Μετάβαση στο περιεχόμενο

Όρκα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Για άλλες χρήσεις, δείτε: Όρκα (αποσαφήνιση).
Όρκα
Δύο όρκες πηδούν πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Δύο όρκες πηδούν πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Ζώα (Animalia)
Συνομοταξία: Χορδωτά (Chordata)
Ομοταξία: Θηλαστικά (Mammalia)
Τάξη: Κητώδη (Cetacea)
Υποτάξη: Οδοντοκήτη (Odontoceti)
Οικογένεια: Δελφινίδες (Delphinidae)
Γένος: Orcinus
Fitzinger, 1860 
Είδος: O. orca
Διώνυμο
Orcinus orca
(Linnaeus, 1758)

Χάρτης των γεωγραφικών περιοχών που ζει η όρκα (μπλε)
Συνώνυμα

Orca gladiator

Η όρκα ή όρκη (Orcinus orca), η οποία εξαιτίας της κοινής αγγλικής ονομασίας της (killer whale) μεταφράζεται και ως φάλαινα δολοφόνος, ανήκει στην οικογένεια κητών δελφινίδες (Delphinidae). Σε αντίθεση με ότι φρονεί η κοινή γνώμη, οι όρκες είναι γνήσια δελφίνια, για την ακρίβεια τα μεγαλύτερα του είδους τους, καθώς εμφανίζουν περισσότερες ομοιότητες με αυτά, παρά με τα λοιπά μέλη της οικογένειας των οδοντοκητών. Οι όρκες απαντώνται σε όλους τους ωκεανούς, από τις παγωμένες περιοχές της Αρκτικής και της Ανταρκτικής έως τις τροπικές θάλασσες. Ως είδος, έχουν ποικίλη διατροφή, αν και συχνά επιμέρους πληθυσμοί εξειδικεύονται σε συγκεκριμένα είδη θηραμάτων. Κάποιες τρέφονται αποκλειστικά με ψάρια, ενώ άλλες κυνηγούν θαλάσσια θηλαστικά όπως θαλάσσιους λέοντες, φώκιες, θαλάσσιους ίππους, ακόμη και μεγάλες φάλαινες. Οι όρκες θεωρούνται κορυφαίοι θηρευτές, καθώς δεν έχουν φυσικούς εχθρούς και τρέφονται ακόμα και με μεγάλους καρχαρίες.

Οι όρκες είναι ιδιαίτερα κοινωνικές. Κάποιοι πληθυσμοί αποτελούνται από οικογένειες βασιζόμενες στη γραμμή αίματος της μητέρας, οι οποίες είναι οι σταθερότερες από τις αντίστοιχες κάθε άλλου ζωικού είδους[1]. Οι πολύπλοκες κυνηγετικές τεχνικές και οι φωνητικές συμπεριφορές τους, οι οποίες είναι συχνά διαφορετικές σε ξεχωριστές ομάδες και κληροδοτούνται στις επόμενες γενιές, έχουν χαρακτηριστεί ως εκδηλώσεις πολιτισμού.[2]

Οι άγριες όρκες δεν αποτελούν απειλή για τον άνθρωπο[3], αν και έχουν καταγραφεί περιπτώσεις φαλαινών-δολοφόνων σε αιχμαλωσία που τραυμάτισαν ή σκότωσαν τους εκπαιδευτές τους σε θαλάσσια πάρκα. Οι όρκες έχουν σημαντική θέση στις παραδόσεις ιθαγενών, με δοξασίες που ποικίλλουν: κάποιοι τις θωρούν ως τις ψυχές των ανθρώπων, ενώ άλλοι ως ανελέητους δολοφόνους.

Εξέλιξη

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η όρκα είναι ένα από τα 35 είδη στην οικογένεια δελφινίδες, η οποία πρωτοεμφανίστηκε περίπου πριν από 11 εκατομμύρια χρόνια.[3]

Σκελετός όρκας

Το γενεαλογικό δένδρο της όρκας πιθανότατα αποκόπηκε νωρίς από τα υπόλοιπα είδη. Παρότι έχει μορφολογικές ομοιότητες με την πυγμαία φάλαινα-δολοφόνο, τη «λανθασμένη» φάλαινα δολοφόνο, και τις φάλαινες-πιλότους, μια μελέτη των γονιδιακών αλληλουχιών του κυτοχρώματος β από τον Richard Leduc έδειξε ότι οι πιο κοντινοί σωζώμενοι συγγενείς του είναι τα δελφίνια snubfin του γένους Orcaella.[4]

Περιγραφή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι όρκες έχουν μαύρη πλάτη, άσπρο στέρνο και πλευρές, και μια λευκή περιοχή πάνω και πίσω από το μάτι. Τα νεογνά γεννιούνται με μια κιτρινωπή ή πορτοκαλί απόχρωση που αργότερα ξεθωριάζει έως ότου γίνει λευκή. Οι όρκες έχουν βαρύ και στιβαρό σώμα (σε μεγαλύτερο βαθμό από άλλα δελφίνια)[5] και ένα μεγάλο ραχιαίο πτερύγιο ύψους μέχρι 2 μέτρων. Πίσω από το πτερύγιο, έχουν μία «κηλίδα-σέλα» κατά μήκος της πλάτης. Στις όρκες της Ανταρκτικής η απόχρωση της πλάτης μπορεί να κυμαίνεται από ανοιχτό γκρι μέχρι σχεδόν λευκό. Οι ενήλικες όρκες είναι ευδιάκριτες και σπανίως συγχέονται με οποιοδήποτε άλλο θαλάσσιο πλάσμα[6]. Αντίθετα, οι νεαρές όρκες, όταν βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση από τον παρατηρητή μπορεί να θεωρηθούν λαθεμένα ως ψευδόρκες (Pseudorca crassidens) ή γράμπος.

Σύγκριση του μεγέθους της όρκας με τον μέσο άνθρωπο.

Η όρκα είναι το μεγαλύτερο σωζόμενο μέλος της οικογένειας των δελφινιών. Το αρσενικό συνήθως έχει μήκος που κυμαίνεται μεταξύ 6 και 8 μέτρων, και ζυγίζει πάνω από 6 τόνους.[7] Τα θηλυκά είναι μικρότερα, και το μήκος τους μπορεί να είναι από 5 έως και 7 μέτρα, ενώ ζυγίζουν 3-4 τόνους.[7]

Η μεγαλύτερη αρσενική όρκα η οποία καταγράφηκε ποτέ είχε μήκος 9,8 μέτρα και ζύγιζε 10 τόνους, ενώ η μεγαλύτερη θηλυκή είχε μήκος 8,5 μέτρα και ζύγιζε 7,5 τόνους.[8] Τα νεογέννητα ζυγίζουν περίπου 180 κιλά και έχουν μήκος 2,4 μέτρα.[9][10] Το μεγάλο μέγεθος της όρκας και η δύναμή της την καθιστούν ένα από τα γρηγορότερα θαλάσσια θηλαστικά, καθώς είναι ικανή να κινηθεί με ταχύτητες που ξεπερνούν τα 56 χιλιόμετρα την ώρα.[11]

Multimedia relating to the Orca
Φωνή όρκας
Φωνές φαλαινών-δολοφόνων από απόσταση
«Τραγούδισμα» φαλαινών-δολοφόνων
Έχετε προβλήματα με αυτά τα αρχεία; Δείτε βοήθεια πολυμέσων.

Κύκλος ζωής

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ενήλικη αρσενική όρκα με το χαρακτηριστικό ψηλό ραχιαίο πτερύγιό της κολυμπά στα νερά κοντά στο Tysfjord της Νορβηγίας

Οι θηλυκές όρκες ωριμάζουν γύρω στα 15 τους χρόνια. `Εχουν περιόδους πολυοιστρικών κύκλων και μη κυκλικές περιόδους διάρκειας τριών έως 16 μηνών. Η εγκυμοσύνη διαρκεί από 15 έως 18 μήνες. Προς αποφυγή της ενδογαμίας, τα αρσενικά ζευγαρώνουν με θηλυκά από άλλα κοπάδια[12]. Τα θηλυκά γεννούν συνήθως ένα μικρό κάθε πέντε περίπου χρόνια. Σε εγκατεστημένα κοπάδια γεννήσεις συμβαίνουν κάθε περίοδο του χρόνου, αν και τον χειμώνα είναι πιο συνηθισμένες. Η θνησιμότητα είναι εξαιρετικά μεγάλη κατά τους πρώτους έξι με επτά μήνες ζωής, όταν το 37-50% των μικρών πεθαίνει[13]. Ο απογαλακτισμός ξεκινά στους 13 περίπου μήνες και ολοκληρώνεται στα δύο χρόνια. Σύμφωνα με παρατηρήσεις σε διάφορες περιοχές, όλες οι αρσενικές και θηλυκές όρκες του κοπαδιού συμμετέχουν στη φροντίδα των μικρών[14]. Οι όρκες και οι φάλαινες πιλότοι είναι δύο από τα πολλά είδη (ανάμεσα στα οποία και ο άνθρωπος) των οποίων τα θηλυκά περνούν περίοδο εμμηνόπαυσης και ζουν για δεκαετίες αφού σταματήσουν να αναπαράγονται[15][16]. Οι όρκες είναι τα μοναδικά κητώδη των οποίων το κεφάλι γίνεται κοντύτερο όσο μεγαλώνουν[17].

Τα θηλυκά αναπαράγονται μέχρι περίπου το 40ό έτος ήλικίας τους, που πρακτικά σημαίνει ότι κατά μέσο όρο μεγαλώνουν πέντε μικρά στη ζωή τους. Το μέσο προσδόκιμο ζωής για θηλυκά στο φυσικό τους περιβάλλον είναι 50 χρόνια, με μέγιστο τα 80-90 χρόνια. Ένα θηλυκό ονόματι Granny (J2) είναι η γηραιότερη γνωστή όρκα και εκτιμάται ότι είναι 103 ετών[18]. Τα αρσενικά ωριμάζουν σεξουαλικά στην ηλικά των 15 ετών, όμως τυπικά δεν αναπαράγονται μέχρι τα 21. Τα αρσενικά στο φυσικό τους περιβάλλον ζουν κατά μέσο όρο 29 χρόνια, με μέγιστο 50-60[18]. Ένα αρσενικό, γνωστό ως «Old Tom», αναφέρεται ότι εντοπιζόταν κάθε χειμώνα από τη δεκαετία του 1840 έως το 1930 ανοικτά της Νέας Νότιας Ουαλίας, στην Αυστραλία. Αν αυτό αληθεύει θα ήταν έως και 90 ετών. Η εξέταση των δοντιών του έδειξε ότι πέθανε σε ηλικία περίπου 35 ετών[19], όμως αυτή η μέθοδος προσδιορισμού ηλικίας πιστεύεται πλέον ότι είναι ανακριβής για γηραιότερα ζώα[20]. Ένα αρσενικό, γνωστό στους ερευνητές ως Pacific Northwest (με αναγνωριστικό J1) εκτιμάται ότι ήταν 59 ετών όταν πέθανε το 2010.[21] Η διάρκεια ζωής σε αιχμαλωσία είναι τυπικά σημαντικά συντομότερη, συνήθως κάτω από 25 χρόνια. Ωστόσο πολλά άτομα είναι ζωντανά στην τέταρτη δεκαετία της ζωής τους, ενώ κάποια ζουν και μετά τα 40 τους.[22][23]

Ευφυΐα

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι όρκες έχουν το δεύτερο βαρύτερο εγκέφαλο από όλα τα θαλάσσια θηλαστικά. Όταν βρίσκονται σε αιχμαλωσία μπορούν να εκπαιδευτούν και συχνά περιγράφονται ως ευφυείς, αν και είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η ευφυΐα ειδών των οποίων το φυσικό περιβάλλον και η συμπεριφορά είναι πολύ διαφορετικά από των ανθρώπων

Μία όρκα παίζει με μια μπάλα πάγου, λίγη ώρα αφότου ένας μελετητής είχε πετάξει μια χιονόμπαλα στη φάλαινα.

Οι όρκες μιμούνται η μία την άλλη, και φαίνεται πως διδάσκουν εκούσια διάφορες τεχνικές σε άλλους συγγενείς τους. Αυτό γίνεται πιο εμφανές όταν φάλαινες-δολοφόνοι βγαίνουν εσκεμμένα στις παραλίες για να πιάσουν φώκιες. Στη Χερσόνησο Valdés, μερικές φορές ενήλικες όρκες αρπάζουν φώκιες από την ακτή, και τις αφήνουν κοντά στα μικρά τους, βοηθώντας τις νεαρές φάλαινες να εξασκηθούν στις δύσκολες τεχνικές αρπαγής με τα εξασθενημένα πλέον θηράματα. Στα νησιά Crozet, οι μητέρες σπρώχνουν τα μικρά τους στις ακτές, περιμένοντας ώστε, αν χρειαστεί, να τραβήξουν τα μικρά τους πίσω στη θάλασσα[24][25].

Άτομα που έχουν έρθει σε στενή επαφή με τις όρκες, αναφέρουν πληθώρα συμβάντων που δείχνουν την περιέργεια αυτών των φαλαινών, τη διάθεσή τους για παιχνίδι και την ικανότητά τους να λύνουν προβλήματα. Για παράδειγμα, οι όρκες της Αλάσκα έχουν μάθει όχι μόνο να κλέβουν ψάρια από παραγάδια, αλλά αντιμετώπισαν και ποικίλες τεχνικές σχεδιασμένες για να τις σταματήσουν, όπως τη χρήση γραμμών χωρίς δόλωμα ως δέλεαρ.[26] Σε μια περίπτωση κάποιοι ψαράδες τοποθέτησαν τα πλοία τους σε θέσεις που απείχαν μεταξύ τους αρκετά μίλια, και εκ περιτροπής ανέσυραν μικρές ποσότητες από την ψαριά τους, με την ελπίδα ότι οι φάλαινες δε θα προλάβαιναν να κινούνται ανάμεσα στα πλοία για να κλέψουν ψάρια καθώς θα συλλέγονται. Ένας μελετητής περιέγραψε αυτό που ακολούθησε ως εξής:

«Για λίγη ώρα πέτυχε. Μετά από λίγο οι φάλαινες χωρίστηκαν σε δύο ομάδες. Χρειάστηκε λιγότερο από μία ώρα για να βρουν τη λύση. Ήταν τόσο χαρούμενες όταν τα κατάφεραν, που παίζαμε παιχνίδια. Πηδούσαν έξω από το νερό, δίπλα στα πλοία.» —Craig Matkin

Τύποι όρκας

Οι ερευνητές περιγράφουν επίσης περιπτώσεις στις οποίες άγριες όρκες προκαλούν παιχνιδιάρικα ανθρώπους μετακινώντας επανειλημμένα αντικείμενα που οι άνθρωποι προσπαθούν να φτάσουν[27] ή ξαφνικά εκτοξεύουν ένα κομμάτι πάγου αφότου κάποιος τους πετάξει μια χιονόμπαλα[28]. Η χρήση διαλέκτων που κάνουν οι όρκες και η μεταβίβαση τεχνικών που έχουν μάθει από γενιά σε γενιά έχουν περιγραφεί ως ένα είδος πολιτισμού[29]. Οι πολύπλοκες και σταθερές διάλεκτοι και οι συμπεριφορές ομάδων φαλαινών-δολοφόνων που ζουν στις ίδιες περιοχές φαίνεται πως δεν εμφανίζονται σε κανένα άλλο είδος, με εξαίρεση τους ανθρώπους, και συνιστούν ανεξάρτητη εξέλιξη πολιτισμικών χαρακτηριστικών[2].

Πληθυσμός

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παγκοσμίως, οι εκτιμήσεις του πληθυσμού των φαλαινών δολοφόνων είναι αβέβαιες, αλλά πρόσφατες εκτιμήσεις συμφωνούν σε ένα ελάχιστο 50.000.[30] Ντόπιες εκτιμήσεις συμπεριλαμβάνουν 25.000 όρκες στον Ατλαντικό, 8.500 στον τροπικό Ειρηνικό, 2.250-2.700 στον πιο ψυχρό βορειοανατολικό Ειρηνικό και 500-1.500 στη Νορβηγία[31]. Ο Οργανισμός Αλιείας της Ιαπωνίας υπολόγισε ότι οι όρκες που βρίσκονται στις θάλασσες γύρω από την Ιαπωνία είναι 2.321.[32][33]

Βιβλιογραφία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  • Baird, Robin W.: Killer Whales of the World, Voyageur Press, Stillwater, MN., 2002. ISBN 0-7603-2654-1.
  • Carwardine, Mark: Killer Whales. BBC Worldwide Ltd., Λονδίνο 2001. ISBN 0-7894-8266-5.
  • Ford, John K. B.; Ellis, Graeme M.; Balcomb, Kenneth C.: Killer Whales, 2nd Edition. UBC Press, Vancouver, BC, 2000. ISBN 0-7748-0800-4.
  • Heimlich, Sara; Boran, James: Killer Whales. Voyageur Press, Stillwater, MN, 2001. ISBN 0-89658-545-X.
  • Σκόπα, Χρυσάφω: «Orcinus orca: Ο μύθος της φάλαινας-δολοφόνου», Περισκόπιο της Επιστήμης, τεύχος 217 (Μάιος 1998), σσ. 46-53

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Ford, Ellis & Balcomb 2000, σελ. 12
  2. ↑ 2,0 2,1 Rendell, Luke, and Hal Whitehead (2001). «Culture in whales and dolphins». Behavioral and Brain Sciences 24 (2): 309–324. doi:10.1017/S0140525X0100396X. PMID 11530544. http://whitelab.biology.dal.ca/lr/bbs.htm. Ανακτήθηκε στις 2010-03-07. 
  3. ↑ 3,0 3,1 Carwardine 2001, σελ. 19
  4. ↑ LeDuc, R. G.; Perrin, W. F.; Dizon, A. E. (1999). «Phylogenetic relationships among the delphinid cetaceans based on full cytochrome b sequences». Marine Mammal Science 15 (3): 619-648. doi:10.1111/j.1748-7692.1999.tb00833.x. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1748-7692.1999.tb00833.x/abstract. 
  5. ↑ Poncelet, Eric. Killer whale biology: Morphology. Ανακτήθηκε στις 2010-02-16
  6. ↑ Carwardine 2001, σελ. 20
  7. ↑ 7,0 7,1 Baird 2002
  8. ↑ «Killer Whales: Physical Characteristics». Seaworld.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Φεβρουαρίου 2010. Ανακτήθηκε στις 30 Δεκεμβρίου 2009. 
  9. ↑ Olsen, K. (2006). National Wildlife τόμος 44 (6) (Οκτώβριος/Νοέμβριος), σσ. 22–30
  10. ↑ Stewart, D. (2001). National Wildlife τόμος 39 (1) (Δεκέμβριος/Ιανουάριος), σσ. 54–59
  11. ↑ Killer whale. Cetacean Research & Rescue Unit. Ανακτήθηκε στις 2010-02-18
  12. ↑ NMFS 2005, σελ. 33.
  13. ↑ NMFS 2005, σελ. 35.
  14. ↑ Heimlich & Boran 2001, σελ. 35.
  15. ↑ Bowden, D.M. and Williams, D.D. (1985). Aging. Adv.Vet.Sci.Comp.Med. 28: 306–341
  16. ↑ Physiological Basis of Aging and Geriatrics, Fourth Edition, Paola S. Timiras, CRC Press, 2013, σελ. 161
  17. ↑ Heptner και άλλοι 1996, σελ. 681.
  18. ↑ 18,0 18,1 Carwardine 2001, σελ. 26.
  19. ↑ Mitchell, E. and Baker, A.N. (1980). Age of reputedly old Killer Whale, Orcinus orca, 'Old Tom' from Eden, Twofold Bay, Australia, in: W.F. Perrin and A.C. Myrick Jr (eds.): Age determination of toothed whales and sirenians, pp. 143–154 Rep. Int. Whal. Commn (Special Issue 3), cited in Know the Killer Whale, The Dolphin's Encyclopaedia. Ανακτήθηκε στις 2010-01-27
  20. ↑ Olesiuk, Peter F.; Ellis, Graeme M. and Ford, John K. B. (2005). Life History and Population Dynamics of Northern Resident Killer Whales (Orcinus orca) in British Columbia Αρχειοθετήθηκε 2011-04-19 στο Wayback Machine., Research Document 2005/045, Canadian Science Advisory Secretariat, Fisheries and Oceans Canada. σελ. 33. Ανακτήθηκε στις 2010-01-27
  21. ↑ How Southern Resident Killer Whales are Identified Αρχειοθετήθηκε 2009-11-28 στο Wayback Machine., Center for Whale Research. Ανακτήθηκε στις 2012-03-23
  22. ↑ Hoyt, Erich· Howard E. Garrett· Naomi A. Rose (1995). «Observations of disparity between educational material related to killer whales (Orcinus orca) disseminated by public display institutions and the scientific literature» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 27 Σεπτεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 16 Φεβρουαρίου 2010. 
  23. ↑ Williams, Vanessa (2001). Captive Orcas 'Dying to Entertain You' Αρχειοθετήθηκε 2011-09-27 στο Wayback Machine.. Whale and Dolphin Conservation Society. Ανακτήθηκε στις 2010-02-16
  24. ↑ Heimlich and Boran 2001, σελ. 45
  25. ↑ Baird 2002, σελίδες 61–62
  26. ↑ Obee & Ellis 1992, σελ. 42
  27. ↑ «Killer whale games». Blackfish Sounder 13: 5. 2005. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-10-11. https://web.archive.org/web/20071011062137/http://www.killerwhale.org/BFS/BFS_13.pdf. Ανακτήθηκε στις 2007-11-04. 
  28. ↑ Pitman, Robert L. Scientist Has 'Snowball Fight' With a Killer Whale. Live Science, 6 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 2010-03-07
  29. ↑ Marino, Lori; et al. (May 5, 2007). «Cetaceans Have Complex Brains for Complex Cognition». PLoS Biology 5 (e139): e139. doi:10.1371/journal.pbio.0050139. PMID 17503965. PMC 1868071. http://www.plosbiology.org/article/info:doi%2F10.1371%2Fjournal.pbio.0050139. Ανακτήθηκε στις 2010-03-07. 
  30. ↑ Killer Whale (Orcinus orca) NOAA Fisheries, Office of Protected Resources. Ανακτήθηκε στις 2010-03-14
  31. ↑ NMFS 2005, σελ. 46
  32. ↑ Ecology of Japanese Coastal Orcas Αρχειοθετήθηκε 2009-08-22 στο Wayback Machine., sha-chi.jp. Ανακτήθηκε στις 2010-02-17
  33. ↑ Ten Years after Taiji Orca Capture, 28 Ιανουαρίου 2007. Iruka (dolphin) and Kujira (whale) Action Network (IKAN): Iruma, Saitama Prefecture, Japan. Ανακτήθηκε στις 2010-02-17


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Όρκα&oldid=10713908"