Jump to content

Մեթիլֆենիդատ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Մեթիլֆենիդատը, որը հայտնի է նաև Ռիտալին և Կոնցերտա անուններով, կենտրոնական նյարդային համակարգը (CNS) խթանող դեղամիջոց է։ Այն օգտագործվում է ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշի (ADHD) (որպես առաջին ընտրության դեղ) և, ավելի փոքր չափով, նարկոլեպսիայի բուժման համար։ Մեթիլֆենիդատը կարող է օգտագոևծվել ներքին և արտաքին (մաշկին քսելու միջոցով) եղանակներով։ Տարբեր դեղաձևեր ունեն ազդեցության տարբեր տևողություն, որը սովորաբար տատանվում է 2-4 ժամից[1]։ Թեև քիչ ապացույցներ կան, իսկ որոշ դեպքերում հակասական ապացույցներ, որոնք հաստատում են դրա օգտագործումը որպես մարզական կարողությունները խթանող (դոպինգ), կոգնիտիվ խթանիչ, աֆրոդիզիակ (սեռական ակտիվությունը խթանող) կամ էյֆորիածին[2][3][4][5][6][7][8][9]։

Մեթիլֆենիդատի ընդհանուր կողմնակի ազդեցությունները ներառում են՝ տախիկարդիա (արագասրտություն), սրտխփոց, գլխացավ, անքնություն, անհանգստություն, հիպերհիդրոզ, քաշի կորուստ, ախորժակի նվազում, բերանի չորացում, սրտխառնոց և որովայնի ցավ[10]։ Հանման համախտանիշի դեպքում դիտվում է դող, դեպրեսիա, քնկոտություն, դիսֆորիա, հյուծվածություն, գլխացավ, դյուրագրգռություն, անտարբերություն, մղձավանջներ, անհանգստություն, ինքնասպանության մտքեր և թուլություն[1]։

Մեթիլֆենիդատի ենթադրյալ մեխանիզմն է՝ արգելափակել նեյրոնների կողմից դոֆամինի և նորէպինեֆրինի հետզավթումը[11][12]։ Այն ֆենէթիլամինների և պիպերիդինների դասերին պատկանող կենտրոնական նյարդային համակարգի (CNS) խթանիչ է։ Չնայած որոշ ենթադրություններին, այն կոկաինի ածանցյալ կամ անալոգ չէ։ Կոկաինը տեղային անզգայացնող միջոց է և ընկճում է սերոտոնին-նորադրենալին-դոֆամինի հետզավթումը (SNDRI action), մինչդեռ մեթիլֆենիդատը նորադրենալին-դոֆամինի հետզավթման արգելակիչ է (NDRI action)՝ 2-3 անգամ դոֆամինի ֆոխադրիչի (DAT) հանդեպ ավելի բարձր ընտրողականությամբ։ Կոկաինը նաև ավելի ուժեղ է ազդում սերոտոնինի փոխադրիչների (SERTs) վրա, քան NDRI-ի տեղամասերում[13][14]։

Մեթիլֆենիդատն առաջին անգամ սինթեզվել է 1944 թվականին։ Միացյալ Նահանգներում 1955 թվականին հաստատվել է բժշկական օգտագործման համար[15]։ Այն ի սկզբանե վաճառվել է շվեյցարական CIBA (այժմ՝ Novartis) ընկերության կողմից[15]։ Հաշվարկվել է, որ 2013 թվականին աշխարհում օգտագործվող մեթիլֆենիդատի քանակը 2012 թվականի համեմատ աճել է 66%-ով[16]։ 2020 թվականին այն 41-րդ ամենահաճախ նշանակվող դեղամիջոցն էր ԱՄՆ-ում՝ ավելի քան 15 միլիոն դեղատոմսով[17][18]։ Մեթիլֆենիդատը հասանելի է որպես ջեներիկ դեղամիջոց[1]։

Միացյալ Թագավորությունում NHS-ի հաստատմամբ մեթիլֆենիդատը առաջին ընտրության դեղամիջոց է ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշի (ADHD) բուժման համար[19]։

Ծագումնաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեթիլֆենիդատը ստացվել է «մեթիլ-2-ֆենիլ-2-(պիպերիդին-2-իլ) ացետատ» քիմիական անվանումից։

Կիրառում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեթիլֆենիդատը հիմնականում օգտագործվում է ADHD-ի և նարկոլեպսիայի բուժման համար[20]։

Ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշ (ADHD)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեթիլֆենիդատը օգտագործվում է ուշադրության պակասի և հիպերակտիվության համախտանիշի (ADHD) բուժման համար[21]։ Վարքագծային մոդիֆիկացիոն թերապիայի ավելացումը կարող է լրացուցիչ առավելություններ ունենալ բուժման արդյունքի վրա[22][23]։ Դեղաչափերը կարող են տարբեր լինել, որոշ ուղեցույցներով խորհուրդ է տրվում բուժումը սկսել փոքր դեղաչափերից[24]։ Արագ ազդող մեթիլֆենիդատն օգտագործվում է ամեն օր ավելի երկարատև ազդեցությամբ դեղաձևերի հետ մեկտեղ՝ ախտանիշների ամբողջական վերահսկման հասնելու համար[25][26]։ Մեթիլֆենիդատը ցուցված չէ վեց տարեկանից փոքր երեխաների համար[27][28]։

6 տարեկանից մեծ երեխաների և դեռահասների մոտ մեթիլֆենիդատի կարճաժամկետ օգուտներն ու արդյունավետությունան աստիճանը հստակ հաստատված են[29][30]։ Մի շարք ուսումնասիրություններ հաստատել են ADHD-ով հիվանդների անվտանգությունն ու դեղի արդյունավետությունը մի քանի տարիների ընթացքում[31][32][33]։

Մեթիլֆենիդատ օգտագործողների մոտ 70%-ի մոտ նկատվում է ADHD ախտանիշների բարելավումներ[34]։ ADHD ունեցող երեխաները, ովքեր օգտագործում են նման դեղամիջոցներ, ընդհանուր առմամբ ավելի լավ հարաբերություններ ունեն հասակակիցների և ընտանիքի անդամների հետ, ավելի լավ են դրսևորվում դպրոցում, ավելի քիչ ցրված և իմպուլսիվ են, ունեն ավելի երկար ուշադրության կենտրոնացում[35]։ Որոշ հետազոտությունների համաձայն ենթադրվում է, որ ADHD-ով ախտորոշված երեխաներն, ովքեր բուժում չեն ստանում, ավելի մեծ տարիքում թմրամիջոցների օգտագործման հակվածություն են ունենում[36][37]։

Մեթիլֆենիդատով բուժման արդյունքում առաջացած ADHD ախտանիշների և կյանքի որակի բարելավման ճշգրիտ չափը մնում է անորոշ 2015 թվականի նոյեմբերի դրությամբ[38]։ Մեթիլֆենիդատը ներառված չէ ԱՀԿ-ի հիմնական դեղերի ցանկում, քանի որ հենց ԱՀԿ-ի ուսումնասիրություններում ADHD-ի բուժման մեջ անհասկանալի են օգուտի և վնասի ապացույցները[39]։ 2021-ի համակարգված վերանայումը չի գտել հստակ ապացույցներ մեծահասակների համար արագ ազդող մեթիլֆենիդատի օգտագործման արդյունավետությունը[40]։

Քանի որ ADHD-ի տարածումը մեծացել է ամբողջ աշխարհում, մեթիլֆենիդատը կարող է չարաշահվել որպես «ուսումնասիրական դեղամիջոց», ինչը կարող է վնասակար լինել[41]։ Սա վերաբերում է նաև այն մարդկանց, ովքեր ումեցել են այլ խնդիր, բայց սխալ ախտորոշվել են ADHD-ով[41]։ Հետագայում նման մարդիկ կարող են զգալ դեղամիջոցի բացասական կողմնակի ազդեցությունները, որոնք էլ էլ ավելի կծանրացնեն իրենց վիճակը[41]։

Նարկոլեպսիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նարկոլեպսիան քնի քրոնիկ խանգարում է, որը բնութագրվում է ցերեկային ճնշող քնկոտությամբ և անվերահսկելի քնով, բուժվում է հիմնականում խթանիչներով։ Մեթիլֆենիդատը համարվում է արդյունավետ արթուն վիճակի պահպանման և առույգության բարձրացման համար[42]։ Մեթիլֆենիդատը բարելավում է քնկոտության չափորոշիչները ստանդարտացված թեստերի վրա, ինչպիսիք են քնի լատենցիայի բազմակի ուսուսումնասիրության թեստը (MSLT), սակայն արդյունավետությունը չի բարելավվում առողջ մարդկանց հետ համեմատ[43]։

Բժշկական այլ կիրառումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեթիլֆենիդատը կարող է նշանակվել նաև երկբևեռ խանգարման և խոշոր դեպրեսիվ խանգարման բուժման դիմակայուն տեսակների դեպքերում[44]։ Այն կարող է նաև բարելավել դեպրեսիան մի քանի խմբերում, այդ թվում՝ ինսուլտի, քաղցկեղի և ՄԻԱՎ-դրական հիվանդների մոտ[45]։ Կան թույլ ապացույցներ՝ հօգուտ մեթիլֆենիդատի արդյունավետության դեպրեսիայի դեպքում[46], ներառյալ հակադեպրեսանտների հետ համակցված հավելյալ ազդեցության ուժեղացման ապահովումը[47]։ Քաղցկեղով հիվանդ մարդկանց մոտ մեթիլֆենիդատը կարող է օգտագործվել օփիոիդներով առաջացած քնկոտությանը հակազդելու, օփիոիդների անալգետիկ ազդեցությունը մեծացնելու, դեպրեսիան բուժելու և ճանաչողական գործառույթը բարելավելու համար[48]։ 2021-ի ուսումնասիրությունները և մետա-վերլուծությունները պարզեցին, որ տարեցների դեպրեսիայի դեպքում հաղորդում են մեթիլֆենիդատի օգտագործումը տալիս է դրական արդյունք։ Ուսումնասիրությունների համաձայն խորհուրդ է տրվում մեթիլֆենիդատը կարճաժամկետ օգտագործել ցիտալոպրամի հետ համատեղ[49]։ 2018-ի ուսումնասիրությունները պարզել են ցածր որակի ապացույցներ, որոնք հաստատում են դրա օգտագործումը ապատիայի բուժման համար, Ալցհեյմերի հիվանդության դեպքում՝ կոգնիտիվ երևույթների համար աննշան օգուտների[50]։

Ունակությունների բարելավում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականի հետազոտությունները պարզել են, որ ամֆետամինի և մեթիլֆենիդատի թերապևտիկ դեղաչափերը հանգեցնում են կոգնիտիվ համեստ բարելավումների, ներառյալ աշխատանքային հիշողությունը, էպիզոդիկ հիշողությունը և արգելակող/վերահսկող համակարգը նորմալ առողջ մեծահասակների մոտ[4][51]։ Հայտնի է, որ այս դեղերի ազդեցությունները տեղի են ունենում ինչպես դոֆամինային ընկալիչի D1-ի, այնպես էլ ադրենոընկալիչի α2-ի անուղղակի ակտիվացման միջոցով պրեֆրոնտալ կորտեքսում[4]։ Մեթիլֆենիդատը և ADHD-ի այլ խթանիչները նույնպես բարելավում են ունակությունների ընդգծվածությունը և բարձրացնում գրգռվածությունը[52][53]։ Խթանիչները, ինչպիսիք են ամֆետամինը և մեթիլֆենիդատը, կարող են բարելավել կատարողականությունը դժվար և ձանձրալի առաջադրանքների ժամանակ[52][53][54], և որոշ ուսանողների կողմից օգտագործվում են որպես սովորելու և թեստ հանձնելու համար[41][55]։ Ուսանողները այն օգտագործում են կատարողականությունը բարձրացնելու համար,ոչ թե որպես հանգստացնող թմրամիջոց[56]։

Մեթիլֆենիդատի չափազանց մեծ քանակությունները, որոնք գերազանցում են թերապևտիկ դեղաչափերը, կարող են խանգարել հիշողությանը և ճանաչողական գործընթացին[52][53]։ Ինչպես ամֆետամինը և բուպրոպիոնը, մեթիլֆենիդատը մեծացնում է տոկունությունը՝ հիմնականում կենտրոնական նյարդային համակարգում դոֆամինի հետզավթման արգելակման միջոցով[57]։ Մեծ քանակությամբ օգտագործելիս կարող է առաջանալ կողմնակի երևույթներ, որոնք վատթարացնում են ֆիզիկական աշխատանքը, ինչպիսիք են ռաբդոմիոլիզը և հիպերթերմիան[58]։ Թեև կան գրականության աղբյուրներ որոնք ենթադրում են, որ այն կարող է բարելավել կոգնիտիվ ունակությունները, հեղինակների մեծամասնությունը համաձայն չէ դեղամիջոցի օգտագործմանը, որպես մտավոր ունակությունները բարձրացնող միջոց, երբ ADHD ախտորոշումը բացակայում է[41]։ Ավելին, առաջարկվել է, որ ուսանողները, ովքեր օգտագործում են դեղը սովորելու համար, կարող են ինքնաբուժությամբ զբաղվել պոտենցիալ ավելի խորը հիմքում ընկած խնդիրների դեպքում[41]։

Հակացուցումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեթիլֆենիդատը հակացուցված է այն մարդկանց համար, ովքեր օգտագործում են մոնոամին օքսիդազի (MAO) արգելակիչներ (օրինակ՝ ֆենելզին և տրանիլցիպրոմին), ինչպես նաև ագրեսիա, տիկ, գլաուկոմա, սրտի արատներ և գերզգայունություն մեթիլֆենիդատի նկատմամբ ունեցողների համար[58]։

Հղի կանանց խորհուրդ է տրվում օգտագործել դեղամիջոցը միայն այն դեպքում, եթե օգուտները գերազանցում են հնարավոր ռիսկերը[59]։ Բավարար ուսումնասիրություններ չեն իրականացվել՝ վերջնականապես ապացուցելու համար մեթիլֆենիդատի ազդեցությունը պտղի զարգացման վրա[60]։ 2018 թվականի ուսումնասիրություններից եզրակացվեց, որ այն տերատոգեն չի եղել առնետների և ճագարների մոտ, և որ այն «մարդու հիմնական տերատոգեն չէ»[61]։

Կողմնակի երևույթներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հոգեբուժության, քիմիայի, դեղաբանության, դատաբժշկական գիտության, համաճարակաբանության, ինչպես նաև ոստիկանության և իրավաբանական ծառայությունների փորձագետները, օգտագործել են Դելֆիական վերլուծության մեթոդը 20 ամենատարածված կախվածություն առաջացնող նյութերը ըստ ֆիզիկական, սոցիալական վնասի և կախվածության դասակարգելու համար: Մեթիլֆենիդատը համապատասխանաբար զբաղեցնում է 12-րդ, 18-րդ և 13-րդ տեղերը:[62]

Ընդհանուր առմամբ, երկարատև ազդեցությամբ դեղաձևերից առաջացած կողմնակի ազդեցությունները նման են[63] ամենատարածված կողմնակի երևույթներին, ներառյալ ախորժակի կորուստը, բերանի չորությունը, անհանգստությունը/նյարդայնությունը, սրտխառնոցը և անքնությունը։ Ստամոքսաղիքային համակարգի կողմնակի երևույթները կարող են ներառել որովայնի ցավ և քաշի կորուստ։ Նյարդային համակարգի կողմնակի երևույթները կարող են ներառել ակաթիզիա (գրգռվածություն/անհանգստություն), դյուրագրգռություն, դիսկինեզիա (տիկ), բերան-ստորինծնոտային դիստոնիա[64], անտարբերություն (քնկոտություն/հոգնածություն) և գլխապտույտ։ Սրտային կողմնակի երևույթները կարող են ներառել սրտխառնոց, արյան ճնշման (սովորաբար մեղմ) և սրտի հաճախության փոփոխություններ ՝ տախիկարդիա (արագասրտություն)[65]։ ADHD ունեցող ծխողները, ովքեր ընդունում են մեթիլֆենիդատը, կարող են մեծացնել իրենց նիկոտինային կախվածությունը և ծխել ավելի հաճախ, քան նախկինում՝ օրական միջինը 1,3 ծխախոտի աճով[66]։ Ակնաբուժական կողմնակի երևույթները կարող են ներառել մշուշոտ տեսողություն՝ միդրիազի և չոր աչքերի հետևանքով, ինչպես նաև դիպլոպիա (երկտեսություն), բայց ավելի քիչ հաճախականությամբ[67][68]։ Կան որոշ ապացույցներ երեխաների մեթիլֆենիդաով երկարատև բուժման արդյունքում հասակի փոքր նվազման մասին[69]։ Առաջին երեք տարիների ընթացքում՝ տարեկան 1 սանտիմետր (0,4 դյույմ) կամ ավելի քիչ, իսկ 10 տարվա ընթացքում ընդհանուր 3 սանտիմետրով (1,2 դյույմով) նվազում[70][71]։

Տրանսդերմալ մեթիլֆենիդատ օգտագործելիս երբեմն նկատվում է գերզգայունություն (ներառյալ մաշկի ցան, եղնջացան և ջերմություն)։ Դայտրանա սպեղանին ունի մաշկային ռեակցիաների շատ ավելի բարձր արագություն, քան ներս ընդունման մեթիլֆենիդատը[72]։

Մեթիլֆենիդատը կարող է խորացնել փսիխոզը արդեն իսկ փսիխոստիկ մարդկանց մոտ, և շատ հազվադեպ դեպքերում հնարավոր է նոր փսիխոտիկ ախտանիշների առաջացումը[73]։ Այն պետք է օգտագործվի ծայրահեղ զգուշությամբ երկբևեռ խանգարում ունեցող մարդկանց մոտ՝ մոլուցքի կամ հիպոմանիայի հնարավոր ինդուկցիայի պատճառով[74]։ Ինքնասպանության մտքերի մասին շատ հազվադեպ դեպքեր են եղել, սակայն որոշ հեղինակներ պնդում են, որ ապացույցները չեն հաստատում կապը[74]։ Երբեմն նկատվում է լոգոռեա (խոսքի ախտահարում)։ Լիբիդոյի խանգարումներ, ապակողմնորոշում և տեսողական հալյուցինացիաներ շատ հազվադեպ են հանդիպում[75]։ Պրիապիզմը շատ հազվադեպ (բայց շատ լուրջ) կողմնակի ազդեցություն է[76]։

2011-ին ԱՄՆ FDA-ի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ երեխաների, երիտասարդների և մեծահասակների մոտ չկա որևէ կապ սրտանոթային լուրջ կողմնակի ազդեցությունների (հանկարծակի մահ, սրտի կաթված, ինսուլտ) և մեթիլֆենիդատի կամ այլ ADHD խթանիչների բժշկական կիրառման միջև[77]։

Քանի որ որոշ կողմնակի երևույթները կարող են ի հայտ գալ միայն մեթիլֆենիդատի քրոնիկական օգտագործման ժամանակ, խորհուրդ է տրվում անընդհատ հետևել կողմնակի ազդեցությունների զարգացմանը[78]։

Ըստ 2018 թվականի Cochrane ընկերության մեթիլֆենիդատը կարող է կապված լինել լուրջ կողմնակի ազդեցությունների հետ, ինչպիսիք են սրտի խնդիրները, փսիխոզը և մահը։ Բայց ապացույցների հավաստիությունը հայտարարվեց որպես շատ ցածր[79]։

2018 թվականի վերստուգումը նախնական ապացույցներ է գտել, որ այն կարող է առաջացնել ինչպես լուրջ, այնպես էլ ոչ լուրջ կողմնակի երևույթներ երեխաների մոտ[80]։

Գերդոզավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեթիլֆենիդատի փաթեթավորում։ Խորհուրդ է տրվում չվնասել հաբերը: Այն դրված է հնդկական դեղերի պլանավորման համակարգի «X» ցուցակում: X դեղամիջոցները սովորաբար պարունակում են չարաշահելի դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են բարբիտուրատները կամ խթանիչները, օրինակ՝ ամֆետամինը:

Մեթիլֆենիդատի փոքր գերդոզավորման ախտանիշները հիմնականում առաջանում են կենտրոնական նյարդային համակարգի գերխթանման հետևանքով։ Այս ախտանշանները ներառում են՝ փսխում, սրտխառնոց, գրգռվածություն, ցնցում, հիպերռեֆլեքսիա, մկանների ցնցում, էյֆորիա, շփոթություն, հալյուցինացիաներ, զառանցանք, հիպերթերմիա, քրտնարտադրություն, կարմրություն, գլխացավ, տախիկարդիա, սրտխփոցներ, սրտի առիթմիա, հիպերտոնիա, լորձաթաղանթների չորություն[58][81]։ Ծանր գերդոզավորան հետևանքով կարող է առաջանալ այնպիսի ախտանիշներ, ինչպիսիք են հիպերպիրեքսիան (շատ բարձր ջերմություն), սիմպատոմիմետիկ տոքսիդրոմը (թունավորման համախտանիշ), ցնցումները, պարանոյան, ստերեոտիպիան (շարժման կրկնվող խանգարումը), ռաբդոմիոլիզը, կոման և կոլապսը[58][81][82]։ Պատշաճ հետևողականությունը մեթիլֆենիդատի օգտագործման ժամանակ նվազեցնում է մահացու ելք գրանցելու հավանականությունը[82]։ Մեթիլֆենիդատի հաբերը զարկերակի մեջ ներարկվելուց հետո գրանցվել է ծանր թունավոր ռեակցիաներ, որոնք ներառում են թարախակույտի ձևավորում և նեկրոզ[83]։

Մեթիլֆենիդատի գերդոզավորման բուժումը սովորաբար ներառում է բենզոդիազեպինների ընդունում՝ հակափսիխոտիկների, α-ադրենոընկալիչների ագոնիստներով և պրոպոֆոլով, որոնք ծառայում են որպես երկրորդ ընտրության դեղամիջոցներ[82]։

Կախվածություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ΔFosB accumulation from excessive drug use
ΔFosB accumulation graph

Վերևում նկարագրվում է կախվածություն առաջացնող դեղամիջոցի բարձր դեղաչափերի ազդեցության սկզբնական ազդեցությունը գենի արտահայտման վրա նեյրոնների միջուկի տարբեր Fos ընտանիքի սպիտակուցների համար (այսինքն՝ c-Fos, FosB, ΔFosB, Fra1 և Fra2):

Ներքևում նկարագրվում է ΔFosB-ի արտահայտման սկզբնական աճը միջուկում օրական երկու անգամ կրկնվող դեղի ընդունումից հետո, որտեղ այս ֆոսֆորիլացված (35–37 կիլոդալտոն) ΔFosB իզոֆորմները պահպանվում են D1 տիպի միջանկյալ շարժիչ նեյրոնների միջուկում մինչև 2 ամիս։

[84][Ն 1][85][Ն 2]

Մեթիլֆենիդատը խթանիչ է, որն ունի կախվածություն առաջանելու հատկություն (նման է ամֆետամինին)։ Նրանից առաջացող կախվածությունը չափավոր է[86][87]․ ֆիզիկական և հոգեկան կախվածությունը հնարավոր և հավանական են, երբ մեթիլֆենիդատը օգտագործվում է բարձր չափաբաժիններով որպես հանգստացնող դեղամիջոց[87][88]։ Թերապևտիկ ինդեքսից բարձր դեղաչափով օգտագործելու դեպքում խթանիչները կարող են առաջացնել փսիխոզ[89]։ Ինչպես կախվածություն առաջացնող բոլոր դեղամիջոցների, այնպես էլ մեթիլֆենիդատի կախվածություն առաջացնելու մեխանիզմի հետ է կապված ΔFosB-ի գերարտահայտումը D1 տիպի միջանկյալ շարժիչ նեյրոնների միջուկում[88][90]։

Կենսամոլեկուլային մեխանիզմներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հավելյալ տեղեկություն՝ Ադդիկցիա

Մեթիլֆենիդատն ունի էյֆորիա առաջացնելու հնարավորություն՝ շնորհիվ իր ֆարմակոդինամիկ ազդեցության (այսինքն՝ դոֆամինի հետզավթման արգելակումը) ուղեղի մեզոլիմբիկ («խրախուսման») համակարգում[90]։ Թերապևտիկ դեղաչափերով ADHD խթանիչները բավարար չափով չեն ակտիվացնում մեզոլիմբիկ համակարգը կամ հատկապես այնքանով, որքանով դա անհրաժեշտ է, որպեսզի առաջացնեն ΔFosB գենի գերարտահայտում D1 տիպի միջանկյալ շարժիչ նեյրոնների միջուկում[90][91][92], հետևաբար, երբ ընդունվում է ըստ ցուցման, այն դեղաչափերով, որոնք սովորաբար նախատեսված են ADHD-ի բուժման համար, մեթիլֆենիդատի օգտագործումը չի ունենում կախվածություն առաջացնելու կարողությունը[90][91][92]։ Երբ օգտագործվում է բավականաչափ բարձր ռեկրեացիոն դեղաչափերով՝ կիրառման կենսամատչելի ուղու միջոցով (օրինակ՝ ինֆլյացիա կամ ներերակային ներարկում), մասնավորապես՝ դեղամիջոցը որպես էյֆորիանտ օգտագործելու համար, ΔFosB-ն կուտակվում է միջուկում[90][91]։ Հետևաբար, ինչպես ցանկացած այլ կախվածություն առաջացնող դեղամիջոց, մեթիլֆենիդատի կանոնավոր օգտագործումը բարձր դեղաչափերով, ի վերջո, առաջացնում է ΔFosB գերարտահայտման D1 տիպի նեյրոններում, ինչը հետագայում առաջացնում է մի շարք գեների տրանսկրիպցիոն-միջնորդավորված ազդանշանային կասկադներ, որոնք առաջացնում են կախվածություն[90][92][93]։

Փոխազդեցություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեթիլֆենիդատը կարող է արգելակել վիտամին K-ի, հակակոագուլանտների, որոշ հակացնցումային դեղերի և հակադեպրեսանտների (եռիցիկլիկ հակադեպրեսանտներ և սերոտոնինի հետզավթման ընտրողական արգելակիչների) նյութափոխանակությունը։ Միաժամանակյա ընդունումը կարող է պահանջել դեղաչափի ճշգրտումներ, որոնք հնարավոր է օգնեն պլազմայում դեղերի կոնցենտրացիաների մոնիտորինգում[94]։ Կան մի քանի դեպքեր, երբ մեթիլֆենիդատը հանգեցնում է սերոտոնինային համախտանիշ՝ հակադեպրեսանտների միաժամանակյա ընդունմամբ[95][96][97]։

Երբ մեթիլֆենիդատը համակցվում է էթանոլի հետ, ձևավորվում է էթիլֆենիդատ կոչվող մետաբոլիտ՝ լյարդային տրանսեսթերֆիկացման միջոցով[98][99], որը չի տարբերվում կոկաինից և էթանոլից կոկաէթիլենի ձևավորումից։ Էթիլֆենիդատի ավելի թույլ ազդեցությունը և նրա աննշան ձևավորումը նշանակում է, որ նույնիսկ մեթիլֆենիդատի չափից մեծ դեղաչափերի դեպքում էթիլֆենիդատի կոնցենտրացիաները մնում են աննշան[99][100]։

Ալկոհոլի (էթանոլ) միաժամանակ ընդունումը նաև բարձրացնում է D-մեթիլֆենիդատի քանակությունը արյան պլազմայում մինչև 40%[101]։

Մեթիլֆենիդատից հեպատոտոքսիկությունը չափազանց հազվադեպ է, սակայն սահմանափակ փաստերը ցույց են տալիս, որ β-ադրեներգիկ ագոնիստների ընդունումը մեթիլֆենիդատով կարող է մեծացնել լյարդի հեպատոտոքսիկության ռիսկը[102]։

Ֆարմակոլոգիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆարմակոդինամիկա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Binding profile[103][104][105]
Նեյրոհաղորդչի

փոխադրիչ

Չափ

(միավոր)

dl-MPH d-MPH l-MPH
DAT Ki 121 161 2250
IC50 (ՆանոՄոլ) 20 23 1600
NET Ki (նՄոլ) 788 206 >10000
IC50 (նՄոլ) 51 39 980
SERT Ki (նՄոլ) >10000 >10000 >6700
IC50 (նՄոլ) — >10000 >10000
GPCR Չափ

(միավոր)

dl-MPH d-MPH l-MPH
5-HT1A Ki 5000 3400 >10000
IC50 (նՄոլ) 10000 6800 >10000
5-HT2B Ki (նՄոլ) >10000 4700 >10000
IC50 (նՄոլ) >10000 4900 >10000

Մեթիլֆենիդատը հիմնականում հանդես է գալիս որպես նորէպինեֆրին-դոպամինի հետզավթման արգելակիչ (NDRI): Այն բենզիլպիպերիդինի և ֆենէթիլամինի ածանցյալ է, որի կառուցվածքի հիմնական մասը նման է կատեխոլամիններին։

Մեթիլֆենիդատը հոգեխթանիչ է և մեծացնում է կենտրոնական նյարդային համակարգի ակտիվությունը՝ արգելակելով նորէպինեֆրինի և դոֆամինի նեյրոհաղորդիչների հետզավթումը։ Ինչպես ենթադրում են ADHD-ի մոդելները, այն կապված է ուղեղի որոշ նեյրոհաղորդիչ համակարգերի ֆունկցիոնալ խանգարումների հետ, մասնավորապես՝ դոֆամինի հետ կապված մեզոկորտիկային և մեզոլիմբիկ ուղիներում, և նորէպինեֆրինի՝ առաջճակատային կեղևում և կապույտ բծում[106]։ Մեթիլֆենիդատը և ամֆետամինը կարող են արդյունավետ լինել ADHD-ի բուժման համար, քանի որ դրանք մեծացնում են նյարդային հաղորդիչների ակտիվությունը այս համակարգերում։ Երբ այդ նեյրոհաղորդիչների հետզավթումը դադարեցվում է, դրանց կոնցենտրացիան և ազդեցությունը սինապսում մեծանում է և համապատասխանաբար ավելի երկար է տևում։ Հետևաբար, մեթիլֆենիդատը կոչվում է նորէպինեդրին-դոֆամինի հետզավթման արգելակիչ[100]։ Նորէպինեֆրինի և դոֆամինի ազդեցությունը մեծացնելով, մեթիլֆենիդատը մեծացնում է կենտրոնական նյարդային համակարգի ակտիվությունը և առաջացնում է այնպիսի ազդեցություններ, ինչպիսիք են զգոնության բարձրացումը, հոգնածության նվազումը և ուշադրության բարելավումը[106][107]։

Մեթիլֆենիդատն առավել ակտիվ է դոֆամինի (DA) և ավելի քիչ նորէպինեֆրինի (NE) մոդուլացնող մակարդակներում[108]։ Մեթիլֆենիդատը կապում և արգելափակում է դոֆամինի (DAT) և նորեպինեֆրինի փոխադրիչներին (NET)[109]: Կա ուղիղ կախվածություն DAT-ի և դոֆամինի արտաբջջային քանակության միջև, ինչը հաստատում է այն տեսությունը, որ մեթիլֆենիդատը մեծացնում է բազալ դոֆամինային ակտիվությունը, ուստի ի սկզբանե ցածր բազալ դոֆամինային ակտիվությամբ անձանց շրջանում թերապևտիկ պատասխան չի դիտվում[110]։ Միջին հաշվով, մեթիլֆենիդատն առաջացնում է դոֆամինի և նորէպինեֆրինի 3-4 անգամ աճ զոլավոր մարմնում և առաջճակատային կեղևում[111]։ Մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիայի (MRI) ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ ADHD խթանիչներով (մասնավորապես՝ ամֆետամին և մեթիլֆենիդատ) երկարատև բուժումը նվազեցնում է ուղեղի կառուցվածքի և ֆունկցիայի խանգարումները, որոնք հայտնաբերված են ADHD-ով հիվանդների մոտ[112][113][114]։

Կան որոշ պարադոքսալ բացահայտումներ, որոնք հակադրվում են այն գաղափարին, որ մեթիլֆենիդատը գործում է հիմնականում DAT արգելակման միջոցով։ DAT-ի 80% կապը անհրաժեշտ է մեթֆենիդատի էյֆորիայի ազդեցության համար, սակայն պարզվել է, որ DAT-ի կապվածության այս մակարդակից դուրս մեթիլֆենիդատը դեռևսկարող է առաջացնել էյֆորիայա[115]։ Այլ DAT ինհիբիտորների դեպքում, ինչպիսիք են բուպրոպիոնը, չեն նկատվել, նման ազդեցությունը[116]։ Այս դիտարկումները օգնում են հաստատել այն վարկածը, որ մեթիլֆենիդատը կարող է հանդես գալ որպես «DAT ինվերս ագոնիստ»՝ փոխելով դոֆամինի արտահոսքի ուղղությունը DAT-ով ավելի բարձր դեղաչափերով[117]։

Ե՛վ ամֆետամինը, և՛ մեթիլֆենիդատը հիմնականում դոֆամիներգիկ դեղեր են, սակայն դրանց ազդեցության մեխանիզմները տարբեր են։ Մեթիլֆենիդատը գործում է որպես նորէպինեֆրին-դոֆամինի հետզավթման արգելակիչ, մինչդեռ ամֆետամինը և՛ ձերբազատմանն է նպաստում, և՛ ընկճում դոֆամինի և նորէպինեֆրինի հետզավթումը։ Մեթիլֆենիդատի ազդեցության մեխանիզմը դոֆամինի և նորէպինեֆրինի ձերբազատման ժամանակ հիմնովին տարբերվում է ֆենէթիլամինի այլ ածանցյալներից, քանի որ ենթադրվում է, որ մեթիլֆենիդատը մեծացնում է նեյրոնների ակտիվությունը[118][119][120], մինչդեռ ամֆետամինը նվազեցնում է դրանց ակտիվությունը, բայց առաջացնում է մոնոամինների արտազատում՝ շրջելով մոնոամինների հոսքը դեպի իրենց փոխադրիչնեչը տարբեր մեխանիզմներով, ներառյալ TAAR1-ի ակտիվացումը և VMAT2 ֆունկցիայի մոդուլյացիան[121][122][123]։ Մեթիլֆենիդատի և ամֆետամինի միջև գործողության մեխանիզմի տարբերությունը հանգեցնում է նրան, որ մեթիլֆենիդատը արգելակում է ամֆետամինի ազդեցությունը մոնոամին փոխադրողների վրա, երբ դրանք միաժամանակ օգտագործվում են[121]։

Մեթիլֆենիդատն ունի և՛ դոֆամինի, և՛ նորէպինեֆրին փոխադրիչներին կապող հատկություն, ընդ որում, դեքստրոմեթիլֆենիդատի էնանտիոմերները ընդգծված խնամակցություն ունեն նորէպինեֆրինի փոխադրիչի նկատմամբ։ Այս մեխանիզմում սերոտոնինի փոխադրիչի մասին տեղեկություններ չկան[105]։ Հետագայում կատարված ուսումնասիրությունը հաստատեց d-տրեո-մեթիլֆենիդատի (dexmethylphenidate) կապը 5HT1A ընկալիչի հետ, բայց 5HT2B ընկալիչի վրա նշանակալի ակտիվություն չի հայտնաբերվել[124]։

Մեթիլֆենիդատը կարող է պաշտպանել նեյրոնները Պարկինսոնի հիվանդության և մետամֆետամինի օգտագործման խանգարման նեյրոտոքսիկ ազդեցություններից[125]։ Նեյրոպաշտպանության ենթադրյալ մեխանիզմը մետամֆետամին-DAT փոխազդեցությունների արգելակման և ցիտոզոլային դոֆամինի նվազեցման միջոցով է, ինչը հանգեցնում է դոֆամինի հետ կապված ռեակտիվ թթվածնի տեսակների արտադրության նվազմանը[125]։

Դեքստրոտարային էնանտիոմերները զգալիորեն ավելի հզոր են, քան լեվորոտային էնանտիոմերները, և, հետևաբար, որոշ դեղամիջոցներ պարունակում են միայն դեքսմեթիլֆենիդատ։ Երկարաձգված ազդեցությամբ մեթիլֆենիդատի ուսումնասիրված առավելագույն օրական չափաբաժինը, ըստ երևույթին, կազմում է 144 մգ/օր[126]։

Նշումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Although the ΔFosB signal is relatively long-lived, it is not permanent. ΔFosB degrades gradually and can no longer be detected in brain after 1–2 months of drug withdrawal ... Indeed, ΔFosB is the longest-lived adaptation known to occur in adult brain, not only in response to drugs of abuse, but to any other perturbation (that does not involve lesions) as well.[84]
  2. ↑ The 35–37 kD ΔFosB isoforms accumulate with chronic drug exposure due to their extraordinarily long half-lives. ... As a result of its stability, the ΔFosB protein persists in neurons for at least several weeks after cessation of drug exposure. ... ΔFosB overexpression in nucleus accumbens induces NFκB[85]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 «Methylphenidate Hydrochloride Monograph for Professionals». Drugs.com. AHFS. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  2. ↑ «Treatment». nhs.uk. Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) (անգլերեն). 2018 թ․ հունիսի 1. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  3. ↑ Robison LS, Ananth M, Hadjiargyrou M, Komatsu DE, Thanos PK (May 2017). «Chronic oral methylphenidate treatment reversibly increases striatal dopamine transporter and dopamine type 1 receptor binding in rats». Journal of Neural Transmission. 124 (5): 655–667. doi:10.1007/s00702-017-1680-4. PMC 5400672. PMID 28116523.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Spencer RC, Devilbiss DM, Berridge CW (June 2015). «The cognition-enhancing effects of psychostimulants involve direct action in the prefrontal cortex». Biological Psychiatry. 77 (11): 940–950. doi:10.1016/j.biopsych.2014.09.013. PMC 4377121. PMID 25499957.
  5. ↑ Ilieva IP, Hook CJ, Farah MJ (June 2015). «Prescription Stimulants' Effects on Healthy Inhibitory Control, Working Memory, and Episodic Memory: A Meta-analysis». Journal of Cognitive Neuroscience. 27 (6): 1069–1089. doi:10.1162/jocn_a_00776. PMID 25591060. S2CID 15788121. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 12-ին.
  6. ↑ Busardò FP, Kyriakou C, Cipolloni L, Zaami S, Frati P (2016). «From Clinical Application to Cognitive Enhancement: The Example of Methylphenidate». Current Neuropharmacology. 14 (1): 17–27. doi:10.2174/1570159x13666150407225902. PMC 4787280. PMID 26813119.
  7. ↑ Carlier J, Giorgetti R, Varì MR, Pirani F, Ricci G, Busardò FP (January 2019). «Use of cognitive enhancers: methylphenidate and analogs». European Review for Medical and Pharmacological Sciences. 23 (1): 3–15. doi:10.26355/eurrev_201901_16741. PMID 30657540. S2CID 58643522.
  8. ↑ Repantis D, Bovy L, Ohla K, Kühn S, Dresler M (February 2021). «Cognitive enhancement effects of stimulants: a randomized controlled trial testing methylphenidate, modafinil, and caffeine». Psychopharmacology. 238 (2): 441–451. doi:10.1007/s00213-020-05691-w. PMC 7826302. PMID 33201262.
  9. ↑ Montgomery KA (June 2008). «Sexual desire disorders». Psychiatry. 5 (6): 50–55. PMC 2695750. PMID 19727285.
  10. ↑ «Ritalin- methylphenidate hydrochloride tablet». DailyMed. 2021 թ․ հունիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 26-ին.
  11. ↑ Arnsten AF, Li BM (June 2005). «Neurobiology of executive functions: catecholamine influences on prefrontal cortical functions». Biological Psychiatry. 57 (11): 1377–1384. doi:10.1016/j.biopsych.2004.08.019. PMID 15950011. S2CID 22992765.
  12. ↑ Stahl SM (2013 թ․ ապրիլի 11). Stahl's Essential Psychopharmacology: Neuroscientific basis and practical applications (4th ed.). Cambridge University Press. ISBN 978-1107686465.
  13. ↑ Preedy VR (2016). Neuropathology of Drug Addictions and Substance Misuse. Vol. 3: General processes and mechanisms, prescription medications, caffeine and areca, polydrug misuse, emerging addictions, and non-drug addictions. Academic Press. էջ 651. ISBN 9780128006771. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  14. ↑ Bagot KS, Kaminer Y (April 2014). «Efficacy of stimulants for cognitive enhancement in non-attention deficit hyperactivity disorder youth: A systematic review». Addiction. 109 (4): 547–557. doi:10.1111/add.12460. PMC 4471173. PMID 24749160.
  15. ↑ 15,0 15,1 Lange KW, Reichl S, Lange KM, Tucha L, Tucha O (December 2010). «The history of attention deficit hyperactivity disorder». Attention Deficit and Hyperactivity Disorders. 2 (4): 241–255. doi:10.1007/s12402-010-0045-8. PMC 3000907. PMID 21258430.
  16. ↑ «Narcotics monitoring board reports 66% increase in global consumption of methylphenidate». The Pharmaceutical Journal. Royal Pharmaceutical Society. 294 (7853). 2015 թ․ մարտի 4. doi:10.1211/PJ.2015.20068042. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  17. ↑ «The Top 300 of 2020». ClinCalc. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  18. ↑ «Methylphenidate - Drug Usage Statistics». ClinCalc. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  19. ↑ «Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD): Treatment». National Health Service (NHS). 2021 թ․ դեկտեմբերի 24. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  20. ↑ «Methylphenidate». DrugBank. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 30-ին.
  21. ↑ Fone KC, Nutt DJ (February 2005). «Stimulants: use and abuse in the treatment of attention deficit hyperactivity disorder». Current Opinion in Pharmacology. 5 (1): 87–93. doi:10.1016/j.coph.2004.10.001. PMID 15661631.
  22. ↑ Capp PK, Pearl PL, Conlon C (May 2005). «Methylphenidate HCl: therapy for attention deficit hyperactivity disorder». Expert Review of Neurotherapeutics. 5 (3): 325–331. doi:10.1586/14737175.5.3.325. PMID 15938665. S2CID 43406596.
  23. ↑ Greenfield B, Hechman L (January 2005). «Treatment of attention deficit hyperactivity disorder in adults». Expert Review of Neurotherapeutics. 5 (1): 107–121. doi:10.1586/14737175.5.1.107. PMID 15853481. S2CID 38706248.
  24. ↑ Huss M, Duhan P, Gandhi P, Chen CW, Spannhuth C, Kumar V (2021 թ․ հունիսի 2). «Methylphenidate dose optimization for ADHD treatment: review of safety, efficacy, and clinical necessity». Neuropsychiatric Disease and Treatment. 13: 1741–1751. doi:10.2147/NDT.S130444. PMC 5505611. PMID 28740389.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  25. ↑ Wolraich M, Brown L, Brown RT, DuPaul G, Earls M, Feldman HM, և այլք: (November 2011). «ADHD: clinical practice guideline for the diagnosis, evaluation, and treatment of attention-deficit / hyperactivity disorder in children and adolescents». Pediatrics. 128 (5): 1007–1022. doi:10.1542/peds.2011-2654. PMC 4500647. PMID 22003063.
  26. ↑ Neinstein L (2009). Handbook of Adolescent Health Care. Philadelphia, PA: Wolters Kluwer Health / Lippincott Williams & Wilkins. ISBN 978-0-7817-9020-8. OCLC 226304727.:722
  27. ↑ Vitiello B (October 2001). «Psychopharmacology for young children: clinical needs and research opportunities». Pediatrics. 108 (4): 983–989. doi:10.1542/peds.108.4.983. PMID 11581454. S2CID 33417584.
  28. ↑ Hermens DF, Rowe DL, Gordon E, Williams LM (May 2006). «Integrative neuroscience approach to predict ADHD stimulant response». Expert Review of Neurotherapeutics. 6 (5): 753–763. doi:10.1586/14737175.6.5.753. PMID 16734523. S2CID 15971025.
  29. ↑ Gilmore A, Milne R (2001). «Methylphenidate in children with hyperactivity: review and cost-utility analysis». Pharmacoepidemiology and Drug Safety. 10 (2): 85–94. doi:10.1002/pds.564. PMID 11499858. S2CID 22871134.
  30. ↑ Mott TF, Leach L, Johnson L (August 2004). «Clinical inquiries. Is methylphenidate useful for treating adolescents with ADHD?». The Journal of Family Practice. 53 (8): 659–661. PMID 15298843. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 30-ին.
  31. ↑ Millichap JG (2010). «Chapter 3: Medications for ADHD». In Millichap JG (ed.). Attention Deficit Hyperactivity Disorder Handbook: A physician's guide to ADHD (2nd ed.). New York, NY: Springer. էջեր 111–113. ISBN 9781441913968.
  32. ↑ Huang YS, Tsai MH (July 2011). «Long-term outcomes with medications for attention-deficit hyperactivity disorder: current status of knowledge». CNS Drugs. 25 (7): 539–554. doi:10.2165/11589380-000000000-00000. PMID 21699268. S2CID 3449435.
  33. ↑ Millichap JG (2010). «Chapter 3: Medications for ADHD». In Millichap JG (ed.). Attention Deficit Hyperactivity Disorder Handbook: A physician's guide to ADHD (2nd ed.). New York, NY: Springer. էջեր 121–123. ISBN 9781441913968.
  34. ↑ Greenhill LL, Pliszka S, Dulcan MK, Bernet W, Arnold V, Beitchman J, և այլք: (February 2002). «Practice parameter for the use of stimulant medications in the treatment of children, adolescents, and adults». Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry. 41 (2 Suppl): 26S–49S. doi:10.1097/00004583-200202001-00003. PMID 11833633.
  35. ↑ Millichap JG (2010). «Chapter 3: Medications for ADHD». In Millichap JG (ed.). Attention Deficit Hyperactivity Disorder Handbook: A physician's guide to ADHD (2nd ed.). New York, NY: Springer. էջեր 111–113. ISBN 9781441913968.
  36. ↑ Faraone SV, Wilens TE (2007). «Effect of stimulant medications for attention-deficit/hyperactivity disorder on later substance use and the potential for stimulant misuse, abuse, and diversion». The Journal of Clinical Psychiatry. 68 (11): 15–22. doi:10.4088/jcp.1107e28. PMID 18307377.
  37. ↑ Wilens TE, Faraone SV, Biederman J, Gunawardene S (January 2003). «Does stimulant therapy of attention-deficit/hyperactivity disorder beget later substance abuse? A meta-analytic review of the literature». Pediatrics. 111 (1): 179–185. CiteSeerX 10.1.1.507.874. doi:10.1542/peds.111.1.179. PMID 12509574. S2CID 29956425.
  38. ↑ Storebø OJ, Ramstad E, Krogh HB, Nilausen TD, Skoog M, Holmskov M, և այլք: (November 2015). «Methylphenidate for children and adolescents with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD)». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2016 (11): CD009885. doi:10.1002/14651858.CD009885.pub2. PMC 8763351. PMID 26599576. «the low quality of the underpinning evidence means that we cannot be certain of the magnitude of the effects»
  39. ↑ «eEML - Electronic Essential Medicines List». list.essentialmeds.org. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 26-ին.
  40. ↑ Cândido RC, Menezes de Padua CA, Golder S, Junqueira DR (January 2021). «Immediate-release methylphenidate for attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in adults». The Cochrane Database of Systematic Reviews. Wiley. 1 (1): CD013011. doi:10.1002/14651858.cd013011.pub2. PMC 8092481. PMID 33460048.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 41,5 Abelman DD (October 2017). «Mitigating risks of students use of study drugs through understanding motivations for use and applying harm reduction theory: a literature review». Harm Reduction Journal. 14 (1): 68. doi:10.1186/s12954-017-0194-6. PMC 5639593. PMID 28985738.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  42. ↑ Fry JM (February 1998). «Treatment modalities for narcolepsy». Neurology. 50 (2 Suppl 1): S43–S48. doi:10.1212/WNL.50.2_Suppl_1.S43. PMID 9484423. S2CID 36824088.
  43. ↑ Mitler MM (December 1994). «Evaluation of treatment with stimulants in narcolepsy». Sleep. 17 (8 Suppl): S103–S106. doi:10.1093/sleep/17.suppl_8.S103. PMID 7701190.
  44. ↑ Dell'Osso B, Dobrea C, Cremaschi L, Arici C, Altamura AC (December 2014). «Wake-promoting pharmacotherapy for psychiatric disorders». Current Psychiatry Reports. 16 (12): 524. doi:10.1007/s11920-014-0524-2. PMID 25312027. S2CID 26314915.
  45. ↑ Leonard BE, McCartan D, White J, King DJ (April 2004). «Methylphenidate: A review of its neuropharmacological, neuropsychological, and adverse clinical effects». Human Psychopharmacology. 19 (3): 151–180. doi:10.1002/hup.579. PMID 15079851. S2CID 21173346.
  46. ↑ Bahji A, Mesbah-Oskui L (September 2021). «Comparative efficacy and safety of stimulant-type medications for depression: A systematic review and network meta-analysis». Journal of Affective Disorders. 292: 416–423. doi:10.1016/j.jad.2021.05.119. PMID 34144366.
  47. ↑ Pary R, Scarff JR, Jijakli A, Tobias C, Lippmann S (April 2015). «A Review of Psychostimulants for Adults With Depression». Federal Practitioner. 32 (Suppl 3): 30S–37S. PMC 6375494. PMID 30766117.
  48. ↑ Rozans M, Dreisbach A, Lertora JJ, Kahn MJ (January 2002). «Palliative uses of methylphenidate in patients with cancer: a review». Journal of Clinical Oncology. 20 (1): 335–339. doi:10.1200/JCO.20.1.335. PMID 11773187.
  49. ↑ Smith KR, Kahlon CH, Brown JN, Britt RB (September 2021). «Methylphenidate use in geriatric depression: A systematic review». International Journal of Geriatric Psychiatry. 36 (9): 1304–1312. doi:10.1002/gps.5536. PMID 33829530. S2CID 233184870.
  50. ↑ Ruthirakuhan MT, Herrmann N, Abraham EH, Chan S, Lanctôt KL (May 2018). «Pharmacological interventions for apathy in Alzheimer's disease». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 5 (6): CD012197. doi:10.1002/14651858.CD012197.pub2. PMC 6494556. PMID 29727467.
  51. ↑ Ilieva IP, Hook CJ, Farah MJ (June 2015). «Prescription Stimulants' Effects on Healthy Inhibitory Control, Working Memory, and Episodic Memory: A Meta-analysis». Journal of Cognitive Neuroscience. 27 (6): 1069–1089. doi:10.1162/jocn_a_00776. PMID 25591060. S2CID 15788121. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). «Chapter 13: Higher cognitive function and behavioral control». In Sydor A, Brown RY (eds.). Molecular Neuropharmacology: A foundation for clinical neuroscience (2nd ed.). New York, NY: McGraw-Hill Medical. էջ 318. ISBN 9780071481274.
  53. ↑ 53,0 53,1 53,2 Wood S, Sage JR, Shuman T, Anagnostaras SG (January 2014). «Psychostimulants and cognition: a continuum of behavioral and cognitive activation». Pharmacological Reviews. 66 (1): 193–221. doi:10.1124/pr.112.007054. PMC 3880463. PMID 24344115.
  54. ↑ Agay N, Yechiam E, Carmel Z, Levkovitz Y (July 2010). «Non-specific effects of methylphenidate (Ritalin) on cognitive ability and decision-making of ADHD and healthy adults». Psychopharmacology. 210 (4): 511–519. doi:10.1007/s00213-010-1853-4. PMID 20424828. S2CID 17083986.
  55. ↑ Twohey M (2006 թ․ մարտի 26). «Pills become an addictive study aid». JS Online. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  56. ↑ Teter CJ, McCabe SE, LaGrange K, Cranford JA, Boyd CJ (October 2006). «Illicit use of specific prescription stimulants among college students: prevalence, motives, and routes of administration». Pharmacotherapy. 26 (10): 1501–1510. doi:10.1592/phco.26.10.1501. PMC 1794223. PMID 16999660.
  57. ↑ Roelands B, de Koning J, Foster C, Hettinga F, Meeusen R (May 2013). «Neurophysiological determinants of theoretical concepts and mechanisms involved in pacing». Sports Medicine. 43 (5): 301–311. doi:10.1007/s40279-013-0030-4. PMID 23456493. S2CID 30392999.
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 58,3 «Daytrana- methylphenidate patch». DailyMed. 2021 թ․ հունիսի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 26-ին.
  59. ↑ «Methylphenidate: Use During Pregnancy and Breastfeeding». Drugs.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 2-ին.
  60. ↑ Humphreys C, Garcia-Bournissen F, Ito S, Koren G (July 2007). «Exposure to attention deficit hyperactivity disorder medications during pregnancy». Canadian Family Physician. 53 (7): 1153–1155. PMC 1949295. PMID 17872810.
  61. ↑ Ornoy A (February 2018). «Pharmacological Treatment of Attention Deficit Hyperactivity Disorder During Pregnancy and Lactation». Pharmaceutical Research. 35 (3): 46. doi:10.1007/s11095-017-2323-z. PMID 29411149. S2CID 3663423.
  62. ↑ Nutt D, King LA, Saulsbury W, Blakemore C (March 2007). «Development of a rational scale to assess the harm of drugs of potential misuse». Lancet. 369 (9566): 1047–1053. doi:10.1016/S0140-6736(07)60464-4. PMID 17382831. S2CID 5903121.
  63. ↑ Coghill D, Banaschewski T, Zuddas A, Pelaz A, Gagliano A, Doepfner M (September 2013). «Long-acting methylphenidate formulations in the treatment of attention-deficit/hyperactivity disorder: a systematic review of head-to-head studies». BMC Psychiatry. Springer Science and Business Media LLC. 13 (1): 237. doi:10.1186/1471-244x-13-237. PMC 3852277. PMID 24074240.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  64. ↑ Rissardo JP, Caprara AL (2020). «Oromandibular dystonia secondary to methylphenidate: A case report and literature review». Int Arch Health Sci. 7: 108–111. doi:10.4103/iahs.iahs_71_19 (inactive 2022 թ․ դեկտեմբերի 31). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 15-ին – via Gale Academic OneFile.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2022 (link) CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  65. ↑ «Ritalin LA (methylphenidate hydrochloride) extended-release capsules» (PDF). Novartis. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 20-ին.
  66. ↑ Bron TI, Bijlenga D, Kasander MV, Spuijbroek AT, Beekman AT, Kooij JJ (June 2013). «Long-term relationship between methylphenidate and tobacco consumption and nicotine craving in adults with ADHD in a prospective cohort study». European Neuropsychopharmacology. 23 (6): 542–554. doi:10.1016/j.euroneuro.2012.06.004. PMID 22809706. S2CID 23148548.
  67. ↑ de Sousa A, Kalra G (January 2012). «Drug therapy of attention deficit hyperactivity disorder: current trends». Mens Sana Monographs. 10 (1): 45–69. doi:10.4103/0973-1229.87261 (inactive 2024 թ․ հունվարի 31). PMC 3353606. PMID 22654382.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2024 (link)
  68. ↑ Jaanus SD (1992). «Ocular side effects of selected systemic drugs». Optometry Clinics. 2 (4): 73–96. PMID 1363080.
  69. ↑ Cortese S, Holtmann M, Banaschewski T, Buitelaar J, Coghill D, Danckaerts M, և այլք: (March 2013). «Practitioner review: current best practice in the management of adverse events during treatment with ADHD medications in children and adolescents». Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines. 54 (3): 227–246. doi:10.1111/jcpp.12036. PMID 23294014.
  70. ↑ Poulton A (August 2005). «Growth on stimulant medication; clarifying the confusion: a review». Archives of Disease in Childhood. 90 (8): 801–806. doi:10.1136/adc.2004.056952. PMC 1720538. PMID 16040876.
  71. ↑ Hinshaw SP, Arnold LE (January 2015). «ADHD, Multimodal Treatment, and Longitudinal outcome: Evidence, paradox, and challenge». Wiley Interdisciplinary Reviews. Cognitive Science. 6 (1): 39–52. doi:10.1002/wcs.1324. PMC 4280855. PMID 25558298.
  72. ↑ Findling RL, Dinh S (March 2014). «Transdermal therapy for attention-deficit hyperactivity disorder with the methylphenidate patch (MTS)». CNS Drugs. 28 (3): 217–228. doi:10.1007/s40263-014-0141-y. PMC 3933749. PMID 24532028.
  73. ↑ Kraemer M, Uekermann J, Wiltfang J, Kis B (July 2010). «Methylphenidate-induced psychosis in adult attention-deficit/hyperactivity disorder: report of 3 new cases and review of the literature». Clinical Neuropharmacology. 33 (4): 204–206. doi:10.1097/WNF.0b013e3181e29174. PMID 20571380. S2CID 34956456.
  74. ↑ 74,0 74,1 Wingo AP, Ghaemi SN (2008). «Frequency of stimulant treatment and of stimulant-associated mania / hypomania in bipolar disorder patients». Psychopharmacology Bulletin. 41 (4): 37–47. PMID 19015628.
  75. ↑ de Sousa A, Kalra G (January 2012). «Drug therapy of attention deficit hyperactivity disorder: current trends». Mens Sana Monographs. 10 (1): 45–69. doi:10.4103/0973-1229.87261. PMC 3353606. PMID 22654382.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  76. ↑ «Methylphenidate ADHD medications: Drug safety communication – risk of long-lasting erections». U.S. Food and Drug Administration (FDA). 2013 թ․ դեկտեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
  77. ↑ «FDA drug safety communication: Safety review update of medications used to treat attention-ceficit / hyperactivity disorder (ADHD) in children and young adults». U.S. Food and Drug Administration (FDA). 2011 թ․ դեկտեմբերի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
    Cooper WO, Habel LA, Sox CM, Chan KA, Arbogast PG, Cheetham TC, և այլք: (November 2011). «ADHD drugs and serious cardiovascular events in children and young adults». The New England Journal of Medicine. 365 (20): 1896–1904. doi:10.1056/NEJMoa1110212. PMC 4943074. PMID 22043968.
    «FDA Drug Safety Communication: Safety Review Update of Medications used to treat Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD) in adults». U.S. Food and Drug Administration (FDA). 2011 թ․ դեկտեմբերի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
    Habel LA, Cooper WO, Sox CM, Chan KA, Fireman BH, Arbogast PG, և այլք: (December 2011). «ADHD medications and risk of serious cardiovascular events in young and middle-aged adults». JAMA. 306 (24): 2673–2683. doi:10.1001/jama.2011.1830. PMC 3350308. PMID 22161946.
  78. ↑ Gordon N (1999). «Attention deficit hyperactivity disorder: Possible causes and treatment». International Journal of Clinical Practice. 53 (7): 524–528. PMID 10692738.
  79. ↑ Storebø OJ, Pedersen N, Ramstad E, Kielsholm ML, Nielsen SS, Krogh HB, և այլք: (May 2018). «Methylphenidate for attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in children and adolescents - assessment of adverse events in non-randomised studies». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 5 (5): CD012069. doi:10.1002/14651858.CD012069.pub2. PMC 6494554. PMID 29744873.
  80. ↑ Storebø OJ, Pedersen N, Ramstad E, Kielsholm ML, Nielsen SS, Krogh HB, և այլք: (May 2018). «Methylphenidate for attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) in children and adolescents - assessment of adverse events in non-randomised studies». The Cochrane Database of Systematic Reviews (Systematic Review). 5 (5): CD012069. doi:10.1002/14651858.CD012069.pub2. PMC 6494554. PMID 29744873.
  81. ↑ 81,0 81,1 Heedes G, Ailakis J. «Methylphenidate hydrochloride (PIM 344)». INCHEM. International Programme on Chemical Safety. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 23-ին.
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 Spiller HA, Hays HL, Aleguas A (July 2013). «Overdose of drugs for attention-deficit hyperactivity disorder: Clinical presentation, mechanisms of toxicity, and management». CNS Drugs. 27 (7): 531–543. doi:10.1007/s40263-013-0084-8. PMID 23757186. S2CID 40931380.
  83. ↑ Bruggisser M, Bodmer M, Liechti ME (2011). «Severe toxicity due to injected but not oral or nasal abuse of methylphenidate tablets». Swiss Medical Weekly. 141: w13267. doi:10.4414/smw.2011.13267. PMID 21984207.
  84. ↑ 84,0 84,1 Nestler EJ, Barrot M, Self DW (September 2001). «DeltaFosB: A sustained molecular switch for addiction». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 98 (20): 11042–11046. Bibcode:2001PNAS...9811042N. doi:10.1073/pnas.191352698. PMC 58680. PMID 11572966.
  85. ↑ 85,0 85,1 Nestler EJ (December 2012). «Transcriptional mechanisms of drug addiction». Clinical Psychopharmacology and Neuroscience. 10 (3): 136–143. doi:10.9758/cpn.2012.10.3.136. PMC 3569166. PMID 23430970.
  86. ↑ Morton WA, Stockton GG (October 2000). «Methylphenidate Abuse and Psychiatric Side Effects». Primary Care Companion to the Journal of Clinical Psychiatry. 2 (5): 159–164. doi:10.4088/PCC.v02n0502. PMC 181133. PMID 15014637.
  87. ↑ 87,0 87,1 Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). «Chapter 15: Reinforcement and addictive disorders». In Sydor A, Brown RY (eds.). Molecular Neuropharmacology: A foundation for clinical neuroscience (2nd ed.). New York: McGraw-Hill Medical. էջ 368. ISBN 9780071481274.
  88. ↑ 88,0 88,1 Steiner H, van Waes V (January 2013). «Addiction-related gene regulation: risks of exposure to cognitive enhancers vs. other psychostimulants». Progress in Neurobiology. 100: 60–80. doi:10.1016/j.pneurobio.2012.10.001. PMC 3525776. PMID 23085425.
  89. ↑ Auger RR, Goodman SH, Silber MH, Krahn LE, Pankratz VS, Slocumb NL (June 2005). «Risks of high-dose stimulants in the treatment of disorders of excessive somnolence: A case-control study». Sleep. 28 (6): 667–672. doi:10.1093/sleep/28.6.667. PMID 16477952.
  90. ↑ 90,0 90,1 90,2 90,3 90,4 90,5 Kim Y, Teylan MA, Baron M, Sands A, Nairn AC, Greengard P (February 2009). «Methylphenidate-induced dendritic spine formation and DeltaFosB expression in nucleus accumbens». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 106 (8): 2915–2920. Bibcode:2009PNAS..106.2915K. doi:10.1073/pnas.0813179106. PMC 2650365. PMID 19202072.
  91. ↑ 91,0 91,1 91,2 Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). «Chapter 15: Reinforcement and addictive disorders». In Sydor A, Brown RY (eds.). Molecular Neuropharmacology: A foundation for clinical neuroscience (2nd ed.). New York: McGraw-Hill Medical. էջ 368. ISBN 9780071481274.
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 Nestler EJ (December 2013). «Cellular basis of memory for addiction». Dialogues in Clinical Neuroscience. 15 (4): 431–443. doi:10.31887/DCNS.2013.15.4/enestler. PMC 3898681. PMID 24459410.
  93. ↑ Ruffle JK (November 2014). «Molecular neurobiology of addiction: what's all the (Δ)FosB about?». The American Journal of Drug and Alcohol Abuse. 40 (6): 428–437. doi:10.3109/00952990.2014.933840. PMID 25083822. S2CID 19157711.
  94. ↑ «Concerta- methylphenidate hydrochloride tablet, extended release». DailyMed. 2021 թ․ հուլիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 26-ին.
  95. ↑ Ishii M, Tatsuzawa Y, Yoshino A, Nomura S (April 2008). «Serotonin syndrome induced by augmentation of SSRI with methylphenidate». Psychiatry and Clinical Neurosciences. 62 (2): 246. doi:10.1111/j.1440-1819.2008.01767.x. PMID 18412855. S2CID 5659107.
  96. ↑ Türkoğlu S (2015). «Serotonin syndrome with sertraline and methylphenidate in an adolescent». Clinical Neuropharmacology. 38 (2): 65–66. doi:10.1097/WNF.0000000000000075. PMID 25768857. S2CID 38523209.
  97. ↑ Park YM, Jung YK (May 2010). «Manic switch and serotonin syndrome induced by augmentation of paroxetine with methylphenidate in a patient with major depression». Progress in Neuro-Psychopharmacology & Biological Psychiatry. 34 (4): 719–720. doi:10.1016/j.pnpbp.2010.03.016. PMID 20298736. S2CID 31984813.
  98. ↑ Patrick KS, González MA, Straughn AB, Markowitz JS (January 2005). «New methylphenidate formulations for the treatment of attention-deficit/hyperactivity disorder». Expert Opinion on Drug Delivery. 2 (1): 121–143. doi:10.1517/17425247.2.1.121. PMID 16296740. S2CID 25026467.
  99. ↑ 99,0 99,1 Markowitz JS, DeVane CL, Boulton DW, Nahas Z, Risch SC, Diamond F, Patrick KS (June 2000). «Ethylphenidate formation in human subjects after the administration of a single dose of methylphenidate and ethanol». Drug Metabolism and Disposition. 28 (6): 620–624. PMID 10820132.
  100. ↑ 100,0 100,1 Markowitz JS, Logan BK, Diamond F, Patrick KS (August 1999). «Detection of the novel metabolite ethylphenidate after methylphenidate overdose with alcohol coingestion». Journal of Clinical Psychopharmacology. 19 (4): 362–366. doi:10.1097/00004714-199908000-00013. PMID 10440465.
  101. ↑ Patrick KS, Straughn AB, Minhinnett RR, Yeatts SD, Herrin AE, DeVane CL, և այլք: (March 2007). «Influence of ethanol and gender on methylphenidate pharmacokinetics and pharmacodynamics». Clinical Pharmacology and Therapeutics. 81 (3): 346–353. doi:10.1038/sj.clpt.6100082. PMC 3188424. PMID 17339864.
  102. ↑ Roberts SM, DeMott RP, James RC (1997). «Adrenergic modulation of hepatotoxicity». Drug Metabolism Reviews. 29 (1–2): 329–353. doi:10.3109/03602539709037587. PMID 9187524.
  103. ↑ Markowitz JS, Patrick KS (June 2008). «Differential pharmacokinetics and pharmacodynamics of methylphenidate enantiomers: Does chirality matter?». Journal of Clinical Psychopharmacology. 28 (3 Suppl 2): S54–S61. doi:10.1097/JCP.0b013e3181733560. PMID 18480678.
  104. ↑ Williard RL, Middaugh LD, Zhu HJ, Patrick KS (February 2007). «Methylphenidate and its ethanol transesterification metabolite ethylphenidate: brain disposition, monoamine transporters and motor activity». Behavioural Pharmacology. 18 (1): 39–51. doi:10.1097/fbp.0b013e3280143226. PMID 17218796. S2CID 20232871.
  105. ↑ 105,0 105,1 Markowitz JS, DeVane CL, Pestreich LK, Patrick KS, Muniz R (December 2006). «A comprehensive in vitro screening of d-, l-, and dl-threo-methylphenidate: an exploratory study». Journal of Child and Adolescent Psychopharmacology. 16 (6): 687–698. doi:10.1089/cap.2006.16.687. PMID 17201613. S2CID 22895177.
  106. ↑ 106,0 106,1 Malenka RC, Nestler EJ, Hyman SE (2009). «Chapter 6: Widely projecting systems: Monoamines, acetylcholine, and orexin». In Sydor A, Brown RY (eds.). Molecular Neuropharmacology: A foundation for clinical neuroscience (2nd ed.). New York: McGraw-Hill Medical. էջեր 154–157. ISBN 9780071481274.
  107. ↑ Steele M, Weiss M, Swanson J, Wang J, Prinzo RS, Binder CE (2006). «A randomized, controlled effectiveness trial of OROS-methylphenidate compared to usual care with immediate-release methylphenidate in attention deficit-hyperactivity disorder». The Canadian Journal of Clinical Pharmacology. 13 (1): e50–e62. PMID 16456216. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  108. ↑ Heal DJ, Pierce DM (2006). «Methylphenidate and its isomers: their role in the treatment of attention-deficit hyperactivity disorder using a transdermal delivery system». CNS Drugs. 20 (9): 713–738. doi:10.2165/00023210-200620090-00002. PMID 16953648. S2CID 39535277.
  109. ↑ Iversen L (January 2006). «Neurotransmitter transporters and their impact on the development of psychopharmacology». British Journal of Pharmacology. 147 (Suppl 1): S82–S88. doi:10.1038/sj.bjp.0706428. PMC 1760736. PMID 16402124.
  110. ↑ Volkow ND, Fowler JS, Wang G, Ding Y, Gatley SJ (2002 թ․ հունվարի 1). «Mechanism of action of methylphenidate: insights from PET imaging studies». Journal of Attention Disorders. 6 (Suppl 1): S31–S43. doi:10.1177/070674370200601s05. PMID 12685517. S2CID 9132302.
  111. ↑ Hodgkins P, Shaw M, Coghill D, Hechtman L (September 2012). «Amfetamine and methylphenidate medications for attention-deficit/hyperactivity disorder: complementary treatment options». European Child & Adolescent Psychiatry. 21 (9): 477–492. doi:10.1007/s00787-012-0286-5. PMC 3432777. PMID 22763750.
  112. ↑ Hart H, Radua J, Nakao T, Mataix-Cols D, Rubia K (February 2013). «Meta-analysis of functional magnetic resonance imaging studies of inhibition and attention in attention-deficit/hyperactivity disorder: exploring task-specific, stimulant medication, and age effects». JAMA Psychiatry. 70 (2): 185–198. doi:10.1001/jamapsychiatry.2013.277. PMID 23247506.
  113. ↑ Spencer TJ, Brown A, Seidman LJ, Valera EM, Makris N, Lomedico A, և այլք: (September 2013). «Effect of psychostimulants on brain structure and function in ADHD: a qualitative literature review of magnetic resonance imaging-based neuroimaging studies». The Journal of Clinical Psychiatry. 74 (9): 902–917. doi:10.4088/JCP.12r08287. PMC 3801446. PMID 24107764.
  114. ↑ Frodl T, Skokauskas N (February 2012). «Meta-analysis of structural MRI studies in children and adults with attention deficit hyperactivity disorder indicates treatment effects». Acta Psychiatrica Scandinavica. 125 (2): 114–126. doi:10.1111/j.1600-0447.2011.01786.x. PMID 22118249. S2CID 25954331.
  115. ↑ Volkow ND, Wang GJ, Fowler JS, Gatley SJ, Ding YS, Logan J, Dewey SL, Hitzemann R, Lieberman J (September 1996). «Relationship between psychostimulant-induced "high" and dopamine transporter occupancy». Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 93 (19): 10388–10392. Bibcode:1996PNAS...9310388V. doi:10.1073/pnas.93.19.10388. PMC 38394. PMID 8816810.
  116. ↑ Shoptaw S, Heinzerling KG, Rotheram-Fuller E, Steward T, Wang J, Swanson AN, և այլք: (August 2008). «Randomized, placebo-controlled trial of bupropion for the treatment of methamphetamine dependence». Drug and Alcohol Dependence. 96 (3): 222–232. doi:10.1016/j.drugalcdep.2008.03.010. PMC 3652530. PMID 18468815.
  117. ↑ Heal DJ, Gosden J, Smith SL (December 2014). «Dopamine reuptake transporter (DAT) "inverse agonism" – a novel hypothesis to explain the enigmatic pharmacology of cocaine». Neuropharmacology. 87: 19–40. doi:10.1016/j.neuropharm.2014.06.012. PMID 24953830. S2CID 4660652.
  118. ↑ Viggiano D, Vallone D, Sadile A (2004). «Dysfunctions in dopamine systems and ADHD: evidence from animals and modeling». Neural Plasticity. 11 (1–2): 97–114. doi:10.1155/NP.2004.97. PMC 2565441. PMID 15303308.
  119. ↑ «Focalin XR». RxList. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 5-ին.
  120. ↑ «Concerta XL 18 mg – 54 mg prolonged release tablets». eMC. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
  121. ↑ 121,0 121,1 Miller GM (January 2011). «The emerging role of trace amine-associated receptor 1 in the functional regulation of monoamine transporters and dopaminergic activity». Journal of Neurochemistry. 116 (2): 164–176. doi:10.1111/j.1471-4159.2010.07109.x. PMC 3005101. PMID 21073468.
  122. ↑ Eiden LE, Weihe E (January 2011). «VMAT2: a dynamic regulator of brain monoaminergic neuronal function interacting with drugs of abuse». Annals of the New York Academy of Sciences. 1216 (1): 86–98. Bibcode:2011NYASA1216...86E. doi:10.1111/j.1749-6632.2010.05906.x. PMC 4183197. PMID 21272013.
  123. ↑ Sulzer D, Cragg SJ, Rice ME (August 2016). «Striatal dopamine neurotransmission: regulation of release and uptake». Basal Ganglia. 6 (3): 123–148. doi:10.1016/j.baga.2016.02.001. PMC 4850498. PMID 27141430.
  124. ↑ Markowitz JS, DeVane CL, Ramamoorthy S, Zhu HJ (February 2009). «The psychostimulant d-threo-(R,R)-methylphenidate binds as an agonist to the 5HT(1A) receptor». Die Pharmazie. 64 (2): 123–125. PMID 19322953.
  125. ↑ 125,0 125,1 Volz TJ (December 2008). «Neuropharmacological mechanisms underlying the neuroprotective effects of methylphenidate». Current Neuropharmacology. 6 (4): 379–385. doi:10.2174/157015908787386041. PMC 2701286. PMID 19587858.
  126. ↑ «Concerta». Drugs.com. 2018 թ․ հոկտեմբերի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 11-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մեթիլֆենիդատ&oldid=10166495» էջից