Llŷn
| Math | cantref  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.933°N 4.405°W |
 | |
- Gweler hefyd Llŷn (gwahaniaethu).
Llŷn yw enw cantref hanesyddol yng ngogledd-orllewin Cymru, sy'n cyfateb yn fras i'r hyn a elwir 'Pen Llŷn' heddiw. Dyma'r Llŷn go iawn.
Cantref wedi'i amgylchynnu ar ddwy ochr gan y môr yw Llŷn, yn sefyll ar wahân ac yn wynebu dros y Môr Celtaidd i dde-ddwyrain Iwerddon. Yn y dwyrain mae'n ffinio ag Arfon ac Eifionydd. Credir fod perthynas ieithyddol rhwng yr enwau Llŷn a Leinster a gwyddys fod mewnfudwyr o'r rhan honno o'r Ynys Werdd wedi ymsefydlu mewn rhannau o Lŷn yn Oes yr Haearn ymlaen.
Ymrennir y cantref yn dri chwmwd, sef Dinllaen a'i llys yn Nefyn, Cymydmaen a'i llys yn Neigwl, a Chafflogion (neu Afflogion) gyda Pwllheli yn ganolfan iddi. O fewn y cantref ceid y clas neu fynachlog Geltaidd gynnar yn Aberdaron ac Ynys Enlli enwog.
Roedd Llŷn yn gartref i lwyth Celtaidd o'r enw y Gangani. Ceir sawl bryngaer yn Llŷn a berthynai iddynt, er enghraifft ym Mortin-llaen, Carn Fadryn a Thre'r Ceiri ar Yr Eifl. Safai'r olaf ar y ffin rhwng Llŷn a chantref Arfon.
Braich y Pwll
[golygu | golygu cod]Oes rhywun arall wedi clywed y term 'Braich y Pwll' am Benrhyn Lleyn? Mae'n eitha cyffredin yn Abergweun, ond beth am ardalodd eraill?[1]
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Llyfryddiaeth
[golygu | golygu cod]- D. T. Davies (gol.), Hanes Eglwysi a Phlwyfi Lleyn (Pwllheli, 1910).
- Ioan Mai Evans, Gwlad Llŷn (Llyfrau'r Dryw, Llandybie, 1968)
- Bedwyr Lewis Jones, Blas ar Iaith Llŷn ac Eifionydd (Llanrwst, 1987)
- Gruffudd Parry, Crwydro Llŷn ac Eifionydd (Llyfrau'r Dryw, Llandybie, 1960)