეს და მარი ანტუანეტი[3] უწოდეს. მისი საფრანგეთში შესვლისას ჩატარდა ტრადიციული ფრანგული რიტუალი, რომლის მიხედვითაც სამეფო პატარძალს სამშობლოდან საერთოდ არაფერი უნდა დარჩენოდა. რის გამოც მარი ანტუანეტს საზღვარზე გახადეს კაბა, ჩამოართვეს სამკაულები და საყვარელი ძაღლიც კი, შემდგომ შესაბამისად, ფრანგულ კაბაში გამოაწყვეს და ასე წარუდგინეს დოფინს. 1770 წლის 16 მაისს ვერსალის სამეფო სასახლეში მარი ანტუანეტი და ლუი ავგუსტი დაქორწინდნენ, რის შემდეგაც იგი საფრანგეთის მადამ დოფინი გახდა. ქორწილს წყვილის მიერ „საწოლის რიტუალის“ შესრულება უნდა მოჰყოლოდა, თუმცა სიძემ პატარძალთან სარეცელი არ გაიყო. ასე გრძელდებოდა შემდგომი წლების განმავლობაშიც, რაც დოფინსა და მის მეუღლეს ერთობ უხერხულ მდგომარეობაში აყენებდა.
დოფინი მარი ანტუანეტი 1771 წელს
მარი ანტუანეტის საფრანგეთში ჩასვლას არაერთგვაროვანი რეაქციები მოჰყვა. ერთი მხრივ იგი ლამაზი და დახვეწილი იყო, რის გამოც თავიდან უბრალო ხალხში დიდი სიმპათიით სარგებლობდა, თუმცა, მეორეს მხრივ, ავსტრიასთან დაახლოვების მოწინააღმდეგეებს რთული ურთიერთობა ჰქონდათ მარი ანტუანეტთან. ამის გამო ისინი მშვენივრად ახერხებდნენ დოფინის გაკრიტიკებას ყველა წვრილმანი დეტალის გამო.
მარი ანტუანეტს განსაკუთრებით რთული და დაძაბული ურთიერთობა ჰქონდა ლუი XV-ის სამეფო საყვარელ მადამ დიუ ბართან[4], რომელიც მინისტრებმა პირდაპირ ბორდელიდან წამოიყვანეს, თუმცა იმ პერიოდში უკვე პოლიტიკაზეც ჰქონდა გავლენა, რის გამოც სამეფო კარზე მნიშვნელოვანი ფიგურა იყო. სამეფო კარის ქალებს არ მოსწონდათ დიუ ბარი, ისევდაისევ მისი წარმომავლობისა და წარსულის გამო. ასევე აღსანიშნავია, რომ საგარეო საქმეთა მინისტრად მეფემ სწორედ დიუ ბარის გავლენით დანიშნა ჰერცოგი შუაზელი, რომლის მოწყობილიც იყო ლუი ავგუსტისა და მარი ანტუანეტის ქორწინება. ვერსალში მარი ანტუანეტი თავისი ქმრის გაუთხოვარ მამიდებთან[5] მალევე დაახლოვდა. მათ ცხადია, არ მოსწონდათ მამის ურთიერთობა დიუ ბართან, ამიტომაც მარი ანტუანეტიც დაარწმუნეს, რომ მასთან ურთიერთობა არ ჰქონოდა. თუმცაღა, ეს მხოლოდ საფრთხეს უქმნიდა ავსტრიის პოზიციას საფრანგეთის სამეფო კარზე, ვინაიდან მარი ანტუანეტის, როგორც ავსტრიის წარმომადგენლის მხრიდან საფრანგეთის მეფის ფავორიტების იგნორირება ცუდი ტონი იყო. ავსტრიის ელჩი, გრაფი დე მერსი-არგენტო იმპერატრიცა მარია ტერეზიას მარი ანტუანეტის მოქმედებების შესახებ ფარულად აწვდიდა ცნობებს. ამის შემდეგ, დედის ზეწოლის შემდეგ მადამ დოფინი იძულებით დასთანხმდა მოწოდებას. 1772 წლის ახალი წლის დღეს მარი ანტუანეტი მივიდა დიუ ბართან და უთხრა: „დღეს ვერსალში ხალხმრავლობაა“. ეს საკმარისი აღმოჩნდა მადამ დიუ ბარისათვის, რომელიც დიდად კმაყოფილი დარჩა, თუმცა მარი ანტუანეტმა განაცხადა, რომ ამის შემდეგ მას აღარ დაელაპარაკებოდა, თუმცაღა კრიზისმა გადაიარა. 1774 წელს, ლუი XV-ის გარდაცვალებიდან ორ დღეში, ლუი XVI-მ მადამ დიუ ბარი გააძევა სამეფო კარიდან, რითაც დიდად ასიამოვნა ცოლსა და მამიდებს. იგი იძულებით გამოკეტეს მონასტერში, თუმცა 1776 წლიდან მეფემ იგი გაათავისუფლა და ნება დართო ლუვესიენის შატოში დაბინავებულიყო, თუმცა ვერსალში მისვლა მისთვის სამუდამოდ აიკრძალა.
საფრანგეთის დედოფალი
პირველი წლები
ერცჰერცოგი მაქსიმილიან ფრანც ავსტრიელი სტუმრობს მარი ანტუანეტსა და ლუი XVI-ს, 1775 წელი
ლუი XV-ის გარდაცვალების შემდეგ, 1774 წლის 10 მაისს საფრანგეთის ტახტი მისმა შვილიშვილმა ლუი XVI-მ დაიკავა, რითაც მარი ანტუანეტი საფრანგეთის ახალი დედოფალი გახდა. მმართველობის დასაწყისში დედოფალს მეფეზე პოლიტიკური გავლენა არ ჰქონია. ამ პერიოდში ლუი ორი მინისტრის: პრემიერ-მინისტრ მორეპისა და საგარეო საქმეთა მინისტრ ვერგენესის გავლენის ქვეშ იყო. მათი გავლენით მეფემ თანამდებობიდან მოხსნა არაერთი მინისტრი, მათ შორის შუაზელიც. დედოფალმა მარი ანტუანეტამ მთავარი როლი ითამაშა ლუი XV-ის მთავარი მინისტრის, ჰერცოგ დ'ეგილონის გადასახლებაში.
1774 წლის 24 მაისს, ლუი XV-ის გარდაცვალებიდან ორ კვირაში ახალმა მეფემ თავის ცოლს ვერსალიდან მოშორებით მდებარე პეტიტ-ტრენონის შატო აჩუქა, რომელიც ლუი XV-მ თავის დროზე მადამ დე პომპადურს აუშენა. ლუი XVI-მ მარი ანტუანეტს საშუალება მისცა, რომ შატო საკუთარი გემოვნებისამებრ ხელახლა გაერემონტებინა. მალევე გავრცელდა ჭორი, რომ მან კედლები ოქროთი და მარგალიტებით დაფარა, რაც დედოფლის იმიჯის შესალახად გამოგონილი სიცრუე იყო.
დედოფალი მარი ანტუანეტი თავის სალონში უკრავს არფაზე. 1777 წელი.
დედოფალი მარი ანტუანეტი მალე მიეჩვია მოდას, ფუფუნებასა და აზარტულ თამაშებს. მისმა მფლანგველურმა ხასიათმა ფაქტობრივად დააცარიელა სამეფო ხაზინა, რის გამოც ქვეყანა გაკოტრების პირას აღმოჩნდა და მოსახლეობამ შიმშილობა დაიწყო. მას ასევე ძალიან უყვარდა პომპეზურად გამოწყობა. მარი ანტუანეტს სპეციალურად ჰყავდა დაქირავებული დიზანიერები და თმის სტილისტები. მის პერიოდში მოდაში შემოვიდა განსაკუთრებით მაღალი ვარცხნილობები და განიერი კაბები. ცნობილია, რომ მისი ვარცხნილობა საშუალოდ 90 სანტიმეტრ სიმაღლის იყო, რასაც ემატებოდა თმაში ჩამაგრებული გრძელი ბუმბულებიც. სამეფო კარზე დამკვიდრდა ინგლისური მოდის ფართო კაბები, რომელთათვისაც საჭირო იყო სპეციალურად ინდოეთიდან ჩამოტანილი ძვირფასი ნაჭრები. 1775 წლის „ფქვილის ამბოხისას“[6] დედოფლის რეპუტაცია ძლიერ დაზარალდა. საბოლოოდ ისე მოხდა, რომ მარი ანტუანეტს ფრანგებისთვის წინამორბედ მეფეთა საყვარლების ეკვივალენტური რეპუტაცია ჰქონდა. ხალხი მას პირდაპირ ადანაშაულებდა არსებულ კრიზისსა და ეკონომიკის განადგურებაში. იმპერატრიცა მარია ტერეზიას მიწერილ წერილებშიც ჩანს, რომ იგი აღშფოთებული იყო ქალიშვილის ხარჯებით და ისიც მას ადანაშაულებდა სამოქალაქო არეულობაში.
მარია ტერეზიასა და ხალხის აღშფოთებას იწვევდა მარი ანტუანეტის სამეგობრო წრეც. მათ არ მოსწონდათ მისი „თავისუფალი სტილისა“ და „ცუდი რეპუტაციის“ მქონე არისტოკრატ ქალბატონებთან ახლო ურთიერთობა. მისი ასეთი მეგობრებიდან აღსანიშნავია პრინცესა დე ლამბალი მარია ტერეზა ლუიზა სავოიელი, რომელიც სამეფო ოჯახს პენტიევრის ჰერცოგზე[7] ქორწინების შემდეგ დაუნათესავდა. ნაადრევი დაქვრივების შემდეგ ლამბალი ერთობ თავისუფალ და მდიდრულ ცხოვრებას მისდევდა, რაც ხალხისგან განსხვავებით მარი ანტუანეტს მოსწონდა. 1774 წლის 19 სექტემბერს დედოფალმა პრინცესა ლამბალი სამეფო სასახლის დიასახლისად დანიშნა, მოგვიანებით ეს წოდება თავის ახალ რჩეულს, პოლინიაკის ჰერცოგინია იოლანდ დე პოლასტრონს გადაულოცა.
1774 წელს მარი ანტუანეტმა ვერსალში უმასპინძლა თავის მუსიკის მასწავლებელს, გერმანელ კომპოზიტორ კრისტოფ ვილიბალდ გლუკს, რომელიც საფრანგეთში 1779 წლამდე დარჩა.
დედობა, სამეფო კარის ცვლილებები და პოლიტიკაში ჩარევა
დედოფალი მარი ანტუანეტი 1775 წელს
ვინაიდან მარი ანტუანეტისადმი ცილისწამების ტალღა იყო მიმართული, მისი უფროსი ძმა, საღვთო რომის იმპერატორი იოზეფ II საიდუმლოდ ჩავიდა საფრანგეთში გრაფი ფალკენშტაინის სახელით, რათა დაეთვალიერებინა პარიზი და გაეგო რა ხდებოდა სინამდვილეში ვერსალში. 1777 წლის 18 აპრილს შატო დე ლა მოტში იოზეფი თავის დასა და სიძეს შეხვდა. იგი გულწრფელად და ცნობისმოყვარედ ესაუბრა მათ. იოზეფის განსაკუთრებულ ინტერესს წარმოადგენდა ის, თუ შვიდწლიანი ქორწინების განმავლობაში ცოლ-ქმარი რატომ არ იყოფდა სარეცელს. მისი დასკვნით წყვილს ამასთან პრობლემები არ ჰქონდა გარდა დედოფლის უყურადღებობისა ქმრისადმი და მეფის სურვილისა, თავი დაეღწია მისთვის. იოზეფ II-მ თავის ძმას, ტოსკანის დიდ ჰერცოგ ლეოპოლდ I-ს წერილი მისწერა, სადაც ამ თემაზე დაწვრილებით საუბრობდა. წერილიდან ირკვევა, რომ ლუი მარი ანტუანეტს საწოლში „არც კი ეკარებოდა“ და „საუბრითაც არ იწუხებდა თავს“, იგი „ორწუთიანი დიალოგის შემდეგ მშვიდობიან ღამეს უსურვებს და იძინებს“.
წლების განმავლობაში არსებობდა ჭორი, რომ ლუი ჰომოსექსუალი იყო, თუმცა ვინაიდან არც მამაკაცთა მიმართ იჩენდა ინტერესს, ბევრი ფიქრობდა კიდეც, რომ იმპოტენტი იყო. მიუხედავად მოსაზრებებისა, ექიმმა იგი გასინჯა და დაადგინა, რომ ჯანმრთელი იყო. ცნობილია, რომ იოზეფის ჩარევის შემდეგ, 1777 წლის აგვისტოში საბოლოოდ მოხდა ქორწინების კონსუმაცია. რვა თვის შემდეგ, 1778 წლის აპრილში წარმოიშვა ვარაუდი, რომ დედოფალი დაფეხმძიმდა, თუმცა ამაზე ოფიციალური განცხადება მხოლოდ 16 მაისს გაკეთდა, როდესაც ინფორმაცია უკვე დაზუსტებული იყო. 1778 წლის 19 დეკემბერს ვერსალში მარი ანტუანეტმა თავისი პირველი შვილი, პრინცესა მარი ტერეზ შარლოტი გააჩინა. მას სახელი მარი ანტუანეტის დედის, იმპერატრიცა მარია ტერეზიასა და დიდი ბრიტანეთის დედოფალ შარლოტას პატივსაცემად დაარქვეს, რომელიც მისი ახლო მეგობარი იყო. აღსანიშნავია, რომ ბავშვის მამის ვინაობა სადავო იყო.
დედოფლის პირველი ორსულობის პერიოდში ორი ისეთი მოვლენა მოხდა, რომლებმაც მისი ცხოვრება შეცვალა: ვერსალში დაბრუნდა მისი შვედი „მეგობარი“, გრაფი და მისმა ძმამ, იოზეფმა პრეტენზია განაცხადა ბავარიის ტახტზე, რასაც პრუსიის მხრიდან წინააღმდეგობა და ომი მოჰყვა. მარი ანტუანეტი ქმარს სთხოვდა, რომ ომში ავსტრიის მხარეს ჩაბმოდა. 1779 წლის 13 მაისს კონფლიქტი ტეშენის ზავით დასრულდა საფრანგეთის შუამავლობით, რის შემდეგაც ავსტრიაში დაახლოებით 100,000 ფრანგი ჯარისკაცი გაიგზავნა, ისევ დედოფლის მოთხოვნით. ამის შემდეგ ფრანგებს შეექმნათ შთაბეჭდილება, რომ მათი დედოფალი მხოლოდ ავსტრიაზე ზრუნავდა და საფრანგეთი არ ადარდებდა.
დედოფალი მარი ანტუანეტი 1778 წელს
იმავდროულად, დედოფალმა ცვლილებები შეიტანა სამეფო კარის წეს-ჩვეულებებში. ამ ფაქტმა, ცხადია, ძველი თაობების წარმომადგენლებთან უთანხმოება გამოიწვია. განსაკუთრებით დიდი აჟიოტაჟი მოჰყვა მძიმე მაკიაჟის, კორსტეტისა და განიერი კაბების გაუქმებას, რომლებიც ბუნებრივმა სახემ და ფართო კაბებმა ჩაანაცვლა. მისი ახალი მოდა მიმართული იყო უფრო მარტივი, ქალური იერის წარმოჩენისკენ, სადაც ადგილი მარტივად დაიმკვიდრა ჯერ გუალმა, შემდეგ კი უფრო თავისუფალმა მუსლიმურმა კაბებმა, რომლებში გამოწყობილიც მარი ანტუანეტი ხშირად უკვეთავდა პორტრეტებს. უკვე 1780-იან წლებში დედოფალმა სამოყვარულო სპექტაკლებსა და მიუზიკლებში დაიწყო თამაში. წარმოდგენები ძირითადად პეტიტ-ტრენონში იმართებოდა, რომელსაც თავადვე დგამდა მისსავე აშენებულ პატარა დარბაზში.
ამ ყველაფრის პარალელურად, საფრანგეთის ხაზინის შევსება ძირითად პრობლემად რჩებოდა. კრიზისი მას შემდეგ კიდევ უფრო გამწვავდა, რაც ლუი XVI აშშ-ბრიტანეთის ბრძოლაში ჩაება და მეტიც, ამერიკელებს ფულადი სახსრებით ეხმარებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ თუ ავსტრიას არ ეხებოდა მარი ანტუანეტი პოლიტიკით საერთოდ არ ინტერესდებოდა, ამ ომში ჩაბმა მარტივად მიაწერეს მის სახელს. თუმცაღა, მან გარკვეულწლიად გავლენა მაინც იქონია, რამეთუ საფრანგეთთან ერთად ბრძოლაში ავსტრიაც ჩაება, რასაც რუსეთის ინიციატივით „ნეიტრალური ლიგის“ ჩამოყალიბება მოჰყვა, რომელსაც ამერიკაში ბრიტანელთა ბრძოლა უნდა შეეჩერებინა. 1780 წელს საფრანგეთმა ამერიკელებს ჯარებიც მიაშველა, რა დროსაც ფრანგებმა ჯორჯ ვაშინგტონთან ერთად დაამარცხეს ბრიტანელები. ომი საბოლოოდ მხოლოდ 1783 წელს. დასრულდა.
1783 წელს დედოფალმა გადამწყვეტი როლი ითამაშა თავისი საუკეთესო მეგობრის, პოლინიაკის ჰერცოგინიის ახლო მეგობრის, შარლ ალექსანდრე დე კალონის ფინანსთა მინისტრად დანიშვნის საქმეში, რომელიც მალევე ყველაზე გავლენიანი და კონსერვატორი მინისტრი გახდა. ამის შედეგი იყო ის, რომ მარი ანტუანეტს მთავრობაში საკუთარი წარმომადგენელი ჰყავდა და შესაბამისად მისი გავლენები და ძალაუფლებაც გაიზარდა. თუმცაღა, მათმა საქმიანობამ ერთობ სავალალო შედეგები გამოიღო, რაც საფრანგეთის რევოლუციის ერთ-ერთ მთავარ მიზეზად იქცა.
1779 წლის ივლისის დასაწყისში საზეიმოდ გამოაცხადეს დედოფლის მეორე ორსულობის ამბავი. მარი ანტუანეტისა და დედამისის წერილებიდან ირკვევა, რომ მას ერთობ რთული ორსულობა ჰქონდა და სისხლდენების გამო გამუდმებით ეშინოდა ნაყოფის დაკარგვის. საბოლოოდ დედოფალს მუცელი მოეშალა. 1781 წლის მარტში მისი მესამე ფეხმძიმობა დადასტურდა, იმავე წლის 22 ოქტომბერს კი მან საფრანგეთის დოფინი ლუი ჟოზეფი გააჩინა.
1780 წლის 29 ნოემბერს, ვენაში გარდაიცვალა იმპერატრიცა მარია ტერეზია. მარი ანტუანეტი შიშობდა, რომ დედამისის გარდაცვალება საფრთხეს შეუქმნიდა ფრანკო-ავსტრიულ ალიანსსა და მის მდგომარეობას ვერსალში არამყარს გახდიდა, თუმცა მას მისმა ძმამ, ახალმა იმპერატორმა იოზეფ II-მ მისწერა, რომ საფრანგეთთან ალიანსს არასოდეს გააფუჭებდა.
1781 წლის ივლისში იოზეფ II მეორედ ეწვია საფრანგეთს, რათა ხელახლა დაედგინათ ფრანკო-ავსტრიული ალიანსის პირობები. ასევე აინტერესებდა ტყუილი იყო თუ მართალი, რომ მისი და „საფრანგეთის ხაზინას ძარცვავდა“.
პოპულარობის შემცირება
მარი ანტუანეტი 1783 წელს
დოფინის, ანუ მომავალი მეფის გაჩენამ დიდად შეუწყო ხელი მარი ანტუანეტის პოლიტიკური გავლენის ზრდას, რაც ავსტრიისთვის მეტად სასარგებლო იყო. კეტლის ომის პერიოდში, რომელშიც იოზეფ II ნიდერლანდელებს მდინარე შელდტის აუზის დასაკავებლად ებრძოდათ, ფრანგები არ ჩარეულან, რის გამოც იმპერატორი დამარცხდა, თუმცა მარი ანტუანეტმა აიძულა საფრანგეთის ფინანსთა მინისტრი, რომ ავსტრიელებისთვის „ალიანსის უხეში დარღვევის გამო“ დიდი კომპენსაცია გადაეხადა. ამის სანაცვლოდ საფრანგეთმა ავსტრიის მხარდაჭერა მიიღო დიდი ბრიტანეთის წინააღმდეგ ბრძოლაში ამერიკის დამოუკიდებლობისათვის.
1782 წლიდან სამეფო ბავშვების აღმზრდელად დედოფალმა თავისი ახლო მეგობარი, პოლინიაკის ჰერცოგინია დანიშნა. მისმა ამ გადაწყვეტილებამ ბევრის უკმაყოფილება გამოიწვია, რადგან ჰერცოგინიას „თავისუფალი ქალის“ რეპუტაცია ჰქონდა და ფრანგები მიიჩნევდნენ, რომ იგი შეუსაბამო იყო ასეთი თანამდებობისათვის. მეორეს მხრივ, მეფეც და დედოფალის ენდობოდნენ პოლინიაკს, რის გამოც მას ვერსალში ცამეტოთახიანი აპარტამენტები გამოუყვეს. ამის შემდეგ არა მხოლოდ იოლანდი, არამედ პოლინიაკების მთელი ოჯახი დიდად სარგებლობდა სამეფო ოჯახის კეთილგანწყობით, თუმცა მათმა უეცარმა გამდიდრებამ და ცხოვრების წესმა მრავალი არისტოკრატი გააღიზიანა. „სამეფო კარზე პოლინიაკების გაბატონებამ“ საგრძნობლად შელახა დედოფლის სახელი, განსაკუთრებით პარიზელების თვალში. დე მერსი ამაზე წერდა: „თითქმის აუხსნელია, ასეთ მოკლე დროში როგორ მოუტანა ამ ოჯახს ასეთი უპირატესობა სამეფო ოჯახის კეთილგანწყობამ“.
1783 წლის ივნისში დედოფლის ახალი ორსულობის შესახებ გამოაცხადეს. იმავე წლის 2 ნოემბერს, თავის 28-ე დაბადების დღეზე დედოფალს მუცელი მოეშალა.
1783 წელს, ამერიკიდან დაბრუნებული გრაფი აქსელ ფონ ფერსენი დედოფალს ერთობ დაუახლოვდა. არსებობდა მოსაზრება და დღემდე ამტკიცებენ, რომ გრაფსა და დედოფალს რომანი ჰქონდათ, თუმცა ამის მტკიცებულება და მხილველი არ არსებობს. თუმცაღა, 2016 წელს საფრანგეთის ისტორიული კოლექციების კონსერვაციის სამეცნიერო ცენტრის თანამშრომელმა ანრი სამუელმა სხვადასხვა ინფრაწითელი სკანირების მეშვეობით გაშიფრეს მარი ანტუანეტის გრაფთან გაგზავნილი წერილები, რაც ამტკიცებს, რომ მათ რომანი ჰქონდათ.
ამ პერიოდში დედოფალი და მისი მეგობრები სამეფო კარზე თავისუფალ და მხიარულ ცხოვრებას მისდევდნენ, რაც ხალხსა და არისტოკრატიაში არაერთგვაროვან რეაქციებს იწვევდა. თუმცაღა, რევოლუციის მოსურნეებმა დედოფლის გართობისმოყვარეობა კარგად გამოიყენეს და მას მრავალი ჭორი გაუვრცელეს. მიუხედავად ამისა, სამეფო მატიანეების წყაროები ამ ჭორებს უარყოფენ და ნათლად წერენ, რომ დედოფალს სექსუალური გადახრები არ ჰქონია, რადგან ბევრი ამტკიცებდა, რომ იგი პოლინიაკის ჰერცოგინიასთანაც იწვა. რაც დრო გადიოდა, გაზეთებში სულ უფრო მეტი იწერებოდა დედოფალზე. ისინი იმასაც კი წერდნენ, რომ პოლინიაკს ჯერ ლუი XV-თან ჰქონდა რომანი. ხალხში განსაკუთრებული პოპულარობა ჰპოვა მარი ანტუანეტის ლესბოსელობაზე აგორებულმა უსაფუძვლო ჭორმა, რომელმაც ავსტრიამდე ჩააღწია.
საფრანგეთის დედოფალი მარი ანტუანეტი
1783 წელს დედოფალი ძირითადად თავისი „ჰამლეტის“ წარმოდგენის დადგმით იყო დაკავებული. მისმა ამ დადგმამ განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია და დედოფალს პოპულარობა მოუტანა. თუმცა, ჰამლეტში შესრულებულმა როლმა ვერ უშველა მარი ანტუანეტის რეპუტაციას. ამ პერიოდში მას ჩვეულებად ჰქონდა, რომ ყოველი წვეულებისას თავისი მამული პატარა სოფელივით უნდა მოეწყო. რეალურად ეს იდეა კონდეს პრინც ლუი ჟოზეფს ეკუთვნოდა და დიზაინიც მისგან გადაიღო. ამავდროულად, მარი ანტუანეტმა საკუთარი ბიბლიოთეკა შექმნა, რომელშიც 500-მდე წიგნი მოაგროვა. ცნობილია, რომ მას ძალიან მოსწონდა ისტორიული ჟანრის ნაწარმოებები. დედოფალი ასევე პატრონობდა ხელოვნებას, კერძოდ მუსიკას და ასევე მხარს უჭერდა სამეცნიერო განვითარებას. სწორედ მან დააფინანსა მონგოლფიერის პირველი გაშვება, რომელსაც თავადვე დაესწრო.
1784 წლის 27 აპრილს პარიზის თეატრში დედოფალმა „ფიგაროს ქორწინება“ დადგა. იმის გამო, რომ კანონი კრძალავდა თეატრალურ წარმოდგენებში მეფისა და სხვა წარჩინებულების პორტრეტების გამოყენებასაც კი, არათუ მონაწილეობას, რის გამოც მარი ანტუანეტმა ვერ მოახერხა მასში მონაწილეობა, თუმცა მთლიანად მისი დადგმული იყო. განსხვავებით „ჰამლეტისგან“, „ფიგაროს ქორწინებამ“ საშინლად შელახა სამეფო ოჯახისა და არისტოკრატიის იმიჯი.
მარი ანტუანეტი თავის შვილებთან ერთად პეტიტ-ტრენონის ბაღში
1784 წლის 24 ოქტომბერს ლუი XVI-მ თავისი ბიძაშვილის, ორლეანის ჰერცოგისაგან მარი ანტუანეტის სახელით შეისყიდა შატო დე სენ-კლოდი, რადგან თავისი საგვარეულო მამულების გაფართოება სურდა. ზედმეტი და დიდი ხარჯების ასაცილებლად ფინანსთა მინისტრმა მეფეს შესთავაზა, რომ ახალი შატოს საყიდლად ძველი გაეყიდა და მან დაუსახელა კიდეც ბორდოში მდებარე შატო ტრომპეტი, რომელსაც სამეფო ოჯახი არასოდეს იყენებდა, თუმცა ამაოდ. ამრიგად, ისე გამოვიდა, რომ მარი ანტუანეტმა შეიძინა სენ-კლოდი, რამაც მისი ისედაც შელახული პრესტიჟი კიდევ უფრო დააზიანა. ამ შატოს ფასი ძალიან მაღალი, თითქმის 6 მილიონი ლივრი იყო, რასაც დამატებითი ხარჯებიც დაემატა მისი რესტავრაციისთვის, მთელი ეს ფული კი მეფემ ხაზინიდან აიღო, რომელიც ისედაც ცარიელი იყო.
1785 წლის 27 მარტს მარი ანტუანეტმა მეორე ვაჟი გააჩინა, სახელად ლუი შარლი, რომელსაც ნორმანდიის ჰერცოგობა უბოძეს. იმ ფაქტმა, რომ ბავშვი ფერსენის დაბრუნებიდან ზუსტად ცხრა თვეში დაიბადა, მრავალი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია. მარი ანტუანეტისა და ლუი XVII-ის ბიოგრაფები ამტკიცებენ, რომ ბავშვის ბიოლოგიური მამა ლუი XVI იყვნენ, თუმცა ისტორიკოსთა მეორე ნაწილის აზრით, ნორმანდიის ჰერცოგი დედოფლისა და გრაფის რომანტიული ურთიერთობის ნაყოფი იყო. ანტონია ფრასერის ცნობით, ბავშვის დაბადების თარიღი ზუსტად ემთხვევა მარი ანტუანეტის ერთობ გახმაურებულ ვიზიტს გრაფ ფერსენთან. იმავდროულად, სამეფო მსახურების პირადი დღიურებიდან ირკვევა, რომ ნაყოფის ჩასახვის პერიოდში დედოფალი ასევე დიდ დროს ატარებდა მეფესთან. თუმცაღა, მარი ანტუანეტის მტრებისათვის საკმარისი აღმოჩნდა ოდნავი საეჭვო გარემოებაც, რომ ლუი შარლისათვის უკანონო ბავშვი ეწოდებინათ. ფუფუნების მოყვარული დედოფალი, რომელიც ხალხის შიმშილობის დროს ძვირადღირებულ შატოს ყიდულობდა, უცხო ქვეყანას (იგულისხმება ავსტრია) ჯარებით ეხმარებოდა, ხაზინას აცარიელებდა და საყვარლისგან უკანონო ბავშვს აჩენდა, ცხადია ფრანგებში ზიზღს იწვევდა.
უკვე 1786 წლის 9 ივლისს მარი ანტუანეტმა უკანასკნელი ბავშვი, მადმუაზელ სოფი გააჩინა, რომელიც 1787 წელს, 11 თვის გარდაიცვალა.
რევოლუციამდელი წლები: სკანდალები და წარუმატებელი რეფორმები
ბრილიანტის ყელსაბამის სკანდალი
ბრილიანტის ყელსაბამი
რაც დრო გადიოდა მარი ანტუანეტი, როგორც დედოფალი, სულ უფრო მეტად ერთვებოდა საფრანგეთის პოლიტიკაში. სახალხოდ იყო ცნობილი, რომ დედოფალი შვილებზე და მათ განათლებაზე ზრუნავდა, თუმცა „კარგი დედის“ როლის მორგებამ ვერ უშველა მის რეპუტაციას. უკვე 1785 წლიდან იწყება მარი ანტუანეტის წინააღმდეგ მიმართული პროპაგანდა. მის წინააღმდეგ გავრცელდა უამრავი გამოგონილი ჭორი, მაგალითად: ამბობდნენ, რომ დედოფალს კაცები აღარ ეყო და საკუთარ ვაჟთან გაიყო სარეცელიო, ასევე მას მიაწერეს ლუი XIV-ის ცოლის, დედოფალ მარია ტერეზას ფრაზა — „თუ პური არ აქვთ, ნამცხვრები ჭამონ“, რაც სულ სხვა დროსა და კონტექსტში ითქვა. ამასვე დაერთო კიდევ ერთი შეთქმულება, რომელიც ისტორიაში ცნობილია, როგორც „ბრილიანტის ყელსაბამის სკანდალი“. ეს შეთქმულება გამოიხატა იმაში, რომ მარი ანტუანეტის სახელს მიაწერეს უძვირფასესი ბრილიანტის ყელსაბამის ყიდვა, რომელიც ლუი XV-ის ბრძანებით დამზადდა მადამ დიუ ბარისთვის, თუმცა მისი დასრულება იულველირმა მეფის სიცოცხლეში ვერ მოასწრო და შესაბამისად ვერც გაყიდა, გაძევებულ დიუ ბარს კი აღარ ჰქონდა მსგავსი ნივთების ყიდვის ფუფუნება. ვინაიდან დედოფალს მფლანგველის რეპუტაცია ჰქონდა, მისმა მტრებმა ეს კარგად გამოიყენეს და მისმა მტერმა, პრინცესა ჟანა დე ვალუა-სენ-რემმა[8], რომელსაც მარი ანტუანეტის კიდევ ერთი მტერი, კარდინალი დე როანი ეხმარებოდა. ჟანამ და კარდინალმა ერთ-ერთი ბარონის მეძავი, ნიკოლ დე ლოგი დაიქირავეს, რომელიც გარეგნულად ძალიან ჰგავდა მარი ანტუანეტს, მასსავით ჩააცვეს და დედოფლის სახელით აყიდინეს ყელსაბამი იულველირისაგან.
ამბავი, რომ დედოფალმა სამი სასახლის ღირებულების ყელსაბამი შეიძინა, დამშეულ ფრანგებში საოცარი ზიზღი გააღვიძა, რაც რევოლუციის ერთ-ერთ წინა პირობად იქცა. თუმცაღა შეთქმულებას რევოლუციამდე აეხადა ფარდა, რევოლუციონერები განაგრძობდნენ ხალხისათვის იმის მტკიცებას, რომ ეს დედოფალმა შეიძინა. მიუხედავად თავად მარი ანტუანეტის დაჟინებული მოთხოვნისა, მათი მაღალი არისტოკრატიული წარმომავლობის გამო პარლამენტმა ჟანაც და როანიც უდანაშაულოებად სცნო.
პოლიტიკური და ფინანსური რეფორმების წარუმატებლობა
მარი ანტუანეტი 1785 წელს
ქვეყანაში არსებულმა დამოკიდებულებამ დედოფალი დეპრესიაში ჩააგდო, რის გამოც მეფემ მისი მდომარეობიდან გამოსაყვანად მისთვის მეტი პოლიტიკური ძალაუფლების მიცემა გადაწყვიტა. გაზრდილი ძალაუფლებით მარი ანტუანეტმა სცადა მეფესა და პარლამენტს შორის არსებული დაძაბულობა განემუხტა. მისმა ამ განზრახვამ გამოიწვია პოლინიაკების ოჯახის გავლენებისა და მათი სამეფო ფინანსებზე არსებული გავლენის დასრულება.
საფრანგეთში ეკონომიკური კრიზისის დაწყებამ აიძულა მეფე-დედოფალი, რომ ვერგენესის თხოვნით მოეწვიათ წარჩინებულთა ასამბლეის სესია, რაც უკანასკნელი 160 წლის განმავლობაში პირველად მოხდა. ასამბლეის მიზანი იყო საჭირო ფინანსური რეფორმების გატარება, თუმცა პარლამენტმა უარი თქვა მათთან მუშაობაზე. პირველი შეხვედრა ვერგენესის გარდაცვალებიდან ცხრა დღეში, 1787 წლის 22 თებერვალს შედგა. მარი ანტუანეტი სხდომას არ დასწრებია, რასაც მოჰყვა ბრალდებების კასკადი, რომ დედოფალს არ სურდა ქვეყნის დახმარებისათვის რამის გაკეთება. ასამბლეის შეხვედრა მარცხით დასრულდა. მათ ვერ შეძლეს ვერავითარი საჭირო რეფორმის მოფიქრება, რამაც ხალხში მეფის ავტორიტეტიც შელახა.
1787 წლის 8 აპრილს დედოფლის გავლენით ლუი XVI-მ თანამდებობიდან მოხსნა ფინანსთა მინისტრი კალონი და მის ნაცვლად თანამდებობა მარი ანტუანეტის ერთ-ერთმა მთავარმა მოკავშირემ, ტულუზის არქიეპისკოპოსმა ეტიენ შარლ დე ლომანიემ დაიკავა. ამას საფინანსო სისტემაში მრავალი ხარვეზის წარმოშობა მოჰყვა, რის პარალელურადაც მეფე აბსოლუტური მონარქიის შენარჩუნებისთვის იბრძოდა. ლომანიემ ვერ შეძლო ქვეყნის კრიზისიდან გამოყვანა და ვინაიდან იგი დედოფალთან დაახლოვებული პირი იყო, მისი პოლიტიკური პოზიციაც არამყარი იყო. ქვეყანაში კრიზისის გაგრძელებამ 25 მაისს ასამბლეის დაშლა გამოიწვია. მრავალმა არისტოკრატმა ასამბლეის დაშლაში სწორედ დედოფალს დასდო ბრალი.
საფრანგეთის ფინანსურ კრიზისს რამდენიმე მიზეზი ჰქონდა: უსარგებლო და ძვირადღირებული ომები, დიდი სამეფო ოჯახი, რომელთაც სამეფო ხაზინა აფინანსებდა და პრივილეგირებული კლასების, მაშასადამე არისტოკრატებისა და სასულიერო პირების თავისუფალი მდგომარეობა გადასახადებისაგან. 1787 წელს მარი ანტუანეტის გავლენით რამდენიმე ფინანსთა მინისტრი დაინიშნა და მოიხსნა თანამდებობიდან, რის გამოც ხალხმა მას „მადამ დეფიციტი“ შეარქვა. მიუხედავად იმისა, რომ ეკონომიკური კრიზისი მხოლოდ დედოფლის ბრალი არ ყოფილა, სწორედ იგი აფერხებდა მრავალი საჭირო რეფორმის გატარებას. შემდგომში, როგორც ფინანსთა მინისტრმა განაცხადა, სახელმწიფო ხაზინის 7% მხოლოდ დედოფლის ხარჯებს სჭირდებოდა.
მარი ანტუანეტი თავის სამ შვილთან ერთად 1787 წელს. მარცხნიდან მარჯვნივ: მარი ტერეზი, ლუი შარლი და ლუი ჟოზეფი. ცნობილია, რომ აკვანში გამოსახული იყო მადამ სოფიც, რომელიც გარდაცვალების შემდეგ დედოფლის ბრძანებით ამოშალეს ნახატიდან.
მარი ანტუანეტმა სცადა მის წინააღმდეგ აგორებული პროპაგანდისათვის წინააღმდეგობა გაეწია, რის გამოც მზრუნველ დედად წარმოჩენისათვის თავის შვილებთან ერთად უკვეთავდა პორტრეტებს. თუმცა, იგი საჯარო განხილვასა და სკანდალს ვერ ასცდა, რადგან გავრცელდა ჭორი, რომ დედოფალს თავის ქალ მხატვართან, ელიზაბეტ ვიგე ლე ბრონთან ჰქონდა რომანი.
1787 წლიდან საფრანგეთში პოლიტიკური მდგომარეობა საგრძნობლად დაიძაბა. ეს იმან გამოიწვია, რომ ამ წლის 15 აგვისტოს დედოფლის მოთხოვნით მეფემ პარლამენტი ტრუაში გადაიტანა. მეფის ბიძაშვილი, ორლეანის ჰერცოგი ლუი ფილიპ II და მისი ოჯახი საჯაროდ აპროტესტებდა მეფის მოქმედებებს, რის გამოც ორლეანელები პროვინციაში გადაასახლეს. 1788 წლის 8 მაისს გამოცემულ განკარგულებაში ერთმანეთს მეფე და პარლამენტიც დაუპირისპირდა. 8 აგვისტოს ლუი XVI-მ გადაწყვიტა გენერალური შტატები მოეწვია, რომელიც 1614 წლის შემდეგ აღარ მოუწვევიათ, რათა ორლეანელებისათვის ბურბონთა მამულები ჩამოერთმია და მათთან ერთად გადაეჭრა ფინანსური პრობლემები.
მიუხედავად იმისა, რომ 1787 წლის ბოლოდამ 1789 წლის ივნისამდე მარი ანტუანეტის მთავარ საზრუნავს ტუბერკულოზით დაავადებული დოფინი წარმოადგენდა, იგი მაინც მონაწილეობდა ქვეყანაში მიმდინარე ყველა მნიშვნელოვან პოლიტიკურ მოვლენაში. 175 წლის შემდეგ, მარი ანტუანეტი საფრანგეთის პირველი დედოფალი გახდა, რომელიც სამეფო საბჭოს შემადგენლობაში შევიდა[9]. ამრიგად იგი იღებდა მთავარ გადაწყვეტილებებს, მხოლოდ სცენის მიღმა, კულისებში, ანუ სამეფო საბჭოში.
26 აგვისტოს მარი ანტუანეტმა პოსტზე დააბრუნა ჟაკ ნეკერი, ფინანსთა ერთ-ერთი ყველაზე ეფექტიანად მომუშავე მინისტრი. როგორც აღმოჩნდა, საფრანგეთის ეკონომიკური კრიზისიდან გამოყვანა ნეკერისთვისაც კი შეუძლებელი აღმოჩნდა. მარი ანტუანეტს არ უნდოდა გენერალური შტატების დაბრუნება, რომელიც 5 მაისს გაიხსნა. აქ მაშინვე წამოიჭრა მესამე წოდების ჩაგვრის საკითხი პირველ-მეორე წოდებების მხრიდან. მარი ანტუანეტმა იცოდა, რომ ორლეანელები, რომლებიც ბურბონების მთავარი მტრები იყვნენ და რომლებიც ზამთარში დამშეულ ხალხს პურსა და ფულს აძლევდნენ, მეფისთვის საზიანო გადაწყვეტილებებს მიიღებდნენ.
1789 წლის 4 ივნისს დოფინი გარდაიცვალა. ამ ამბავმა ღრმად დაამწუხრა მეფე-დედოფალი, თუმცა დამშეულ ფრანგებს ეს არ ადარდებდათ და ისინი გენერალური შტატების შემდეგ შეხვედრას ელოდნენ იმ იმედით, რომ როგორმე აღმოიფხვრებოდა კრიზისი, ან პურს მაინც დაარიგებდნენ. ვინაიდან დედოფალი ვაჟის გლოვით იყო დაკავებული, მეფეს ჰქონდა საშუალება, რომ ძალაუფლება აღედგინა და გაეტარებინა რეფორმები, რომელთაც მარი ანტუანეტი ეწინააღმდეგებოდა, თუმცა ასე არ მოქცეულა. პირიქით, მან მზადყოფნა გამოთქვა მოსალოდნელი რევოლუციის თავშივე გასანადგურებლად.
ლუი XVI უსუსური მოქმედებებითა და ბრძანებების გაცემით ცდილობდა რევოლუციური მოძრაობის დასაწყისშივე ჩახშობას. ამ მიზნით მან 1789 წლის 20 ივნისს მან გენერალური შტატების დეპუტატები სხდომათა დარბაზში არ შეუშვა და მათ კარი ჩაკეტილი დაახვედრა. ამან დეპუტატების უარესად გაღიზიანება გამოიწვია, რის გამოც . მათ ახლომდებარე „საბურთაო დარბაზში“ გადაინაცვლეს და ფიცი დადეს, არ დაშლილიყვნენ, სანამ ერს ახალ კონსტიტუციას არ მისცემდნენ. 9 ივლისს წარმომადგენლებმა ერთხმად გამოაცხადეს თავი „დამფუძნებელ კრებად“. მიუხედავად იმისა, რომ მეფემ ახალი საკანონმდებლო ორგანო სცნო, 11 ივლისს ძირითადად დაქირავებული უცხოელი ჯარისკაცებისაგან შემდგარი შეიარაღებული ძალები აამოქმედა პარიზსა და ვერსალში. ამას მოჰყვა ის, რომ მარი ანტუანეტის გავლენით მან დაითხოვა ფინანსთა მინისტრი ჟაკ ნეკერი, რომელიც ხალხში დიდი სიმპათიით სარგებლობდა.
მონარქთა მხრიდან მსგავს ნაბიჯებს რევოლუციონერთა მხრიდან მწვავე შედეგები მოჰყვა. 1789 წლის 14 ივლისს ამბოხებულებმა აიღეს „ძველი რეჟიმის“[10] სიმბოლოდ ქცეული ბასტილიის ციხე, რითაც დაიწყო საფრანგეთის დიდი რევოლუცია. 17 ივლისს ლუი XVI-მ პარიზში ოფიციალურად აღიარა რევოლუციის დაწყება.
პარიზში განვითარებულმა მოვლენებმა ფართო გამოძახილი ჰპოვა საფრანგეთის პროვინციებშიც, სადაც საერთო მღელვარება გამძვინვარდა. გლეხები არბევდნენ, წვავდნენ და ძარცვავდნენ ადგილობრივი ბატონების მამულებსა და სასახლეებს, ინაწილებდნენ მათ მიწებსა და ტყეებს. ყოფილი ყმების მრისხანე შურისძიებამ „დიდი შიში“ აღძრა თავადაზნაურობაში. დიდგვაროვნები მასობრივად გარბოდნენ ქვეყნიდან. ხალხის განსაკუთრებული ზიზღის ობიექტს სწორედ დედოფალი მარი ანტუანეტი წარმოადგენდა, რომელსაც მრჩევლებმა არაერთხელ მოუწოდეს ქვეყნის დატოვებისაკენ, თუმცა მან უარი განაცხადა და მეფის გვერდით დარჩა ვერსალში. ამის მიუხედავად, ქვეყნიდან რევოლუციის დაწყებისთანავე, ცოლებთან ერთად გაიქცნენ ლუი XVI-ის ძმები და პოლინიაკების ოჯახიც. ქვეყანა სასწრაფოდ დატოვეს ორლეანელებმაც, რომელთაც თავი ჯერ ესპანეთს, შემდეგ კი იტალიას შეაფარეს. განსაცდელში მყოფ მეფე-დედოფალთან დარჩა მხოლოდ მეფის და, მადამ ელიზაბეტი და პრინცესა ლამბალი, რომელთაც ეს სიცოცხლის ფასად დაუჯდათ.
ამბოხებულთა მიერ სამეფო ოჯახის დაპატიმრება
პარალელურად დამფუძნებელმა კრებამ გააუქმა სასულიერო და არისტოკრატიული პრივილეგიები, შემოიღო ახალი კონსტიტუცია და დევიზი: „თავისუფლება, თანასწორობა, ძმობა“, რაც ცხადია, მაღალი ფენებისათვის კარგს არაფერს მოასწავებდა. ამან მარი ანტუანეტისა და ლუის უკიდურესი უკმაყოფილება გამოიწვია, რაც იქიდანაც ჩანს, რომ მეფე არლის ეპისკოპოსისადმი მიწერილ წერილში მეფე ირწმუნებოდა, რომ არ დაუშვებდა "მისი სამღვდელოებისა" და "მისი თავადაზნაურობის" ამგვარ შევიწროებას. თუმცა მეფე-დედოფალი სიტუაციას ვეღარ აკონტროლებდა და დამფუძნებელმა კრებამ მეფეს მხოლოდ სუსპენსიური ვეტოს უფლება დაუტოვა[11].
ვინაიდან გლეხობა მთლიანად რევოლუციაში ჩაება, საფრანგეთში სურსათის კრიზისი დაიწყო, რამაც არსებული მძიმე ვითარება უარესად გაამწვავა. აღსანიშნავია ისიც, რომ დაბალი ფენებისათვის მათი უკიდურესი სიღატაკის მთავარ მიზეზად კვლავ სამეფო კარი რჩებოდა. ამის გამო 1789 წლის ოქტომბერში ჯოხებითა და ნაჯახებით შეიარაღებული 6,000-მდე პარიზელი ქალი ვერსალს მიადგა და მეფე-დედოფალს პური მოსთხოვეს. ვინაიდან ისინი სამეფო გვარდიამ ვერ შეაჩერა და სასახლეში მათი სამყოფი პურიც არ აღმოჩნდა, ამბოხებულებმა დაატყვევეს სამეფო ოჯახი და პარიზში, ტიუილრის სასახლეში გადაიყვანეს. მათთან ერთად პარიზში გადავიდა დამფუძნებელი კრებაც.
რევოლუცია, გაქცევის მცდელობა და დაპატიმრება
სამეფო ოჯახის დაპატიმრება ვარენთან, 1791 წელი
გამძვინვარებული რევოლუციის პერიოდში თავის გადარჩენის მიზნით მარი ანტუანეტმა გადაწყვიტა, რომ ალიანსი შეექმნა დამფუძნებელი კრების ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან დეპუტატ ონორე გაბრიელ მირაბოსთან, რომელიც ლიბერალი არისტოკრატი იყო. მერსის რჩევით დედოფალმა 1790 წლის 3 ივლისს მირაბოსთან საიდუმლო მოლაპარაკებები დაიწყო შატო დე სენ-კლოდში. ცხადია, რომ მათი შეხვედრები საიდუმლო სულაც არ იყო და პარიზელები გაფაციცებით უთვალთვალებდნენ მათ ყოველ ვიზიტს სენ-კლოდში. როგორც გაირკვა, მარი ანტუანეტმა მირაბოს დასაწყისისათვის 6,000 ლივრის, ხოლო შემდეგ, ყოველთვიურად 1,000,000 ლივრის გადახდას დაჰპირდა იმ შემთხვევაში, თუ იგი მეფის ავტორიტეტის აღდგენასა და რევოლუციის ჩახშობაში დაეხმარებოდა.
მიუხედავად ყველაფრისა, ამ პერიოდისათვის სამეფო ოჯახს ჯერ კიდევ ჰქონდა შენარჩუნებული გარკვეული თავისუფლება და ავტორიტეტი. ეს იქიდანაც ჩანს, რომ მათ ნებისმიერ დროს შეეძლოთ პარიზის დატოვება. ამასთან, მეფე-დედოფლის სამსახურში იყო 300,000-მდე ადამიანი, მათ შორის 18,000 გვარდიელი, რომელთა შორისაც აღსანიშნავია მომავალში საფრანგეთის პრემიერ-მინისტრი და დიპლომატი შარლ მორის დე ტალეირანი. როგორც წყაროები იტყობინებიან, პარიზში შესვლისას ლუის ხალხი ჯერ კიდევ ეგებებოდა ხმამაღალი შეძახილით: „ხანგრძლივი სიცოცხლე მეფეს!“. მეტიც, ისინი დედოფალსაც მოწიწებით ესალმებოდნენ და ჯერ კიდევ უხრიდნენ ქედს როგორც მარი ანტუანეტს, ასევე მის შვილებს, განსაკუთრებით კი ახალ დოფინს. ეს იმითაც იყო გამოწვეული, რომ მართალია ევროპაში იყო რევოლუციისა და მონარქიის დამხობის პრაქტიკა, თუმცა საფრანგეთი არ იყო მზად ისეთი სერიოზული ცვლილებისათვის, როგორიცაა რესპუბლიკად გადაკეთება. მაშასადამე, ამ დროისათვის ფრანგებს მხოლოდ რეფორმები და კრიზისიდან გამოსვლა სურდათ.
სამეფო ოჯახის იძულებითი დაბრუნება ვარენიდან პარიზში, 1791 წლის 25 ივნისი.
მიუხედავად ყველაფრისა, პარიზში გადასული დამფუძნებელი კრება ახალი კონსტიტუციის მიღებაზე მუშაობდა, რომლის მიზანიც აბსოლუტიზმის დამხობა და ქვეყანაში კონსტიტუციური მონარქიის დამყარება იყო. ამის პარალელურად კრიზისით შეშინებულმა მარი ანტუანეტმა დაარწმუნა ქმარი, რომ ქვეყნიდან გაქცეულიყვნენ. ისინი დიდ ბრიტანეთში გაქცევას გეგმავდნენ, სადაც მათ მარი ანტუანეტის მეგობარი, დედოფალი შარლოტა და მეფე ჯორჯ III დაეხმარებოდნენ და მიიღებდნენ. კონსტიტუციის მიღებამდე სულ ერთი თვით ადრე, 1791 წლის ივნისში სამეფო ოჯახი გაქცევის მცდელობისას დაიჭირეს სასაზღვრო ქალაქ ვარენთან, რის გამოც ამ მოვლენას ისტორიულად „ვარენის კრიზისი“ ეწოდა. მათ მრეცხავების ფორმები ჰქონდათ გადაცმული, რათა მესაზღვრეებს ვერ ეცნოთ, თუმცა მრეცხავისთვის უჩვეულოდ თეთრი თითებით მათ დედოფალი მარტივად იცნეს და მაშინვე დააპატიმრეს.
როგორც დედოფლის მთავარი სეფექალი მადამ ანრიეტ კამპანი აღწერს, ნერვიულობისაგან ახალგაზრდა მარი ანტუანეტს თმა მთლად გაჭაღარავებული ჰქონდა და მოხუც ქალს ჰგავდა. ვერენთან დაპატიმრებისას დედოფალს პარიკი მოსძვრა, რაზეც კამპანი წერდა: „იმ ღამით დავინახე მისი თეთრი თმა, რომლითაც იგი სამოცდაათი წლის ქალს ჰგავდა“. სამეფო ოჯახი 21-22 ივნისს დააპატიმრეს, უკვე 25 ივნისს კი იძულებით დააბრუნეს პარიზში.
მონარქიის აღსასრული და ლუი XVI-ის სიკვდილით დასჯა
მარი ანტუანეტი 1792 წელს
საფრანგეთში განვითარებულ რევოლუციურ მოვლენებს შეშფოთებით ადევნებდნენ თვალს როგორც ფრანგი ემიგრანტი თავადაზნაურობა (მათ შორის იყო ლუი XVI-ის ძმები, მათი თავშეყრის ადგილი იყო გერმანული ქალაქი კობლენცი), აგრეთვე ევროპელი მონარქები. მათ ერთად დაიწყეს ინტერვენციისათვის მზადება. 1791 წლის აგვისტოში ავსტრიის იმპერატორმა[12] და პრუსიის მეფემ ერთობლივი მზადყოფნა გამოაცხადეს საფრანგეთის მეფის შეზღუდული უფლებების აღსადგენად. საპასუხოდ რევოლუციონერებმა სხვა ერებისათვის თავისუფლების მომტანი რევოლუციის პროპაგანდის გაწევა დაიწყეს. ამასთან, რევოლუციონერთა გავლენით ლუი XVI-მ 1792 წლის აგვისტოში ომი გამოუცხადა საკუთარ ცოლისძმასა და მოკავშირეს, ავსტრიის იმპერატორს.
1792 წლის 20 სექტემბერს რევოლუციონერმა ფრანგებმა ვალმის ბრძოლაში დაამარცხეს ავსტრიის, პრუსიისა და გაქცეული ფრანგი არისტოკრატებისაგან შემდგარი კოალიციური ჯარი. იმავდროულად ბრაუნშვაიგის ჰერცოგმა ფრანგებს სამეფო ოჯახის ხელშეუხებლობის დარღვევის შემთხვევაში პარიზის „სრული განადგურებით“ დაემუქრა, თუმცა ამაოდ. 1792 წლის 21 სექტემბერს, ვალმთან გამარჯვების მეორე დღეს, შეიკრიბა ნაციონალური კონვენტი, რომელმაც საერთოდ გააუქმა მონარქია და გამოცხადდა საფრანგეთის პირველი რესპუბლიკის შექმნა.
ამის შემდეგ რევოლუციონერები შეიჭრნენ ტიუილრის სასახლეში, სადაც დააპატიმრეს და ერთმანეთს დააშორეს სამეფო ოჯახის წევრები. ისინი სხვადასხვა ციხეებში გადაანაწილეს. ცნობილია, რომ ერთმანეთს დააშორეს მარი ანტუანეტის შვილებიც, საპყრობილეში კი განსაკუთრებული სისასტიკით დოფინს ეპყრობოდნენ. ამ დროს, 1792 წლის 3 სექტემბერს, ტყვეობაში მყოფ მარი ანტუანეტთან მისულ პრინცესა ლამბალს ამბოხებულებმა პირდაპირ ქუჩაში გაუხეთქეს თავი და ადგილზევე მოკლეს, რა დროსაც პრინცესა 42 წლის იყო.
ლუი XVI-ის სიკვდილით დასჯა
1793 წლიდან ძალაუფლებას „ეროვნული ხმის კომიტეტი“ იღებს ხელში, რომელიც განსაკუთრებულ ყურადღებას პოლიტიკურ უსაფრთხოებას უთმობდა. კომიტეტის წევრებს ეშინოდათ, რომ ბურბონები, თუნდაც ტყვეობასა და ემიგრაციაში მყოფნი, ტახტის აღდგენას შეეცდებოდნენ, რის გამოც მათი ერთმანეთთან დაშორება არ იკმარეს. კომიტეტის უმრავლესობა მეფეს დამნაშავედ მიიჩნევდა კონტრრევოლუციურ ძალებთან კონტაქტის გამო, მაგრამ სადავო იყო სასჯელის ზომა. ჟირონდისტებს ეშინოდათ მეფისა და დედოფლის სიკვდილით დასჯა მათი ძლიერი კავშირების გამო და თანაც, კონსტიტუციის თანახმად მონარქი კვლავ ხელშეუხებელი იყო. მეფის გასამართლებაზე დავას ერთმა შემთხვევამ დაუსვა წერტილი. ტიულრის სასახლეში აღმოაჩინეს საიდუმლო სეიფი, რომელშიც ლუის გადამალული დოკუმენტები ინახებოდა. ამ დოკუმენტებით აღმოჩნდა, რომ ლუი XVI-ს კავშირი ჰქონდა ემიგრაციაში მყოფ ძმებთან. ასევე აღმოჩნდა, რომ მეფესთან საიდუმლო კავშირს ამყარებდნენ მირაბო და ლაფაიეტიც. ჟიროდინისტებს აღარ შეეძლოთ მეფის დაცვა. 1793 წლის 16 იანვარს კონვენტში კენჭისყრა გაიმართა. თავისუფლების წინააღმდეგ შეთქმულებასა და ქვეყნის უსაფრთხოების ხელყოფაში მხილებულ ლუი XVI-ს სიკვდილით დასჯა მიესაჯა. 1793 წლის 21 იანვარს მეფეს თავი მოკვეთეს ახლად გამოგონებული მექანიზმით, გილიოტინით, რომლის შექმნაზეც, თავის დროზე, თავად ლუი XVI-მ გასცა პატენტი.
მარი ანტუანეტი მიდის თავის სასამართლო პროცესზე რევოლუციური ტრიბუნალის წინაშე
მას შემდეგ, რაც ჟირონდისტებმა მეფის სიკვდილით დასჯას მხარი არ დაუჭირეს, მნიშვნელოვნად შეირყა მათ მიმართ სანკიულოტების ნდობა. ჟირონდისტების პოზიციები კიდევ უფრო შესუსტდა 1793 წლის გაზაფხულზე ფრანგული არმიის წარუმატებლობების, პარიზში სურსათით მომარაგების გაუარესებისა და ვანდეში როიალისტების წინააღმდეგობის გაძლიერების ზეგავლენით. 1793 წლის 2 ივნისს 8 ათასი შეიარაღებული მოქალაქე და გვარდიელი (მათ არსენალში იყო 100 ქვემეხიც) კონვენტში შეიჭრა და დააპატიმრა 29 წამყვანი ჟირონდისტი დეპუტატი. ძალაუფლება „მთის პარტიის“ ხელში გადავიდა.
სანკიულოტების უშუალო ზეწოლის შედეგი იყო ისიც, რომ 1793 წლის სექტემბერში იაკობინელებმა „დღის წესრიგში დააყენეს ტერორი“. რობესპიერის განმარტებით, თავისუფლების დაცვა მხოლოდ ძალის მეშვეობით იყო შესაძლებელი. დადგა „დიდი ტერორის“ ხანა. სექტემბერშივე იაკობინელებმა გამოსცეს დეკრეტი „არაკეთილსაიმედო პირთა შესახებ“, რომელიც ადგენდა საეჭვო პირების კატეგორიებს და მოითხოვდა მათ შემოწმებას. „საზოგადოებრივი წესრიგის მტრების“ გამოვლენა და დაპატიმრება „საზოგადოებრივი ხსნის კომიტეტის“ დაქვემდებარებულ „უშიშროების კომიტეტს“ დაევალა. ასეთ „საეჭვო პირთა“ სათავეში მოექცა მარი ანტუანეტიც, რომელსაც ბრალი ედებოდა: „ქვეყნის წინააღმდეგ მიმართულ ქმედებებში“, „მფლანგველობაში“, „კონტრრევოლუციურ ძალებთან თანამშრომლობასა“ და ინცესტში[13]. მას ნება დართეს, რომ სასამართლოს სხდომამდე გამოეცვალა და შემდეგ თავი თავადვე დაეცვა. ცნობილია, რომ სხდომაზე იგი ყოველგვარი მორთულობისა და სამკაულების გარეშე, უბრალო, ძალიან სადა თეთრი კაბით წარსდგა[14]. სასამართლომ იგი დამნაშავედ სცნო და სიკვდილით დასჯის განაჩენი გამოუტანეს, მის სისრულეში მოყვანამდე კი მარი ანტუანეტი თავის საკანში დააბრუნეს.
მარი ანტუანეტი მიჰყავთ სიკვდილით დასასჯელად
სიცოცხლის უკანასკნელ ღამეს მან თავის მულს, ასევე დაპატიმრებულ მადამ ელიზაბეტს საბოლოოდ მისწერა:
„ჩემო დაო, გწერთ უკანასკნელად. ახლახანს გამომიტანეს სასიკვდილო განაჩენი, მაგრამ ჩემთვის ეს სამარცხვინო კი არა (სამარცხვინოა მხოლოდ დამნაშავეთათვის), თქვენს ძმასთან შეერთების შესაძლებლობაა. მასსავით უდანაშაულო, ვიმედოვნებ, მასსავით გამოვიჩენ სულის სიმტკიცეს. მშვიდად ვარ ისევე, როგორც სუფთა სინდისის ადამიანები არიან ხოლმე. უკიდურესად ვწუხვარ, რომ მიხდება ჩემი საბრალო შვილების დატოვება. თქვენ იცით, რომ მხოლოდ მათთვის ვცოცხლობდი! თქვენ კი, ძვირფასო დაო, თქვენ, რომელმაც ჩვენ მეგობრობას და ჩვენთან ყოფნას შესწირეთ თავი, რა დღეში გტოვებთ. სასამართლოს მსვლელობისას შევიტყვე, რომ ჩემი ქალიშვილი დაგაშორეს თქვენ... ვერ ბედავ მივწერო მას, რადგან ვიცი, რომ ვერ მიიღებს ჩემს წერილს, იმაშიც ეჭვი მეპარება, მოაღწია თუ არა თქვენამდე ამ წერილმა.
ციხე კონსიერჟერი, 1793 წლის 16 ოქტომბერი, დილის ხუთის ნახევარი — მარი ანტუანეტი.“
მარი ანტუანეტის სიკვდილით დასჯა
1793 წლის 16 ოქტომბერს, დილი 12:15 საათზე 37 წლის მარი ანტუანეტს პარიზში გილიოტინაზე მოჰკვეთეს თავი. ცნობილია, რომ მან სიცოცხლის ბოლომდე შეინარჩუნა ამპარტავნება, რაც იმაში გამოიხატა, რომ როდესაც გილიოტინაზე ასვლისას წაბორძიკდა და მიშველება მდაბიო წარმომავლობის ჯალათმა სცადა, იგი აიმრიზა და უპასუხა: „უკაცრავად, ბატონო, ჩემით გავართმევ თავს“. გარდაცვლილ დედოფალს დასაკრძალი ნიღაბი მსახიობმა მარი ტუსოდმა გაუკეთა, თუმცა თავიდან მარი ანტუანეტი ლუი XVI-ის მსგავსად უსახელო საფლავში დამარხეს. 1794 წელს ასევე გილიოტინაზე მოჰკვეთეს თავი მადამ ელიზაბეტს, 1795 წელს კი ციხეში გარდაიცვალა მარი ანტუანეტის ვაჟი ლუი XVII-ც. „დიდი ტერორის“ პერიოდში სიკვდილით დაისაჯა ათასობით ფრანგი, მათ შორის მადამ დიუ ბარი და თავად რობესპიერიც.
1815 წელს საფრანგეთში ბურბონთა რესტავრაცია განხორციელდა და ტახტი მარი ანტუანეტის მაზლმა, ლუი XVIII-მ დაიკავა. მან მოახდინა ლუი XVI-ისა და მარი ანტუანეტის ცხედრების ექსკუმაცია და 1815 წლის 18 იანვარს ისინი სენ-დენის ბაზილიკაში, საფრანგეთის სამეფო აკლდამაში დაკრძალა და მათ საფლავს ზემოდან მათივე ქანდაკებები დაადგა. აღსანიშნავია, რომ მარი ანტუანეტის ოთხივე შვილი შთამომვალობის გარეშე გარდაიცვალა, რის გამოც მას არათუ შთამომავლები, შვილიშვილებიც არ ჰყოლია. ასევე აღსანიშნავია, რომ ამერიკელებმა შტატ ოჰაიოში მის პატივსაცემად დაარქვეს სახელი ქალაქ „მარიეტას“, რომელიც 1788 წელს დაარსდა.
მემკვიდრეობა და კულტურული ასახვა
ფილმები
ლუი XVI-ისა და მარი ანტუანეტის საფლავი1923 წელს რეჟისორმა რექს ინგრამმა გადაიღო ფილმი „სკარამუში“, რომელშიც მარი ანტუანეტი კლოტილდა დილანომ განასახიერა;
1930 წელს რეჟისორმა ჯონ რობერტსონმა გადაიღო ფილმი სახელად „გვარდიის კაპიტანი“, სადაც მის როლს ეველინ ჰოლი ასრულებს;
1934 წელს გამოვიდა ფილმი სახელად „მადამ დიუ ბარი“, რომელშიც მის როლს ანიტა ფრემოლტი თამაშობს;
1937 წელს გადაიღეს ფილმი სახელად „მეფე გვირგვინის გარეშე“, სადაც მის როლს დორის ლოიდი ასრულებს;
1938 წელს გამოვიდა ფილმი სახელწოდებით „მარი ანტუანეტი“, რომელშიც მას ნორმა შირერი ასახიერებს;
1949 წელს გადაიღეს ფილმი „შავი მაგია“, სადაც მისი როლი ნენსი გაილდმა მოირგო;
1952 წელს გადაიღეს ფილმი სახელად „სკარამუში“, რომელშიც მის როლს ნინა ფოკი ასრულებს;
1954 წელს გამოვიდა ფილმი „სამეფო რომანები ვერსალში“, სადაც მის როლს ლანა მარკონი თამაშობდა;
1956 წელს გადაიღეს ფილმი სახელად „მარი ანტუანეტი, საფრანგეთის დედოფალი“, რომელშიც იგი მიშელ მორგანმა განასახიერა;
1957 წელს გამოვიდა ფილმი „კაცობრიობის ისტორია“, სადაც მისი როლი მარი უილსონმა მოირგო;
1959 წელს გამოვიდა ფილმი სახელად „ჯონ პაულ ჯონსი“, რომელშიც მის როლს სიუზანა კანალზი თამაშობს;
1961 წელს რეჟისორმა ჟან დრევილმა გადაიღო ფილმი „ლა ფაიეტი“, სადაც მარი ანტუანეტს ლიზელოტა პულვერი ასახიერებს;
ანიტა ფრემოლტი მარი ანტუანეტის როლში1970 წელს გამოდის ფილმი სახელად „რევოლუცია ჩემს გარეშე დაიწყეთ“, რომელშიც მის როლს ბილი უითელოვი ასრულებს;
1981 წელს გადაიღეს ფილმი „მსოფლიოს ისტორია, ნაწილი პირველი“, სადაც მისი როლი ფიონა რიჩმონდმა ითამაშა;
1989 წელს გამოვიდა ფილმი სახელწოდებით „ფრანგული რევოლუცია“, რომელშიც მის როლს ჯეინ სეიმური ასრულებს;
1989 წელს გადაიღეს ფილმი „ავსტრიელი“, სადაც იგი უტე ლემპერმა განასახიერა;
1995 წელს გამოვიდა ფილმი სახელად „ჯეფერსონი პარიზში“, რომელშიც მის როლს შარლოტა დე ტარკჰეიმი თამაშობს;
2001 წელს გამოდის ფილმი „ყელსაბამის შეთქმულება“, სადაც მისი როლი ჯოილი რიჩარდსონმა მოირგო;
2006 წელსვე გამოვიდა ფილმი „მარი ანტუანეტი, დასაბუთებული ისტორია“, სადაც იგი კარინ ვენესმა განასახიერა;
2012 წელს გამოდის ფილმი სახელად „მშვიდობით, ჩემო დედოფალო“, რომელშიც მარი ანტუანეტის როლი დიანე კრუგერიმ შეასრულა;
2014 წელს გადაიღეს ანიმაციური ფილმი „მისტერ პიბოდი და შერმანი“, სადაც იგი ლაურა ფრასერმა გაახმოვანა;
ტელევიზია
ნორმა შირნერი მარი ანტუანეტის როლში, 1938 წელი.1999 წელს გამოსულ ამერიკულ სიტკომში „მაშინ ნამცხვრები ჭამონ“, რომელიც BBC-ზე გადიოდა, მის როლს ელიზაბეთ ბერინტონი ასრულებდა;
ასევე BBC-ის სერიალში „სიურპრიზატორები“ მარი ანტუანეტის ეპიზოდური როლი სიუ პერკინსმა მიიღო;
1997-2004 წლებში გადაღებულ ანიმაციურ სერიალში „ჯონი ბრავო“ მარი ანტუანეტის გმირი ეპიზოდურად შემოდის, სადაც მას ფრანგული აქცენტით ახმოვანებენ;
1964 წელს გამოსულ ამერიკულ საშინელებათა სერიალში „ადამსების სახლი“ უედნესდეი ადამსს აქვს უთავო დედოფლის თოჯინა, სახელად მარი ანტუანეტი;
ასევე ანიმაციურ სერიალში „სათამაშოების ისტორია“ ბაზ ლაითეარი ჩაის სვამს უთავო თოჯინა მარი ანტუანეტთან ერთად;
CBBC-ს სერიალში „საშინელი ისტორიები“ მარი ანტუანეტის როლს ალისა ლოუი და ჯესიკა რენსომი ასრულებენ;
PBS-ის სერიალში „ფიქრებთან შეხვედრა“ მარი ანტუანეტის როლს ჯეინ მიდოუსი ასრულებს;
2006 წელს გამოსული ფილმის, „მარი ანტუანეტის“ პოსტერი, გამოსახულია მთავარი როლის შემსრულებელი კირსტენ დანსტისერიალში „შვეიცარიელი რობინსონების ოჯახი: მისტიკური კუნძული“ მესამე ეპიზოდი მთლიანად მარი ანტუანეტის ისტორიას ეძღვნება;
CW-ის სუპერგმირების სერიალში „ხვალინდელი ლეგენდები“ მეხუთე სეზონში კორტნი ფორდი მარი ანტუანეტს ასახიერებს;
შემთხვევითი ასახვა მედიაში
დედოფალ მარი ანტუანეტის პერსონაჟი ეპიზოდურად მრავალ სერიალსა და შოუშია გამოყენებული. თანამედროვე ეპოქაში, ჩვეულებრივ იგი ექსტრავაგანტულობის, ამპარტავნების ან სილამაზის გასასახიერებლად გამოიყენება ხოლმე.
ამრიგად, მარი ანტუანეტის პერსონაჟი ხშირად სრულიად უნებურად შემოდის სხვადასხვა ფილმისა თუ სერიალის სიუჟეტში. მაგალითად, ფილმში „ქარწაღებულნი“, რომელიც ამავე სახელის ნოველაზეა დაფუძნებული, მარი ანტუანეტის პორტრეტია ჩამოკიდებული სკარლეტ ო'ჰარას საწოლთან. ასევე, საშინელებათა სერიალში „ადამსების ოჯახის ღირებულებები“ უედნესდეი ადამსი თავის ჩვილ ძმას მარი ანტუანეტივით აცმევს და ცდილობს, რომ მასსავით გილიოტინაზე მოჰკვეთოს თავი საზოგადოების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულისათვის.
ამერიკულ დრამაში „ჭორიკანა“ მთავარი გმირის, ბლერ უოლდორფის საძინებელში გაკრულია მსახიობ კირსტენ დანსტის პლაკატი, რომელზეც იგი მარი ანტუანეტის ფორმაშია გამოწყობილი. ასევე ამერიკულ სერიალში „სექსი დიდ ქალაქში“ მთავარი პერსონაჟი შარლოტ იორკი საუბრობს, რომ თანამედროვე ეპოქაშიც არსებობენ დაბალი ფენები და რომ მათთან ურთიერთობა არასახარბიელოა, მისი მეგობარი კერი ბრედშოუ კი მას ამის გამო ცინიკურად უწოდებს მარი ანტუანეტს. გარდა ამისა, სერიალში „ხალხის რიგი“ მელანისა და ლინდსის ქორწილში, ლინდსის ფრანგული წარმომავლობის გამო ფრანგული საჭმელებია წარმოდგენილი, რის გამოც მელანი სარკასტულად კითხულობს: „რა დაგვიჯდა მარი ანტუანეტის ბოლო სადილი?“. აღსანიშნავია სერიალი „სასოწარკვეთილი დიასახლისებიც“, სადაც მეოთხე სეზონში, ჰელოუინის წვეულებაზე ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟი კათრინ მეიფეარი მარი ანტუანეტის კოსტიუმს იცვამს, სამეზობლოში ახლადგადასული გეი წყვილი კი მას აკრიტიკებს და უწოდებენ „თვითდანიშნულ და ძალაუფლება დაკარგულ დედოფალს“.
ერცჰერცოგინია ლუიზა ავსტრიელი, საქსონიის კრონპრინცესა, გამოწყობილია მარი ანტუანეტის კოსტიუმში, 1912 წელი.
გერეტ რასელის რომანში „პოპულარული“ მთავარი პერსონაჟი თავის მეთექვსმეტე დაბადების დღის წვეულებაზე მარი ანტუანეტის თემას აწყობს და თავად დედოფლის კოსტიუმში ეწყობა. რობერტ ასპრინის ნაწარმოებში „კიდევ ერთი კარგი კამათი“ არსებობს ერთი ფსევდო-ციტატა, რომელიც მარი ანტუანეტის გამოცდილებაზე დაყრდნობითაა მიღებული: „კრიზისის დროს მთავარია თავი არ დაკარგო“.
მუსიკა
2008 წელს ჯუსიფერმა ჩაწერა ალბომი „ავსტრიელი“, რომლის ყველა სიმღერაც მარი ანტუანეტზეა დაწერილი და ქრონოლოგიურად მოგვითხრობს მის მთელ ცხოვრებას;
ბენდმა Queen თავიანთ ალბომში შეიტანეს მასზე დაწერილი სიმღერა „მკვლელი დედოფალი“;
რიჩარდ ადლერმა და ჯერი როსმა თავიანთ სიმღერაში „ძველი კარგი დღეები“ განსაკუთრებული ყურადღება გაამახვილეს მარი ანტუანეტზე;
დერილ უეიმ და სონია ლოკვუდმა თავიანთი როკ-ბენდისათვის დაწერეს სიმღერა „მარი ანტუანეტი“;
უეინ შორტერმა დაწერა ჯაზური ტუნა სახელად „მარი ანტუანეტი“, რომელიც ფრედი ჰაბარდმა შეასრულა;
ჩარლი სექსტონმა თავისი სიმღერა „შთამბეჭდავი“ მთლიანად მარი ანტუანეტისა და ლუი XVI-ის წყვილს მიუძღვნა;
1990 წლის MTV-ის დაჯილდოვებაზე Vogue-ს ფოტოსესიისათვის მომღერალმა მადონამ მარი ანტუანეტის კოსტიუმი ჩაიცვა;
ბენდმა „ხმამაღალი გოგონები“ ჩაწერეს სიმღერა სახელით „ფრანგული არ ვიცი“, რომლის შესრულებისასაც ვიდეო-კლიპში ყველას მარი ანტუანეტის კოსტიუმი აცვია;
2011 წელს სელენა გომესს მარი ანტუანეტივით ეცვა თავისი სიმღერის „Love You Like a Love Song“ ვიდეოში;
2012 წელს მარინა დაიმანდისმა მარი ანტუანეტის შთაგონებით ჩაწერა თავისი ალბომი „ელექტრო გული“;
მოდა
მარი ანტუანეტის ექსტრავაგანტური ჩაცმულობა ყოველთვის ხდებოდა განსაკუთრებული ინტერესის ობიექტი. ამის გამო მისი სტილი და კოსტიუმები დღემდე აქტუალურია დასავლურ სამყაროში. სხვადასხვა პერიოდში არაერთი არისტოკრატი იხატებოდა და იღებდა ფოტოს მის ფორმაში გამოწყობილი. კარინ რუატფელდის მეცხრე მოდების ჩვენება სწორედ მარი ანტუანეტის სტილით იყო ინსპირირებული. მისი კოსტიუმი ასევე გამოიყენა რიანამ, ისევე, როგორც მოდელებმა: სარა სტოუნი, იმაან ჰამამი, ჯოან სმოლსი, ჯინევრა ვან სინუსი, მარიაკარლა ბოსკონო და ა.შ.
2013 წლის შანელის კურორტული კოლექცია მარი ანტუანეტის შთაგონებით შეიქმნა.
საფრანგეთის პრინცესა და „საფრანგეთის ქალიშვილი“. გარდაიცვალა ჩვილი,
ტუბერკულოზით.
წინაპრები
ჰერალდიკა
მარი ანტუანეტის გერბი ქორწინების შემდეგ
მარი ანტუანეტის სამეფო მონოგრამა
ლიტერატურა
Bashor, Will (2013). Marie Antoinette's Head: The Royal Hairdresser, the Queen, and the Revolution. Lyons Press. p. 320. ISBN 978-0762791538.
Erickson, Carolly (1991). To the Scaffold. New York: William Morrow and Company, Inc. ISBN 0-312-32205-4.
Kaiser, Thomas (Fall 2003). "From the Austrian Committee to the Foreign Plot: Marie-Antoinette, Austrophobia, and the Terror". French Historical Studies. 26 (4): 579–617. doi:10.1215/00161071-26-4-579.
Kates, Gary (1998). The French Revolution: Recent Debates and New Controversies 2nd ed. Routledge. pp. 201–218. ISBN 0-415-35833-7.
Lasky, Kathryn (2000). The Royal Diaries: Marie Antoinette, Princess of Versailles: Austria-France, 1769. New York: Scholastic. ISBN 978-0-439-07666-1.
Loomis, Stanley (1972). The Fatal Friendship: Marie Antoinette, Count Fersen and the flight to Varennes. London: Davis-Poynter. ISBN 978-0-7067-0047-3.
MacLeod, Margaret Anne (2008). There Were Three of Us in the Relationship: The Secret Letters of Marie Antoinette. Irvine, Scotland: Isaac MacDonald. ISBN 978-0-9559991-0-9.
Naslund, Sena Jeter (2006). Abundance: A Novel of Marie Antoinette. New York: William Morrow. ISBN 978-0-06-082539-3.
Romijn, André (2008). Vive Madame la Dauphine: A Biographical Novel. Ripon: Roman House. ISBN 978-0-9554100-2-4.
Thomas, Chantal (1999). The Wicked Queen: The Origins of the Myth of Marie-Antoinette. Trans. Julie Rose. New York: Zone Books. ISBN 978-0-942299-40-3.
Vidal, Elena Maria (1997). Trianon: A Novel of Royal France. Long Prairie, MN: Neumann Press. ISBN 978-0-911845-96-9.
Zweig, Stefan (2002). Marie Antoinette: The Portrait of an Average Woman. New York: Grove Press. ISBN 978-0-8021-3909-2.
Bonnet, Marie-Jo (1981). Un choix sans équivoque: recherches historiques sur les relations amoureuses entre les femmes, XVIe–XXe siècle (in French). Paris: Denoël. OCLC 163483785.
Castelot, André (1957). Queen of France: a biography of Marie Antoinette. trans. Denise Folliot. New York: Harper & Brothers. OCLC 301479745.
Cronin, Vincent (1989). Louis and Antoinette. London: The Harvill Press. ISBN 978-0-00-272021-2.
Dams, Bernd H.; Zega, Andrew (1995). La folie de bâtir: pavillons d'agrément et folies sous l'Ancien Régime. trans. Alexia Walker. Flammarion. ISBN 978-2-08-201858-6.
Facos, Michelle (2011). An Introduction to Nineteenth-Century Art. Taylor & Francis. ISBN 978-1-136-84071-5. Retrieved 1 September 2011.
Fraser, Antonia (2001). Marie Antoinette (1st ed.). New York: N.A. Talese/Doubleday. ISBN 978-0-385-48948-5.
Fraser, Antonia (2002). Marie Antoinette: The Journey (2nd ed.). Garden City: Anchor Books. ISBN 978-0-385-48949-2.
Lanser, Susan S. (2003). "Eating Cake: The (Ab)uses of Marie-Antoinette". In Goodman, Dena (ed.). Marie-Antoinette: Writings on the Body of a Queen. Psychology Press. ISBN 978-0-415-93395-7.
Lever, Évelyne (2006). Marie Antoinette: The Last Queen of France. London: Portrait. ISBN 978-0-7499-5084-2.
Schama, Simon (1989). Citizens: A Chronicle of the French Revolution. New York: Vintage. ISBN 978-0-679-72610-4.
Seulliet, Philippe (July 2008). "Swan Song: Music Pavillion of the Last Queen of France". World of Interiors (7).
Sturtevant, Lynne (2011). A Guide to Historic Marietta, Ohio. The History Press. ISBN 978-1-60949-276-2. Retrieved 1 September 2011.
Weber, Caroline (2007). Queen of Fashion: What Marie Antoinette Wore to the Revolution. Picador. ISBN 978-0-312-42734-4.
Wollstonecraft, Mary (1795). An Historical and Moral View of the Origin and Progress of the French Revolution and the Effect it Has Produced in Europe. St. Paul's.
Farr, Evelyn (2009). The Untold Love Story: Marie Antoinette & Count Fersen. Peter Owen Publishers.
სქოლიო
↑შერნბურის სასახლე ავსტრიის საიმპერატორო ოჯახის საზაფხულო რეზიდენცია იყო
↑ამ დროს თავად ლუი XV-ის ერთადერთი ვაჟი, დოფინი ლუი უკვე ხუთი წლის გარდაცვლილი იყო
↑მარი ანტუანეტი (ფრანგ. Marie Antoinette) გერმანული მარია ანტონიას (გერმ. Maria Antonia) ფრანგული ეკვივალენტია, ენის ნორმებიდან გამომდინარე კი ევროპელ მონარქებს ხშირად ეცვლებოდათ სახელები, მაგალითად მარი ლუიზი
↑ამ პერიოდში მეფის ცოლი, დედოფალი მარია ლეშჩინსკაც და მარი ანტუანეტის დედამთილიც, მარია იოზეფა საქსონიელიც გარდაცვლილნი იყვნენ, რის გამოც დიუ ბარს დედოფლის ძალაუფლება ჰქონდა
↑ასე ეწოდა ფრანგების აჯანყებას, რომელიც ფქვილსა და პურზე ფასების მკვეთრმა ზრდამ გამოიწვია
↑პენტიევრის ჰერცოგი მეფე ლუი XIV-ის უკანონო ვაჟის შთამომავალი იყო და შესაბამისად ლუი XVI-ის ბიძაშვილიც
↑მამის ხაზით ჟანა საფრანგეთის მეფე ანრი II ვალუას (1519-1559) უკანონო ვაჟის პირდაპირი შთამომავალი იყო.
↑მანამდე ბოლოს ასეთი პრივილეგია მარია მედიჩის ჰქონდა 1614-1617 წლებში
↑ასე მოიხსენიებენ ფრანგები საფრანგეთში არსებულ მონარქიულ პერიოდს, თუმცა მასში ძირითადად აბსოლუტიზმის ხანა, მაშასადამე ვალუებისა და ბურბონების მმართველობის პერიოდი მოიაზრება ხოლმე.
↑ეს იმას ნიშნავდა, რომ მეფეს აღარ შეეძლო არაფრის აკრძალვა, თუმცა შეეძლო ნებისმიერი საკანონმდებლო პროცესის მხოლოდ დროებით შეფერხება.
↑1790 წლიდან ავსტრიას ახალი იმპერატორი ჰყავდა მარი ანტუანეტის მეორე ძმის, ლეოპოლდ II-ის სახით
↑მარი ანტუანეტის მტრები ავრცელებდნენ ჭორებს, რომ „დედოფალს კაცები აღარ ეყო და თავის ვაჟთან გაიყო სარეცელი“.
↑ტრადიციის მიხედვით საფრანგეთის მეფეთა ქვრივები გლოვის ნიშნად ყოველთვის თეთრ სამოსს ატარებდნენ. ეს ტრადიცია ეკატერინე მედიჩიმ შეცვალა, მერი სტიუარტმა დააბრუნა, თუმცა მარია მედიჩიმ კვლავ დააბრუნა ეკატერინეს შემოღებული შავი სამოსის ტარება, მარი ანტუანეტმა კი ფრანგული ტრადიციებისადმი პატივისცემისა და ქმრის გლოვის ნიშნად თეთრი კაბა ჩაიცვა.
მთავარი სტატია: საფრანგეთის რევოლუცია..jpg)
მარი ანტუანეტის გერბი ქორწინების შემდეგ
მარი ანტუანეტის სამეფო მონოგრამა
