Zacatecas Hiria
| Zacatecas | |||
|---|---|---|---|
| Mexikoko herria | |||
 | |||
| |||
| Administrazioa | |||
| Herrialdea |  Mexiko | ||
| Probintzia | Zacatecas | ||
| Alkatea | Judit Magdalena Guerrero López | ||
| Izen ofiziala | Zacatecas | ||
| Posta kodea | 98000 | ||
| Geografia | |||
| Koordenatuak | 22°46′18″N 102°34′31″W / 22.7717°N 102.5753°W | ||
 | |||
| Azalera | 356,14 km² | ||
| Altuera | 2440 | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 149.607 (2020) | ||
| Dentsitatea | 420 bizt/km² | ||
| Informazio gehigarria | |||
| Sorrera | 1546 | ||
| Telefono aurrizkia | 492-xx-xxx-xx | ||
| Ordu eremua | UTC−06:00 | ||
| Hiri senidetuak | Málaga, Azusa, El Paso, Prayagraj, Norwalk, Hanover udalerria, Jo Daviess konderria (Illinois), Lynwood, Oaxaca, Orihuela eta Durango | ||
| http://www.capitalzacatecas.gob.mx/ | |||
Zacatecas Mexiko erdialdeko hiria da, Zacatecas estatuko hiriburua da. 2010ean 129.011 biztanle zituen.[1] 1993an UNESCOk Gizateriaren ondare izendatu zuen hirigune historikoa. Hiria estatuaren erdialde-hegoaldean dago, estatuko merkataritzaren eta industriaren gehiengoa biltzen duen eskualdean, eta Guadalupe hiria, Lur Barruko Errege Bidea izeneko ibilbide komertzial historikoaren barruan dagoena, UNESCOk Gizateriaren Ondarearen zerrendan inskribatua; Zacatecas hirien arteko eremuan dago. Beraz, hiria bi aldiz dago jasota UNESCOren zerrendetan.
Hirigune historikoa eraikin historikoen kontserbazio eta kontserbazioagatik ezaguna da, eta, ondare historikoari, tradizioei eta jaiei esker, eragin turistiko handia du.
Izenaren etimologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zacatecas hitza nahuatl hitza da, eta hiriburuko udalerriari, udalerriburuari eta estatuari izena emateko erabili izan da. Zacatecek edo zacatearrek talde txitximeka bat osatzen zuten, espainiarrak iritsi arte Bufako muinoaren inguruko eskualdean bizi izan zena. Zacatecas hitzak "zakatea ugaritzen den lurreko biztanleak" esan nahi du. Zacatl 'hitzetatik dator, "Ihia, belarra, grama" esan nahi duena, eta -co lokatiboa. Biek osatzen dute Zacatécatl terminoa, eta horren esanahia "Zacatlango biztanlea" da (zakatea ugaria den lekua).[2]
Armarria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1588an, Filipe II.a Espainiako erregeak Zacatecas hiriari armarria emateko errege-xedapena eman zuen. Garai hartan posta eta albisteak astiro zabaltzen zirenez, xedapena Zacatecasera iritsi zen urte geroago: 1593an, eta handik gutxira, tokiko agintariek armarria pankarta batean brodatu eta atera zuten 1593ko irailaren 8an antolatu zen desfilean. Armarriaren benetako egilea anonimoa da.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zacatecasko lurraldean bizi ziren txitximeka tribu ezberdinak kaxkanak, guachichileak, guamar narritagarriak, huicholeak, tecuexak, teuleak, tepehuanak, korak eta zacatekak izan ziren. Azken tribu hori izan zen garrantzitsuenetako bat, eta hortik eratorri zen hiriburuaren eta estatuaren izena. Kaxkanek gaur egun Jalisco eta Zacatecas direnen zati handi bat hartu zuten.
1541ean kaxkaniarrek espainiarrekin izan zuten Mixtoiaren Gerraren ondoren, soldadu hispaniar batzuk aberastasunaren bila aritu ziren iparraldean. 1546an sortua, eskualdean zilarra aurkitu ondoren, Joan Tolosa euskalduna iritsi zenean.[3] Minas de los Zacatecas izena jarri zion. Baltasar Temiño, Kristobal Oñate eta Diego Ibarra ere zeuden talde hartan.[4]
Hiria laster bihurtu zen Gaztelaren kolonizazioaren eta Espainia Berrian katolizismoaren hedapenaren gune garrantzitsua. Zacatecas XVI. eta XVII. mendeetan iritsi zen bere oparotasunaren gailurrera; mende horietako dira gordetzen diren eraikin batzuk. Ibar estu baten hegal aldapatsuen gainean eraikia, hiriak bista ikusgarriak ditu eta antzinako eraikin asko ditu, erlijiosoak zein zibilak.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Orografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hiria lur-eremu menditsu batean dago, eta batez besteko altuera 2,440 metrokoa da itsas mailatik gora. Hiriaren iparraldean, Vetagranderako bidean, goraguneek kota hori gainditzen dute.
| Elevación[5] | Altitud |
|---|---|
| El Grillo muinoa | 2,690 m s. n. m. |
| Los Alamitos muinoa | 2,680 m s. n. m. |
| La Bufa muinoa | 2,650 m s. n. m. |
| La Mesa muinoa | 2,590 m s. n. m. |
| El Rincón Colorado muinoa | 2,540 m s. n. m. |
| La Mesa muinoa | 2,440 m s. n. m. |
| Cerro Grande | 2,370 m s. n. m. |
Klima
[aldatu | aldatu iturburu kodea]  Datu klimatikoak (Zacatecas, 1951-2010) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 28.0 | 29.0 | 29.9 | 34.0 | 36.0 | 36.0 | 31.0 | 29.9 | 30.5 | 30.0 | 29.0 | 28.0 | ' |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 17.8 | 19.3 | 21.7 | 24.5 | 26.5 | 25.6 | 23.8 | 23.6 | 22.5 | 22.1 | 21.0 | 18.2 | 22.2 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 11.3 | 12.4 | 14.5 | 17.2 | 19.3 | 19.1 | 17.8 | 17.7 | 17.0 | 15.9 | 14.1 | 11.9 | 15.7 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 4.7 | 5.6 | 7.3 | 9.9 | 12.1 | 12.6 | 11.8 | 11.8 | 11.5 | 9.6 | 7.2 | 5.6 | 9.1 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -6.3 | -3.5 | -3.1 | 2.0 | 5.0 | 1.0 | 4.0 | 6.5 | 3.5 | 2.0 | -3.5 | -11.0 | ' |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 19.0 | 14.9 | 7.5 | 10.8 | 17.4 | 75.2 | 101.3 | 106.0 | 90.1 | 32.6 | 9.5 | 10.9 | 495.2 |
| Prezipitazio egunak (≥ 0.1 mm) | 2.4 | 1.7 | 0.9 | 1.1 | 3.3 | 8.6 | 10.2 | 10.1 | 9.6 | 4.6 | 1.3 | 2.2 | 55.8 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 0.33 | 0 | 0.03 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0.46 | 0.11 | 0.93 |
| Eguzki orduak | 217.0 | 226.0 | 244.9 | 240.0 | 272.8 | 225.0 | 220.1 | 210.8 | 186.0 | 217.0 | 240.0 | 201.5 | 2701.1 |
| Iturria (1): Servicio Meteorologico Nacional,[6] Hong Kong Observatory (sun only)[7] | |||||||||||||
| Iturria (2): Colegio de Postgraduados[8] | |||||||||||||
Monumentuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zacatecas XVI. eta XVII. mendeetan iritsi zen bere oparotasunaren gailurrera; mende horietako dira gordetzen diren eraikin batzuk:
- Zacatecasko Hirigune Historikoa
- Zacatecasko Akueduktua
- Zacatecasko katedrala
- González Ortega azoka
- Fatimako Andre Mariaren tenplua
- Zacatecasko enparantza
- Gobernu Jauregia
- Santo Domingo tenplua
Oñati, herri senidetua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zacatecas hiria mundu osoko herri eta hiri desberdinekin senidetua dago, tartean, 1996tik, Gipuzkoako Oñati herriarekin.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zacatecaseko hirigune historikoa1 UNESCOren gizateriaren ondarea
| |
 Zacatecaseko katedrala | |
| Mota | Kulturala |
| Irizpideak | ii, iv |
| Erreferentzia | 676 |
| Kokalekua | Mexiko
|
| Eskualdea2 | Latinoamerika eta Karibea |
| Izen ematea | 1993 (XVII. bilkura) |
| 1 UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) 2 UNESCOren sailkapena | |
- ↑ Instituto Nacional de Estadística y Geografía. Municipio de Zacatecas. (Noiz kontsultatua: 2017-11-28).
- ↑ https://web.archive.org/web/20140106091212/http://www.e-local.gob.mx/work/templates/enciclo/EMM32zacatecas/municipios/32056a.html
- ↑ Chipman, Donald E.. (2005). Moctezuma's Children: Aztec Royalty under Spanish Rule. Austin: University of Texas Press, 102-104 or. [1]
- ↑ inafed.gob.mx. Enciclopedia de los Municipios de México. Estado de Zacatecas: Zacatecas. (Noiz kontsultatua: 2017-11-28).
- ↑ Txantiloi:Cita web
- ↑ SERVICIO METEOROLÓGICO NACIONAL - NORMALES CLIMATOLÓGICAS 1951-2010, Servicio Meteorológico Nacional. Retrieved 30 August 2012.
- ↑ Climatological Information for Zacatecas, Mexico, Hong Kong Observatory. Retrieved 26 June 2012.
- ↑ Normales climatológicas para el Estado de Zacatecas. Colegio de Postgraduados (Noiz kontsultatua: 18 September 2012).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Gaztelaniaz):Zacatecas estatuko Gobernuaren webgunea.
- (Gaztelaniaz):Zacatecas Hiriko presidentziaren webgunea.
Datuak: Q139242
Multimedia: Zacatecas City / Q139242