Першая сусветная вайна ў мастацтве

Першая сусветная вайна наклала свой адбітак на жыццё пакаленняў, таму не магла пакінуць абыякавымі мастакоў усіх напрамкаў. Пра падзеі 1914—1918 гг. было напісана шмат кніг, зняты фільмы.

Першая сусветная вайна ў кіно

Назва фільму	Год	Рэжысёр	Сюжэт
Чацвёра вершнікаў Апакаліпсіса	1921	Рэкс Інгрэм
Крыллі (Wings)	1927	Вільям Велман	Фільм пра двух пілотаў часоў Першай сусветнай вайны, якія закахаліся ў адну дзяўчыну.
На заходнім фронце без перамен (All Quiet on the Western Front)	1930	Льюіс Майлстоўн	Фільм пра «страчанае пакаленне», экранізацыя аднайменнага рамана Эрыха Марыі Рэмарка. Нямецкая моладзь знаходзіцца пад уплывам патрыятычнай прапаганды і ідзе на вайну. Спачатку гэта здаецца цікавай авантурай, і яны ўсё яшчэ не ведаюць, што іх чакае толькі смерць.
Анёлы пекла	1930	Говард Х’юз	Два браты ідуць добраахвотнікамі на фронт, далучаюцца да Каралеўскіх ВПС і ім даюць грандыёзную задачу ліквідацыі нямецкага ваеннага завода. Справіўшыся з задачай, яны вяртаюцца дадому, але ім даводзіцца ўдзельнічаць у баі з варожымі знішчальнікамі.
Сержант Ёрк (Sergeant York)	1941	Говард Хоўкс	Гісторыя жыцця Элвіна Ёрка — простага амерыканскага хлопчыка з глыбінкі, які дзякуючы сваёй адвазе і таленту снайпера стаў нацыянальным героем.
Сцежкі славы (Paths of Glory)	1957	Стэнлі Кубрык	Камандзіру пяхотнага палка французскай арміі палкоўніку Дэксу загадана ўзяць штурмам непрыступную пазіцыю праціўніка. Няўдача штурму відавочная адразу, але загад ёсць загад. Пасля сакрушальнай паразы генерал загадвае расстраляць трох нявінных салдат за баязлівасць. Яны заплацілі жыццём за генеральскія амбіцыі і глупства.
Лоўрэнс Аравійскі	1962	Дэвід Лін	Брытанскі шпіён Томас Лоўрэнс працаваў у Сірыі, актыўна ўзаемадзейнічаў з арабскімі качэўнікамі і настолькі пагрузіўся ў іх жыццё і культуру, што ў выніку ўзначаліў іх у кампаніі супраць туркаў. Фільм заснаваны на рэальных падзеях.
Чорнае і белае ў колеры	1976	Жан-Жак Ано	1915 год. Французы рыхтуюць абарыгенаў французскай калоніі ў Заходняй Афрыцы да ўзброенага супрацьстаяння з плямёнамі суседняй нямецкай калоніі. Толькі адзін чалавек, французскі географ, асуджае такія дзеянні, разумеючы далейшыя наступствы. У фільме моцная антываенная атмасфера.
Легенды восені (Legends of the Fall)	1994	Эдвард Цвік
На варце смерці (Deathwatch)	2002	Майкл Дж. Басет	1917 год. Пасля крывавай бітвы рэшткі брытанскай роты згубіліся ў густым тумане і апынуліся ў тыле ворага. Байцы хаваюцца ў закінутых нямецкіх траншэях з падземнымі пераходамі, не спадзеючыся на выратаванне, бо лічацца мёртвымі. Але нават пад зямлёй брытанскім салдатам пагражае небяспека, на іх нападае вар’яцтва, а потым адзін за адным цягне жудасную смерць ...
Доўгія заручыны	2004	Жан-П’ер Жэнэ	Вайсковы трыбунал вынес прысуд пяці французскім салдатам: іх не расстралялі, а пакінулі ў нейтральнай зоне, дзе іх гарантавана патрапіць куляй — калі не свая, то ворага. Што з імі адбылося далей, невядома. Дзяўчына аднаго са зніклых салдат шукае каханага. Толькі пасля заканчэння вайны яна можа паступова даведацца праўду пра тое, што здарылася з яе жаніхом і яго таварышамі.
З Калядамі (Joyeux Noël)	2005	Крысціян Карыён	Напярэдадні Каляд 1914 года на адным баку Заходняга фронту салдаты трох краін - Германіі, Францыі і Вялікабрытаніі - нягледзячы на афіцыйную адмову вышэйшага кіраўніцтва па ўласнай ініцыятыве заключылі перамір’е, каб разам адзначаць свята.
Эскадрылля «Лафайет» (Flyboys)	2006	Тоні Біл	Сюжэт распавядае пра легендарную эскадрыллю, сфармаваную з амерыканскіх пілотаў-добраахвотнікаў, якія некалькі гадоў ваявалі ў небе Еўропы.
Ніжэй узгорка 60 (Beneath Hill 60)	2010	Джерэмі Сімс
Баявы конь (War Horse)	2011	Стывен Спілберг	Бацька Альберта прадаў брытанскай кавалерыі яго любімага каня. Не вытрымаўшы разлукі, хлопчык ідзе на вайну, каб знайсці свайго чацвераногага сябра дзяцінства.
Раны вайны (Forbidden Ground)	2013	Ёган Эрл, Адрыян Паўэрс	Францыя, 1916 год. Трое брытанскіх салдат апынуліся ў нейтральнай зоне пасля няўдалай атакі на нямецкія пазіцыі.
34-ы батальён	2015	Люк Спарк	Чацвёра сяброў пайшлі на вайну і былі ў шоку ад жорсткасці вайны і ўмоў жыцця. Яны вырашылі пакінуць поле бою, каб выжыць, але не адразу дадому, а праз тэрыторыю Францыі. Па дарозе яны дабраліся да 34-га батальёна і апынуліся ў самым пекле гэтай вайны. Яны сталі ўдзельнікамі самай страшнай бітвы, і невядома, ці выжывуць яны.
1917	2019	Сэм Мендэс	Вясной 1917 года брытанская армія плануе наступ на Лінію Гіндэнбурга. Двое маладых салдат Блэйк і Скофід у амаль нерэальныя тэрміны павінны прынесці на перадавую загад аб адмене атакі, інакш батальён з 1600 салдат патрапіць у пастку. Для Блэйка гэтае заданне надзвычай важнае, бо ў тым батальёне служыць ягоны брат.

Першы сусветная ў літаратуры

Эрых Марыя Рэмарк, «На Заходнім фронце без перамен»
Эрнст Юнгер, «У стальных навальніцах» («In Stahlge-wittern»)
Эрнэст Хемінгуэй, «Бывай, зброя!»
Рычард Олдынгтан, «Смерць героя»
Анры Барбюс, «Агонь»
В. Пікуль, «Маанзунд»
С. Фолкс, «Птушкі, якія спяваюць»
Я. Гашэк, «Прыгоды ўдалага ваякі Швейка»
Барыс Акунін, «Смерць на брудэршафт» — цыкл з дзесяці гісторый. Час падзей — Першая сусветная вайна, галоўныя героі — германскі шпіён Ёзаф фон Тэафельс і расійскі афіцэр контрразведкі Аляксей Раманаў.
М. Марпурго, «Ваенны конь»
Р. Ралан, «П’ер і Люс»
Л.-Ф. Селін, «Падарожжа на край ночы»
Я. Ульсан, «Трое з Хапаранды: рамантычная гісторыя Першай сусветнай вайны»
У. Фолкнер, «Прытча»
С. Фолкс, «Птушкі, якія спяваюць»
П. Элюар, «Абавязак і трывога». Паэтычны зборнік уражанняў удзельніка вайны.
Б. Шоў, цыкл «Пяскі вайны» (1919)
К. Фолет, «Падзенне гігантаў»
Матэ Залка, «Даберда»

Першая сусветная ў жывапісу

У якасці рэакцыі на жорсткую крывавую разню падчас Першай сусветнай вайны ўзнік мадэрнісцкі кірунак у мастацтве — дадаізм (1916 год, Швейцарыя). Характэрнымі рысамі яго былі наўмысны прымітывізм, антыэстэтызм. Дадаісты сцвярджалі, што жыццё бессэнсоўнае, мастацтва і мастакі варожыя чалавеку, не лічыліся з прызнанымі аўтарытэтамі, у тым ліку ў мастацтве.

Карціны, прысвечаныя Першай сусветнай вайне:

«Атручаны іпрытам", Джон Сінгер Сарджэнт, 1919 год .
«Кароль Бельгіі Альберт у баі», І. Рэпін, 1914—1915
«У атаку з маёй сястрой», І. Рэпін, 1915—1917

Спасылкі