Чĕвĕ

Чĕвĕ, — туйăма, кăмăл хусканăвне, хистеве ят памасăр пĕлтерекен сăмах. Междометин лексика пĕлтерĕшĕ çук, çавăнпа вĕсем ытти мĕнпур пуплев пайĕсенчен уйрăм тăраççĕ. Вĕсен пĕлтерĕшĕ контекстра е ситуацире çеç палăрать.

Междомети улшăнман пуплев пайĕ шутланать, пуплерĕшри ытти сăмахсемпе çыхăнмасть, пуплерĕш пайташĕ те пулмасть. Калаçура междометисене ытти сăмахсенчен паузăпа уйăраççĕ, çырура вĕсем хыççăн хÿреллĕ пăнчă е кăшкăру палли лартаççĕ.

Междометисен тытăмĕ ансат: вĕсем пĕр сасăран та, темиçе сасăран та тăраççĕ. Ытларах пĕр сыпăклă междометисем пулаççĕ (ай, ой, ах, эй, эх, ых).

Пĕтĕмĕшле пĕлтерĕшĕ тăрăх междометисене икĕ ушкăна уйăраççĕ:

• эмоци междометийĕсем (ах, ăх, ых, эх, ай, ой, ха, ну, фу, э-ха-хай, ай-уй). Вĕсем хăранине, тарăхнине, ыратнине, савăннине, пăшăрханнине, йĕрĕннине тата ыттисене те пĕлтереççĕ;
• хистев междометийĕсем (тс-с, ш-ш-ш, чим, ну, на, ме, атя, марш, эй). Кусем çынна пĕр-пĕр ĕç тума пуçламаллине е чарăнмаллине кăтартакан междометисем. Выльăх-чĕрлĕхе хистекен междомети нумай. Вĕсем йыхăрнине (чĕннине) е хăваланине пĕлтереççĕ: пах-пах, пох-пох, хуте (лаша), панеç-панеç, тенёк-те-нёк, хас (ĕне), пуччă, пуччи, пыччи, паряш, параç, тĕр, тĕрья, чапа, тăр-чапа (сурăх), тикă-тикă, кăш, кăшша (хур) тата ыттисем те. Вырăнти калаçура хистев междометисен тĕрлĕ варианчĕсем йышлă.

Литература

• Егоров В.Г. Междометие // Материалы по грамматике современного чувашского языка. Ч., 1957;
• Павлов И.П. Хальхи чăваш литература чĕлхи. Морфологи. Ш., 1965;
• Сергеев Л.П., Котлеев В.И. Чăваш чĕлхи. Ш., 1988.