Jump to content

Մոզամբիկ

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Մոզամբիկի Հանրապետություն
República de Moçambique
Մոզամբիկ դրոշ
Դրոշ		 Մոզամբիկ զինանշանը
Զինանշան
Մոզամբիկ դիրքը
Մոզամբիկ դիրքը
Մայրաքաղաք
և ամենամեծ քաղաք 		Մապուտու
Պետական լեզուներ պորտուգալերեն
Տարածք
 -  Ընդհանուր 802 000 կմ² 
Բնակչություն
 -   նախահաշիվը 24 096 000 մարդ 
 -  Խտություն 30 /կմ² 
 /մղոն²
Արժույթ մետիկալ (mzn)
Ժամային գոտի +2
Ազգային դոմեն .mz
Հեռախոսային կոդ +258

Մոզամբիկ, պաշտոնապես Մոզամբիկի հանրապետություն (պորտ.՝ Moçambique), երկիր Հարավարևելյան Աֆրիկայում, արևելքից սահմանակցում է Հնդկական օվկիանոսին, հյուսիսից Տանզանիային, հյուսիսարևմուտքից՝ Մալավիին և Զամբիային, արևմուտքից՝ Զիմբաբվեին և հարավարևմուտքից՝ Էսվատինիին (Սվազիլանդ) ու Հարավաֆրիկյան Հանրապետությանը։ Ինքնիշխան պետությունը բաժանված է Կոմորյան կղզիներից, Մայոտից և Մադագասկարից Մոզամբիկի նեղուցով։ Երկրի մայրաքաղաքը և խոշորագույն քաղաքը Մապուտու (1876-ից մինչ 1976 թվականները կոչվում էր Լորենսու Մարկիշ)։

Մեր թվարկության առաջինից հինգերորդ դարերում բանտուերեն խոսող ժողովուրդները ներգաղթել են ներկայիս Մոզամբիկ հեռավոր հյուսիսից և արևմուտքից։ Հյուսիսային Մոզամբիկը գտնվում է Հնդկական օվկիանոսի առևտրային մուսոնային քամիների ճանապարհին։ 7--ից 11-րդ դարերում այստեղ կառուցվեցին մի շարք Սվահիլի նավահանգիստներ, որից զագացում ապրեց Սվահիլի մշակույթը և լեզուն։ Ուշ միջնադարում այս քաղաքներ էին այցելում առևտրականներ Սոմալիից, Եթովպիայից, Արաբիայից, Պարսկաստանից և Հնդկաստանից[1]։

1498 թվականին Վասկո դա Գամայի այցելությունից սկսվեց պորտուգալացիների ժամանումը, որոնք սկսեցին տարածքի բնակեցումը և գաղութականացումը 1505 թվականից։ Չորս դար տևած պորտուգալական իշխանությունից հետո Մոզամբիկն անկախացավ 1975 թվականին՝ դառնալով Մոզամբիկի ժողովրդական հանրապտություն։ Անկախությունից ընդամենը երկու տարի անց, երկիրն ընկավ ինտենսիվ և ձգձգվող քաղաքացիական պատերազմի մեջ, որը տևեց 1977-ից 1992 թվականը։ 1994 թվականինն Մոզամբիկում անցկացրեցին առաջին բազմակուսակցական ընտրությունները և այդ ժամանակվանից ի վեր մնաց համեմատաբար կայուն նախագահական հանրապետություն[2]։

Մոզամբիկն ունի հարուստ և ընդարձակ բնական պաշարներ։ Երկրի տնտեսությունն առավելապես հիմնված է գյուղատնտեսության վրա, սակայն արդյունաբերությունը նույնպես աճում է, հատկապես սննդի և ըմպելիքների, քիմիական արդյունաբերությունը, ալյումինի ու բենզինի արտադրությունը։ Զբոսաշրջությունը նույնպես աճում է։ Հարավաֆրիկյան Հանրապետությունը Մոզամբիկի գլխավոր առևտրային գործընկերն է և արտաքին ներդրումների հիմնական աղբյուրը, իսկ Բելգիան, Բրազիլիան, Պորտուգալիան և Իսպանիան որկրի կարևորագույն տնտեսական գործընկերներն են։ 2001 թվականից Մոզամբիկի ՀՆԱ-ի աճը աշխարհում ամենաբարձրերից է։ Այնուամենայնիվ երկիրը աշխարհի ամենաաղքատ և ամենաչզարգացած երկրներից է[3]՝ մեկ շնչի ՀՆԱ-ով գրավելով ամենաստորին հորիզոնականներից մեկը[4]։

Մոզամբիկի պաշտոնական լեզուն է պորտուգալերենը, որով խոսում են որպես երկրորդ լեզու բնակչության կեսը։ Տարածված մայրենի լեզուներից են Մակուան, Սենան և Սվահիլին։ Երկրի բնակչությունը մոտ 29 միլիոն է, որոնց մեծ մասը Բանտու է։ Մոզամբիկի խոշորագույն կրոնը Քրիստոնեությունն է, փոքրամասնություն է Իսլամը և աֆրիկյան ավանդական կրոնները։ Մոզամբիկն անդամակցում է ՄԱԿ-ին, the Աֆրիկյան միությանը, Ազգերի համագործակցությանը, սլամական համագործակցության կազմակերպությանը, Պորտուգալալեզու երկրների համագործակցությանը, the Չմիացած երկրների շարժմանը, Հարավային Աֆրիկայի զարգացման համագործակցությանը և դիտորդ է Ֆրանկոֆոնիայի միջազգային կազմակերպությունում։

Անվանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկիրը կոչել են Մոզամբիկ պորտուգալացիները Մոզամբիկ կղզու անվանումից, որն իր հերթին գալիս է Մուսա Բին Բիք կամ Մուսա Ալ Բիգ կամ Մոսա Ալ Բիք կամ Մուսա Բին Մբիկի կամ Մուսա Իբն Մալիկ-ից, ով արաբ առևտրական էր, որը առաջինն էր այցելել կղզի և բնակություն հաստատել այստեղ[5]։ Կղզի-ավանը եղել է պորտուգալական գաղութի մայրաքաղաք մինչև 1898 թվականւ, երբ այն տեղափոխվեց հարավ Լորենսու Մարկիշ (ներկայիս Մապուտու)։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մոզամբիկյան դաու

Բանտուների ներգաղթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բանտուերեն խոսացող ժողովուրները ներգաղթեցին Մոզամբիկ մեր թվարկությունից առաջ 4-րդ դարից[6]։ Ըստ պատմաբանների մեր թվարկության 1-ինից 5-րդ դարերում ներգաղթյալների ալիք է եղել արևմուտքից և հյուսիսից, հիմնականում Զամբեզի գետի ավազանից և Հարավային Աֆրիկայի ծովափնյա վայրերից[7]։ Նրանք հիմնադրեցին գյուղատնտեսական համայնքներ՝ հիմնականում զբաղվելով անասնապահությամբ։ Նրանք իրենց հետ բերեցին երկաթի հալման և ձուլման տեխնոլոգիա։

Սուահիլի ափ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արաբ-Սուահիլի ստրկավաճառները և ստրուկները Ռուվումա գետի մոտ

Մեր թվարկության առաջին հազարամյակից Հնդկական օվկիանոսի առևտրային ուղիներն ընդարձակվեցին դեպի հարավ և անցան Մոզամբիկի հնագույն նավահանգիստ Չբուենեով[8]։ 9-րդ դարի սկզբից Հնդկական օվկիանոսի առևտրի աճի հետ մեկտեղ շատ նավահանգստային քաղաքներ հիմնադրվեցին Արևելյան Աֆրիկայի ծովափնյա մասում, ներառյալ ներկայիս Մոզամբիկում։ Մեծապես ինքնիշխան այս քաղաքները դասվում են Սուահիլի մշակույթին։ Առևտրի աճի հետ մեկտեղ տարածում գտավ նաև իսլամը։ Մոզամբիկում, Սոֆալայում, Անգոչեում և Մոզամբիկ կղզում կային արաբ իշխաններ 15-րդ դարում։

Քաղաքներն առևտրով էին զբաղվում ինչպես Աֆրիկայի առևտրականների, այնպես էլ Հնկական օվկիանոսի մյուս երկրների հետ։ Հատկապես կարևոր էին ոսկու և փղոսկրի քարավանային ճանապարհները։ Աֆրիկյան պետություններ, ինչպիսիք էին Զիմբաբվեի թագավորությունը և Մուտապայի թագավորությունը, առաջարկում էին ոսկի և փղոսկր, որոնք հետագայում փոխանակվում էին նավահանգիսնտերում[9]։

Պորտուգալական Մոզամբիկ (1498–1975)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մոզամբիկ կղզին փոքր կղզի է Մոսսուրիլ ծոցի բերանում Մոզամբիկի հյուսիսում, այստեղ եվրոպացիներն առաջին անգամ մուտք են գործել 15-րդ դարի վերջին

Երբ պորտուգալացիներն առաջին անգամ ոտք դրեցին Մոզամբիկում 1498 թվականին, արաբական առևտրային բնակավայրերը ափի երկայնքով և մոտակա կղզինում գործում էին արդեն մի քանի դար[10][11]։ Մոտ 1500 պորտուգալական առևտրային կետեր փոխարինեցին արաբական առևտրային և ռազմական գերակայության՝ դառնալով կանոնավոր նավահանգիստներ դեպի արևելք նոր եվրոպական առտրային ճանապարհին[7][12], ինչից սկսվեց գաղութականացման գործընթացը[12][13]։

Վասկո դա Գամայի ճանապարհորդությունը 1498 թվականին հիմք դրեց պորտուգալացիների մուտքի տարածաշրջան։ Պորտուգալացիները վերահսկողության տակ առան Մոզամբիկ կղզին և Սոֆալա նավահանգստային քաղաքը 16-րդ դարի սկզբին և 1530-ական թվականներին պորտուգալացին առևտրականները՝ փնտրելով ոսկու առաջարկ հիմնեցին առևտրային կոտեր Զամբեզիի գետի վրա և փորձեցին վերահսկողության տակ առնել ոսկու առևտուրը[11]։

Մոզամբիկի կենտրոնական մասը պորտուգալացիները փորձեցին օրինականացնել և կենտրոնացնել իրենց առևտուրը և դիրքերը պրասոնորի ստեղծմամբ[11]։ Այս հողերի դրամաշնորհները ներգաղթյալներին կապեցին իրենց բնակավայրերի հետ և Նոզանբիկի մեծ մասը ղեկավարում էին պրասեյրոս-ները, մինչդեռ Պորտուգալիայի իշխանությունները իրենց հայացքը կենտրոնացրին Ասիայի և Աֆրիկայի ավելի կարևոր տիրույթների վրա[11][14]։ Ստրկությունը Մոզամբիկում գործում էր դեռ մինչ եվրոպացիների ժամանումը։ Աֆրիկյան իշխանավորները հարստանում էին ստրուկների առևտրից՝ սկզբում արաբ վաճառականների հետ, ովքեր ստրուկներին ուղարկում էին Միջին Ասիայի քաղաքներ և ցանքատարածքներ, ավելի ուշ ստրկության առևտուրն իրականացվում էր պորտուգալացիների և այլ եվրոպացի առևտրականների հետ։ Շարունակելով առևտուրը աֆրիկյան իշխանավորները ասպատակում էին թշնամի ցեղերին, գերեվարում նրանց և վաճառում պրեսեյրոս-ին։ Պրեսեյրոսների իշխանությունը քննության ենթարկվեց տեղի ստրուկներից կազմված բանակների կողմից, որոնց անդամները հայտնի էին Չիկունդա անվամբ[11]։ Պորտուգալիայից շարունակվող արտագաղթը հասավ համեմատաբար ցածր մակարդակի մինչև 19-րդ դարի վերջ ՝ նպաստելով «աֆրիկացման»-ը[11]։ Թեև «պրասո»-ն ի սկզբանե նախատեսված էր միայն պորտուգալացի գաղութարարների համար, սակայն ամուսնությունների և պորտուգալական ազդեցությունից մեկուսացման շնորհիբ «պրասոսները» դարձան աֆրո-պորտուգալական կամ աֆրո-հնդկական[11][12]։

Լորենցո Մակեսի գլխավոր պողոտայի տեսարան, այժմ Մապուտո, 1905 թվական

Չնայած պորտուգալական մեծ ազդեցության տեղի բնակիչների և պաշտոնյաների մոտ գնալով մեծացավ ինքնիշխանությունը։ Պորտուգալացիները կարողացան առափնյա առևտրի մեծ մասը խլել արաբներից 1500-ից 1700 թվականին, սակայն արաբները կարողացան նվաճել պորտուգալացիների հիմնական առևտրային հենակետը՝ Ֆորտ Ջեսուսը (այժմյան Քենիա) 1698 թվականին։ Արդյունքում Լիսաբոնը որոշեց Հնդկաստանի փոխարեն առևտրային հարաբերություններ սկսել Բրազիլիայի հետ։

Բնական պայմաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյուսիսային ափերը բարձրադիր են, ժայռոտ ու զառիթափ, հարավայինը` ցածրադիր, տեղ-տեղ` ճահճոտ։ Ծովափի երկայնքով ձգվում են բուստային խութեր, որոնք դժվարացնում են նավարկությունը։ Երկրի արևմուտքում Ինյանգա սանդղափուլի գագաթներն են (առավելագույնը` 2436 մ, Բինգա լեռ), արևելքում Մոզամբիկի դաշտավայրն է, հարավում` Լեբոբմա լեռները։ Խոշոր գետերն են Զամբեզին, Լիմպոպոն, Սավին, Ռուվուման։ Մոզամբիկի սահմաններում են Նյասա և Շիրվա լճերի արևելյան ափերը։ Կլիման հյուսիսում մերձհասարակածային է, հարավում` արևադարձային։

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչության ավելի քան 98 %–ը բանտու լեզվաընտանիքի ժողովուրդներ են։ Բնակվում են նաև եվրոպացիներ ու ասիական ծագում ունեցող ժողովուրդներ, արաբներ, հնդիկներ, մուլատներ և այլք։ Խոշոր քաղաքներն են Մապուտուն, Բեյրան, Կելիմանեն։

Մապուտու

Բնակչության թիվը՝ 28,8 մլն (2016 թվականի տվյալներով)[15]։

Բնակչության տարեկան աճ՝ 2,8 %[15]:

Ծնելիություն՝ 5,27 (12-րդ տեղն աշխարհում)։

Մանկական մահացություն՝ 72,42՝ 1000-ից (13-րդ տեղն աշխարհում)։

Կյանքի միջին տևողություն՝ 51,85 տարեկան՝ տղամարդկանց, 53,37 տարեկան՝ կանանց համար, միջինը՝ 52,6 (214-րդ տեղն աշխարհում, 2014 թվականի տվյալներով)[16]։

Իմունային համակարգի թուլացման վիրուսով վարակվծներ (ՄԻԱՎ)՝ 10,75 % (2013 թվականի տվյալներով, 8-րդ տեղը աշխարհում)։ ՄԻԱՎ-ից մահացությունների թիվը՝ 82 400 հոգի մեկ տարում, (4-րդ տեղն աշխարհում)։

Քաղաքաբնակներ՝ 31,8 % ( 2015 թվականի տվյալներ)[17]։

Էթնիկ կազմ՝ բնիկներ 99,66 % (մակուա, տսոնգա, լոմվե, սենա և այլն), մուլատներ՝ 0,2 %, հնդիկներ՝ 0,08 %, եվրոպացիներ՝ 0,06 %:

Կրոն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1997 թվականի տվյալների համաձայն, մոզամբիկցիները նշել են հետևյալ կրոնական պատկանելությունները՝

Քաղաքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Մոզամբիկի քաղաքներ

World Gazeteer կայքի տվյալների համաձայն, Մոզամբիկուն ունի 34 քաղաքներ, որոնցից յուրաքանչյուրում բնակվում են շուրջ 24 000 մարդ[18]։

Ամենամեծ քաղաքներն են՝ Մապուտո (մայրաքաղաք) — 1,174 մլն, Մատոլա — 899 հազար (2014 թվական), Բեյրա (412 588 մարդ), Նապուլա (230 հազար մարդ), Ինյամբանե (150 հազար մարդ), Թեթե (100 հազար մարդ)։

Գլխավոր նավահանգիստներն են՝ Բեյրա, Նակալա, Կելիմանե։

Քաղաքների ցանկ՝

Մոզամբիկի քաղաքներ
Քաղաքի անուն Բնակչություն
Ռուսական Պորտուգալական 1997 2007 2012
1. Մապուտու Maputo 989 386 1 099 102 1 149 666
2. Մաթոլա Matola 440 927 675 422 817 008
3. Նամպուլա Nampula 314 965 477 900 575 587
4. Բեյրա Beira 412 588 436 240 441 723
5. Շիմոյո Chimoio 177 608 238 976 272 875
6. Նակալա Nacala Porto 164 309 207 894 230 229
7. Կելիմանե Quelimane 153 187 192 876 212 519
8. Թեթե Tete 104 832 152 909 181 806
9. Լիշինգա Lichinga 89 043 142 253 176 451
10. Պեմբա Pemba 88 149 141 316 174 517
11. Գարուէ Garué 101 367 տվյ./չ 132 834
12. Գերյու Gurué տվյ./չ տվյ./չ 127 953
13. Շաի-Շաի Xai-Xai 103 251 116 343 121 687
14. Կուամբա Cuamba 59 396 տվյ./չ 110 474
15. Մաշիշե Maxixe (Moçambique) 97 173 105 895 108 919
16. Անգոշե Angoche 60 495 տվյ./չ 90 486
17. Մոնտեպուէշ Montepuez 58 594 տվյ./չ 82 127
18. Դոնդո Dondo (Moçambique) 63 757 տվյ./չ 81 913
19. Մոկուբա Mocuba 55 923 տվյ./չ 73 283
20. Ինյամբանե Inhambane (cidade) 54 157 63 837 68 138
21. Մոզամբիկ Ilha de Moçambique 44 031 տվյ./չ 65 860
22. Շոկվե Chókwè 51 635 տվյ./չ 64 751
23. Շիբուտու Chibuto 47 963 տվյ./չ 60 146
24. Մոատիզե Moatize տվյ./չ 39 073 47 830
25. Նամիալու Namialo տվյ./չ տվյ./չ 38 729
26. Մուտուալի Mutuali տվյ./չ տվյ./չ 36 208
27. Մանիկա Manica 20 662 տվյ./չ 35 302
28. Գոնդոլա Gondola տվյ./չ տվյ./չ 33 979
29. Մոսիմբոա դա Պրայա Mocímboa da Praia տվյ./չ տվյ./չ 32 158
30. Կատանդիկա Catandica տվյ./չ տվյ./չ 31 793
31. Մանժակազե Manjacaze տվյ./չ տվյ./չ 27 973
32. Ուլոնգու Ulongué տվյ./չ տվյ./չ 27 697
33. Մոնապո Monapo տվյ./չ տվյ./չ 26 256
34. Վիլանկուլուշ Vilanculos տվյ./չ տվյ./չ 25 556
35. Մաչիյա Macia տվյ./չ տվյ./չ 25 361

Վարչական բաժանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մոզամբիկի քարտեզ

Մոզաբիկն ունի 11 մարզեր, որոնք էլ ունեն 128 շրջաններ

№ քարտեզի վրա Նահանգ Վարչական կենտրոն Մակերես,
կմ² 		Բնակչություն,
մարդ (2007) 		Խտություն,
մարդ/կմ²
1 Կաբու Դելգադու Պեմբա 82 625 1 632 065 19,75
2 Գազա Շաի- Շաի 75 709 1 251 323 16,53
3 Ինյամբանե Ինյամբանե 68 615 1 301 967 18,97
4 Մանիկա Շիմոյո 61 661 1 438 476 23,33
5 Մապուտու Մապուտու 602 1 120 360 1861,06
6 Մապուտու (նահանգ) Մատոլա 25 756 1 233 143 47,88
7 Նամպուլա Նամպուլա 81 606 4 049 082 49,62
8 Նյասա Լիշինգա 129 056 1 182 393 9,16
9 Սոֆալա Բեյրա 68 018 1 671 864 24,58
10 Տետե Տետե 100 724 1 801 528 17,89
11 Զամբեզիա Կելիմանե 105 008 3 897 064 37,11
Ընդամենը 799 380 20 579 265 25,11

Սպորտ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոզամբիկում ամենատարածված սպորտաձևը ֆուտբոլն է։ Տարածված սպորտաձև է նաև Ռոլեր հոկեյը։ Այս մարզաձևում 2011 թ. աշխարհի առաջնությունում ազգային թիմը ցույց տվեց լավագույն արդյունքները։

Գյուղատնտեսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոզամբիկը թույլ զարգացած ագրարային երկիր է։ Գյուղատնտեսության մեջ զբաղված է ինքնագործ բնակչության մոտ 70%–ը։ Մշակում են շաքարեղեգ, թեյ, բամբակ, սիզալ, բրինձ, մանիոկա, կոկոսյան արմավենի, եգիպտացորեն և այլն։ Անասնապահության զարգացմանը խանգարում է ցեցե ճանճը։ Զբաղվում են նաև փայտամթերմամբ ու ձկնորսությամբ։ Արդյունահանում է քարածուխ, բոքսիտներ, ոսկի, արծաթ, ուրանի և  բերիլիումի հանքաքար, աղ, ասբեստ։ Կան ընկույզի մշակման, սննդի, ծխախոտի, բամբակազտիչ, ցեմենտի, փայտամշակման, ցեմենտի, կահույքի, կարի և այլ ձեռնարկություններ։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Newitt, M.D.D. "A Short History of Mozambique." Oxford University Press, 2017
  2. ↑ Schenoni, Natália Bueno. «Provincial Autonomy: The Territorial Dimension of Peace in Mozambique». GIGA Focus.
  3. ↑ Investing in rural people in Mozambique Արխիվացված 27 Ապրիլ 2015 Wayback Machine. ifad.org
  4. ↑ Կաղապար:CIA World Factbook
  5. ↑ History. ilhademo.net
  6. ↑ Lander, Faye; Russell, Thembi (2018). «The archaeological evidence for the appearance of pastoralism and farming in southern Africa». PLOS ONE (անգլերեն). 13 (6): e0198941. Bibcode:2018PLoSO..1398941L. doi:10.1371/journal.pone.0198941. ISSN 1932-6203. PMC 6002040. PMID 29902271.
  7. ↑ 7,0 7,1 Կաղապար:Citation-attribution
  8. ↑ Sinclair, Paul; Ekblom, Anneli; Wood, Marilee (2012). «Trade and Society on the Southeast African Coast in the Later First Millennium AD: the Case of Chibuene». Antiquity. 86 (333): 723–737. doi:10.1017/S0003598X00047876. S2CID 160887653.
  9. ↑ Newitt, Malyn. "Mozambique Island: The Rise and Decline of an East African Coastal City" 2004.
  10. ↑ Gupta, Pamila (2019). Portuguese decolonization in the Indian Ocean world: History and ethnography. London: Bloomsbury Academic. ISBN 9781350043657.:{{{1}}}
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 Isaacman, Allen; Peterson, Derek (2006). «Making the Chikunda: Military Slavery and Ethnicity in Southern Africa, 1750–1900». In Brown, Christopher Leslie; Morgan, Philip D. (eds.). Arming Slaves: From Classical Times to the Modern Age. Yale University Press. էջեր 95–119. doi:10.12987/yale/9780300109009.003.0005. ISBN 978-0-300-13485-8.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Sheldon, Kathleen Eddy; Penvenne, Jeanne Marie. «Mozambique: Arrival of the Portuguese». Encyclopedia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 7-ին.
  13. ↑ Newitt, Malyn (2004). «Mozambique Island: The Rise and Decline of an East African Coastal City, 1500–1700». Portuguese Studies. 20: 21–37. ISSN 0267-5315. JSTOR 41105216. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 7-ին.
  14. ↑ Isaacman, Allen (2000). «Chikunda transfrontiersmen and transnational migrations in pre-colonial South Central Africa, ca 1850–1900». Zambezia. 27 (2): 109. hdl:10520/AJA03790622_4.
  15. ↑ 15,0 15,1 «World Population Prospects: The 2017 Revision» (անգլերեն). United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division — (custom data acquired via website). 2017-10. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  16. ↑ https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/mz.html Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine Справочник ЦРУ The world factbook
  17. ↑ http://www.ine.gov.mz Национальный институт статистики Мозамбика
  18. ↑ «Mozambique: largest cities and towns and statistics of their population» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 5-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 Մոզամբիկ
էջը Վիքիպահեստում
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մոզամբիկ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մոզամբիկ&oldid=10060982» էջից