Telesgop

John Jones (1818–1898), Bangor, Cymru, gyda'i delesgop 8-modfedd a luniodd ei hun. Mae'r ffortograff hwn allan o: Seryddiaeth a Seryddwyr gan J. S. Evans (Carerdydd, 1923, tud. 273,)

Telesgop adlewyrchiadol 100-modfedd (2.54 m) Hooker yn Arsyllfa Mount Wilson, ger Los Angeles, UDA.

Offeryn "i weld pell yn agos" fel y dywedodd Ellis Wyn yng Ngweledigaethau'r Bardd Cwsg yw'r telesgop (ysbienddrych oedd yr hen enw Cymraeg (neu weithiau 'sbenglas') hynny yw offeryn technegol i berson edrych ar bethau pell er mwyn eu gweld yn well. Mae'n cymryd i fewn ymbelydredd electromagnetig e.e. golau gweladwy.

Yn yr Iseldiroedd yn y 17g y crëwyd y telesgop cyntaf, mae'n debyg; y dyfeisiad allweddol cyn hynny oedd y dulliau diweddaraf o greu'r lens gwydr a drychau ac o fewn degawd, crëwyd y telesgop adlewyrchol cyntaf.^[1]

Yn yr 20g dyfeisiwyd nifer o delesgopau gwahanol gan gynnwys telesgopau radio yn y 1930au a thelesgopau isgoch yn y 1960au. Mae'r gair 'telesgop' bellach yn cyfeirio at ystod eang o offerynnau sy'n synhwyro ac yn cofnodi gwananol rannau o'r sbectrwm electromagnetig.

Geirdarddiad

Bathwyd y term Groeg teleskopos (τηλεσκόπος), gan y mathemategydd Giovanni Demisiani yn 1611 i ddisgrifio un o beiriannau Galileo; ystyr 'tele' (τῆλε) ydy 'pell', ac ystyr 'skopein' (σκοπεῖν)ydy 'edrych'. Cafodd yr offeryn a ddisgrifiwyd ganddo ei arddangos mewn gwledd yn yr Accademia dei Lincei.^[2]^[3]^[4] Yn Negeswyr y Sêr, bathwyd y gair "perspicillum" gan Galileo, ond yn ofer.

Cydrannau'r telesgop syml

(1) Lens gwrthrychol (hyd ffocal $f_{1}$ ) (2) Rhan gwylio (aka. ocular; hyd ffocal (*focal length*) $f_{2}$ ) (3) Llygad (4) Gwrthrych (o gryn bellter) (5) Y ddelwedd o'r gwrthrych ar blân ffocal y lens (yma, gellid rhoi camera neu ffilm) (6) Ddelwedd rithwir o'r gwrthrych fel mae'n edrych i'r llygad (7) Tiwb

Gwahanol fathau

Mae gwahanol fathau o delescopau ar gael sy'n caniatau'r seryddwr i 'weld' amywiaeth eang o'r sbectrwm electromagnetig:

Y Telesgop Optig: sy'n caniatau i'r rhan weledol o'r sbectrwm electromagnetig gael ei chwyddo
Telesgop Radio: antena sy'n edrych ar ran radio'r sbectrwm. Un o ddyfeiswyr penna ym maes awyrennau oedd y Cymro Edward George Bowen
Telesgop Pelydr-x a Phelydr-gama

Telesgop 'optig' apochromatic
Telesgop adlewyrchiadol
Telesgop Hubble
Telesgop 'optig' 50 cm

Y sbectrwm electromagnetig

Prif: Tonnau electromagnetig

Gweler hefyd

Opteg

Cyfeiriadau

↑ galileo.rice.edu The Galileo Project > Science > The Telescope by Al Van Helden: "The Hague discussed the patent applications first of Hans Lipperhey of Middelburg, and then of Jacob Metius of Alkmaar... another citizen of Middelburg, Sacharias Janssen had a telescope at about the same time but was at the Frankfurt Fair where he tried to sell it"
↑ archive.org "Galileo His Life And Work" gan James La Rosa "Galileo usually called the telescope occhicde or cannocchiale; and now he calls the microscope occhialino. The name telescope was first suggested by Demisiani in 1612"
↑ Sobel (2000, t.43), Drake (1978, t.196)
↑ Rosen, Edward, The Naming of the Telescope (1947)

[1] .rice.edu The Galileo Project > Science > The Telescope by Al Van Helden: "The Hague discussed the patent applications first of Hans Lipperhey of Middelburg, and then of Jacob Metius of Alkmaar... another citizen of Middelburg, Sacharias Janssen had a telescope at about the same time but was at the Frankfurt Fair where he tried to sell it"

[2] rchive.org "Galileo His Life And Work" gan James La Rosa "Galileo usually called the telescope occhicde or cannocchiale; and now he calls the microscope occhialino. The name telescope was first suggested by Demisiani in 1612"

[3] Sobel (2000, t.43), Drake (1978, t.196)

[4] Rosen, Edward, The Naming of the Telescope (1947)

[1]

[2]

[3]

[4]