Перайсці да зместу

Леанід Ільіч Брэжнеў

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Версія для друку болей не падтрымліваецца і можа мець памылкі апрацоўкі. Калі ласка, абнавіце закладкі браўзеру і выкарыстоўвайце ўбудаваную функцыю друку браўзеру.
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых асоб з прозвішчам Брэжнеў.
Леанід Ільіч Брэжнеў
руск.: Леонид Брежнев
генеральны сакратар ЦК КПСС
14 кастрычніка 1964 — 10 лістапада 1982
Папярэднік Мікіта Сяргеевіч Хрушчоў
Пераемнік Юрый Уладзіміравіч Андропаў
4-ы Старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР
7 мая 1960 — 15 ліпеня 1964
Папярэднік Клімент Яфрэмавіч Варашылаў
Пераемнік Анастас Іванавіч Мікаян
7-ы Старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР
16 чэрвеня 1977 — 10 лістапада 1982
Папярэднік Мікалай Віктаравіч Падгорны
Пераемнік Юрый Уладзіміравіч Андропаў
Нараджэнне 19 снежня 1906 (1 студзеня 1907)[1][2][…]
Смерць 10 лістапада 1982(1982-11-10)[3][4][…] (75 гадоў)
Месца пахавання
Бацька Ilya Brezhnev[d][5]
Маці Natalia Brezhneva[d][5]
Жонка Вікторыя Брэжнева[d]
Дзеці Yuri Brezhnev[d] і Галіна Брэжнева[d]
Веравызнанне атэізм
Партыя
Член у
Адукацыя
Аўтограф Выява аўтографа
Прыналежнасць СССР
Род войскаў Савецкая армія
Званне маршал Савецкага Саюза
Камандаваў 18th Army[d] і 4-ы Украінскі фронт
Бітвы
Узнагароды
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Леані́д Ільі́ч Брэ́жнеў, (6 снежня 1906 (19 снежня 1906), г. Каменскае, Екацерынаслаўская губерня, Расійская імперыя; зараз горад Кам’янскэ, Днепрапятроўская вобласць (Украіна) — 10 лістапада 1982, Масква, СССР) — кіраўнік савецкай дзяржавы ў 1964—1982 гадах. Першы Сакратар ЦК КПСС з 1964 (з 1966 Генеральны Сакратар) і Старшыня Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР з 1960 па 1964 і з 1977 па 1982.

Герой Сацыялістычнай Працы (1961)[6] і чатырохкратны Герой Савецкага Саюза (1966[7], 1976, 1978, 1981). Лаўрэат Міжнароднай Ленінскай прэміі «За ўмацаванне міру паміж народамі» (1973) і Ленінскай прэміі па літаратуры (1979).

Біяграфія

Нарадзіўся ў Каменскім Екацерынаслаўскай губерні (цяпер горад Кам’янскэ Днепрапятроўскай вобласці Украіны) у сям’і Іллі Якаўлевіча Брэжнева (1874—1930) і Наталлі Дзянісаўны Мазалавай (1886—1975). Яго бацька і маці нарадзіліся і да пераезду ў Каменскае пражывалі ў с. Брэжнева (цяпер Курскага раёна Курскай вобласці). Брат — Брэжнеў Якаў Ільіч (1912—1993). Сястра — Брэжнева Вера Ільінічна (1910—1997).

У розных афіцыйных дакументах, уключаючы пашпарт, нацыянальнасць Леаніда Брэжнева паказвалася як украінец або рускі (гл. раздзел «Дакументы» гэтага артыкула).

У 1915 годзе быў прыняты ў класічную гімназію, якую скончыў у 1921 годзе. З 1921 года працаваў на Курскім маслабойным заводзе. У 1923 годзе ўступіў у камсамол. Скончыў Курскі каморніцка-меліярацыйны тэхнікум (1923—1927) і Днепрадзяржынскі металургічны інстытут (1935).

У Днепрадзяржынску Леанід Брэжнеў жыў у сціплым двухпавярховым, на чатыры кватэры доме № 40 на праспекце Пеліна. Цяпер яго называюць «Лёнін дом». Па словах яго былых суседзяў, вельмі любіў ганяць галубоў з галубятні, якая стаяла ў двары (цяпер на яе месцы гараж). Апошні раз ён наведаў сваё радавое гняздо ў 1979 годзе, сфатаграфаваўся з яго жыхарамі на памяць[8].

Пасля заканчэння ў 1927 годзе тэхнікума атрымаў кваліфікацыю каморніка 3-га разраду і працаваў землеўсаветнікам: некалькі месяцаў у адным з паветаў Курскай губерні, потым у Коханаўскім раёне Аршанскай акругі БССР (цяпер Талачынскі раён)[9].

У 1927 годзе ажаніўся. У сакавіку таго ж года быў перакінуты на Урал, дзе працаваў: землеўсаветнікам, загадчыкам раённым зямельным аддзелам, намеснікам старшыні Бісерцкага райвыканкама Уральскай вобласці (1929—1930), намеснікам начальніка Уральскага абласнога зямельнага кіравання. У верасні 1930 года з’язджае і паступае ў Маскоўскі інстытут машынабудавання імя М. І. Калініна, а ўвесну 1931 года пераводзіцца студэнтам на вячэрні факультэт Днепрадзяржынскага металургічнага інстытута, і адначасова з вучобай працуе качагарам-слесарам на заводзе. Член ВКП(б) з 24 кастрычніка 1931 года.

У 1935—1936 гадах служыў у войску: курсант і палітрук танкавай роты ў Забайкаллі (пасёлак Пясчанка размешчаны ў 15 км на паўднёвы ўсход ад горада Чыты). Скончыў курсы матарызацыі і механізацыі Чырвонай Арміі, за што было прысвоена першае афіцэрскае званне — лейтэнант. (Пасля яго смерці з 1982 года Пясчанскаму танкаваму навучальнаму палку было прысвоена імя Л. І. Брэжнева).

У 1936—1937 гадах дырэктар металургічнага тэхнікума ў Днепрадзяржынску. З 1937 інжынер на Дняпроўскім металургічным заводзе імя Ф. Э. Дзяржынскага. З мая 1937 года намеснік старшыні Днепрадзяржынскага гарвыканкама. З 1937 на працы ў партыйных органах.

З 1938 года — загадчык аддзела Днепрапятроўскага абкама кампартыі Украіны, c 1939 года сакратар абкама.

Брыгадны камісар Брэжнеў (крайні справа) у 1942 годзе, уручае партбілет

З пачаткам Вялікай Айчыннай вайны прымае ўдзел у мабілізацыі насельніцтва ў Чырвоную Армію, займаецца эвакуацыяй прамысловасці, затым на палітычных пасадах у дзеючай арміі: намеснік начальніка палітуправы Паўднёвага фронту. Будучы брыгадным камісарам, пры скасаванні інстытуту ваенных камісараў у кастрычніку 1942 года замест чаканага генеральскага звання быў атэставаны палкоўнікам[10].

Чарнавой працы цураецца. Вайскоўскія веды вельмі слабыя. Многія пытанні вырашае як гаспадарнік, а не як палітработнік. Да людзей ставіцца не аднолькава роўна. Схільны мець любімчыкаў.

— З характарыстыкі ў асабістай справе (1942)

З 1943 — начальнікам палітаддзела 18-й арміі. Генерал-маёр (1943)[11][12].

Начальнік палітаддзела 18-й арміі палкоўнік Леанід Ільіч Брэжнеў сорак разоў прыплываў на Малую Зямлю, а гэта было небяспечна, бо некаторыя суда ў дарозе падрываліся на мінах і гінулі ад прамых снарадаў і авіяцыйных бомбаў. Аднойчы сейнер, на якім плыў Брэжнеў, напароўся на міну, палкоўніка выкінула ў моры… яго падабралі матросы…

— С. А. Барзенка ў артыкуле «225 дзён мужнасці і адвагі» («Праўда», 1943)[13]

«У адбіванні наступу немцаў актыўны ўдзел прымаў начальнік палітаддзела 18-ай арміі палкоўнік тав. Брэжнеў. Разлік аднаго станковага кулямёта (радавыя Кадыраў, Абдурзакаў, з папаўнення) разгубіўся і не адкрыў своечасова агню. Два ўзводы немцаў скарыстаўшыся гэтым, падабраліся да нашых пазіцый на кідок гранаты. Тав. Брэжнеў фізічна ўздзейнічаў на кулямётчыкаў і прымусіў іх уступіць у бой. Нясучы значныя страты, немцы адступілі, кінуўшы на поле бою некалькі параненых. Па загадзе тав. Брэжнева разлік вёў па іх прыцэльны агонь, пакуль не знішчыў».

З чэрвеня 1945 года начальнік палітуправы 4-га Украінскага фронту, затым — палітупраўленняў Прыкарпацкай ваеннай акругі [14], удзельнічаў у падаўленні бандэраўшчыны.

Удзельнік Парада Перамогі 24 чэрвеня 1945 года камісарам зводнага палка 4-га Украінскага фронту.

З 30 жніўня 1946 года па лістапад 1947 года першы сакратар Запарожскага (прызначаны па рэкамендацыі М. С. Хрушчова), а затым Днепрапятроўскага (да 1950 года) абкамаў партыі.

Прэзентацыйны буклет з паштовымі маркамі Ірана, прысвечаных візіту Старшыні Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Л. І. Брэжнева ў Іран, лістапад 1963 года. Абмежаваны падарункавы тыраж для членаў савецкай дэлегацыі. Першы ў свеце малюнак Брэжнева на паштовых марках.

З лета 1950 года быў вылучаны першым сакратаром ЦК Кампартыі Малдовы, па кастрычнік 1952 года, калі на XIX з’ездзе партыі ён упершыню абіраецца членам ЦК, а на пасляз’ездаўскім пленуме ЦК абіраецца сакратаром ЦК і кандыдатам у члены Прэзідыума ЦК партыі, таксама член пастаянных камісій пры Прэзідыуме ЦК для замежных спраў і па пытаннях абароны (у апошняй з 19.11.1952). Са смерцю Сталіна ў сакавіку 1953 года Брэжнеў вызвалены ад абедзвюх пасад і прызначаны начальнікам палітуправы Ваенна-марскога міністэрства. Па сцвярджэнні Млечына, у тым жа месяцы адбылося аб’яднанне Ваеннага і Ваенна-Марскога Міністэрстваў для ўтварэння Міністэрства абароны, былі аб’яднаны і іх палітычныя органы, і Брэжнеў застаўся без працы[15].

У маі Брэжнеў звярнуўся з лістом да Малянкова з просьбай накіраваць яго на працу ў партарганізацыі Украіны[15]. Загадам міністра абароны № 01608 21 мая Брэжнеў быў вернуты ў кадры Савецкай арміі.

Па дадзеных П. А. Судаплатава[16] і генерала К. С. Маскаленка[17], сярод 10 узброеных генералаў, выкліканых у Крэмль 26 чэрвеня 1953 года для арышту Л. П. Берыі, быў і Л. І. Брэжнеў.

З 21 мая 1953 года па 27 лютага 1954 года — намеснік начальніка Галоўнага палітычнага ўпраўлення Савецкай Арміі і Ваенна-марскога флоту. Генерал-лейтэнант (4.8.1953).

У 1954 годзе па прапанове М. С. Хрушчова пераводзіцца ў Казахстан, дзе спачатку працуе другім, а з 1955 года першым сакратаром ЦК кампартыі рэспублікі.

Сакратар ЦК КПСС па абароннай прамысловасці ў 1956—1960 гадах, у 1956—1957 гадах кандыдат у члены Прэзідыума ЦК КПСС і з 1957 года член Прэзідыума (c 1966 — Палітбюро) ЦК КПСС.

У 1960 годзе прызначаны старшынёй Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР.

У 1964 годзе ўдзельнічаў у арганізацыі зрушэння М. С. Хрушчова, пасля чаго ўзначальвае сакратарыят ЦК КПСС. Леанід Брэжнеў прапаноўваў У. Я. Сямічастнаму, старшыні КДБ СССР у перыяд падрыхтоўкі Пленума ЦК КПСС 1964 года, фізічна пазбавіцца ад М. С. Хрушчова. Член Палітбюро, Прэзідыума ЦК КПСС (1964—1973), першы сакратар ЦК Кампартыі Украіны (1963—1972) Пётр Яфімавіч Шэлест успамінае:

Я распавёў Падгорнаму, што сустракаўся ў Жалезнаводску з У. Я. Сямічастным, былым старшынёй КДБ СССР у перыяд падрыхтоўкі Пленума ЦК 1964. Сямічастны мне распавёў, што яму Брэжнеў прапаноўваў фізічна пазбавіцца ад М. С. Хрушчова, учыніўшы аварыю самалёта, аўтамабільную катастрофу, атручанне або арышт.

Усё гэта Падгорны пацвердзіў і сказаў, што Сямічастным і ім усё гэтыя «варыянты» ліквідацыі Хрушчова былі адкінуты…

Пра ўсё гэта калі-небудзь стане вядома! І як у гэтым святле будзе выглядаць «наш правадыр»?[18]

Удзел у касмічнай праграме

У кнігах Брэжнева, напісаных пад яго кіраўніцтвам групай журналістаў[19], яму ў якасці сакратара ЦК адводзіцца кіраўніцтва і каардынацыя касмічнай праграмы СССР з самага яе з’яўлення: так, сцвярджаецца, што ён нібыта ў 1957 годзе асабіста даваў указанні С. П. Каралеву, як яму весці працы над запускам другога спадарожніка.

Л. І. Брэжнеў сцвярджае, што ён асабіста выбіраў месца для касмадрома Байканур у Казахстане, вырашая спрэчку паміж прыхільнікамі будаўніцтва касмадрома ў Казахстане і на абжытых мясцовасцях Паўночнага Каўказа, і асабіста кіраваў працамі па ўзвядзенню стартавых комплексаў. Ён пісаў:

Спецыялісты добра разумелі: хутчэй, прасцей, танней было б асталявацца на Чорных землях. Тут і чыгунка, і шаша, і вада, і электраэнергія, увесь раён абжыты, і і клімат не такі суровы, як у Казахстане. Так што ў каўказскага варыянту было нямала прыхільнікаў. Шмат давялося мне ў той час вывучыць дакументаў, праектаў, даведак, абмеркаваць усё гэта з вучонымі, гаспадарнікамі, інжынерамі, спецыялістамі, якім у будучыні трэба было запускаць ракетную тэхніку ў космас. Паступова абгрунтаванае рашэнне складвалася і ў мяне самога. Цэнтральны Камітэт партыі выступіла за першы варыянт — казахстанскі. …Жыццё пацвердзіла мэтазгоднасць і правільнасць такога рашэння: землі Паўночнага Каўказа захаваны для сельскай гаспадаркі, а Байканур змяніў яшчэ адзін раён краіны. Ракетны палігон патрабавалася ўвесці ў строй хутка, тэрміны былі жорсткія, а маштабы работ — велізарныя.

— Л. И. Брежнев. Воспоминание[20]

На чале сакратарыята ЦК КПСС

РСДРП — РСДРП(б) — РКП(б) —
УКП(б) — КПСС

Гісторыя партыі
Кастрычніцкая рэвалюцыя
Ваенны камунізм
Новая эканамічная палітыка
Ленінскі заклік
Сталінізм
Хрушчоўская адліга
Перыяд застою
Перабудова

Партыйная арганізацыя
Палітбюро
Сакратарыят
Аргбюро
Цэнтральны Камітэт
Абкам
Акругкам
Гаркам
Райкам
Парткам

Кіраўнікі партыі
Уладзімір Ленін
Іосіф Сталін
Мікіта Хрушчоў
Леанід Брэжнеў
Юрый Андропаў
Канстанцін Чарненка
Міхаіл Гарбачоў

Статут
З’езды партыі
Канферэнцыі партыі
ВЛКСМ
Праўда
Ленінская гвардыя
Апазіцыі ў УКП(б)
Вялікі тэрор
Антыпартыйная група
Генеральная лінія партыі

Руская партыя
Еўсекцыя

Гэта панэль:
14 кастрычніка б. г. адбыўся Пленум Цэнтральнага Камітэта КПСС. Пленум ЦК КПСС задаволіў просьбу т. Хрушчова М. С. аб вызваленні яго ад абавязкаў Першага сакратара ЦК КПСС, члена Прэзідыума ЦК КПСС і Старшыні Савета Міністраў СССР у сувязі з старэчым узростам і пагаршэннем стану здароўя. Пленум ЦК КПСС абраў Першым сакратаром ЦК КПСС т. Брэжнева Л. І.

— Информационное сообщение о Пленуме ЦК КПСС 14 октября 1964 г[21].

1964—1977 гады

Фармальна ў 1964 годзе было абвешчана вяртанне да «ленінскіх прынцыпаў калектыўнага кіраўніцтва». Разам з Брэжневым, важную ролю ў кіраўніцтве гулялі А. М. Шалепін, М. В. Падгорны і А. М. Касыгін.

Справа ў тым, што першапачаткова фігура Брэжнева як генеральнага сакратара не разглядалася як пастаянная. І ён пра гэта выдатна ведаў.

— А. П. Бірукова[22]

Аднак Брэжнеў у ходзе апаратнай барацьбы здолеў своечасова ліквідаваць Шалепіна і Падгорнага і расставіць на ключавыя пасады асабіста адданых яму людзей (Ю. У. Андропава, М. А. Ціханава, М. А. Шчолакава, К. У. Чарненкі, С. К. Цвігуна[23]. На думку вядомага даследчыка савецкай наменклатуры М. С. Васленскага, менавіта гэтай акалічнасцю тлумачыцца іх прызначэнне на высокія пасады ў кіраўніцтве СССР з прыходам Брэжнева на пост Генеральнага сакратара ЦК КПСС [24]. Касыгін не быў ліквідаваны, але эканамічная палітыка, якая праводзілася ім, сістэматычна тарпедавалася Брэжневым.

Нам, людзям блізкім у той час да вышэйшага кіраўніцтва краіны, было вядома, што паміж імі існуюць пэўныя трэнні. І Брэжнеў не раз у размовах з намі, сакратарамі абкамаў, няўхвальна выказваўся аб дзейнасці ўрада. Што, маўляў, ён недастаткова добра працуе, і многія пытанні даводзіцца вырашаць у ЦК, гэта значыць падкрэсліваў недахопы ў працы Саўміна. І ўсім было зусім ясна, што гэтыя стрэлы арыентаваны ў Касыгіна.

— В. І. Варатнікоў[25]

Да пачатку 1970-х гг. партыйны апарат паверыў у Брэжнева, разглядаючы яго як свайго стаўленіка і абаронцу сістэмы. На думку Роя Мядзведзева і Л. А. Малчанава, партыйная наменклатура адпрэчвала любыя рэформы, імкнулася захаваць рэжым, які забяспечвае ёй уладу, стабільнасць і шырокія прывілеі, і менавіта ў брэжнеўскі перыяд партыйны апарат цалкам падпарадкаваў сабе дзяржаўны. Таксама, на іх думку, міністэрствы і выканкамы сталі простымі выканаўцамі рашэнняў партыйных органаў, а беспартыйныя кіраўнікі практычна зніклі[26][27].

22 студзеня 1969 года падчас урачыстай сустрэчы экіпажаў касмічных караблёў «Саюз-4» і «Саюз-5» на Л. І. Брэжнева быў здзейснены няўдалы замах. Малодшы лейтэнант Савецкай Арміі Віктар Ільін, пераапрануты ў чужую міліцэйскую форму, пранік да Баравіцкай брамы пад выглядам ахоўніка і адкрыў агонь з двух пісталетаў па машыне, у якой, як ён меркаваў, павінен быў ехаць генеральны сакратар. На самай справе, у гэтай машыне знаходзіліся касманаўты Лявонаў, Нікалаеў, Церашкова і Берагавой. Стрэламі быў забіты кіроўца Ілля Жаркоў, некалькі чалавек паранены, перш чым матацыкліст суправаджэння збіў стралка з ног. Сам Брэжнеў ехаў у іншай машыне (а па некаторых даных, нават іншым маршрутам) і не пацярпеў.

З Рычардам Ніксанам, 1973

Сустракаецца сцвярджэнне, што ў лістападзе 1972 года Брэжнеў перанёс інсульт з цяжкімі наступствамі. Аднак урач Брэжнева акадэмік Чазаў абвяргае гэта:

У жыцці ён [Брэжнеў] толькі адзін раз, будучы першым сакратаром ЦК кампартыі Малдавіі, перанёс інфаркт міякарда. У 1957 годзе былі невялікія змены ў сэрцы, але яны насілі толькі ачаговы характар. З тых часоў у яго не было ні інфаркту, ні інсультаў[28].

Перад наведваннем у 1973 годзе прынцам Філіпам СССР, Форын Офіс прадаставіў яму кароткія характарыстыкі асоб, з якімі яму трэба было сустрэцца. Леанід Брэжнеў там быў апісаны як «валявы чалавек, які выпраменьвае ўпэўненасць і кампетэнтнасць і не мае пры гэтым бліскучага інтэлекту. Нягледзячы на квітнеючы выгляд, перанёс некалькі сардэчных прыступаў. Любіць паляванне, футбол і кіраванне; па-англійску не гаворыць»[29].

22 сакавіка 1974 (абыходзячы званне генерал-палкоўніка) прысвоена воінскае званне генерал арміі.

У 1968 Брэжнеў і яго паплечнікі прынялі рашэнне аб уварванні ў Чэхаславакію. У сямідзесятыя гады на міжнароднай арэне адбылося частковае прымірэнне дзвюх сістэм («разрадка»). Менавіта ў гэты час (1973) Брэжнеў атрымаў Ленінскую прэмію за ўмацаванне міру паміж народамі. Праз 2 гады Брэжневым былі падпісаны Хельсінкскія пагадненні (1 жніўня 1975), які пацвердзіў непарушнасць межаў у Еўропе[30]. ФРГ да гэтага не прызнавала Патсдамскае пагадненне, якое змяніла межы Польшчы і Германіі, і не прызнавала наяўнасць ГДР. ФРГ фактычна нават не прызнавала анексію Калінінграда і Клайпеды СССР[31].

Адначасова капіталістычныя краіны перайшлі ад ідэалогіі «стрымлівання камунізму», прапанаванай Гары Трумэнам, да ідэі «канвергенцыі дзвюх сістэм» і «мірнага суіснавання».

1977—1982 гады

Леанід Ільіч Брэжнеў у 1974 годзе

У 1978 годзе ўзнагароджаны ордэнам «Перамога», які ўручаўся толькі ў ваенны час за выдатныя заслугі ў камандаванні фронтам пры перамогах, якія забяспечылі карэнны пералом у стратэгічнай абстаноўцы (узнагароджанне было адменена ўказам М. С. Гарбачова ў 1989 годзе).

Групе вядомых савецкіх журналістаў было даручана напісаць успаміны Брэжнева («Малая зямля», «Адраджэнне», «Цаліна»), закліканыя ўмацаваць яго палітычны аўтарытэт. Дзякуючы мільённым тыражом, ганарар Брэжнева склаў 179.241 рубель[32]. Уключыўшы мемуары генеральнага сакратара ў праграмы школ і ВНУ і зрабіўшы іх абавязковымі для «станоўчага» абмеркавання ва ўсіх працоўных калектывах, партыйныя ідэолагі дамагліся прама процілеглага выніку — Л. І. Брэжнеў стаў героем шматлікіх анекдотаў яшчэ пры сваім жыцці[33].

У пачатку 1976 ён перанёс клінічную смерць. Пасля гэтага ён так і не змог фізічна аднавіцца, і яго цяжкі стан і няздольнасць кіраваць краінай з кожным годам станавіліся ўсё больш яўнымі. Брэжнеў пакутаваў астэніяй (нервова-псіхічнай слабасцю) і атэрасклерозам мазгавых сасудаў. Працаваць ён мог толькі гадзіну-дзве ў суткі, пасля чаго спаў, глядзеў тэлевізар і г. д. У яго з’явілася наркатычная залежнасць ад снатворнага — нембуталау[34].

Дастаткова шпрыца — і генеральны сакратар становіцца марыянеткай у чыіх-небудзь руках. Падазраю, што менавіта медыцынскае ўмяшанне зрабіла Брэжнева пародыяй на Брэжнева…

— Ф. Т. Маргун

12 снежня 1979 Брэжнеў і яго бліжэйшыя паплечнікі прынялі рашэнне аб ажыццяўленні дзяржаўнага перавароту ў Афганістане і аб уводзе савецкіх войскаў у гэту краіну, што стала пачаткам шматгадовага ўдзелу СССР ва ўнутрыафганскім канфлікце.

… Дзядзька мой тэлефанаваў штодня Дзмітрыю Усцінаву і, ужываючы агульнапрыняты фальклорны дыялект, пытаўся: «Калі гэтая … вайна скончыцца?». Злуючыся і чырванеючы, генеральны сакратар крычаў у навушнік: «Дзіма, ты ж мне абяцаў, што гэта ненадоўга. Там жа нашы дзеці гінуць!»

— Любоў Брэжнева, пляменніца Л. І. Брэжнева[35]

У 1981 годзе, напярэдадні 50-годдзя знаходжання Леаніда Ільіча ў партыі, толькі для яго аднаго быў выпушчаны адліты з золата значок «50 гадоў знаходжання ў КПСС»[36] (для іншых ветэранаў КПСС гэты знак вырабляўся са срэбра з залачэннем[37]).

23 сакавіка 1982 г. падчас візіту Брэжнева ў Ташкент, на самалётабудаўнічым заводзе на яго абрынуліся масткі, поўныя людзей. У Брэжнева была зламана ключыца (якая так і не зраслася). Пасля гэтага выпадку здароўе Брэжнева было канчаткова падарвана[38].

7 лістапада 1982 года адбылося апошняе публічнае з’яўленне Брэжнева. Стоячы на трыбуне Маўзалею Леніна, ён на працягу некалькіх гадзін прымаў ваенны Парад на Чырвонай плошчы, аднак яго цяжкі фізічны стан кідаўся ў вочы нават на афіцыйнай здымцы.

Леанід Ільіч Брэжнеў памёр 10 лістапада 1982 года на дзяржаўнай дачы «Зарэчча-6». Цела было выяўлена аховай у 9 гадзін раніцы. Першым на месца смерці з палітычных дзеячаў прыехаў Ю. У. Андропаў. Аб смерці Брэжнева СМІ паведамілі толькі праз суткі, 11 лістапада ў 10 гадзін раніцы[39][40].

Пахаваны на Чырвонай плошчы ў Маскве ля Крамлёўскай сцяны.

ЗША на пахаванні прадстаўлялі віцэ-прэзідэнт Джордж Буш-старэйшы і дзяржсакратар Шульц.

Кадравая палітыка

Асноўны артыкул: Днепрапятроўскі клан

На думку вядомага даследчыка савецкай наменклатуры М. С. Восленскага, пасля атрымання пасады Генеральнага сакратара ЦК КПСС Брэжнеў пачаў актыўна прасоўваць на вышэйшыя кіруючыя пасады членаў наменклатуры з ліку сваіх землякоў па Днепрапятроўскай вобласці і таварышаў па службе з Малдавіі[41].

Восленскі выказвае меркаванне пра тое, што падбор кіруючых кадраў па прынцыпе асабістага знаёмства і зямляцтва быў накіраваны на ўмацаванне асабістага ўплыву Брэжнева ў шэрагах наменклатуры[41].

Сям’я

Л. І. Брэжнеў быў жанаты з Вікторыяй Пятроўнай Брэжневай (народжаная Дзянісава, 1907—1995, ураджэнка Белгарада) з 11 снежня 1927 да сваёй смерці. У іх было двое дзяцей — Галіна (1929—1998) і Юрый (нар. 1933).

Галіна Брэжнева была адзін час замужам за Юрыем Чурбанавым.

Друкаваныя працы

  • «Ленинским курсом»: Речи и статьи. (В 9-ти томах, 5523 страницы) — Издательство: М.: Политиздат, 1970—1982.
  • Воспоминания («Малая земля», «Возрождение», «Целина»). — ж-л. «Новый мир», 1978, № 2, 5, 11.
  • Воспоминания (Глава 1 «Жизнь по заводскому гудку». Глава 2 «Чувство Родины». Глава 3 «Малая земля». Глава 4 «Возрождение». Глава 5 «Молдавская весна». Глава 6 «Целина». Глава 7 «Космический Октябрь». Глава 8 «Слово о коммунистах»). М., ИПЛ, 1983.

Меркаванні і ацэнкі

Па апытаннях Левада-Цэнтра, праведзеным у красавіку 2013 года, Л. І. Брэжнеў названы лепшым кіраўніком Расіі. Станоўча да яго ставіцца 56 % апытаных, адмоўна ад 29 %. На другім месцы — Іосіф Сталін (50 % станоўча, 38 % адмоўна). За ім стаяць Мікалай Другі (48 % станоўча, 21 % адмоўна) і Мікіта Хрушчоў з 45 % прыхільнікаў і 35 % праціўнікаў[42].

Памяць

Дзмітрый Урубель  (руск.) (бел.. «Госпадзе! Дапамажы мне выжыць сярод гэтай смяротнай любові  (руск.) (бел.» на Берлінскай сцяне (1989)

У горадзе Днепрадзяржынску, дзе нарадзіўся і правёў маладыя гады Л. І. Брэжнеў, на плошчы Вызваліцеляў (былой Кастрычніцкай) знаходзіцца бюст генеральнага сакратара ЦК КПСС, усталяваны ў 1976 годзе, як і належала ў СССР, на радзіме двойчы героя Савецкага Саюза. На будынку Днепрадзяржынскага дзяржаўнага тэхнічнага ўніверсітэта па праспекце Пеліна, у якім з 1931 па 1935 гады вучыўся Л. І. Брэжнеў, устаноўлена мемарыяльная дошка з адпаведным тэкстам і барэльефам генеральнага сакратара.

Пасля смерці генеральнага сакратара Заводскі раён Днепрадзяржынска быў перайменаваны ў Брэжнеўскі, але ў 90-х гадах яму зноў была вернута назва Завадскі. Да стагоддзя з дня нараджэння Л. І. Брэжнева ў гарадскім савеце разглядалася пытанне аб прысваенні гарадскому парку культуры і адпачынку яго імя, аднак гэта рашэнне так і не было прынята.

З 1982 года імя Брэжнева ў Днепрапятроўску насілі адна з плошчаў у цэнтры горада, металургічны інстытут, а таксама вытворчае аб’яднанне Паўднёвы машынабудаўнічы завод Паўднёвы машынабудаўнічы завод» (усе найменні адменены ў канцы 1980-х гадоў). 25 студзеня 2012 года сесія гарсавета назвала імем Брэжнева вуліцу[43].

У 1982 у горад Набярэжныя Чалны (Татарская АССР), дзе быў пабудаваны КамАЗ, быў перайменаваны ў Брэжнеў. У 1988 годзе гораду вярнулі ранейшую назву. У 2007 годзе ў горадзе пачала сваё вяшчанне радыёстанцыя «Брэжнеў FM», у Набярэжных Чаўнах і бліжэйшых раёнах Татарстана яе можна пачуць на 90,9 МГц.

У 1982—1988 гадах Чаромушкінскі раён Масквы называўся Брэжнеўскім.

У мэтах ушанавання памяці Леаніда Ільіча ЦК КПСС, Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР і Савет Міністраў СССР 18 лістапада 1982 г. прысвоілі аднаму з ваенна-палітычных вучылішчаў яго імя. Свярдлоўскае вышэйшае ваенна-палітычнае танка-артылерыйскае вучылішча насіла імя Брэжнева ўсяго 6 гадоў. У красавіку 1988 года гэты ўказ быў адменены і вучылішчу вярнулі ранейшую назву.

6 верасня 2004 года ў Наварасійску адкрыты помнік Л. І. Брэжневу на скрыжаванні вуліц Саветаў і Наварасійскай Рэспублікі. Аўтар помніка — краснадарскі скульптар Мікалай Бугаёў. Наварасійскія ўлады адзначаюць, што Леанід Ільіч у свой час вельмі шмат зрабіў для горада, порта, параходства. Скульптар адлюстраваў маладога, энергічнага генеральнага сакратара, які нібыта ідзе па горадзе ў касцюме, без узнагарод, з плашчом, перакінутым за спіну. Рабочая назва скульптуры — «Чалавек, які ідзе па горадзе»[44].

Раней, у 2002 годзе, у Наварасійску абмяркоўвалася пытанне аб прысваенні адной з вуліц горада імя Брэжнева[45].

Узнагароды

Герой Сацыялістычнай Працы (1961), 4 разы Герой Савецкага Саюза (1966, 1978, 1978, 1981). Маршал Савецкага Саюза (1976). Лаўрэат Міжнароднай Ленінскай прэміі «За ўмацаванне міру паміж народамі» (1973), Ленінскай прэміі за кнігі «Малая зямля», «Адраджэнне» і «Цаліна», за барацьбу за мір (1979). Узнагароджаны залатым медалём Міру імя Жаліё-Кюры (1975), міжнароднай прэміяй «Залаты Меркурый» за захаванне міру і развіццё супрацоўніцтва (1980).

Зноскі

  1. ↑ Leonid Brezhnev // Encyclopædia Britannica Праверана 3 верасня 2019.
  2. ↑ Leonid Breschnew // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
  3. ↑ Leonid Brezhnev // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  4. ↑ Leonid Iljitsch Breschnew // filmportal.de — 2005. Праверана 9 кастрычніка 2017.
  5. ↑ а б Geni.com — 2006.
  6. ↑ Званне Героя Сацыялістычнай Працы было прысвоена за ўдзел у касмічнай праграме.
  7. ↑ У сувязі з 60-годдзем.
  8. ↑ В Днепродзержинске Леонид Брежнев подчистил биографию Архівавана 12 верасня 2014.
  9. ↑ Бабий бунт против Брежнева Архівавана 25 сакавіка 2009.
  10. ↑ Предположительно причиной тому являлся донос Е. А. Айзона. См. [1] Архівавана 25 лістапада 2010..
  11. ↑ Біяграфія на сайце biografii.ru Архівавана 19 лютага 2008.
  12. ↑ Своей карьерой Брежнев обязан 1937 года ng.ru
  13. ↑ Красная звезда, 19 декабря 2006 Поручение генсека Архівавана 18 красавіка 2010.
  14. ↑ Прикарпатский ваенны акруга
  15. ↑ а б Брежнев - Млечин Леонид, стр. 139(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 15 чэрвеня 2013. Праверана 2 сакавіка 2013.
  16. ↑ П. А. Судоплатов. Спецоперации. Лубянка и Кремль 1930—1950 годы.
  17. ↑ Из мемуаров Москаленко.(недаступная спасылка)
  18. ↑ Пётр Шелест. «Настоящий суд истории ещё впереди». Воспоминания, дневники, документы, материалы / Под ред. Ю. Шаповала. — Киев: «Генеза», 2004., С. 417.
  19. ↑ Михаил Павлов. Золотое перо генсека Архівавана 25 снежня 2010. // Русская Германия. — 2005. — № 29.
  20. ↑ Л. И. Брежнев. Космический Октябрь. Главы из книги «Воспоминание» Архівавана 9 лютага 2008. // Дуэль. — 2006. — № 51.
  21. ↑ Информационное сообщение о Пленуме ЦК КПСС 14 октября 1964 г.
  22. ↑ Оксана Химич. Съезд, перевернувший Сталина // Московский Комсомолец. — 2006. — № 2036. (Праверана 24 верасня 2010)
  23. ↑ Названыя асобы працавалі ў свой час адначасова з Брэжневым у Мадавіі і Днепрапятроўску, утвараючы т. з «Днепрапятроўска-малдаўскі клан» у наменклатуры
  24. ↑ Михаил Восленский. «Номенклатура» Глава 6)
  25. ↑ Павел Коробов. Виталий Воротников: Между Брежневым и Горбачёвым Архівавана 7 лістапада 2011.. База данных «Современная Россия», 18 октября 2004. (Праверана 24 верасня 2010)
  26. ↑ Медведев Р. А. Личность и эпоха. Политический портрет Л. И. Брежнева. — М., 1991. — Кн. 1.
  27. ↑ Л. А. Молчанов Л. И. Брежнев. Архівавана 28 снежня 2007. Энциклопедия Кирилла и Мефодия. (Праверана 24 верасня 2010)
  28. ↑ Чазов Е. Здоровье и власть. Воспоминания «кремлёвского врача»
  29. ↑ Радиостанция «Эхо Москвы» / Зарубежная пресса / Принц, шпионы и КГБ
  30. ↑ Совещание по безопасности и сотрудничеству в Европе ў ВСЭ. (Праверана 24 верасня 2010)
  31. ↑ Платошкин Николай Николаевич. Жаркое лето 1953 года в Германии. — Прайм-Еврознак, 2004. — С. 76. — 383 с. — ISBN 5-94849-577-9. (Праверана 24 верасня 2010).
  32. ↑ 8-14 ноября // Тайм-аут. — 2004. — № 41. (Праверана 24 верасня 2010)
  33. ↑ Иосиф Раскин. Энциклопедия хулиганствующего ортодокса. Брежнев Леонид Ильич — «глубокочеловечный маразматик» Архівавана 15 красавіка 2012.. (Праверана 24 верасня 2010)
  34. ↑ Валерий Болдин, Виктор Голиков. Генсек Брежнев // Завтра. — 2002. — № 48. (Праверана 24 верасня 2010)
  35. ↑ Под созвездием Ильича // Новая Газета. — 2002. — № 83. (Праверана 24 верасня 2010)
  36. ↑ Евгений Евдокимов, Василий Устюжанин. Леонид Ильич чуть не стал «матерью-героиней». «Камсамольская праўда», 19 декабря 2001. (Праверана 24 верасня 2010)
  37. ↑ Нарышкин Б. В. КПСС в революциях и решениях съездов, конференций и пленумов ЦК Архівавана 7 лістапада 2011.. — 1986. — Изд. 9. — Т. 14. — С. 219. (Праверана 24 верасня 2010)
  38. ↑ Как это было. Четверть века назад в Ташкенте чуть не погиб Леонид Брежнев. Чарапавецкі інфармацыйны сайт, 23 марта 2007. (Праверана 24 верасня 2010)
  39. ↑ Валерий Легостаев. Как умер Брежнев?
  40. ↑ Александр Гамов, Лариса Кафтан. Вопрос о том, кто будет следующим генсеком, решался над телом умершего Брежнева. «Комсомольская правда», 08 лістапада 2007. (Праверана 24 верасня 2010)
  41. ↑ а б Михаил Восленский. «Номенклатура» Глава 6
  42. ↑ http://www.levada.ru/22-05-2013/otnoshenie-rossiyan-k-glavam-rossiiskogo-gosudarstva-raznogo-vremni(недаступная спасылка)
  43. ↑ [2].
  44. ↑ В. Гвоздев. Помнят ли о Брежневе в его родном городе?. (Праверана 24 верасня 2010)
  45. ↑ В Новороссийске появится улица Брежнева // Коммерсантъ, 05 кастрычніка 2002. (Праверана 24 верасня 2010)
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Леанід_Ільіч_Брэжнеў&oldid=4833911"