Saltar ao contido

Palabras xaponesas de orixe portuguesa

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Páxina do Vocabvlario da Lingoa de Iapam (Nippo jisho 日葡辞書, 1603)
かるた Karuta, do portugués carta. O nome dos paus da baralla tamén derivan do portugués, como ouro > oulu.

A existencia de numerosas palabras xaponesas de orixe portuguesa resulta da chegada ao Xapón dos portugueses en 1542-1543, sendo os primeiros europeos en aportar e establecer un fluxo comercial continuo e directo entre o Xapón e Europa.

Durante os séculos XVI e XVII, no chamado período Nanban, xesuítas portugueses, así como galegos (naquela época, o idioma galego e o portugués arcaico eran practicamente idénticos)[1][2] e de varios reinos da Coroa de Castela, tiveron presenza no arquipélago xaponés até a persecución relixiosa a comezos do período Edo (Shogunato Tokugawa), que culminou coa expulsión en 1639, cando o cristianismo pasou á clandestinidade.[3]

Os portugueses foron os primeiros en traducir xaponés a unha lingua occidental, no dicionario Nippo jisho 日葡辞書 ou Vocabvlário da Lingoa de Iapam, compilado por misioneiros xesuítas como João Rodrigues e publicado en Nagasaki en 1603.[4][5] Este dicionario xaponés - portugués explicaba 32.000 palabras xaponesas traducidas ao portugués.[4]

Polo tanto, era inevitábel que algunhas palabras de lingua xaponesa se tivesen orixinado no portugués. A maioría destas palabras reférense a produtos e costumes que chegaran por primeira vez ao Xapón a través dos comerciantes portugueses. O número de palabras portuguesas no xaponés é, segundo Fernando Venâncio Peixoto da Fonseca máis de catrocentas; en Tai Whan Kim, no seu traballo O portugués elemento en Xaponés: unha crítica curvey con glosario, as palabras de orixe portugués que atopamos son centos. A lingua portuguesa era aprendida nos templos budistas xaponeses, segundo João Barros, no século XVI e XVII. No auxe da influencia portuguesa no Xapón, preto de 4000 palabras de orixe portuguesa foron utilizadas.[6] Non hai rexistro de palabras da lingua portuguesa que chegaron ao xaponés debido á inmigración xaponesa a Brasil, porén, o xaponés que se fala no Brasil incorpora, como era de esperar, varias palabras do portugués falado no Brasil.

Outras achegas por outras vías

[editar | editar a fonte]

Hai outras palabras galego-portuguesas que chegaron ao xaponés pero non necesariamente desde o contexto antes mencionado, senón que se internacionalizaron na maioría de linguas, ás veces a través da incorporación á lingua inglesa, como por exemplo:

  • a árbore mangueira e a froita manga (á súa vez do támil mankai)[7] que deu nome ao estilo manga de banda deseñada,[8]
  • cebra (ゼブラ , zebura), sinónimo da palabra xaponesa Shima Uma (literalmente, cabalo raiado).[9][10]
  • cobra, nome xeral galego e portugués para as serpes que nomeu as cobras da india como Naja-naja (en xaponés コブラ, Kobura), que á súa vez nomeou diversos personaxes audiovisuais e de manga).[11]
  • marmelada (de marmeleiro e marmelo, en xaponés マーマレード , māmarēdo).
  • A palabra coco provén do nome para o personaxe da mitoloxía galego-portuguesa coco (en xaponés ココナッツ kokonattsu, do inglés koko-nut)
  • A palabra cacao (en xaponés カカオ, kakao) provén do náhuatl cacahuatl a través do castelán e logo do galego-portugués.[12][13] En inglés, xurdiu dunha posible confusión fonética coa palabra portuguesa coco, o que levou á terminoloxía para referirse ao produto do cacao como cocoa.[14] En xaponés ココア (kokoa), transliterado en katakana.
  • O chocolate (en xaponés チョコレート , chokolēto) é o produto alimenticio feito a partir do cacao. Sendo tamén un termo de orixe náhuatl, a transformación do cacao en chocolate foi innovada por procesadores europeos, con especial contribución dos xudeus portugueses que, fuxindo da Inquisición, estableceron fábricas en Francia, Bélxica e noutros lugares, internacionalizando o termo.

Algúns equívocos

[editar | editar a fonte]

En contra da crenza popular, "arigato" (有難う) non se orixina da expresión portuguesa obrigado.[15] De feito, "arigato" é a forma moderna do xaponés arcaico "arigatashi" que consiste na aglutinación de "Ari" do verbo "Aru" (ser, ser, existir) e "Katashi" un adxectivo que significa dificultade. A expresión orixínase da forma en que os budistas eloxiaban dúas divindades e daban grazas polas ensinanzas budistas. Literalmente, a expresión significa "Hai dificultade", algo así como "Teño dificultade para expresar o meu agradecemento ante o teu acto".[16][17]

O nome das empanadas de legumes e verduras fritidas é certamente de orixe portuguesa, pero probabelmente non se orixina da palabra "tempero" [18] como se di popularmente.

No século XVI, os católicos abstíñanse de comer carne nos días de "Témporas", os tres días de xaxún semanal, en cada unha das catro estacións.[18][19] Os portugueses no Xapón comían nestes días só verduras e peixe, que adoitaban ser empanados e fritidos, para asombro dos xaponeses que os consumían crus ou cocidos. Os xaponeses cristianizados polos xesuítas tamén comezaron a consumiren frituras durante as Têmporas, polo que a palabra, que derivou en "Tempura" pasou a asociarse no Xapón aos empanados vexetais.

Esta palabra é utilizada para destacar o que acaba de ser dito. En portugués, o "né" tamén ten a mesma función, sendo unha contracción da frase "Não é?". Con todo, é moi probábel que se trate dunha mera coincidencia.

Escolma de palabras xaponesas de orixe portuguesa

[editar | editar a fonte]
  • Por asimilación coa fonética xaponesa, o /l/ e o /r/ chegan a confundirse.[20]
  • A estrutura silábica xaponesa (xeralmente consoante + vogal) tende a se transferir na pronuncia doutras linguas, e unha sílaba con dúas consoantes pasa a dúas sílabas engadindo a vogal débil -u-.[21] É por iso que carta pasa a ca-ru-ta (かるた Karuta).
Pronuncia en xaponés Portugués moderno Escrita en xaponês Portugués arcaico, galego-portugués ou morfoloxía Observacións
arukōru álcool アルコール álcools, alcool
bateren padre 伴天連・破天連 padre
bīdama berlinde, bola-de-gude ビー玉 vi(dro) + 玉 (dama = "bola")
biidoro vidro ビードロ vidro
birōdo veludo ビロード ou 天鵞絨 veludo
bouro/bouru bolo, bola ボーロ・ボール bolo
botan botão ボタン・釦・鈕 botão, botom
buranko balanço, baloiço ブランコ balanço
charumera/charumeru charamela チャルメラ・哨吶 charamela Antigo instrumento musical de sopro
chokki jaqueta, colete チョッキ jaque
furasuko frasco フラスコ frasco
gurando グランド grande
iesu Jesus イエス Jesu, Jesús Tamén pode significar "si", do inglés yes
igirisu inglês イギリス・英吉利 inglez Igirisu hoxe significa o Reino Unido (Inglaterra é イングランド, ingirisu)
iruman irmão イルマン・入満・伊留満・由婁漫 irmão, irmam Termo utilizado ao comezo da cristianización do Xapón para identificar ao misioneiro antes de facerse sacerdote
jouro jarro じょうろ・如雨露 jarro
juban/jiban camiseta, camisete じゅばん・襦袢 gibão, gibom
kanakin/kanekin canequim 金巾 ・ ▽かなきん ・ ▽かねきん canequim Non usado no portugués actual
kantera/kandeya candeia カンテラ・カンデヤ candeia, candela No portugués actual preférese a palabra vela, en galego candea
kapitan capitão 甲比丹・甲必丹 capitão, capitam
kappa capa impermeável 合羽 capa, cuberta
karuta cartas de jogar かるた・歌留多・加留多・骨牌 carta, cartas
kasutera, kasuteera, kasuteira pão-de-ló カステラ castela, castella Tipo de bolo con masa de biscoito
katarogu catálogo カタログ catálogo
kirishitan cristão キリシタン・切支丹・吉利支丹 christão, cristiam
kirisuto Cristo キリスト ou 基督 Christo
kompeitō confete 金米糖・金平糖・金餅糖 confeito En xaponés é un tipo especial de doce ou lambetada
koppu copo コップ copo
kurusu cruz クルス cruz
marumero marmelo 木瓜 ou マルメロ marmelo
meriyasu meias メリヤス・莫大小・目利安 meias
miira mirra ミイラ・木乃伊 mirra
ombu ombro おんぶ ombro Carregar unha persoa (principalmente bebé) aos ombros e ás costas
oranda Holanda (Atualmente Países Baixos) オランダ・和蘭(陀)・阿蘭陀 Hollanda Países Baixos / Holanda
pan pão パン・麺麭・麪包 pão, pam, pan
pandoro pão-de-ló パンドロ Pão-de-ló, pan-do-ló
rasha sarja 羅紗 raxa
rozario Rosário ロザリオ rosario
sabato sábado サバト sábado
sarasa morim 更紗 saraça Tecido de algodón fino
shabon sabão シャボン sabão, xabom
shabondama bola de sabão シャボン玉 sabão, xabom + 玉 (dama = bola)
shōro choro ショーロ choro
shurasuko churrasco シュラスコ churrasco
subeta espada すべた ・ スベタ espada Actualmente é utilizado para designar mulleres feas en xaponés
tabako tabaco 煙草・莨 tabaco En xaponés, a palabra é usada para describir a planta do tabaco e tamén o cigarro.
tempura Têmporas 天麩羅・天婦羅 Têmporas As Témporas eran días de xaxún relixioso nos que os católicos portugueses non comían carne, e si verduras, legumes e peixe fritidos en pan relado (alimentos que normalmente se comían crus ou cociñados polos xaponeses)
zabon toranja 朱欒・香欒 zamboa Froito da árbore Citrus adami
  1. "Porque é que o Galego é tão idêntico ao Português?; Ncultura" (en portugués). 2015-12-30. Arquivado dende o orixinal o 16 de maio de 2022. Consultado o 2022-03-29. 
  2. "Galego-portugués e castelán na Galiza do século XV" (PDF). Consellodacultura.gal; Francisco Xavier Varela Barreiro, Ricardo Pichel Goterrez. 
  3. Romo, Eduardo Javier Alonso (2011). "Jesuitas luso-castellanos en Japón (1549-1640): algunos casos paradigmáticos". Japón y la Península Ibérica: Cinco siglos de encuentros, 2011, ISBN 9788493820442, págs. 73-92: 73–92. ISBN 978-84-938204-4-2. 
  4. 4,0 4,1 Cooper, Michael (1976). "The Nippo Jisho". Monumenta Nipponica 31 (4): 417–430. ISSN 0027-0741. doi:10.2307/2384310. 
  5. Cooper, Michael (1974). Rodrigues the Interpreter: An Early Jesuit in Japan and China (en inglés). Weatherhill. ISBN 978-0-8348-0094-6. 
  6. "HISTÓRIA DA LÍNGUA PORTUGUESA NO JAPÃO E AS PROBLEMÁTICAS DO SEU ENSINO, por Sara Margarida Ruano Gil" (PDF). Consultado o 30-1-2022. 
  7. "MANGO". Etimologías de Chile - Diccionario que explica el origen de las palabras (en castelán). Consultado o 2024-10-06. 
  8. "Manga" (en inglés). 2024-09-24. 
  9. "zebra" (en inglés). 2024-10-04. 
  10. "zebura ゼブラ". bestiary.japanesewithanime.com (en inglés). Consultado o 2024-10-06. 
  11. "Cobra (manga)" (en inglés). 2024-09-09. 
  12. O termo tamén deu lugar a cacahuete, xa que era composto en orixe de tlalcacauatl, cacao de terra; ese termo non pasou ao xaponés, que tomou o termo inglés peanuts transliterado > ピーナッツ
  13. "CACAHUATE". Etimologías de Chile - Diccionario que explica el origen de las palabras (en castelán). Consultado o 2024-10-06. 
  14. "The Historical Evolution of "Cacao" and "Cocoa": From Ancient Civilizations to Modern Markets - Villa Andina" (en inglés). 2024-03-08. Consultado o 2024-10-06. 
  15. Linguist List 12.1906 Thu Jul 26 2001 Sum: "Arigato" and "Tempura"
  16. "Provérbios e expressões | Arigatou (ありがとう)" (en portugués). 2011-09-12. Arquivado dende o orixinal o 21 de maio de 2022. Consultado o 2022-03-29. 
  17. OTSUKI, Hiroshi; GRINDSTAFF, Bradley. Cultural Keys: the history of japanese words and phrases. [S.l.]: Hokuseido Press, 1995.
  18. 18,0 18,1 Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa
  19. "Japanese Writers' House Newsletter". 2007-10-10. Arquivado dende o orixinal o 03 de marzo de 2016. Consultado o 30 de marzo de 2022.  Retirado em 11-01-2008
  20. "RedEle; Rafael Fdez Mata" (PDF). educacionyfp.gob.es; RedEle. [Ligazón morta]
  21. "Japanese Syllables, Japanese Vowels and Japanese Alphabets". BondLingo Learn Japanese (en portugués). 2019-05-20. Consultado o 2022-03-30. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]