Jump to content

Կոկռոշենի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կոկռոշենի
Կոկռոշենի։ Բույսի ընդհանուր տեսքը բնության մեջ
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Բույսեր
Բաժին Ծածկասերմեր
Դաս Երկշաքիլավորներ
Կարգ Քարաբեկածաղկավորներ
Ընտանիք Կոկռոշազգիներ
Ցեղ Կոկռոշենի
Լատիներեն անվանում
Ribes uva-crispa
L., 1753


Դասակարգումը
Վիքիցեղերում


Պատկերներ
Վիքիպահեստում




Կոկռոշենի (լատին․՝ Ribes uva-crispa), կոկռոշազգիների ընտանիքի բազմամյա բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 50, Հայաստանում՝ 1 տեսակ՝

  • Կոկռոշենի թեքված կամ Եվրոպական (G. reclinata

Կենսաբանական նկարագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1 - ծաղկող բույսի ճյուղերը 2 - հատվածավոր ծաղիկը, 3 - սերմնատարներ 4-6 - պտուղները տարբեր հասունացման շրջանում, 7 - սերմ

Տարբեր բարձրության (մինչև 1 մետր) թփեր են։ Ընձյուղները պատած են բաց կարմրավուն փշերով, տերևները մանր են, հերթադիր, բլթակավոր, ատամնաեզր։ Տերևները մանր են, հերթադիր, բլթակավոր, ատամնաեզր։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է, ծաղիկները՝ մանր, երկսեռ։ Ծաղիկները հաճախ երկսեռ են, 1-ից 3-ական՝ հավաքված ողկույզներում։ Ծաղկում է մայիս-հունիսին։ Պտուղը սպիտակ, դեղին, կարմիր կամ սև կեղծ հատապտուղ է՝ մազմզուկներով կամ մերկ։ Հատապտուղները գնդաձև են, կանաչավուն, դեղնավուն կամ ծիրանագույն, լավ ընդգծված գծիկներով։ Բազմանում է սերմերով, մացառներով, կտրոններով, թփի կիսմամբ, անդալիսով։ Լուսասեր է, ցրտա-, ստվերադիմացկուն։ Երաշտադիմացկուն չէ։

Ծաղկի բանաձև՝ [1]։

Տերևահանգույցներում ունի 2—4 առանձին փշեր, մինչև 2,4 սմ երկարությամբ։ Տերևներն ունեն 1—6 սմ լայնություն, կազմված են 3—5 բլթակներից։ Ծաղիկները հավաքված են 1—3 փնջերում տեղավորված տերևածոցերում, կանաչասպիտակավուն են կամ կարմրավուն։ Հատապտուղները գնդաձև են կամ լայն էլիպսաձև, կանաչավուն, դեղին կամ ծիրանագույն, 1,3—1,5 սմ տրամագծով։ Ծաղկում է մայիս-հունիս ամիսներին, պտուղները հասունանում են հուլիսին։ Բազմանում է ուղղաձիգ և հորիզոնական անդալիսի միջոցով, ինչպես նաև կանաչ կտրոններով։

Էկոլոգիական խումբը XIII: Մշակության հավանական շրջանները՝ 1—32[2]:

Նշանակություն և կիրառում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարունակում է շաքարներ, օրգանական թթուներ, պեկտինային նյութեր, վիտամիններ C, B, P, կարոտին (A-նախավիտամին), ֆոսֆոր, երկաթի աղեր և այլն։ Հատապտուղն օգտագործում են թարմ և սննդի մեջ (մուրաբա, կոմպոտ)։

Թարմ պտուղները պարունակում են ազատ թթուներ, պեկտինային նյութեր, կարոտին, 100 մգ/տոկոս A վիտամին և 150—200 մգ/տոկոս C վիտամին, ժողովրդական բժշկության մեջ օգտագործում են թոքերի բուժման նպատակով։ Կոկռոշենին երաշտադիմացկուն և ցրտադիմացկուն բույս է, որի շնորհիվ էլ որպես թուփ կարող է օգտագործվել կանաչապատման մեջ և անտառային մշակույթների բազմաթիվ տիպերում։

Թարմ պտուղները պարունակում են 5-12% զանազան շաքարներ, մինչև 2% օրգանական թթուներ, մինչև 55 մգ% C վիտամին, ֆոսֆորի, կալցիումի և երկաթի աղեր։ Շնորհիվ պեկտինային նյութերի առկայության կոկռոշը հանդիսանում է հակառադիանտ, հակաճառագայթային հատապտուղ, որն օժանդակում է մարդու օրգանիզմից ռադիոնուկլիոդների դուրս մղմանը, ուժեղացնում է օրգանիզմի նյութափոխանակությունը։ Հողի և կլիմայի նկատմամբ քիչ է պահանջկոտ[3]։

Կոկռոշենին ծագումով Արևմտյան Եվրոպայից և հյուսիսային Աֆրիկայից է։ Որպես վայրի բույս տարածված է Կովկասում, Անդրկովկասում, Ասիայում, Հյուսիսային Աֆրիկայում և Հյուսիսային Ամերիկայում։ Հանդիպում է Արագածոտնի, Լոռու, Գեղարքունիքի (Սևանի ավազան) և այլ մարզերի անտառներում, անտառեզրերին. գրանցված է Հայաստանի կարմիր գրքում։

Ծաղիկները և տերևները խոշոր պլանով

Բուժիչ նշանակություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժիչ նպատակներով օգտագործում են սակավարյունության, ախորժակի բարձրացման, լյարդի և աղեստամոքսային ուղու հիվանդությունների և պալարախտի դեպքում։

Նյութափոխանակության խախտման և գիրության ժամանակ խորհուրդ են տալիս 3-4 շաբաթվա ընթացքում մեծ քանակությամբ կոկռոշի հատապտուղներ օգտագործել ցանկացած այլ կալորիական սննդի փոխարեն։ Դրա հատապտուղներն օգտակար են հաճախակի արյան զեղումների կանխման, նաև մաշկային հիվանդությունների ժամանակ։

Սրտամկանային ինֆարկտ տարած հիվանդներին օգտակար է ամսվա ընթացքում մեծ քանակությամբ կոկռոշի հատապտուղների օգտագործումը։ Հատապտուղների եփուկն օգտագործում են աղեստամոքսային ուղու հիվանդությունների ժամանակ։

Կովկասյան ժողովրդական բժշկության մեջ կոկռոշի տերևները օգտագործել են որպես թոքերի պալարախտի բուժման միջոց։ Կոկռոշը նպաստում է զարկերակային ճնշման կարգավորմանը, հակազդում է օրգանիզմի նորագոյացությունների աճին։

Ժամանակակից բժշկության մեջ կոկռոշի հատապտուղներն օգտագործում են իբրև արժեքավոր սննդարար և բուժիչ դիետիկ մթերք։ Օգտակար է հատկապես ծերերին, որպես քրոնիկ փորկապության կանխման միջոց, սակավարյունության և քթի, բերանի լորձաթաղանթի ժամանակ։

Հատապտուղներն օգտագործում են հում, մարինացված, շաքարով ծածկված և թթու դրած տեսքով[4]։

Սիստեմատիկ դիրք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հասուն պտուղները
դեռ չհասած պտուղները

Վաղ դասակարգման մեջ առանձնացնում են 2 տեսակ՝ Ribes և Grossularia[5]։ Ըստ մենագրությունների ավելի շատ տարածված է 1 տեսակը՝ Ribes[6]։

De Janczewski-ը (1907) Ribes տեսակը բաժանել է 6 ենթատեսակի[7]։

  • Coreosma,
  • Ribesia,
  • Grossularia,
  • Grossularioides,
  • Parilla,
  • Berisia։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Барабанов Е.И. Ботаника: учебник для студ. высш. учеб. заведений. — М: Издательский центр «Академия», 2006. — С. 285. — 448 с. — ISBN 5-7695-2656-4
  2. Հարությունյան Լ․ Վ․, Հարությունյան Ս․ Լ․, Հայաստանի դենդրոֆլորան, հ. 2, Երևան, «Լույս հրատարակչություն», 1985, էջ 24։
  3. Այգեգործի տեղեկատու, Երևան 1989
  4. Բուսաբուժության փոքր հանրագիտարան, Բնությունը՝ հարուստ դեղատուն, Չինար հրատարակչություն, Երևան-2007
  5. Berger, 1924; Coville and Britton, 1908; Komarov, 1971
  6. de Janczewski, 1907; Sinnott, 1985
  7. USDA

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Губанов И. А. и др. 717. Grossularia reclinata (L.) Mill. (Ribes reclinatum L.) — Крыжовник отклонённый // Иллюстрированный определитель растений Средней России. В 3 т. — М.։ Т-во науч. изд. КМК, Ин-т технолог. иссл., 2003. — Т. 2. Покрытосеменные (двудольные։ раздельнолепестные). — С. 353. — ISBN 9-87317-128-9.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 5, էջ 528
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոկռոշենի» հոդվածին։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կոկռոշենի» հոդվածին։