Platanam: Difríocht idir leaganacha
m róbat ag suimiú: be-x-old:Плаціна |
+WD srl. |
||
(34 intermediate revisions by 21 users not shown) | |||
Líne 1: | Líne 1: | ||
{{WD Bosca Sonraí Dúil Cheimiceach}} |
|||
{{Dúil cheimiceach bosca eolais |
|||
|Ainm=Platanam |
|||
|Siombal=Pt |
|||
|UAdamach=78 |
|||
|MAdamach=195.084(9) g·mol<sup>−1</sup> |
|||
|Grúpa=10, 6, d |
|||
|Dlús=21.45 g·cm<sup>−3</sup> |
|||
|Sraith=Miotail trasdultacha |
|||
|Íomhá=Pt-TableImage.png |
|||
}} |
|||
Is é an '''platanam''' dúil a 78 i d[[tábla peiriadach]] na ndúl, agus is é an [[Siombail cheimiceach|tsiombail]] a sheasann dó i bhfoirmlí ceimiceacha ná '''Pt'''. Fuair sé a ainm ó na ''[[conquistadores]]'' Spáinneacha a bhí ag creachadh [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Theas]] ar lorg [[ór|óir]] agus [[Airgead (dúil)|airgid ghil]], agus ba nós leo ''platina'' nó "airgidín", "airgead beag" a thabhairt air. Ar dtús, níor thuig siad gur miotal luachmhar a bhí ann. Inniu, áfach, tá an-ráchairt ar an bplatanam, nó tá sé chomh húsáideach agus atá sé tearc sa dúlra. Úsáidtear é i ndéantús na soithí saotharlainne agus i gcatalú na n-imoibrithe ceimiceacha. Thairis sin, tá sé níos oiriúnaí don tseodóireacht ná miotail eile an ghrúpa. |
Is é an '''platanam''' dúil a 78 i d[[tábla peiriadach]] na ndúl, agus is é an [[Siombail cheimiceach|tsiombail]] a sheasann dó i bhfoirmlí ceimiceacha ná '''Pt'''. Fuair sé a ainm ó na ''[[conquistadores]]'' Spáinneacha a bhí ag creachadh [[Meiriceá Theas|Mheiriceá Theas]] ar lorg [[ór|óir]] agus [[Airgead (dúil)|airgid ghil]], agus ba nós leo ''platina'' nó "airgidín", "airgead beag" a thabhairt air. Ar dtús, níor thuig siad gur miotal luachmhar a bhí ann. Inniu, áfach, tá an-ráchairt ar an bplatanam, nó tá sé chomh húsáideach agus atá sé tearc sa dúlra. Úsáidtear é i ndéantús na soithí saotharlainne agus i gcatalú na n-imoibrithe ceimiceacha, nó tá sé suaithní ar fad chomh réidh is a ólann sé isteach hidrigin. Thairis sin, tá sé níos oiriúnaí don tseodóireacht ná miotail eile an ghrúpa. |
||
Miotal geal é an platanam, agus is furasta é a shaoirsiniú, cosúil leis an ór. Ar nós na miotal platanamchosúil go léir, tá sé iontach trom, 21.45 g/cm<sup>3</sup> ar dlús. Tá sé díonta go leor ar a lán ocsaídeoirí, ach tuaslagann an ''aqua regia'' (meascán an aigéid nítrigh agus an aigéid hiodraclóraigh) é, mar a thuaslagann sé an t-ór. Nuair a imoibreoidh an platanam leis an ''aqua regia'', déanfar ian coimpléascach, heicseaclóraphlatanáit, de (PtCl<sub>6</sub><sup>2-</sup>) - is í an uimhir ocsaídiúcháin atá ag an bplatanam san ian seo ná +4. |
Miotal geal é an platanam, agus is furasta é a shaoirsiniú, cosúil leis an ór. Ar nós na miotal platanamchosúil go léir, tá sé iontach trom, 21.45 g/cm<sup>3</sup> ar dlús. Tá sé díonta go leor ar a lán ocsaídeoirí, ach tuaslagann an t-''aqua regia'' (meascán an aigéid nítrigh agus an aigéid hiodraclóraigh) é, mar a thuaslagann sé an t-ór. Nuair a imoibreoidh an platanam leis an ''aqua regia'', déanfar ian coimpléascach, heicseaclóraphlatanáit, de (PtCl<sub>6</sub><sup>2-</sup>) - is í an uimhir ocsaídiúcháin atá ag an bplatanam san ian seo ná +4. |
||
Tá an platanam nádúrtha comhdhéanta as sé iseatóp: Pt-190 (0.014 % de phlatanam an dúlra), Pt-192 (0.782 %), Pt-194 (32.967 %), Pt-195 (33.832 %), Pt-196 (25.242 %), agus Pt-198 (7.163). Raidiseatóp é Pt-190, an ceann is teirce acu, nó tagann alfa-mheath air, agus é ag claochlú go [[oismiam|hoismiam]]. Tá leathré chomh fada aige agus gur féidir neamhshuim a dhéanamh dá radaighníomhaíocht - 650,000,000,000 bliain. Le fírinne, is dócha go bhfuil Pt-198 radaighníomhach freisin, ach tá a leathré i bhfad níos faide fós, ionas gur féidir dearcadh air mar núiclíd chobhsaí. |
Tá an platanam nádúrtha comhdhéanta as sé iseatóp: Pt-190 (0.014 % de phlatanam an dúlra), Pt-192 (0.782 %), Pt-194 (32.967 %), Pt-195 (33.832 %), Pt-196 (25.242 %), agus Pt-198 (7.163). Raidiseatóp é Pt-190, an ceann is teirce acu, nó tagann alfa-mheath air, agus é ag claochlú go [[oismiam|hoismiam]]. Tá leathré chomh fada aige agus gur féidir neamhshuim a dhéanamh dá radaighníomhaíocht - 650,000,000,000 bliain. Le fírinne, is dócha go bhfuil Pt-198 radaighníomhach freisin, ach tá a leathré i bhfad níos faide fós, ionas gur féidir dearcadh air mar núiclíd chobhsaí. |
||
Dúil iontach tearc é. Is é tiúchan an phlatanam i screamh an Domhain ná 0.005 milliúnú cuid. Go tipiciúil bíonn sé ar fáil mar mhiotal, nó mar chóimhiotal leis na dúile eile sa ghrúpa chéanna, an t-[[iridiam]] ach go háirithe. Fosuithe gláracha a bhíonn i gceist ansin, is é sin, d'fhág uiscí triomaithe na hiarsmaí platanaim seo ina ndiaidh fadó. Tá na fosuithe sa Cholóim, Meiriceá Theas, á n-oibriú ó na laethanta roimh Chríostóir Colambas anuas, agus platanam fágtha iontu i gcónaí. Fosú tábhachtach eile atá i Sléibhte na hÚraile sa Rúis. Tá speirílít - comhdhúil na harsanaice agus an phlatanaim - ar fáil i gCeanada, i gcráitéar Sudbury, Ontario. Mianra platanaim í an chúipéirít atá comhdhéanta as suilfídí an phlatanaim agus na miotal gaolmhar - mianra tearc é ach tá sé le fáil sna fosuithe i gCúige Gauteng, timpeall ar Pretoria san Afraic Theas. Ansin atá na fosuithe is saibhre platanam ar fud an domhain. |
|||
Is iad na huimhreacha ocsaídiúcháin is tábhachtaí ná +2 agus +4. |
|||
Is iad na huimhreacha ocsaídiúcháin is tábhachtaí ná +2 agus +4, ach go ginearálta, is dúil thámh í nach bhfuil araiciseach chun imoibriú leis na dúile eile. Úsáidtear an cis-phlatanam, comhdhúil choimpléascach ina bhfuil dhá mhóilín amóinia agus dhá adamh clóirín nasctha den adamh platanaim i lár an iomláin, - úsáidtear an chomhdhúil seo sa cheimiteiripe leis na cealla ailse a mharú. |
|||
[[Catagóir:Dúile ceimiceacha]] |
|||
== Tagairtí == |
|||
[[ar:بلاتين]] |
|||
{{Reflist}} |
|||
[[be:Плаціна]] |
|||
[[be-x-old:Плаціна]] |
|||
[[Catagóir:Dúile ceimiceacha]] |
|||
[[bg:Платина]] |
|||
[[bn:প্লাটিনাম]] |
|||
[[bs:Platina]] |
|||
[[ca:Platí]] |
|||
[[co:Platinu]] |
|||
[[cs:Platina]] |
|||
[[cv:Платина]] |
|||
[[cy:Platinwm]] |
|||
[[da:Platin]] |
|||
[[de:Platin]] |
|||
[[el:Λευκόχρυσος]] |
|||
[[en:Platinum]] |
|||
[[eo:Plateno]] |
|||
[[es:Platino]] |
|||
[[et:Plaatina]] |
|||
[[eu:Platino]] |
|||
[[fa:پلاتین]] |
|||
[[fi:Platina]] |
|||
[[fr:Platine]] |
|||
[[fur:Platin]] |
|||
[[gl:Platino]] |
|||
[[gv:Platinum]] |
|||
[[hak:Pha̍k (鉑)]] |
|||
[[he:פלטינה]] |
|||
[[hr:Platina]] |
|||
[[ht:Platin]] |
|||
[[hu:Platina]] |
|||
[[hy:Պլատին]] |
|||
[[ia:Platino]] |
|||
[[id:Platina]] |
|||
[[io:Platino]] |
|||
[[is:Platína]] |
|||
[[it:Platino]] |
|||
[[ja:白金]] |
|||
[[jbo:jinmrplati]] |
|||
[[ka:პლატინა]] |
|||
[[kn:ಪ್ಲಾಟಿನಮ್]] |
|||
[[ko:백금]] |
|||
[[ku:Platîn]] |
|||
[[la:Platinum]] |
|||
[[lb:Platin]] |
|||
[[lij:Patin]] |
|||
[[lt:Platina]] |
|||
[[lv:Platīns]] |
|||
[[mk:Платина]] |
|||
[[ml:പ്ലാറ്റിനം]] |
|||
[[mr:प्लॅटिनम]] |
|||
[[ms:Platinum]] |
|||
[[myv:Ашо киве]] |
|||
[[nds:Platin]] |
|||
[[nl:Platina]] |
|||
[[nn:Platina]] |
|||
[[no:Platina]] |
|||
[[oc:Platin]] |
|||
[[pl:Platyna]] |
|||
[[pnb:پلاٹینم]] |
|||
[[pt:Platina]] |
|||
[[qu:Qullqiya]] |
|||
[[ro:Platină]] |
|||
[[ru:Платина]] |
|||
[[scn:Plàtinu]] |
|||
[[sh:Platina]] |
|||
[[simple:Platinum]] |
|||
[[sk:Platina]] |
|||
[[sl:Platina]] |
|||
[[sq:Platina]] |
|||
[[sr:Платина]] |
|||
[[stq:Platin]] |
|||
[[sv:Platina]] |
|||
[[sw:Platini]] |
|||
[[ta:பிளாட்டினம்]] |
|||
[[tg:Платина]] |
|||
[[th:แพลทินัม]] |
|||
[[tl:Platino]] |
|||
[[tr:Platin]] |
|||
[[ug:Platina]] |
|||
[[uk:Платина]] |
|||
[[ur:پلاٹینیم]] |
|||
[[vi:Bạch kim]] |
|||
[[war:Platinum]] |
|||
[[yo:Platinum]] |
|||
[[zh:铂]] |
|||
[[zh-yue:白金]] |
Leagan reatha ó 08:46, 5 Feabhra 2023
Substaint cheimiceach | dúil cheimiceach |
---|---|
Platanam sa tábla peiriadach | |
Siombail cheimiceach | Pt |
Uimhir adamhach | 78 |
Mais adamhach | 195.084 |
Peiriad, Grúpa | peiread 6 grúpa 10 |
Airíonna fisiceacha | |
Dlús | kg/m⁻³ |
Leictridhiúltacht | 2.28 |
Ga ianach | 0.6, 0.8 agus 0.63 |
Stair | |
Aimsitheoir | Iúil Caesar Scaliger agus Antonio de Ulloa |
Fionnachtain | 1557 |
Eapainm | airgead |
Is é an platanam dúil a 78 i dtábla peiriadach na ndúl, agus is é an tsiombail a sheasann dó i bhfoirmlí ceimiceacha ná Pt. Fuair sé a ainm ó na conquistadores Spáinneacha a bhí ag creachadh Mheiriceá Theas ar lorg óir agus airgid ghil, agus ba nós leo platina nó "airgidín", "airgead beag" a thabhairt air. Ar dtús, níor thuig siad gur miotal luachmhar a bhí ann. Inniu, áfach, tá an-ráchairt ar an bplatanam, nó tá sé chomh húsáideach agus atá sé tearc sa dúlra. Úsáidtear é i ndéantús na soithí saotharlainne agus i gcatalú na n-imoibrithe ceimiceacha, nó tá sé suaithní ar fad chomh réidh is a ólann sé isteach hidrigin. Thairis sin, tá sé níos oiriúnaí don tseodóireacht ná miotail eile an ghrúpa.
Miotal geal é an platanam, agus is furasta é a shaoirsiniú, cosúil leis an ór. Ar nós na miotal platanamchosúil go léir, tá sé iontach trom, 21.45 g/cm3 ar dlús. Tá sé díonta go leor ar a lán ocsaídeoirí, ach tuaslagann an t-aqua regia (meascán an aigéid nítrigh agus an aigéid hiodraclóraigh) é, mar a thuaslagann sé an t-ór. Nuair a imoibreoidh an platanam leis an aqua regia, déanfar ian coimpléascach, heicseaclóraphlatanáit, de (PtCl62-) - is í an uimhir ocsaídiúcháin atá ag an bplatanam san ian seo ná +4.
Tá an platanam nádúrtha comhdhéanta as sé iseatóp: Pt-190 (0.014 % de phlatanam an dúlra), Pt-192 (0.782 %), Pt-194 (32.967 %), Pt-195 (33.832 %), Pt-196 (25.242 %), agus Pt-198 (7.163). Raidiseatóp é Pt-190, an ceann is teirce acu, nó tagann alfa-mheath air, agus é ag claochlú go hoismiam. Tá leathré chomh fada aige agus gur féidir neamhshuim a dhéanamh dá radaighníomhaíocht - 650,000,000,000 bliain. Le fírinne, is dócha go bhfuil Pt-198 radaighníomhach freisin, ach tá a leathré i bhfad níos faide fós, ionas gur féidir dearcadh air mar núiclíd chobhsaí.
Dúil iontach tearc é. Is é tiúchan an phlatanam i screamh an Domhain ná 0.005 milliúnú cuid. Go tipiciúil bíonn sé ar fáil mar mhiotal, nó mar chóimhiotal leis na dúile eile sa ghrúpa chéanna, an t-iridiam ach go háirithe. Fosuithe gláracha a bhíonn i gceist ansin, is é sin, d'fhág uiscí triomaithe na hiarsmaí platanaim seo ina ndiaidh fadó. Tá na fosuithe sa Cholóim, Meiriceá Theas, á n-oibriú ó na laethanta roimh Chríostóir Colambas anuas, agus platanam fágtha iontu i gcónaí. Fosú tábhachtach eile atá i Sléibhte na hÚraile sa Rúis. Tá speirílít - comhdhúil na harsanaice agus an phlatanaim - ar fáil i gCeanada, i gcráitéar Sudbury, Ontario. Mianra platanaim í an chúipéirít atá comhdhéanta as suilfídí an phlatanaim agus na miotal gaolmhar - mianra tearc é ach tá sé le fáil sna fosuithe i gCúige Gauteng, timpeall ar Pretoria san Afraic Theas. Ansin atá na fosuithe is saibhre platanam ar fud an domhain.
Is iad na huimhreacha ocsaídiúcháin is tábhachtaí ná +2 agus +4, ach go ginearálta, is dúil thámh í nach bhfuil araiciseach chun imoibriú leis na dúile eile. Úsáidtear an cis-phlatanam, comhdhúil choimpléascach ina bhfuil dhá mhóilín amóinia agus dhá adamh clóirín nasctha den adamh platanaim i lár an iomláin, - úsáidtear an chomhdhúil seo sa cheimiteiripe leis na cealla ailse a mharú.