بۆ ناوەڕۆک بازبدە

محەممەد مەولوود مەم

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

محەممەد مەولوود مەم (لەدایکبووی ١٩٣٠[١] – مردووی ٧ی ئایاری ١٩٨٧ لەسەر چیای حەمرین) شاعیر و نووسەر و چیرۆکنووس و ڕۆشنبیرێکی کوردی سەدەی بیستەم بوو.[٢]

لەدایکبوون

[دەستکاری]

لەسەر ڕێکەوت و شوێنی لەدایکبوونەکەی ناچوونییەکی (جیاوازی) ھەیە:

  • لە نامەیەکی خوشکە گەورەی مەم بۆ نووسەری نامەی ماجستێر (تاڵب محەممەد ئەحمەد) لەسەر ژیاننامەی مەم دەڵێت: محەممەد لە ساڵی ١٩٣٠ لە ھەولێر لەدایکبووە بەڵام سێ ساڵ گەورە کراوە و کراوە بە (١٩٢٧) لەبەر تەعین.[١]
  • بەشێک لە یادەوەرییەکانی بنەماڵەی (مەم)ی چیرۆکنووس، کە ئافەرین خانی خێزانی (مەم) نووسیویەتی دەڵێت: لە زستانێکی ساردی باراناوی لە ڕۆژی ٢٣ی شوباتی ١٩٢٦ لە شەقڵاوە لەدایکبووە.[٢]
  • لە کتێبی (مێژووی ئەدەبی کوردی – مارف خەزنەدار) نووسراوە ساڵی ١٩٢٧ لە ناوچەی سابڵاغ (مەھاباد)ی موکریان لەدایکبووە.[٣]

باوکی مەم لەگەڵ خێزانی و کچێکی لە دێی سنگان لە ناوچەی شنۆوە دێنە باشووری کوردستان و لە شارۆچکەی ڕەواندز دەگیرسێنەوە و تا ماوەیەک لەوێ دەمێننەوە.[٢] پاشان لەبەر نالەباری باری ئابووری دیسان کۆچ و باریان تێکدەنێن بەرەو ھەولێر و ئینجا دەچنە دێیەک بەناوی عەزە و قونیان و لەوێ نیشتەجێ دەبن. بەڵام دیسان باری ئابووری ژیانیان خراپ دەبێت و سەرەو ژوور بۆ شەقڵاوە کۆچ دەکەن و لەوێ نیشتەجێ دەبنەوە. پاشان باوکی دەست دەکات بەکاسبی و خێزانەکەی پێ بەڕێوە دەبات. مەم تەمەنی منداڵی لەوێ بەسەردەبات و قوتابخانەی سەرەتایی لەوێ تەواودەکات.[٢] ساڵی ١٩٣٨ دەچێتە ھەولێر بۆ خوێندن. ساڵی ١٩٣٩ باوکی کۆچی دوایی دەکات. مەم تا پۆلی سێی ناوەندی دەخوێنی ئینجا قوتابخانە بەجێدەھێڵێ و لە ساڵی ١٩٤٣ دەست بەمامەڵەی تەعین بوون دەکات.[١] لە ١ی ئەیلوولی ١٩٤٣ دەبێتە فەرمانبەر (کاتب ناحیە) لە سیدەکان دوای سێ ساڵ مانەوەی لەوێ دەگوازرێتەوە بۆ گەڵاڵە و لەسەر سیاسەت تووشی گرتن دەبێت و ماوەی شەش حەوت مانگ دەگیرێت.[٢][١] پاشان واستەی بۆ دەکەن بە بەکر سامی بەردەبێت و دیسان دەگوازرێتەوە بۆ سیدەکان پاش دوو ساڵ لە مانەوەی دەگوازرێتەوە بۆ مێرگەسۆر دوو ساڵ لەوێ دەمێنێتەوە، تووشی نەخۆشی سپڵ دەبێت و نەشتەرگەریی بۆ ئەنجامدەدرێ.[١] لە ساڵی ١٩٤٤ بووە بە مووچەخۆری میری لە برادۆست.[٣] دواتر لە ساڵی ١٩٥٣دا دەگەڕێتەوە شەقڵاوە. لە ساڵی ١٩٥٥ – ١٩٥٦دا مەم ئۆپەرێتێک بەبۆنەی نەورۆز بەناوی «داربڕین» پێشکەش دەکات، یەکێک لە کاربەدەستانی ئەو سەردەمە کە (نائیب)ێکە لەوێ دەبێت و ھەر کە گوێی لە وشەکانی ئۆپەرێتەکە دەبێت و ماناکەی لێکدەدەداتەوە و ڕاپۆرتێکی لەسەر دەنووسێ بەوە تاوانباری دەکات کە ئەم ئۆپەرێتە دژی حکوومەتە و دەستبەجێ مەم دەگرن. پێشتر ساڵی ١٩٥٦ – ١٩٥٧ بۆ شارۆچکەی کۆیە دەگوازرێتەوە و ١٩٥٧ دەچێتە ڕەواندز و تا ساڵی ١٩٦٠ – ١٩٦١ دەگەڕێتەوە ھەولێر و دەبێتە (بەڕێوەبەری شارەوانییەکانی ھەولێر).[٢] ساڵی ١٩٦٤ ھاوسەرگیری دەکات. ھەر لەو ساڵە دەست لە کار دەکێشێتەوە و لە ماڵ دادەنیشێت بۆ ماوەی دوو ساڵ ئینجا دەگەڕێتەوە بۆ شارەوانی و دەکرێتەوە (مدیر تحریر و ذاتیة).[١] تا ساڵی ١٩٧٧ خانەنشین دەبێت.[٢] لە پاڵ کاری فەرمیی لە شارەوانی ھەولێر ماوەیەکیش خەریکی دەرکردنی گۆڤاری ھەولێر بوو بەزمانی کوردی شارەوانی دەریدەکرد، و لە ساڵانی ١٩٧٠ – ١٩٧١ چەند ژمارەیەکی لێ بڵاوکردەوە.[٣] لە ساڵی ١٩٧٠ ڕۆڵی دیاری ھەبوو لە یارمەتیدانی بڵاوکراوەی «دەفتەری کوردەواری» لە بەغدا. لە ھەرسێ ژمارەی ئەم بڵاوکراوەیە نووسینی ھەبوو بەتایبەتی چیرۆکی «پێشوازی» لە ژمارە دووەمیدا ساڵی ١٩٧٠ بڵاوکرایەوە.[٣]

مەم لە ڕۆژی ٧ی ئایاری ١٩٨٧ لەسەر چیای حەمرین کۆچی دوایی کرد، و تەرمەکەیان بردەوە شەقڵاوە و لەوێ نێژرا.[٢]

چیرۆکنووس

[دەستکاری]

لە نێوان ساڵانی ١٩٣٨ – ١٩٤٧ ھەندێک چوارینە شیعر دەنووسێت و پاشان دەست دەکات بە چیرۆک نووسین. یەکەم بەرھەمی پەخشانە شیعرێک دەبێت کە لە گۆڤاری گەلاوێژ بەناوێکی نھێنی بڵاوی کردووەتەوە.[٢] لە ناوەڕاستی پەنجەکانی سەدەی بیستەم دەستی کردووە بەچیرۆک نووسین.[٢][٣] یەکەم چیرۆکی بەناوی (برسییەتی بەھێزترە) نووسیوە، گەرچی خەڵک وا دەزانن چیرۆکی (پەنجا فلس)یەکەم چیرۆکییەتی کە ئەویش لە ساڵی ١٩٥١ لە ناوچەی برادۆست نووسیویەتی و لە ساڵی ١٩٥٧ لە گۆڤاری ھیوادا بڵاوکراوەتەوە.[٢] مەم یەکەم چیرۆکنووسی کورد بوو سێ چیرۆکی وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی ڕووسی.

ڕۆژنامەنووس

[دەستکاری]

مەم سەرباری ئەوەی چیرۆکنووس بوو ڕۆژنامەنووسیش بووە. سەرنووسەری گۆڤاری ھەولێر بووە کە شارەوانی ھەولێر دەری دەکرد، بەناوی (خاڵۆی ڕێبوار) نووسینی بڵاودەکردەوە.[٢] لەسەر نووسینێکی مامۆستا ھەژار کە بەناوی (حەلەق مەلەق) بووە گیراوە، بەڵام بەفەرمانی مەلا مستەفا بارزانی بەربووە.[٢]
ئەندامی کۆمەڵەی ھیوا بووە و دواتر ئەندامێکی کاریگەر بووە لە پارتی دیموکراتی کوردستان تا ساڵی ١٩٦٤.[٢]
دواتر دەستی لە حیزبایەتی ھەڵگرتووە و خۆی تەرخانکردووە بۆ بەرھەمی ئەدەبی. ھەر لە ساڵی ١٩٦٤دا ژنی ھێناوە.[١]

بەرھەمەکان

[دەستکاری]
  • پەنجا فلس (چیرۆک، ١٩٥٧)
  • ئاوارەکان (چیرۆک، ١٩٦١)
  • بێ وڵات (چیرۆک، ١٩٦١)
  • کۆمەڵە چیرۆکی نووسەرانی کورد (١٩٦٥، مۆسکۆ)

ئەو بەرھەمانەی تا لە ژیاندا بوو چاپیکردوون:[٢]

  • چیرۆکەکانی مەم، بەرگی یەکەم (١٩٧٠)
  • چیرۆکەکانی مەم، بەرگی دووەم (١٩٨٤)
  • گوڵەبەڕۆژە (کۆمەڵە چیرۆکی منداڵانە) بەھاوکاری خاتوو (ئافەرین)ی ھاوسەری نووسیویانە و ساڵی ١٩٨١ چاپکراوە.
  • پاییزە خەون (نۆڤلێت، بەغدا، ١٩٨٧).
  • ڕۆمانی (ڕێگا) لە سوید ١٩٩٤ بەیارمەتی ئازاد محەممەد ساڵح چاپکراوە.

ئەو دەستنووسانەی ئامادەن بۆ چاپکردن:[٢]

  • کاروان و سەگوەڕ (ڕۆمان)
  • پیلان (شانۆگەری)
  • خاڵۆی ڕێبوار (شانۆگەری)
  • دوو چیرۆکی (گوڵە بەڕۆژە) لە لەندەن بە ھەردوو زمانی کوردی و ئینگلیزی چاپکراون لە:

وەرگێڕانی: ئێدوارد کۆرێل.
دەرھێنانی ھونەری: ڕۆجێر ھانککۆک.
نیگارکێشانی: کاتمان گیونەر.

  • ژمارە (دوو)ی (ڕۆڤار) کە لە دەزگای سەردەم دەرچووە تایبەتە بە مەمی دەرھێنەر.

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ ئ ا ب پ ت ج چ (محەممەد مەولود مەم)ی چیرۆکنووس، نووسینی: د. ئازاد حەمە شەریف، لاپەڕەکانی ٣٣ تا ٣٤، چاپی یەکەم:٢٠٠٩.
  2. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ د ر ڕ ز ژ س ش (محەممەد مەولود مەم)ی چیرۆکنووس، نووسینی: د. ئازاد حەمە شەریف، لاپەڕەکانی ٥١ تا ٥٦، چاپی یەکەم:٢٠٠٩.
  3. ^ ئ ا ب پ ت (مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی حەوتەم، مارف خەزنەدار، لاپەڕەکانی ٤٨٩ تا ٤٩٦، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٦.