Транскрыпцыя (музыка)

Транскры́пцыя — пералажэнне музычнага твора (аранжыроўка) для іншага, чым гэта прадугледжана арыгіналам, інструмента, голасу, выканальніцкага складу; вольная віртуозная апрацоўка твора. Адыгрывае важную ролю ў станаўленні і развіцці інструментальнай музыкі нацыянальных культур.

У адрозненне ад апрацоўкі, транскрыпцыя мае адносна самастойнае мастацкае значэнне. Адрозніваюць два віды транскрыпцыі:

• прыстасаванне музычнага твора для іншага інструмента;
• змяненне музычнага твора ў мэтах большай зручнасці ці большай віртуознасці выканання для таго ж інструмента.

Гісторыя

Транскрыпцыя з’явілася ў XVI—XVII стагоддзях як пералажэнне нотных тэкстаў для выканання на іншых інструментах.

Росквіт транскрыпцыі ў XVIII стагоддзі звязаны з творчасцю І. С. Баха (клавірныя транскрыпцыі канцэртаў А. Вівальдзі), у XIX стагоддзі — Ф. Ліста (канцэртныя транскрыпцыі для фартэпіяна 9 сімфоній Л. Бетховена, песень Ф. Шуберта, урыўкаў з опер В. А. Моцарта, Дж. Вердзі).

Істотнае развіццё набыла аркестравая транскрыпцыя, стваральнікі якой звычайна ўносілі ў яе ўласны творчы элемент (Моцарт перааркестраваў оперы Г. Ф. Гендэля, Г. Берліёз — К. В. Глюка, М. Рымскі-Корсакаў і Дз. Шастаковіч — М. Мусаргскага).

На Беларусі

Сярод беларускіх кампазітараў і музыкантаў-выканаўцаў да транскрыпцыі звярталіся А. Клумаў (фартэпіянная сюіта на тэмы з балета «Гаянэ» А. Хачатурана), Я. Глебаў (пералажэнні для скрыпкі і фартэпіяна, кларнета і фартэпіяна фрагментаў з уласных балетаў і сімфоній), Дз. Камінскі (творы Г. Вагнера, Б. Сметаны, І. Стравінскага), І. Алоўнікаў (фартэпіянная транскрыпцыя на тэмы з балетаў Глебава, Г. Вагнера) і інш.

Гл. таксама

• Транспазіцыя

Літаратура

• Назіна І. Дз. Транскры́пцыя // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 507. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
• Транскри́пция // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 149. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
• Коган Г. М. Транскри́пция // Музыкальная энциклопедия : [в 6 т.] / Гл. ред. Ю. В. Келдыш. — М.: Советская энциклопедия: Советский композитор, 1973—1982. — (Энциклопедии. Словари. Справочники. Изд-во «Советская Энциклопедия», Изд-во «Советский композитор»). — Т. 5: Симон — Хейлер. — 1981. — Стб. 589—590. — 1056 стб., илл. — 102 200 экз. (руск.)
• Транскри́пция // Энциклопедический музыкальный словарь (руск.) / Гл. ред. Г. В. Келдыш. Сост. Б. С. Штейнпресс, И. М. Ямпольский. — М.: Большая Советская Энциклопедия, редакция музыки, театра и кино, 1959. — С. 273. — 328 с. — 63 000 экз.
• Катунян М. И. Транскри́пция // Музыкальный энциклопедический словарь (руск.) / гл. ред. Г. В. Келдыш. — М.: Советская энциклопедия, 1990. — С. 551. — 672 с. — 150 000 экз. — ISBN 5-85270-033-9.
• Транскри́ція в музиці // Українська радянська енциклопедія : у 12 т. / гол. ред. М. П. Бажан; редкол.: О. К. Антонов та ін. — 2-ге вид. — К. : Головна редакція УРЕ, 1984. — Т. 11, кн. 1 : Стодола — Фітогеографія. — С. 323. — 606, [2] с., [22] арк. іл. : іл., портр., карти с. (укр.)