ھەزەبانی
| میرنشینی هەزەبانی | ||||
| ||||
| پایتەخت | هەولێر (پایتەختی زستانە) | |||
| زمان(ەکان) | کوردی | |||
| ئایین | ئیسلام | |||
| حکوومەت | شانشینی | |||
| مێژوو | ||||
| - دامەزراندن | ٩٠٦ | |||
| - کۆتایهاتن | ١١٣١ | |||
ھەزەبانی یاخود هۆزەبانی یان هۆزەوان (بە عەرەبی: الهذبانية)،[١] هۆزێکی مەزنی کوردی موسڵمانی سوننە بوو لە چاخی ناوەڕاست، ئەم هۆزە لە زۆر ناوچە بەربڵاو ببوو، لە کوردستان و دەرەوی کوردستان هەژمونیان هەبوو.[٢]
وشەڕەتناسی (ئێتیمۆلۆژی)
[دەستکاری]بە گوێرەی ڤلادیمێر مینۆرسکی، ناوی هۆزەکە لە زاراوەیەکی جوگرافیاوە بۆ ناوچەی ئەربیل (هەولێر) وەرگیراوە، کە بە ناوی ئەپستۆریای نێستۆری، ئادیابێنێ (هاسایپ) پارێزراوە.[٣] ناوەکە بە ئەگەرێکی زۆرەوە ناوی هەزەبانی تێکەڵەیەکە لە "هۆز" و بان یاخود وان ("سەرکردە"یان" سەرۆک")، لە زمانی کوردیدا کە بە واتای "سەرکردەی هۆز" یاخود "سەرهۆز" دێت.[٢]:39-40
ناوچەی هەزەبانەکان
[دەستکاری]ناوەندی هەزەبانیەکان لە هەولێر و شنۆو و ورمێ بوو. فەرمانڕەوایی ئەوان ناوچەکانی مەراغە و ورمێ لە ڕۆژهەڵات و هەولێر و شنگال و بەشێک لە خاکی جەزیرە لە باشوور و ڕۆژئاوا و بەرکاری و هەکاری و سەلماس لە باکوورەوە،[٤][٥][٦] هەولێر یەکێک بوو لە پایتەختەکەیان،[٧] لە نێوان ساڵی ٩٠٦ تا ١١٣١/١١٤٤ فەرمانڕەوایان کردووە.[٨][٢]:65-66
بە گوێرەی ئیبن حەوقەل ناوچەی جەزیرە لەوەڕگەی هاوینەی کوردانی هەزەبانەکان بووە،[٩] بوونی هەزەبانەکان تۆمار کراوە لە سەدەی ١٠زی دا لە دوین لە ئەرمەنستان، کە بە کەنارەکانی دەریای کاسپی تێدەپەڕێت بۆ خاکی جەزیرە.[١٠]
مێژوو
[دەستکاری]لە ساڵی ٩٠٦ی زایینی، محەمەدی کوڕی بیلالی هەزەبانی، لادێکانی موسڵی وێران کرد. فەرمانڕەوای حەمدانیەکان، ئەبو هیجا عەبدوڵڵای کوڕی حەمدان، بە سوپایەک بەدوای کەوت بەڵام تووشی شکست بوو. خەلیفەی عەباسی بەغدا هێزی پشتیوانی نارد و ئەبو هیجا بەردەوام بوو لە بەدواکەتنی محمەدی بیلالی هەزەبانی لەگەڵ ٥,٠٠٠ خێزانی هەزەبانی. لە دەرئەنجام ئاشتییەک کرا و محەمەدی کوڕی بیلال ناچار بوو هەموو خاکەکانیان لە باکووری موسڵ ڕادەستی هۆزی داسنی و هۆزی هومەیدی بکاتن.[١١][١٢]
لە ساڵی ١٠٤١ز، دوای شکستی غوزە تورکەکان و دواتر کۆمەڵکوژیان لە ئازەربایجان لەلایەن میر واسودانی ڕەوەندی و کوردانی هەزەبانی. تورکەکان هەڵهاتن بۆ هەکاری لەوێ وێرانیان کرد. لە کۆتاییدا لەلایەن کوردەکانەوە شکستیان هێنا و ١٥٠٠ پیاوی هۆزەکی غوز کوژران و ڕزگاربووان لەلایەن کوردەکانەوە کران بە بەند.[١١][٥]
تیرەی هەزەبانیەکان
[دەستکاری]هۆزی هەزەبانی چەند تیرەیەکی لەخۆ دەگرت، لەمانەش زێرزاری (زرزاری)، ڕەوەندی، مێهرانی و مارانی. هەر یەک لە خانەدانی شەدادی و ئەییووبی و ڕەوادی ئەگەڕێنەوە سەر یەکێک لە تیرەکانی هەزەبانی.[٢]:71-72 [١٣]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Öpengin 2021, p. 27.
- ^ ئ ا ب پ العزيز، محمود، أحمد عبد (2006). الامارة الهذبانية الكردية في آذربيجان وأربيل والجزيرة الفراتية: من 293-656/هـ 905־1258 م : دراسة سياسية حضارية (بە عەرەبی). مكتب التفسير للنشر والاعلان،.
- ^ Minorsky، V. (1953). Studies in Caucasian History: I. New Light on the Shaddadids of Ganja II. The Shaddadids of Ani III. Prehistory of Saladin (بە ئینگلیزی). CUP Archive. p. 129. ISBN 978-0-521-05735-6.
- ^ Bozarslan، Hamit (2021-04-22). The Cambridge History of the Kurds (بە ئینگلیزی). Cambridge University Press. p. 27. ISBN 978-1-108-47335-4.
- ^ ئ ا Peacock, Andrew (2017). "Rawwadids". Encyclopædia Iranica, online edition. New York.
- ^ Kennedy، Hugh (2015-12-14). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the Sixth to the Eleventh Century (بە ئینگلیزی). Routledge. p. 215. ISBN 978-1-317-37639-2.
- ^ Brill، E. J. (1993). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936. Ṭāʻif - Zūrkhāna (بە ئینگلیزی). BRILL. p. 1049. ISBN 978-90-04-09794-0.
- ^ Minorsky، V. (1953). Studies in Caucasian History: I. New Light on the Shaddadids of Ganja II. The Shaddadids of Ani III. Prehistory of Saladin (بە ئینگلیزی). CUP Archive. p. 143. ISBN 978-0-521-05735-6.
- ^ Bozarslan، Hamit (2021-04-22). The Cambridge History of the Kurds (بە ئینگلیزی). Cambridge University Press. p. 26. ISBN 978-1-108-47335-4.
- ^ James، Boris (2007-07-23). «Le « territoire tribal des Kurdes » et l'aire iraqienne (xe-xiiie siècles) : Esquisse des recompositions spatiales». Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée (بە فەرەنسی) (117–118): 101–126. doi:10.4000/remmm.3331. ISSN 0997-1327.
- ^ ئ ا Brill، E. J. (1993). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936. S - Ṭaiba (بە ئینگلیزی). BRILL. pp. 1136–1138. ISBN 978-90-04-09793-3.
- ^ الموصلي ،القس، سليمان صائغ (2013-01-01). تاريخ الموصل 1-2 ج1 (بە عەرەبی). Dar Al Kotob Al Ilmiyah دار الكتب العلمية. pp. 131–132. ISBN 978-2-7451-7944-9.
- ^ Öpengin 2021, p. 30.
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- Öpengin، Ergin (2021). The Cambridge History of the Kurds. Cambridge University Press.
