بۆ ناوەڕۆک بازبدە

کۆمەڵکوژیی ئێزدییەکان لەلایەن داعش: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە
گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنتر
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
No edit summary
تاگەکان: گەڕێندراوە واڵاکردنەوەی بەش دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
ب بۆت: زیادکردنی دەروازەی ڕووداوە بەردەوامەکان
 
(٣ دەستکاری لەلایەن ٣ بەکارھێنەرەوە پیشاننادرێت)
ھێڵی ١: ھێڵی ١:
{{داتابۆکس}}
{{داتابۆکس}}
لە ناوەڕاستی ساڵانی ٢٠١٤ لە ناوچەی [[شنگال|شەنگال]] لە باکووری [[عێراق]] '''کۆمەڵکوژییەکی [[ئێزیدی|ئێزیدییەکان]] لەلایەن (داعش)|داعشەوە]]''' ئەنجامدرا.<ref name="US recogniognition">{{Cite news|url=http://www.cnn.com/2016/03/17/politics/us-iraq-syria-genocide/index.html|title=John Kerry: ISIS responsible for genocide|publisher=CNN|date=17 March 2016|access-date=17 March 2016|last=Elise Labott|last2=Tal Kopan|archive-url=https://web.archive.org/web/20160317121954/http://www.cnn.com/2016/03/17/politics/us-iraq-syria-genocide/index.html|archive-date=17 March 2016}}</ref> <ref name="BBCRussian">{{Cite web|date=19 March 2015|title=UN accuses the "Islamic State" in the genocide of the Yazidis|url=http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2015/03/150319_rn_yazidis_un_is_genocide|access-date=16 April 2015|publisher=[[BBC Russian Service]]/[[بی بی سی|BBC]]|language=ru}}</ref> <ref>{{Cite web|date=19 March 2015|title=The UN has blamed 'Islamic State' in the genocide of the Yazidis|url=http://www.svoboda.org/content/article/26909669.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150710232852/http://www.svoboda.org/content/article/26909669.html|archive-date=10 July 2015|access-date=16 April 2015|publisher=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]]}}</ref> کۆمەڵکوژییەکە بووە ھۆی دەرکردن و ھەڵاتن و دەربەدەری کاریگەرانەی ئێزیدییەکان. ھەزاران ژن و کچی ئێزیدی لەلایەن داعشەوە بە زۆر کران بە کۆیلەی سێکسی و ھەزاران پیاوی ئێزیدیش کوژران.<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2018/08/16/world/middleeast/turkish-airstrike-in-iraqi-territory-kills-a-kurdish-militant-leader.html|title=Turkish Airstrike in Iraqi Territory Kills a Kurdish Militant Leader|last=Callimachi|first=Rukmini|date=16 August 2018|work=[[The New York Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181021073815/https://www.nytimes.com/2018/08/16/world/middleeast/turkish-airstrike-in-iraqi-territory-kills-a-kurdish-militant-leader.html|archive-date=21 October 2018}}</ref> <ref name="CSM">{{Cite news|last=Arraf|first=Jane|date=7 August 2014|title=Islamic State persecution of Yazidi minority amounts to genocide, UN says|url=http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2014/0807/Islamic-State-persecution-of-Yazidi-minority-amounts-to-genocide-UN-says-video|work=[[The Christian Science Monitor]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808154839/http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2014/0807/Islamic-State-persecution-of-Yazidi-minority-amounts-to-genocide-UN-says-video|archive-date=8 August 2014|access-date=8 August 2014}}</ref> <ref name="TT20140824">{{Cite news|last=Blair|first=David|title=Isil's Yazidi 'mass conversion' video fails to hide brutal duress|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iraq/11049393/Isils-Yazidi-mass-conversion-video-fails-to-hide-brutal-duress.html|access-date=24 August 2014|work=The Telegraph|date=6 June 2015|location=London|archive-url=https://web.archive.org/web/20140823110541/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iraq/11049393/Isils-Yazidi-mass-conversion-video-fails-to-hide-brutal-duress.html|archive-date=23 August 2014}}</ref> جینۆساید دوای کشانەوەی [[ھێزە وشکانییەکانی عێراق|ھێزەکانی عێراق]] و [[پێشمەرگە]] دەستی پێکرد، کە ئێزیدییەکانی بێ بەرگری کرد.<ref>{{Cite news|last=Slater|first=Andrew|date=13 June 2014|title=Kurdish Forces are Pushing Back Against ISIS, Gaining Ground Around Mosul|work=[[The Daily Beast]]|url=https://www.thedailybeast.com/kurdish-forces-are-pushing-back-against-isis-gaining-ground-around-mosul|access-date=6 December 2020}}</ref><ref>{{Cite book|last=Phillips|first=David L.|url=https://books.google.com/books?id=WRKEDwAAQBAJ&q=peshmerga+fled+sinjar&pg=PA83|title=The Great Betrayal: How America Abandoned the Kurds and Lost the Middle East|date=29 November 2018|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=9781786735768|language=en}}</ref>
لە ناوەڕاستی ساڵانی ٢٠١٤ لە ناوچەی [[شنگال|شەنگال]] لە باکووری [[عێراق]] '''کۆمەڵکوژییەکی [[ئێزیدی|ئێزیدییەکان]] لەلایەن [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|داعشەوە]]''' ئەنجامدرا.<ref name="US recogniognition">{{Cite news|url=http://www.cnn.com/2016/03/17/politics/us-iraq-syria-genocide/index.html|title=John Kerry: ISIS responsible for genocide|publisher=CNN|date=17 March 2016|access-date=17 March 2016|last=Elise Labott|last2=Tal Kopan|archive-url=https://web.archive.org/web/20160317121954/http://www.cnn.com/2016/03/17/politics/us-iraq-syria-genocide/index.html|archive-date=17 March 2016}}</ref> <ref name="BBCRussian">{{Cite web|date=19 March 2015|title=UN accuses the "Islamic State" in the genocide of the Yazidis|url=http://www.bbc.co.uk/russian/rolling_news/2015/03/150319_rn_yazidis_un_is_genocide|access-date=16 April 2015|publisher=[[BBC Russian Service]]/[[بی بی سی|BBC]]|language=ru}}</ref> <ref>{{Cite web|date=19 March 2015|title=The UN has blamed 'Islamic State' in the genocide of the Yazidis|url=http://www.svoboda.org/content/article/26909669.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150710232852/http://www.svoboda.org/content/article/26909669.html|archive-date=10 July 2015|access-date=16 April 2015|publisher=[[Radio Free Europe/Radio Liberty]]}}</ref> کۆمەڵکوژییەکە بووە ھۆی دەرکردن و ھەڵاتن و دەربەدەری کاریگەرانەی ئێزیدییەکان. ھەزاران ژن و کچی ئێزیدی لەلایەن داعشەوە بە زۆر کران بە کۆیلەی سێکسی و ھەزاران پیاوی ئێزیدیش کوژران.<ref name=":0">{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2018/08/16/world/middleeast/turkish-airstrike-in-iraqi-territory-kills-a-kurdish-militant-leader.html|title=Turkish Airstrike in Iraqi Territory Kills a Kurdish Militant Leader|last=Callimachi|first=Rukmini|date=16 August 2018|work=[[The New York Times]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20181021073815/https://www.nytimes.com/2018/08/16/world/middleeast/turkish-airstrike-in-iraqi-territory-kills-a-kurdish-militant-leader.html|archive-date=21 October 2018}}</ref> <ref name="CSM">{{Cite news|last=Arraf|first=Jane|date=7 August 2014|title=Islamic State persecution of Yazidi minority amounts to genocide, UN says|url=http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2014/0807/Islamic-State-persecution-of-Yazidi-minority-amounts-to-genocide-UN-says-video|work=[[The Christian Science Monitor]]|archive-url=https://web.archive.org/web/20140808154839/http://www.csmonitor.com/World/Middle-East/2014/0807/Islamic-State-persecution-of-Yazidi-minority-amounts-to-genocide-UN-says-video|archive-date=8 August 2014|access-date=8 August 2014}}</ref> <ref name="TT20140824">{{Cite news|last=Blair|first=David|title=Isil's Yazidi 'mass conversion' video fails to hide brutal duress|url=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iraq/11049393/Isils-Yazidi-mass-conversion-video-fails-to-hide-brutal-duress.html|access-date=24 August 2014|work=The Telegraph|date=6 June 2015|location=London|archive-url=https://web.archive.org/web/20140823110541/http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/middleeast/iraq/11049393/Isils-Yazidi-mass-conversion-video-fails-to-hide-brutal-duress.html|archive-date=23 August 2014}}</ref> جینۆساید دوای کشانەوەی [[ھێزە وشکانییەکانی عێراق|ھێزەکانی عێراق]] و [[پێشمەرگە]] دەستی پێکرد، کە ئێزیدییەکانی بێ بەرگری کرد.<ref>{{Cite news|last=Slater|first=Andrew|date=13 June 2014|title=Kurdish Forces are Pushing Back Against ISIS, Gaining Ground Around Mosul|work=[[The Daily Beast]]|url=https://www.thedailybeast.com/kurdish-forces-are-pushing-back-against-isis-gaining-ground-around-mosul|access-date=6 December 2020}}</ref><ref>{{Cite book|last=Phillips|first=David L.|url=https://books.google.com/books?id=WRKEDwAAQBAJ&q=peshmerga+fled+sinjar&pg=PA83|title=The Great Betrayal: How America Abandoned the Kurds and Lost the Middle East|date=29 November 2018|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=9781786735768|language=en}}</ref>


کوشتیاریی داعش بۆ سەر ئێزیدییەکان سەرنجی کۆمەڵگای نێونەتەوەییی بەدەستھێنا و بووە ھۆی دەستوەردانەکانی ئەمریکا لە عێراق، کە ئەمەش بە ھێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر داعش دەستیپێکرد. سەرەڕای ئەوەش، [[ئەمریکا]] و [[بەریتانیا]] و [[ئوسترالیا]] فڕۆکەیەکی فریاگوزارییان بۆ ئێزیدییەکان نارد کە بەرەو زنجیرە شاخێک ھەڵھاتبوون. [[یەکەکانی پاراستنی گەل|شەڕڤانانی یەپەگە]] و [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پەکەکە]] ڕێڕەوێکی مرۆیییان بۆ [[چیای شنگال]] کردەوە و ھاوکاری ئێزیدییەکانیان کرد.<ref>{{Cite book|last=Phillips|first=David L.|url=https://books.google.com/books?id=nh8xDwAAQBAJ&pg=PT171|title=The Kurdish Spring: A New Map of the Middle East|date=5 July 2017|publisher=Routledge|isbn=9781351480369|language=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠١٥ کردەوەکانی داعش دژی ئێزیدیەکان نزیکەی ٥٠٠ ھەزار پەنابەری لێکەوتەوە.<ref>{{Cite web|date=23 November 2015|title=ISIS Terror: One Yazidi's Battle to Chronicle the Death of a People|url=http://www.nbcnews.com/storyline/isis-uncovered/isis-terror-one-yazidis-battle-chronicle-death-people-n461566|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160316115552/http://www.nbcnews.com/storyline/isis-uncovered/isis-terror-one-yazidis-battle-chronicle-death-people-n461566|archive-date=16 March 2016|access-date=17 March 2016|publisher=MSNBC}}</ref> <ref>{{Cite journal|last=Denkinger J.K., Windthorst P., El Sount C.R.-O., Blume M., Sedik H., Kizilhan J.I., Gibbons N., Pham P., Hillebrecht J., Ateia N., Nikendei C., Zipfel S., Junne F.|year=2017|title=The 2014 Yazidi genocide and its effect on Yazidi diaspora|journal=The Lancet|volume=390|issue=10106|pages=1946|doi=10.1016/S0140-6736(17)32701-0|pmid=29115224|doi-access=free}}</ref>
کوشتیاریی داعش بۆ سەر ئێزیدییەکان سەرنجی کۆمەڵگای نێونەتەوەییی بەدەستھێنا و بووە ھۆی دەستوەردانەکانی ئەمریکا لە عێراق، کە ئەمەش بە ھێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر داعش دەستیپێکرد. سەرەڕای ئەوەش، [[ئەمریکا]] و [[بەریتانیا]] و [[ئوسترالیا]] فڕۆکەیەکی فریاگوزارییان بۆ ئێزیدییەکان نارد کە بەرەو زنجیرە شاخێک ھەڵھاتبوون. [[یەکەکانی پاراستنی گەل|شەڕڤانانی یەپەگە]] و [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پەکەکە]] ڕێڕەوێکی مرۆیییان بۆ [[چیای شنگال]] کردەوە و ھاوکاری ئێزیدییەکانیان کرد.<ref>{{Cite book|last=Phillips|first=David L.|url=https://books.google.com/books?id=nh8xDwAAQBAJ&pg=PT171|title=The Kurdish Spring: A New Map of the Middle East|date=5 July 2017|publisher=Routledge|isbn=9781351480369|language=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠١٥ کردەوەکانی داعش دژی ئێزیدیەکان نزیکەی ٥٠٠ ھەزار پەنابەری لێکەوتەوە.<ref>{{Cite web|date=23 November 2015|title=ISIS Terror: One Yazidi's Battle to Chronicle the Death of a People|url=http://www.nbcnews.com/storyline/isis-uncovered/isis-terror-one-yazidis-battle-chronicle-death-people-n461566|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20160316115552/http://www.nbcnews.com/storyline/isis-uncovered/isis-terror-one-yazidis-battle-chronicle-death-people-n461566|archive-date=16 March 2016|access-date=17 March 2016|publisher=MSNBC}}</ref> <ref>{{Cite journal|last=Denkinger J.K., Windthorst P., El Sount C.R.-O., Blume M., Sedik H., Kizilhan J.I., Gibbons N., Pham P., Hillebrecht J., Ateia N., Nikendei C., Zipfel S., Junne F.|year=2017|title=The 2014 Yazidi genocide and its effect on Yazidi diaspora|journal=The Lancet|volume=390|issue=10106|pages=1946|doi=10.1016/S0140-6736(17)32701-0|pmid=29115224|doi-access=free}}</ref>
ھێڵی ٨: ھێڵی ٨:


== پاشخان ==
== پاشخان ==
[[ئێزیدی|ئێزیدییەکان]] [[یەکتاپەرستی|یەکتاپەرستن]] کە باوەڕیان بە [[مەلەک تاووس|مەلەک تاووس]] ھەیە، [[فریشتە]]یەکی خێرخوازی و وەک تاووسێک دەردەکەوێت.<ref>{{Cite book|last=Açikyildiz|first=Birgül|url=https://books.google.com/books?id=-pY7zAEACAAJ|title=The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion|date=16 October 2014|publisher=Bloomsbury Academic|isbn=978-1-78453-216-1|language=en}}</ref> <ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2015/08/14/world/middleeast/isis-enshrines-a-theology-of-rape.html|title=ISIS Enshrines a Theology of Rape|date=13 August 2015|last=Callimachi|first=Rukmini|work=The New York Times}}</ref>
[[ئێزیدی|ئێزیدییەکان]] [[یەکتاپەرستی|یەکتاپەرستن]] کە باوەڕیان بە [[مەلەک تاووس|مەلەک تاووس]] ھەیە، [[فریشتە]]یەکی خێرخوازی و وەک تاووسێک دەردەکەوێت.<ref>{{Cite book|last=Açikyildiz|first=Birgül|url=https://books.google.com/books?id=-pY7zAEACAAJ|title=The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion|date=16 October 2014|publisher=Bloomsbury Academic|isbn=978-1-78453-216-1|language=en}}</ref> داعش کە خۆیان بە [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|دەوڵەتی ئیسلامی]] ناودەبەن، لەگەڵ موسڵمانانی دیکەی ناوچەکە فریشتەی تاووس وەک بوونەوەری خراپەکار یان [[شەیتان]] سەیر دەکەن و ئێزیدییەکان بە «[[شەیتانپەرستی|شەیتانپەرست]]» دەبینن. بە پێچەوانەی ئایینی [[جوولەکایەتی|جوولەکە]] و [[مەسیحییەت|مەسیحییەوە]]، داعش ئێزیدییەکان بە [[خاوەن کتێبەکان|خەڵکی پەرتووکەکە]] نازانێت یان وەک کۆمەڵەیەکی دیممی سەیریان ناکات تاوەکو ئەرکی پاراستنیان لە ئەستۆ بگرێت.<ref>{{Cite news|url=https://www.nytimes.com/2015/08/14/world/middleeast/isis-enshrines-a-theology-of-rape.html|title=ISIS Enshrines a Theology of Rape|date=13 August 2015|last=Callimachi|first=Rukmini|work=The New York Times}}</ref>

<ref>{{Cite web|last=Staff|date=9 August 2014|title=Islamic State militants tell 300 Yazidi families: convert or die|url=https://news.yahoo.com/islamic-state-militants-tell-300-yazidi-families-convert-161322618--finance.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150128060033/http://news.yahoo.com/islamic-state-militants-tell-300-yazidi-families-convert-161322618--finance.html|archive-date=28 January 2015|access-date=6 June 2015|publisher=News.yahoo.com}}</ref>
لە ئابی ساڵی ٢٠١٤ زیاتر لە ٣٠٠ خێزانی ئێزیدی ھەڕەشەیان لێکرا و ناچاربوون لەنێوان موسڵمانبوون بۆ [[سوننە]] یان مردن ھەڵبژێرن.<ref>{{Cite web|last=Staff|date=9 August 2014|title=Islamic State militants tell 300 Yazidi families: convert or die|url=https://news.yahoo.com/islamic-state-militants-tell-300-yazidi-families-convert-161322618--finance.html|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20150128060033/http://news.yahoo.com/islamic-state-militants-tell-300-yazidi-families-convert-161322618--finance.html|archive-date=28 January 2015|access-date=6 June 2015|publisher=News.yahoo.com}}</ref>

== خشتەی ڕووداوەکان ==
{| class="wikitable"
|+
! کاتنامە
! ڕووداوە جینۆساید و پەیوەندیدارەکان
|-
| ٢٠١٣
| ھەڕەشەکردن لە خوێندکارانی ئێزیدی لە زانکۆی موسڵ لەلایەن ئیسلامییەکانەوە <ref name=":2">{{Cite web|title=Yezidi Genocide Timeline|url=https://freeyezidi.org/yezidi-genocide-timeline/|access-date=29 December 2022|publisher=Free Yezidi Foundation}}</ref> <ref name=":3">{{Cite web|last=Zoonen|first=Dave|last2=Wirya|first2=Khogir|title=The Yazidis Perceptions of Reconciliation and Conflict|url=https://www.usip.org/sites/default/files/Yazidis-Perceptions-of-Reconciliation-and-Conflict-Report.pdf|access-date=29 December 2022|publisher=Middle East Research Institute}}</ref>
|-
| ١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٤
| شاری عێراق، موسڵ کەوتە ژێر دەستی داعش <ref name=":2" /> <ref name=":3" />
|-
| ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٤
| داعش دەستی بەسەر تەلعەفەردا گرت <ref name=":2" /> <ref name=":3" />
|-
| ٣ی ئابی ٢٠١٤
| داعش بە کشانەوەی ھێزە کوردییەکان ھێرشی کردە سەر شەنگال. ئاوارەکانی ئێزدی بەرەو چیای شنگال ھەڵدێن بەڵام گیریان خواردووە و دەستیان بە پێداویستییە سەرەکییەکان نەگەیشتووە. زۆرێک لە ھەوڵی ھەڵھاتن گیانیان لەدەستدا <ref name=":2" />
|-
| ٤ی ئابی ٢٠١٤
| لانیکەم ٦٠ پیاوی ئێزیدی لە گوندی ھەردان لەلایەن داعشەوە کوژران و ژن و منداڵیش بە زۆر بە دیل بردران بۆ تەلعەفەر. <ref name=":2" />
|-
| ٧ی ئابی ٢٠١٤
| ھێرشی ئاسمانیی لەلایەن ھێزەکانی ئەمریکاوە بۆ 'کۆتاییھێنان بە گەمارۆکانی سەر چیای شنگال' دەستیپێکرد. تا ئەو ڕۆژە، چەند ھەزار ئێزیدییەک لەلایەن داعش کوژران یان بە دیل گیران.<ref name=":2" /> <ref>{{Cite web|date=7 August 2014|title=Statement by the President|url=https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2014/08/07/statement-president|access-date=29 December 2022|publisher=The White House}}</ref>
|-
| 9-11 ئابی 2014
| ڕێڕەوی ڕزگاربوون لە چیای شنگال کە لەلایەن شەڕڤانانی ڕۆژاواوە دروستکرا. لانیکەم ١٠٠ ھەزار ئاوارە گەیشتنە [[ھەرێمی کوردستان|ھەرێمی کوردستان]] <ref name=":2" /> <ref>{{Cite news|date=19 December 2014|title=Kurdish pershmerga forces prepare escape route for Yazidis trapped on Sinjar|url=https://www.theguardian.com/world/2014/dec/19/kurdish-pershmerga-yazidis-safe-escape-route-sinjar-isis|access-date=29 December 2022|publisher=The Guardian}}</ref>
|-
| ١٤ی ئابی ٢٠١٤
| ئەمریکا کۆتایی بە پڕۆسەی فڕێدانی ھاوکارییە مرۆییەکان ھێنا بۆ چیای شەنگال. <ref name=":2" /> <ref>{{Cite news|date=15 August 2014|title=How the US pulled off its humanitarian aid missions to the Yazidis|url=https://theworld.org/stories/2014-08-15/how-us-pulled-its-humanitarian-aid-missions-yazidis|access-date=29 December 2022|publisher=Global Post}}</ref>
|-
| ١٥ی ئابی ٢٠١٤
| دوای دوو ھەفتە لە گەمارۆدان، داعش کۆمەڵکوژی لە گوندی کۆچۆی ئەنجامدا. زۆرینەی پیاوانی گوندەکە کوژران و کوڕان ناچار بوون ببنە سەرباز ھەروەھا منداڵ، ژن و کچەکان وەک کۆیلەی سێکسی مامەڵەیان پێوەکران.<ref name=":2" /> <ref>{{Cite web|date=|title=UN exhumes Yazidi mass graves from Islamic State massacre in northern Iraq|url=https://www.france24.com/en/20190413-un-yazidi-mass-grave-islamic-state-massacre-northern-iraq-kocho|access-date=29 December 2022|publisher=France24}}</ref>
|-
| ١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥
| ھێزە کوردییەکان و گرووپە چەکدارە ئێزیدییەکان شنگالیان لە دەستی داعش ڕزگار کرد <ref name=":2" /> <ref>{{Cite web|title=ISIS genocide of Yezidis and Christians|url=https://us.gov.krd/en/issues/isis-genocide-of-yezidis-and-christians/|access-date=29 December 2022|publisher=Kurdistan Regional Government Representation in the United States}}</ref>
|-
| ٢٢ی ئازاری ٢٠١٩
| شارۆچکەی باغۆز لە ڕۆژاوای کوردستان ئازاد کرا. میدیاکان ئاماژەیان بەوەدا کە دیلە ئێزیدییەکان لەلایەن داعشەوە سەریان بڕاوە. منداڵە سەربازە زۆرەملێکراوەکانی ئێزیدی ئازاد کراون. <ref name=":2" /> <ref>{{Cite web|title=ISIS has lost its final stronghold in Syria, the Syrian Democratic Forces says|url=https://www.cnn.com/2019/03/23/middleeast/isis-caliphate-end-intl/index.html|access-date=30 December 2022|publisher=CNN}}</ref>
|-
| ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩
| [[ئەبووبەکر بەغدادی|ئەبوبەکر بەغدادی]]، سەرکردەی داعش لەلایەن ئەمریکاوە لە ناو خاکی [[سووریا|سوریا]] کوژرا <ref name=":2" /> <ref>{{Cite web|date=27 October 2019|title=U.S. Forces Kill ISIS Founder, Leader Baghdadi in Syria|url=https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/1999751/us-forces-kill-isis-founder-leader-baghdadi-in-syria/|access-date=30 December 2022|publisher=United States Department of Defense}}</ref>
|-
| ١ی ئازاری ٢٠٢١
| یاسای ڕزگاربووانی ئێزیدی کە لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە پەسەندکرا بۆ پێشکەشکردنی قەرەبووکردنەوە، زەوی و ھەلی کار <ref name=":2" /> <ref>{{Cite web|date=2 November 2021|title=Iraq: Yezidi reparations law progress welcome, but more must be done to assist survivors|url=https://reliefweb.int/report/iraq/iraq-yezidi-reparations-law-progress-welcome-more-must-be-done-assist-survivors|access-date=30 December 2022|publisher=Relief Web}}</ref>
|-
| ٦ی شوباتی ٢٠٢١
| پرسەیەک بۆ ئەو ١٠٤ ئێزیدییەی کۆمەڵکوژی کۆچۆ بەڕێوەچوو. سەدان تەرم لە نزیکەی ٨٠ گۆڕی بەکۆمەڵ کە کەوتوونەتە دەوروبەری شنگال ھەڵکەندران و ھەندێکیان نەناسرانەوە. <ref name=":2" /> <ref>{{Cite web|date=|title=Iraq's Yazidi community buries 104 victims of IS massacre|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-55968068|access-date=30 December 2022|publisher=BBC World}}</ref>
|}

== دەھەمین ساڵوەگەڕ ==
لە دەھەمین ساڵوەگەڕی کۆمەڵکوژیی ئێزیدییەکان ماڵپەری [[دراو میدیا]] لە ڕاپۆرتێکی گرافیکیدا ڕایگەیاند زۆرتر لە ٥ ھەزار کەس لەو کۆمەڵکۆژییەدا کوژراوە و جگە لەوانە، لە ٦٤١٧ ژن و منداڵی ئێزیدی کە لەلایەن داعش ڕفێندرابوون، ٣٥٧٦ کەس رزگار کرانەتەوە، بەڵام ٢٨٤١ کەس ھێشتا بێسەروشوێنن و ھەواڵێک لە چارەنووسیان لە دەستدا نییە. لەم ١٠ ساڵە ١١٩ گۆڕی بەکۆمەڵی ئێزیدییەکان دۆزراوە کە ٥٠ گۆڕ ھەڵدراوەتەوە. ھەروەھا ڕاگەیەندرا بەدوای ١٠ ساڵ ھەر بەتەنیا ٣٠٪ی ئاوارە ئێزیدییەکان لە کەمپەکان گەڕاونەتەوە بۆ شنگال.<ref name="دراو میدیا ١">[https://drawmedia.net/page_detail?smart-id=%2015458 دراو میدیا: ''١٠ ساڵ دوای جینۆسایدی ئێزدییەکان'' (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٣ی ئابی ٢٠٢٤؛] سەردان لە ٥ی ئابی ٢٠٢٤.</ref>


== سەرچاوەکان ==
== سەرچاوەکان ==
ھێڵی ١٦: ھێڵی ٦٩:
{{ھەرێمی کوردستان}}
{{ھەرێمی کوردستان}}


{{تووڵی دەروازە|شەڕ|عێراق|کوردستان|ئایین|مەرگ|دەیەی ٢٠١٠|مافەکانی مرۆڤ|سووریا}}
{{تووڵی دەروازە|شەڕ|عێراق|کوردستان|ئایین|مەرگ|دەیەی ٢٠١٠|مافەکانی مرۆڤ|سووریا|ڕووداوە بەردەوامەکان}}
{{پۆلی کۆمنز|Genocide of Yazidis by the Islamic State}}
{{پۆلی کۆمنز|Genocide of Yazidis by the Islamic State}}


دوایین پێداچوونەوەی ‏٢٢:٢٣، ١٩ی ئابی ٢٠٢٤

کۆمەڵکوژیی ئێزدییەکان لەلایەن داعش
وڵاتعێراق، سووریا
جێشنگال
کاتی ڕوودان٣١ی تەممووزی ٢٠١٤
تاوانباردەوڵەتی ئیسلامی
قوربانیYazidis in Syria، ئێزیدییەکان

لە ناوەڕاستی ساڵانی ٢٠١٤ لە ناوچەی شەنگال لە باکووری عێراق کۆمەڵکوژییەکی ئێزیدییەکان لەلایەن داعشەوە ئەنجامدرا.[١] [٢] [٣] کۆمەڵکوژییەکە بووە ھۆی دەرکردن و ھەڵاتن و دەربەدەری کاریگەرانەی ئێزیدییەکان. ھەزاران ژن و کچی ئێزیدی لەلایەن داعشەوە بە زۆر کران بە کۆیلەی سێکسی و ھەزاران پیاوی ئێزیدیش کوژران.[٤] [٥] [٦] جینۆساید دوای کشانەوەی ھێزەکانی عێراق و پێشمەرگە دەستی پێکرد، کە ئێزیدییەکانی بێ بەرگری کرد.[٧][٨]

کوشتیاریی داعش بۆ سەر ئێزیدییەکان سەرنجی کۆمەڵگای نێونەتەوەییی بەدەستھێنا و بووە ھۆی دەستوەردانەکانی ئەمریکا لە عێراق، کە ئەمەش بە ھێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر داعش دەستیپێکرد. سەرەڕای ئەوەش، ئەمریکا و بەریتانیا و ئوسترالیا فڕۆکەیەکی فریاگوزارییان بۆ ئێزیدییەکان نارد کە بەرەو زنجیرە شاخێک ھەڵھاتبوون. شەڕڤانانی یەپەگە و پەکەکە ڕێڕەوێکی مرۆیییان بۆ چیای شنگال کردەوە و ھاوکاری ئێزیدییەکانیان کرد.[٩] تا ساڵی ٢٠١٥ کردەوەکانی داعش دژی ئێزیدیەکان نزیکەی ٥٠٠ ھەزار پەنابەری لێکەوتەوە.[١٠] [١١]

کۆمەڵکوژی لەلایەن چەندین ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان[١٢] [١٣] و ڕێکخراوە نیشتمانی و فرەنەتەوەییەکانەوە ناسێنراوە.

پاشخان

[دەستکاری]

ئێزیدییەکان یەکتاپەرستن کە باوەڕیان بە مەلەک تاووس ھەیە، فریشتەیەکی خێرخوازی و وەک تاووسێک دەردەکەوێت.[١٤] داعش کە خۆیان بە دەوڵەتی ئیسلامی ناودەبەن، لەگەڵ موسڵمانانی دیکەی ناوچەکە فریشتەی تاووس وەک بوونەوەری خراپەکار یان شەیتان سەیر دەکەن و ئێزیدییەکان بە «شەیتانپەرست» دەبینن. بە پێچەوانەی ئایینی جوولەکە و مەسیحییەوە، داعش ئێزیدییەکان بە خەڵکی پەرتووکەکە نازانێت یان وەک کۆمەڵەیەکی دیممی سەیریان ناکات تاوەکو ئەرکی پاراستنیان لە ئەستۆ بگرێت.[١٥]

لە ئابی ساڵی ٢٠١٤ زیاتر لە ٣٠٠ خێزانی ئێزیدی ھەڕەشەیان لێکرا و ناچاربوون لەنێوان موسڵمانبوون بۆ سوننە یان مردن ھەڵبژێرن.[١٦]

خشتەی ڕووداوەکان

[دەستکاری]
کاتنامە ڕووداوە جینۆساید و پەیوەندیدارەکان
٢٠١٣ ھەڕەشەکردن لە خوێندکارانی ئێزیدی لە زانکۆی موسڵ لەلایەن ئیسلامییەکانەوە [١٧] [١٨]
١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٤ شاری عێراق، موسڵ کەوتە ژێر دەستی داعش [١٧] [١٨]
١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٤ داعش دەستی بەسەر تەلعەفەردا گرت [١٧] [١٨]
٣ی ئابی ٢٠١٤ داعش بە کشانەوەی ھێزە کوردییەکان ھێرشی کردە سەر شەنگال. ئاوارەکانی ئێزدی بەرەو چیای شنگال ھەڵدێن بەڵام گیریان خواردووە و دەستیان بە پێداویستییە سەرەکییەکان نەگەیشتووە. زۆرێک لە ھەوڵی ھەڵھاتن گیانیان لەدەستدا [١٧]
٤ی ئابی ٢٠١٤ لانیکەم ٦٠ پیاوی ئێزیدی لە گوندی ھەردان لەلایەن داعشەوە کوژران و ژن و منداڵیش بە زۆر بە دیل بردران بۆ تەلعەفەر. [١٧]
٧ی ئابی ٢٠١٤ ھێرشی ئاسمانیی لەلایەن ھێزەکانی ئەمریکاوە بۆ 'کۆتاییھێنان بە گەمارۆکانی سەر چیای شنگال' دەستیپێکرد. تا ئەو ڕۆژە، چەند ھەزار ئێزیدییەک لەلایەن داعش کوژران یان بە دیل گیران.[١٧] [١٩]
9-11 ئابی 2014 ڕێڕەوی ڕزگاربوون لە چیای شنگال کە لەلایەن شەڕڤانانی ڕۆژاواوە دروستکرا. لانیکەم ١٠٠ ھەزار ئاوارە گەیشتنە ھەرێمی کوردستان [١٧] [٢٠]
١٤ی ئابی ٢٠١٤ ئەمریکا کۆتایی بە پڕۆسەی فڕێدانی ھاوکارییە مرۆییەکان ھێنا بۆ چیای شەنگال. [١٧] [٢١]
١٥ی ئابی ٢٠١٤ دوای دوو ھەفتە لە گەمارۆدان، داعش کۆمەڵکوژی لە گوندی کۆچۆی ئەنجامدا. زۆرینەی پیاوانی گوندەکە کوژران و کوڕان ناچار بوون ببنە سەرباز ھەروەھا منداڵ، ژن و کچەکان وەک کۆیلەی سێکسی مامەڵەیان پێوەکران.[١٧] [٢٢]
١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ ھێزە کوردییەکان و گرووپە چەکدارە ئێزیدییەکان شنگالیان لە دەستی داعش ڕزگار کرد [١٧] [٢٣]
٢٢ی ئازاری ٢٠١٩ شارۆچکەی باغۆز لە ڕۆژاوای کوردستان ئازاد کرا. میدیاکان ئاماژەیان بەوەدا کە دیلە ئێزیدییەکان لەلایەن داعشەوە سەریان بڕاوە. منداڵە سەربازە زۆرەملێکراوەکانی ئێزیدی ئازاد کراون. [١٧] [٢٤]
٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ئەبوبەکر بەغدادی، سەرکردەی داعش لەلایەن ئەمریکاوە لە ناو خاکی سوریا کوژرا [١٧] [٢٥]
١ی ئازاری ٢٠٢١ یاسای ڕزگاربووانی ئێزیدی کە لەلایەن پەرلەمانی عێراقەوە پەسەندکرا بۆ پێشکەشکردنی قەرەبووکردنەوە، زەوی و ھەلی کار [١٧] [٢٦]
٦ی شوباتی ٢٠٢١ پرسەیەک بۆ ئەو ١٠٤ ئێزیدییەی کۆمەڵکوژی کۆچۆ بەڕێوەچوو. سەدان تەرم لە نزیکەی ٨٠ گۆڕی بەکۆمەڵ کە کەوتوونەتە دەوروبەری شنگال ھەڵکەندران و ھەندێکیان نەناسرانەوە. [١٧] [٢٧]

دەھەمین ساڵوەگەڕ

[دەستکاری]

لە دەھەمین ساڵوەگەڕی کۆمەڵکوژیی ئێزیدییەکان ماڵپەری دراو میدیا لە ڕاپۆرتێکی گرافیکیدا ڕایگەیاند زۆرتر لە ٥ ھەزار کەس لەو کۆمەڵکۆژییەدا کوژراوە و جگە لەوانە، لە ٦٤١٧ ژن و منداڵی ئێزیدی کە لەلایەن داعش ڕفێندرابوون، ٣٥٧٦ کەس رزگار کرانەتەوە، بەڵام ٢٨٤١ کەس ھێشتا بێسەروشوێنن و ھەواڵێک لە چارەنووسیان لە دەستدا نییە. لەم ١٠ ساڵە ١١٩ گۆڕی بەکۆمەڵی ئێزیدییەکان دۆزراوە کە ٥٠ گۆڕ ھەڵدراوەتەوە. ھەروەھا ڕاگەیەندرا بەدوای ١٠ ساڵ ھەر بەتەنیا ٣٠٪ی ئاوارە ئێزیدییەکان لە کەمپەکان گەڕاونەتەوە بۆ شنگال.[٢٨]

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Elise Labott; Tal Kopan (17 March 2016). "John Kerry: ISIS responsible for genocide". CNN. Archived from the original on 17 March 2016. Retrieved 17 March 2016.
  2. ^ "UN accuses the "Islamic State" in the genocide of the Yazidis" (بە ڕووسی). BBC Russian Service/BBC. 19 March 2015. Retrieved 16 April 2015.
  3. ^ "The UN has blamed 'Islamic State' in the genocide of the Yazidis". Radio Free Europe/Radio Liberty. 19 March 2015. Archived from the original on 10 July 2015. Retrieved 16 April 2015.
  4. ^ Callimachi, Rukmini (16 August 2018). "Turkish Airstrike in Iraqi Territory Kills a Kurdish Militant Leader". The New York Times. Archived from the original on 21 October 2018.
  5. ^ Arraf, Jane (7 August 2014). "Islamic State persecution of Yazidi minority amounts to genocide, UN says". The Christian Science Monitor. Archived from the original on 8 August 2014. Retrieved 8 August 2014.
  6. ^ Blair, David (6 June 2015). "Isil's Yazidi 'mass conversion' video fails to hide brutal duress". The Telegraph. London. Archived from the original on 23 August 2014. Retrieved 24 August 2014.
  7. ^ Slater, Andrew (13 June 2014). "Kurdish Forces are Pushing Back Against ISIS, Gaining Ground Around Mosul". The Daily Beast. Retrieved 6 December 2020.
  8. ^ Phillips, David L. (29 November 2018). The Great Betrayal: How America Abandoned the Kurds and Lost the Middle East (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Publishing. ISBN 9781786735768.
  9. ^ Phillips, David L. (5 July 2017). The Kurdish Spring: A New Map of the Middle East (بە ئینگلیزی). Routledge. ISBN 9781351480369.
  10. ^ "ISIS Terror: One Yazidi's Battle to Chronicle the Death of a People". MSNBC. 23 November 2015. Archived from the original on 16 March 2016. Retrieved 17 March 2016.
  11. ^ Denkinger J.K., Windthorst P., El Sount C.R.-O., Blume M., Sedik H., Kizilhan J.I., Gibbons N., Pham P., Hillebrecht J., Ateia N., Nikendei C., Zipfel S., Junne F. (2017). "The 2014 Yazidi genocide and its effect on Yazidi diaspora". The Lancet. 390 (10106): 1946. doi:10.1016/S0140-6736(17)32701-0. PMID 29115224.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: پێرستی نووسەران (link)
  12. ^ Elise Labott; Tal Kopan (17 March 2016). "John Kerry: ISIS responsible for genocide". CNN. Archived from the original on 17 March 2016. Retrieved 17 March 2016.Elise Labott; Tal Kopan (17 March 2016). "John Kerry: ISIS responsible for genocide". CNN. Archived from the original on 17 March 2016. Retrieved 17 March 2016.
  13. ^ "UN accuses the "Islamic State" in the genocide of the Yazidis" (بە ڕووسی). BBC Russian Service/BBC. 19 March 2015. Retrieved 16 April 2015."UN accuses the "Islamic State" in the genocide of the Yazidis" (in Russian). BBC Russian Service/BBC. 19 March 2015. Retrieved 16 April 2015.
  14. ^ Açikyildiz, Birgül (16 October 2014). The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion (بە ئینگلیزی). Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-78453-216-1.
  15. ^ Callimachi, Rukmini (13 August 2015). "ISIS Enshrines a Theology of Rape". The New York Times.
  16. ^ Staff (9 August 2014). "Islamic State militants tell 300 Yazidi families: convert or die". News.yahoo.com. Archived from the original on 28 January 2015. Retrieved 6 June 2015.
  17. ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ د ر ڕ ز ژ "Yezidi Genocide Timeline". Free Yezidi Foundation. Retrieved 29 December 2022.
  18. ^ ئ ا ب Zoonen, Dave; Wirya, Khogir. "The Yazidis Perceptions of Reconciliation and Conflict" (PDF). Middle East Research Institute. Retrieved 29 December 2022.
  19. ^ "Statement by the President". The White House. 7 August 2014. Retrieved 29 December 2022.
  20. ^ "Kurdish pershmerga forces prepare escape route for Yazidis trapped on Sinjar". The Guardian. 19 December 2014. Retrieved 29 December 2022.
  21. ^ "How the US pulled off its humanitarian aid missions to the Yazidis". Global Post. 15 August 2014. Retrieved 29 December 2022.
  22. ^ "UN exhumes Yazidi mass graves from Islamic State massacre in northern Iraq". France24. Retrieved 29 December 2022.
  23. ^ "ISIS genocide of Yezidis and Christians". Kurdistan Regional Government Representation in the United States. Retrieved 29 December 2022.
  24. ^ "ISIS has lost its final stronghold in Syria, the Syrian Democratic Forces says". CNN. Retrieved 30 December 2022.
  25. ^ "U.S. Forces Kill ISIS Founder, Leader Baghdadi in Syria". United States Department of Defense. 27 October 2019. Retrieved 30 December 2022.
  26. ^ "Iraq: Yezidi reparations law progress welcome, but more must be done to assist survivors". Relief Web. 2 November 2021. Retrieved 30 December 2022.
  27. ^ "Iraq's Yazidi community buries 104 victims of IS massacre". BBC World. Retrieved 30 December 2022.
  28. ^ دراو میدیا: ١٠ ساڵ دوای جینۆسایدی ئێزدییەکان (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٣ی ئابی ٢٠٢٤؛ سەردان لە ٥ی ئابی ٢٠٢٤.


وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=کۆمەڵکوژیی_ئێزدییەکان_لەلایەن_داعش&oldid=1279175»