Берлін: Розніца паміж версіямі

Берлін
Герб[d]	Сцяг
Краіна	Германія
федэральная зямля	Берлін
Каардынаты	52°31′ пн. ш. 13°23′ у. д.HGЯO
Унутранае дзяленне	12 раёнаў
Бургамістр	Клаус Воверайт
Заснаваны	1244
Першая згадка	1251
Плошча	891,85 км²
Вышыня НУМ	34-115 м
Водныя аб’екты	Шпрэе, Großer Wannsee[d], Lake Tegel[d], Хафель, Дамэ[d], Müggelsee[d], Aalemannkanal[d], Neukölln Ship Canal[d], Luisenstadt Canal[d], Teltow Canal[d], Landwehr Canal[d], Westhafen Canal[d], Gosen Canal[d], Tegeler Fließ[d] і Берлінска-Шпандаўскі суднаходны канал
Насельніцтва	3 419 623 чалавек (2013)
Шчыльнасць	3 834 чал./км²
Нацыянальны склад	немцы
Часавы пояс	Central European Standard Time (GMT+1)[d]
Тэлефонны код	+49 30
Паштовыя індэксы	10001—14199
Аўтамабільны код	B
Афіцыйны сайт	berlin.de
гарады-пабрацімы	Лос-Анджэлес, Будапешт, Токіа,; Парыж, Брусель, Буэнас-Айрэс,; Мадрыд, Джакарта, Прага,; Стамбул, Ташкент, Віндхук,; Масква, Мехіка, Лондан,; Варшава, Пекін
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[дагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 08:14, 8 жніўня 2024

Берлі́н (ням.: Berlin) — сталіца Германіі і яе найвялікшы горад (3 419 623 жыхароў, лістапад 2013) як па колькасці насельніцтва, так і па плошчы. Плошча — 892 км². Гэта таксама першы па велічыні горад Еўрапейскага Саюза па колькасці жыхароў. Адлегласць па прамой паміж гарадамі Берлін — Мінск 969 км^[3].

Берлін мае самы найбольшы ўплыў сярод палітычных цэнтраў Еўрапейскага Саюза і дзякуючы вялікаму культурнаму багаццю і разнастайнасці з’яўляецца самай высоканаведвальнай метраполіяй кантынента. Горад з’яўляецца буйным транспартным вузлом і значным эканамічным, культурным і адукацыйным цэнтрам Германіі. Сусветную вядомасць Берліну прыносяць універсітэты, навукова-даследчыя ўстановы, тэатры, музеі, а таксама фестывалі, начное жыццё і незвычайная архітэктура.

На працягу сваёй гісторыі Берлін неаднойчы быў сталіцай германскіх краін, такіх як маркграфства/курфюрства Брандэнбург, каралеўства Прусія, Германскі Рэйх альбо ГДР (толькі колішняя ўсходняя частка горада). Пасля ўз’яднання Германіі 3 кастрычніка 1990 года Берлін стаў яе новай сталіцай, па рашэнню германскага бундэстага 1991 года набывае з 1999 года новыя функцыянальныя паўнамоцтвы і становіцца месцазнаходжаннем парламента і ўраду Германіі.

Гісторыя

Паходжанне назвы Берлін невядома, але яно можа мець свае карані ў мове заходніх славян, якія раней жылі гэтым месцы, і быць звязана са старажытнапалабскім berl-/birl-, што азначае — «балота»^[4]. Аднак народная этымалогія звязвае назву з нямецкім словам «Bär», што перакладаецца як мядзведзь, зрэшты мядзведзь знаходзіцца на гербе горада.

Самыя раннія сведчанні існавання паселішча ў раёне Берліна датуюцца 1192 годам^[5]. Першыя пісьмовыя згадкі гарадоў у рэгіёне сучаснага горада з’яўляюцца з канца XII стагоддзя. Шпандау ўпершыню згадваецца ў 1197 годзе, а Кёпенік у 1209 годзе, аднак гэтыя раёны не ўваходзілі ў Берлін да 1920 года^[6]. Цэнтральная частка Берліна раней складалася з двух гарадоў. Кёльн-на-Фішэрынзелі ўпершыню згадваецца ў дакуменце ў 1237 годзе, а ішны горад, які стаяў на рацэ Шпрэе, Нікалайфіртэль згадваецца ў дакуменце ад 1244 года. Час згадвання найстарэйшага з двух гарадоў і лічыцца часам заснавання Берліна. Два горада з цягам часу ўтварылі цесныя эканамічныя і сацыяльныя сувязі і ў рэшце рэшт зліліся ў 1307 годзе ў адзін горад, які стаў вядомы як Берлін.

У 1435 годзе Фрыдрых I стаў курфюрстам маркграфства Брандэнбург, якой ён кіраваў да 1440 года^[7]. Яго пераемнік, Фрыдрых II Жалезназубы, зрабіў Берлін сталіцай маркграфства, а наступныя члены сям’і Гогенцолернаў кіравалі ў Берліне да 1918 года, спачатку ў якасці абраных кіроўцаў Брандэнбургу, а потым як каралі Прусіі і ў канчатковым выніку, як нямецкія імператары. У 1448 годзе грамадзяне паўсталі супраць будаўніцтва новага каралеўскага палаца Фрыдрыха II Жалезназубага. Гэты пратэст не быў паспяховым, аднак, грамадзяне ў выніку страцілі шмат з якіх сваіх палітычных і эканамічных прывілеяў. У 1451 годзе Берлін стаў каралеўскай рэзідэнцыяй. Кіраўнікам Брандэнбурга і Берліна давялося адмовіцца ад свайго статусу вольнага Ганзейскага горада. У 1539 годзе валадар і горад афіцыйна далучыліся да лютэранскай царквы^[8].

16—19 стагоддзі

Трыццацігадовая вайна, якая працягвалася з 1618 па 1648 гады, спустошыла Берлін. Траціна дамоў былі пашкоджанымі альбо разбуранымі і горад страціў палову свайго насельніцтва^[9]. Фрыдрых Вільгельм, вядомы як «Вялікі курфюрст», які стаў пераемнікам свайго бацькі Георга Вільгельма, пачаў праводзіць палітыку заахвочвання іміграцыі і рэлігійнай цярпімасці. Разам з Патсдамскім эдыктам, які быў напісаны ў 1685 годзе, Фрыдрых Вільгельм прапаноўваў прытулак французскім гугенотам. Звыш за 15 тысяч гугенотаў адправіўся ў Брандэнбург, з якіх 6 тысяч пасяліліся ў Берліне. Да 1700 года каля 20 працэнтаў жыхароў гораду былі французамі, і іх культурны ўплыў на горад быў вельмі велізарным. Акрамя таго, у горад накіраваліся іншыя імігранты з Чэхіі, Польшчы і Зальцбурга.

Разам з каранацыяй Фрыдрыха I у 1701 годзе як караля, якая праходзіла ў Кёнігсбергу, Берлін стаў новай сталіцай Каралеўства Прусіі, што было паспяховай спробай цэнтралізаваць размяшчэнне сталіцы ў вельмі распасцёртым Прускім каралеўстве. Пасля гэтай падзеі горад упершыню пачаў расці. У 1740 годзе Фрыдрых II, вядомы як Фрыдрых Вялікі (1740—1786), прыйшоў да ўлады. У часы яго панавання Берлін стаў цэнтрам асветы. Пасля перамогі Францыі ў вайне Чацвёртай кааліцыі, Напалеон Банапарт увайшоў у Берлін у 1806 годзе, але гораду было дазволена мець самакіраванне. У 1815 годзе горад стаў часткай новай правінцыі Брандэнбург.

Прамысловая рэвалюцыя ператварыла Берліне ў XIX стагоддзі. Эканоміка горада і яго насельніцтва значна павялічылася, а сам горад стаў асноўным чыгуначным вузлом і эканамічным цэнтрам Германіі. Неўзабаве, некаторыя прыгарады ўвайшлі ў склад Берліна, што таксама павялічыла плошчу і колькасць насельніцтва горада. У 1871 годзе Берлін стаў сталіцай створанай Германскай імперыі. А 1 красавіка 1881 года горад аддзяліўся ад правінцыі Брандэнбург і ўтварыў асобную адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку.

20 стагоддзе

У 1902 годзе быў адкрыты метрапалітэн.

Пасля Першай сусветнай вайны ў 1918 годзе ў Берліне была абвешчана рэспубліка. У 1920 годзе ў Вялікі Берлін былі ўключаны дзясяткі мястэчкаў, вёсак і маёнткаў, якія размяшчаліся вакол Берліна. Гэтае дзеянне і мела дачыненне да Шпандау і Шарлотэнбурга, а таксама шэрагу іншых абласцей, якія зараз з’яўляюцца галоўнымі муніцыпалітэтамі. Пасля гэтага пашырэння, у Берліне налічвалася каля чатырох мільёнаў чалавек. У эпоху Веймарскай рэспублікі Берлін стаў сусветна вядомым як цэнтр культурнай трансфармацыі.

30 студзеня 1933 года Адольф Гітлер і нацысцкая партыя прыйшла да ўлады. Нацысцкі рэжым знішчыў яўрэйскую суполку Берліна, якая налічвала 170 тысяч чалавек да 1933 года. Пасля Крыштальнай ночы ў 1938 годзе, тысячы яўрэяў горада былі заключаны ў турму ў суседнім канцлагеры Захсенгаўзен, а на пачатку 1943 года былі адпраўлены ў лагеры смерці, як Асвенцім, з прычыны чаго 19 мая таго ж года горад быў аб’яўлены «юдэнфрай». Падчас Другой сусветнай вайны вялікая частка Берліна была разбурана ў 1943—1945 гадах паветранымі налётамі і падчас бітвы за Берлін. Сярод сотняў тысяч людзей, якія загінулі падчас бітвы за Берлін, паводле ацэнак, 125 тысяч з’яўляліся грамадзянскімі асобамі^[10]. Пасля заканчэння вайны ў Еўропе ў 1945 годзе Берлін атрымаў вялікі лік бежанцаў з усходніх правінцый. Дзяржавы-пераможцы падзялілі горад на чатыры сектара, аналагічныя зонам акупацыі, якімі была падзелена ўся Германія. На тэрыторыі сектараў заходніх саюзнікаў (ЗША, Вялікабрытанія і Францыя) быў створаны Заходні Берлін, у той час на тэрыторыі савецкага сектара сфарміраваўся Усходні Берлін^[11].

Усе чатыры саюзніка мелі агульныя адміністрацыйныя абавязкі ў Берліне. Аднак у 1948 годзе, калі заходнія саюзнікі правялі грашовую рэформу ў заходніх зонах Германіі і трох заходніх сектарах Берліна, Савецкі Саюз увёў блакаду на пад’язныя шляхі з Заходняга Берліна, які ляжала цалкам унутры савецкай кантраляванай тэрыторыі. Берлінскі паветраны мост, праведзены трыма заходнімі саюзнікамі, пераадолеў гэту блакаду, пастаўляючы прадукты харчавання і іншыя прадметы ў горад з 24 чэрвеня 1948 года да 11 мая 1949 года^[12]. У 1949 годзе была створана Федэратыўная Рэспубліка Германія, якая ў канчатковым выніку ўз’яднала ўсе амерыканскія, англійскія і французскія зоны, за выключэннем зон гэтых трох краін у Берліне, а марксісцка-ленінская Германская Дэмакратычная Рэспубліка была абвешчана ва Усходняй Германіі. Заходні Берлін афіцыйна заставаўся акупаваным горадам, але палітычна ён быў вельмі цесна звязаны з Федэратыўнай Рэспублікай Германіяй, нягледзячы на яго геаграфічнае становішча. Заходні Берлін выпускаў свае паштовыя маркі, якія былі вельмі падобны на маркі ФРГ, але з дадаткам слова «Берлін». У сферы авіяцыйных перавозак у Заходнім Берліне былі прадстаўлены толькі амерыканскія, брытанскія і французскія авіякампаніі.

Існаванне дзвюх нямецкіх дзяржаў павялічыла напружанне ва ўзаемаадносінах сярод капіталістычным і сацыялістычным блокамі, што ў выніку прывяло да халоднай вайны. Усходняя Германія абвясціла Берлін у якасці сваёй сталіцы, што не было прызнана заходнімі дзяржавамі. Акрамя таго ГДР кантралявала толькі палову тэрыторыі самога Берліна, ва Усходнім Берліне знаходзілася вялікая частка гістарычнага цэнтра гораду. Заходнегерманскі ўрад, тым часам, быў створаны на часовай аснове ў Боне^[13].

Берлін быў цалкам падзелены. Нягледзячы на тое, што жыхары заходняй часткі гораду маглі пераходзіць ва ўсходнюю частку гораду толькі праз строга кантралюемыя кантрольна-прапускныя пункты, для большасці жыхароў Усходу падарожжа ў Заходні Берлін і ФРГ было ўжо немагчыма. У 1971 годзе чатырохбаковае пагадненне гарантавала доступ у і з Заходняга Берліна на машыне ці на цягніку праз Усходнюю Германію і скончыла патэнцыяльныя хваляванні аб закрыцці маршрутаў^[14]. У 1989 годзе, з заканчэннем халоднай вайны і ціскам з боку насельніцтва Усходняй Германіі падзенне Берлінскай сцяны адбылося 9 лістапада 1989 года і пасля яна была разбурана амаль цалкам. 3 кастрычніка 1990 года дзве часткі Германіі ўз’ядналіся, як Федэратыўная Рэспубліка Германія, Берлін зноў стаў афіцыйнай нямецкай сталіцай. У чэрвені 1991 года Бундэстаг прагаласаваў за перанос усіх дзяржаўных адміністрацыйных структур у Берлін, які цалкам быў завершаны ў 1999 годзе.

Геаграфія

Дакладныя геаграфічныя каардынаты Берлінскай ратушы: 52° 31' 12" паўночнай шырыні, 13° 24' 36" заходняй даўжыні. Самае вялікае пашырэнне горада ва ўсходне-заходнім напрамку дасягае 45 кіламетраў, у паўночна-паўднёвым — 38 кіламетраў. Плошча гарадской тэрыторыі — каля 892 км². Берлін цалкам акружае зямля Брандэнбург, горад знаходзіцца на ўсходзе Федэратыўнай Рэспублікі Германія, на адлегласці 70 кіламетраў ад мяжы з Польшчай. Горад з’яўляецца адным з самых густанаселеных раёнаў краіны.

Клімат

Горад знаходзіцца ў зоне памеранага клімату. Сярэднегадавая тэмпература ў Берліне-Далеме складае 9,2 °C, а сярэднегадавая колькасць ападкаў 579 мм. Самымі цёплымі месяцам з’яўляецца ліпень і жнівень з сярэдняй тэмпературай 18,4 і 17,8 °C, самыя халодныя месяцы — студзень і люты з сярэдняй тэмпературай 0,5 і 1,2 °C. Самая высокая сярэдняя колькасць ападкаў прыходзіцца на май: 67 мм, самая нізкая на люты: 36 мм.

	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
Сярэд. макс. тэмпература (°C)	2,9	4,2	8,5	13,2	18,9	21,6	23,7	23,6	18,8	13,4	7,1	4,4
Сярэд. мін. тэмпература (°C)	-1,9	-1,5	-1,3	4,2	9,0	12,3	14,3	14,1	10,6	6,4	2,2	-0,4
Сярэд. кол. ападкаў у мес. (мм)	42,3	33,3	40,5	37,1	53,8	68,7	55,5	58,2	45,1	37,3	43,6	55,3
Сярэд. кол. дажджлівых дзён у мес.	10,0	8,0	9,1	7,8	8,9	9,8	8,4	7,9	7,8	7,6	9,6	11,4

Архітэктура

Тэлевізійная вежа Фернзейтурм (ням.: Fernsehturm) на плошчы Аляксандрплац у раёне Мітэ з’яўляецца адным з самых высокіх будынкаў у Еўрапейскім саюзе, маючы вышыню ў 368 метраў. Пабудавана яна была ў 1969 годзе, і яе бачна з большай часткі цэнтральных раёнаў гораду. Берлін можна разгледзець з яе паверха назіранняў, які размяшчаецца на вышыні 204 метра. Пачынаючы з алеі Карла Маркса на ўсход, праспект мае манументальныя жылыя будынкі, выкананыя ў стылі сацыялістычнага класіцызму эпохі Іосіфа Сталіна. Побач з гэтай вобласцю размяшчаецца Чырвоная ратуша (ням.: Rotes Rathaus) з характэрнай чырвона-цаглянай архітэктурай. Перад ратушай стаіць фантан Нептунбрунен (ням.: Neptunbrunnen), які ўяўляе сабой выяву міфалагічнай групы трытонаў, якія персаніфікацуюць чатыры асноўныя рэкі Прусіі, і Нептун на вяршыні іх.

East Side Gallery з’яўляецца выставай пад адкрытым небам, якая выкарыстоўвае апошнія існыя часткі Берлінскай сцяны. Гэта самы вялікі пакінуты доказ гістарычнага падзелу горада. У апошні час галерэя зведала рэстаўрацыю.

Брандэнбургскія вароты, якія месцяцца ў Берліне, з’яўляюцца славутасцю не толькі горада, але і Германіі. Выява варотаў размяшчаецца на нямецкіх манетах еўра. Будынак Рэйхстага з’яўляецца традыцыйным месцам правядзення пасяджэнняў парламента Германіі, ён зведваў капітальны рамонт у 1950-х гадах пасля таго, як атрымаў сур’ёзную шкоду падчас Другой сусветнай вайны. Будынак быў зноў рэканструяваны брытанскім архітэктарам Норманам Фостэрам у 1990-х, які вырабіў шкляны купал над парламенцкай залай, што дазваляе арганізаваць вольны доступ грамадскасці да парламенцкіх пасяджэнняў.

Сярод адчаканеных месцаў горада маецца неакласічная плошча Жандарменмаркт, чыё імя ўзыходзіць да элітнага прускага фарміравання «жандармаў» (фр.: gens d'armes), якое тут знаходзілася ў XVIII стагоддзі. На плошчы, з кожнага з яе бакоў, маюцца два аднолькавыя саборы, Французскі сабор і Нямецкі сабор. Канцэртная зала (ням.: Konzerthaus), дом Берлінскага сімфанічнага аркестра, стаіць паміж дзвюма саборамі.

Музейны востраў на рацэ Шпрэе ўяўяляе сабой месца размяшчэння пяці дамоў-музеяў, пабудаваных з 1830 па 1930 гады, якія з’яўляюцца аб’ектам Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Аднаўленне і будаўніцтва галоўнага ўваходу ва ўсе музеі, а таксама рэканструкцыя Гарадскога палаца (ням.: Stadtschloss), які размяшчаецца на тым жа востраве^[15], абыйшлася горада больш за 2 млрд еўра пасля ўз’яднання краіны^[16]. Акрамя таго, размешчаны на востраве і прылеглы да Люстгартэна і палаца Берлінскі сабор, амбіцыйная спроба імператара Вільгельма II стварыць аналаг пратэстанцкай базілікі Святога Пятра ў Рыме. У вялікім склепе сабору знаходзяцца астанкі некаторых больш ранніх прадстаўнікоў прускай каралеўскай сям’і. Царква ў цяперашні час належыць пратэстанцкаму Саюзу евангельскіх цэркваў. Як і многім іншым будынкам, яму быў нанесены значны ўрон падчас Другой сусветнай вайны, але пасля сканчэння канфлікту сабор быў адноўлены. Найбольш добра захаваліся сярэдневяковыя цэрквы Святой Марыі, храм-помнік Мемарыяльная царква кайзера Вільгельма. Сабор Святой Ядвігі з’яўляецца каталіцкім саборам Берліна.

Унтэр-дэн-Ліндэн цягнецца з усходу на заход гораду ад Брадэнбургскіх варот да месца былога Гарадскога палаца і з’яўляецца адным з галоўных праспектаў Берліна. Многія класічныя будынкі маюцца ўздоўж вуліцы, таксама размешчаны і ўніверсітэт Гумбальдта. Фрыдрыхштрасэ з’яўляецца легендарнай вуліцай Берліна, яна спалучае ў сабе традыцыі архітэктуры горада XX стагоддзя з сучаснай архітэктурай Берліна.

Патсдамерплац быў перабудаваны з нуля пасля 1995 года^[17]. Да захаду ад яго размешчаны культурны цэнтр, у якім знаходзіцца Карцінная галерэя ў асяроддзях Новай нацыянальнай галерэі і Берлінскай філармоніі. Помнік забітым яўрэям Еўропы, помнік ахвярам Халакосту, размешчаны на поўначы ад плошчы^[18].

Эканоміка

У 2014 годзе сукупны ўнутраны прадукт зямлі Берлін склаў 117,3 мільярдаў еўра, што на 2,2 % болей у параўнанні з 2013 годам. У 2015 сукупны ўнутраны прадукт на чалавека ў Берліне склаў 35 627 еўра^[19]. Узровень беспрацоўя за 2015 год склаў 10,7 % — найніжэйшы паказчык для горада за апошнія 20 гадоў^[20]. Найважнейшымі сектарамі эканомікі Берліна з’яўляюцца крэатыўная і культурная эканоміка, турызм, біятэхналогіі, медыцынская тэхніка, фармаіндустрыя, медыя/інфармацыйныя і камунікацыйныя тэхналогіі, будаўніцтва, рознічны гандаль, оптыка і энергатэхніка.

Прадпрыемствы

Станам на 2014 год найбуйнейшымі працадаўцамі ў Берліне былі наступныя прадпрыемствы (усе яны маюць галоўныя штаб-кватэры ў Берліне, за выключэннем Siemens, штаб-кватэра якога знаходзіцца часткова ў Берліне, часткова — у Мюнхене і Deutsche Post AG са штаб-кватэрай у Боне; у дужках пазначана агульная колькасць супрацоўнікаў той ці іншай фірмы): Deutsche Bahn — 21 260 чалавек (з 276 310), Charité — 16 857 чалавек (з 16 857), Vivantes — 14 714 чалавек (з 14 714), Berliner Verkehrsbetriebe — 13 300 чалавек (з 13 300), Siemens — 12 000 чалавек (з 405 000), Deutsche Post AG — 10 000 чалавек (з 470 000)^[21].

Турызм

Берлін з’яўляецца адным з найважнейшых цэнтраў гарадскога турызму ў Германіі. У 2015 нямецкую сталіцу наведала больш за 12 мільёнаў турыстаў, якія правялі ў ім каля 30 мільёнаў начовак^[22]. Гэта ставіць Берлін у шэраг найбольш папулярных турыстычных гарадоў Еўропы, пасля Лондана і Парыжа^[23]. Інтэрнацыянальныя госці складаюць 40 % турыстаў, што наведваюць Берлін. Больш за ўсіх прыязджае турыстаў з Вялікабрытаніі, Італіі, Нідэрландаў, Іспаніі і ЗША. Турыстаў прывабліваюць архітэктура гораду, яго гістарычныя славутасці, музеі, фестывалі, начноё жыццё і буйныя мерапрыемствы.

Транспарт

Вуліцы Берліна нумаруюцца па дзвюх розных сістэмах нумарацыі дамоў. Кругавая падковападобныя нумарацыя выкарыстоўвалася да 1929 года, з тых часоў зігзагападобная нумарацыя. Паколькі шматлікія берлінскія вуліцы былі перайменаваны не ў апошнюю чаргу з-за палітычных узрушэнняў і гэтыя змены часта выкарыстоўваліся для ўвядзення арыентацыйнай нумарацыі на адпаведнай вуліцы з 1929 года, арыентацыйную нумарацыю можна знайсці і на многіх старых вуліцах.

У пачатку 1950-х гадоў большасць берлінцаў па-ранейшаму ездзілі на роварах, аўтобусах, трамваях і цягніках. Матацыклы станавіліся ўсё больш папулярнымі, і ў 1960-я гады лічбы продажаў аўтамабіляў, якія цяпер выпускаюцца масава, рэзка выраслі. У Заходнім Берліне, як і ў астатняй частцы Федэратыўнай Рэспублікі Германія, новае будаўніцтва і рэканструкцыя ў асноўным грунтаваліся на Афінскай хартыі 1933 г., ва Усходнім Берліне 16 прынцыпаў гарадскога планавання сталі абавязковымі. У выніку рэканструкцыя ў абедзвюх частках пайшла па мадэлі горада, прыязнага да аўтамабіляў. Такім чынам, жылыя і камерцыйныя памяшканні часта былі аддзеленыя адно ад аднаго. З гэтага часу таксама планаваліся шматлікія прыгарадныя гарады-спадарожнікі. Гэты неэфектыўны спосаб руху і гарадскога развіцця быў рана прызнаны памылковым, але ён захоўваўся дзесяцігоддзямі.

Берлін — важны міжнародны транспартны вузел, асабліва чыгуначны — ён злучае Заходнюю і Усходнюю Еўропу. У прыватнасці, са снежня 2011 праз Берлін праходзіць цягнік Масква—Парыж, які спыняецца таксама і ў беларускіх гарадах: Оршы, Мінску і Брэсце^[24]. У 2006 у Берліне быў здадзены ў эксплуатацыю новы Галоўны чыгуначны вакзал.

Сам горад абслугоўваюць 15 ліній электрычкі, 10 ліній метро, 22 трамвайныя лініі, 150 аўтобусных і 5 паромных. Аўтобусныя лініі падзяляюцца на экспрэсы (з літарай X), г.зв. метробусы (т.б. звышхуткасныя; з літарай M) і г.зв. омнібусы (т.б. звычайныя аўтобусы; з трохлічбавымі нумарамі). Начныя аўтобусы маюць перад нумарам літару N. Міжгароднія і міжнародныя аўтобусы адпраўляюцца з Цэнтральнага аўтавакзала. Па стане на 2012 год у Берліне налічвалася таксама 7 600 таксі^[25], якія належалі 3 100 фірмам (тры чвэрці з іх мелі ў наяўнасці толькі па адным аўтамабілі).

У 2012 годзе на кожную 1 000 берлінцаў прыходзілася 324 аўтамабілі. Аўтабан A111 (E26) злучае Берлін з Гамбургам і Ростакам, A113 — з Дрэздэнам і Котбусам, A115 (E51) — з Гановерам і Лейпцыгам. Акрамя таго, A114 выводзіць праз кальцавую дарогу на Шчэцінскі кірунак, а A103 — на Патсдамскі.

Развіты ў Берліне і веласіпедны рух. Даўжыня адмысловых веласіпедных сцежак складала ў 2014 годзе 191 км^[26]

Станам на май 2016 Берлін абслугоўваюць два аэрапорты: Тэгель, які знаходзіцца ў межах горада, і Шэнефельд, які знаходзіцца ў прадмесці Шэнефельд. Колькасць пасажыраў у абодвух аэрапортах склала ў 2015 годзе 29,53 млн чалавек^[27]. Не раней за 2017 плануецца завершыць пашырэнне Шэнефельда. Новы аэрапорт атрымае назву Берлін Брандэнбург. У сувязі з гэтым, адначасова плануецца зачыніць Тэгель.

Раёны горада

Адпаведна закону аб рэгіянальнай рэформе ад 10 мая 1998 колькасць акруг была паменшана да 1 студзеня 2001 года з 23 да 12.

Насельніцтва

Насельніцтва Берліна^[28]

1650 — 6 500
1750 — 90 000
1800 — 172 000
1850 — 420 000
1900 — 1 890 000
1950 — 3 340 000
1987 — 3 250 000
1997 — 3 425 000
2007 — 3 370 000

У метраполіі Берлін пражывае 3 950 887 чалавек (па даных на 1 студзеня 2005) на тэрыторыі плошчай 5370 квадратных кіламетраў. Шчыльнасць насельніцтва ў рэгіёне дасягае 736 жыхароў на адзін квадратны кіламетр, а ў прыгарадах шчыльнасць насельніцтва складае каля 123 жыхароў на адзін квадратны кіламетр.

Сярэдні век берлінца ў 2004 годзе складаў 41,7 гадоў.

У снежні 2004 у Берліне пражывала каля 450 900 жыхароў-замежнікаў з 185 дзяржаў. Гэта 14 % насельніцтва. З іх — 36 000 грамадзян Польшчы, каля 119 000 грамадзян Турцыі. Берлін пасля Турцыі мае самую вялікую па колькасці абшчыну этнічных турак у Еўропе.

Па даных статыстычнага ведамства (2005) каля 60 % жыхароў Берліна не з’яўляюцца членамі якой-небудзь рэлігійнай супольнасці, 22 % з’яўляюцца евангельскімі хрысціянамі, 9 % — каталікамі і 6 % вызнаюць іслам.

Жанчын некалькі больш чым мужчын. Больш 50 % берлінцаў жывуць без сям’і.

Славутасці

Гарады-пабрацімы

Вядомыя асобы

Уладзімір Міхайлавіч Лук’янаў (нар. 1972) — член Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 7-га склікання.
Вольфганг Панофскі (1919—2007) — амерыканскі фізік.

Галерэя

International Congress Center, Funkturm
Берлінскі заапарк, Knut 24.03.2007
Berliner Philharmonie
Berlin Museum, Nefertiti

Гл. таксама

Зноскі

↑ https://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/die-mittelalterliche-handelsstadt/
↑ Amtes für Statistik Berlin-Brandenburg. Bevölkerungsstand in Berlin am 30. November 2013. [1]
↑ Адлегласці паміж гарадамі -
↑ Berger, Dieter (1999). «Geographische Namen in Deutschland». Bibliographisches Institut. ISBN 3-411-06252-5.
↑ «Berlin dig finds city older than thought». Associated Press.
↑ «Spandau Citadel». Berlin tourist board.
↑ «The Hohenzollern Dynasty». Antipas.
↑ «Berlin Cathedral». SMPProtein.
↑ «Brandenburg during the 30 Years War». WHKMLA.
↑ Clodfelter, Michael (2002), «Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500—2000» (2nd ed.), McFarland & Company, ISBN 0-7864-1204-6
↑ «Agreement to divide Berlin». FDR-Library.
↑ «Berlin Airlift / Blockade». Western Allies Berlin.
↑ «Berlin official website; History after 1945». City of Berlin.
↑ «Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971». US Berlin Embassy.
↑ «Neumann: Stadtschloss wird teurer» Архівавана 3 лютага 2016.. Berliner Zeitung
↑ «Das Pathos der Berliner Republik» Архівавана 3 лютага 2016.. Berliner Zeitung
↑ «Construction and redevelopment since 1990» Архівавана 10 чэрвеня 2008.. Senate Department of Urban Development.
↑ «A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable». The New York Times.
↑ Bruttoinlandsprodukt (BIP) je Einwohner nach Bundesländern im Jahr 2015 (ням.)
↑ Arbeitslosenquote in Berlin von 1999 bis 2015 (ням.)
↑ Top 200 der Berliner Unternehmen (ням.)
↑ Amt für Statistik Berlin-Brandenburg Архівавана 31 сакавіка 2016. (ням.)
↑ Tourismuskonzept der Stadt Berlin Архівавана 8 мая 2016. (ням.)
↑ РЖД запускает поезд Москва — Берлин — Париж (руск.)
↑ Taxigewerbe in Berlin (ням.)
↑ Berlins Kampf gegen das Auto (ням.)
↑ Berliner Flughäfen haben 2015 einen neuen Passagierrekord aufgestellt (ням.)
↑ [2]

[_5283dd1a40ec7a7e-1] ttps://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/die-mittelalterliche-handelsstadt/

[2] Amtes für Statistik Berlin-Brandenburg. Bevölkerungsstand in Berlin am 30. November 2013. [1]

[3] Адлегласці паміж гарадамі -

[4] Berger, Dieter (1999). «Geographische Namen in Deutschland». Bibliographisches Institut. ISBN 3-411-06252-5.

[5] «Berlin dig finds city older than thought». Associated Press.

[6] «Spandau Citadel». Berlin tourist board.

[7] «The Hohenzollern Dynasty». Antipas.

[8] «Berlin Cathedral». SMPProtein.

[9] «Brandenburg during the 30 Years War». WHKMLA.

[10] Clodfelter, Michael (2002), «Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500—2000» (2nd ed.), McFarland & Company, ISBN 0-7864-1204-6

[11] «Agreement to divide Berlin». FDR-Library.

[12] «Berlin Airlift / Blockade». Western Allies Berlin.

[13] «Berlin official website; History after 1945». City of Berlin.

[14] «Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971». US Berlin Embassy.

[15] «Neumann: Stadtschloss wird teurer» Архівавана 3 лютага 2016.. Berliner Zeitung

[16] «Das Pathos der Berliner Republik» Архівавана 3 лютага 2016.. Berliner Zeitung

[17] «Construction and redevelopment since 1990» Архівавана 10 чэрвеня 2008.. Senate Department of Urban Development.

[18] «A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable». The New York Times.

[19] Bruttoinlandsprodukt (BIP) je Einwohner nach Bundesländern im Jahr 2015 (ням.)

[20] Arbeitslosenquote in Berlin von 1999 bis 2015 (ням.)

[21] Top 200 der Berliner Unternehmen (ням.)

[22] Amt für Statistik Berlin-Brandenburg Архівавана 31 сакавіка 2016. (ням.)

[23] Tourismuskonzept der Stadt Berlin Архівавана 8 мая 2016. (ням.)

[24] РЖД запускает поезд Москва — Берлин — Париж (руск.)

[25] Taxigewerbe in Berlin (ням.)

[26] Berlins Kampf gegen das Auto (ням.)

[27] Berliner Flughäfen haben 2015 einen neuen Passagierrekord aufgestellt (ням.)

[28] [2]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
+{{значэнні}}
 {{НП
  |статус                  = Горад
  |беларуская назва        = Берлін
- |арыгінальная назва   = {{lang-de|Berlin}}<br /><br />
+ |арыгінальная назва   = {{lang-de|Berlin}}
  |краіна                  = Германія
  |герб                    = Coat_of_arms_of_Berlin.svg
@@ Радок 8: / Радок 9: @@
  |шырыня герба            = 60px
  |шырыня сцяга            = 160px
+ |выява                   = Berlin Montage 2016.png
  |lat_deg= 52|lat_min= 31|lat_sec=
  |lon_deg= 13|lon_min= 23|lon_sec=
@@ Радок 26: / Радок 28: @@
  |унутранае дзяленне      = 12 раёнаў
  |від главы               = бургамістр
- |глава                   = Клаус Воверайт
+ |глава                   = [[Клаус Воверайт]]
  |дата падставы          =
  |першае згадванне       = 1251
@@ Радок 65: / Радок 67: @@
  |add1                    = [[Лос-Анджэлес]], [[Будапешт]], [[Токіа]],<br /> [[Парыж]], [[Брусель]], [[Буэнас-Айрэс]],<br /> [[Мадрыд]], [[Джакарта]], [[Прага]],<br /> [[Стамбул]], [[Ташкент]], [[Віндхук]],<br /> [[Масква]], [[Мехіка]], [[Лондан]],<br /> [[Варшава]], [[Пекін]]
 }}
-'''Берлі́н''' ({{lang-de|Berlin}}) — [[сталіца]] [[Германія|Германіі]] і яе найвялікшы горад (3 419 623 жыхароў, [[лістапад]] [[2013]]) як па колькасці насельніцтва, так і па плошчы. [[Плошча]] — 892 км². Гэта таксама другі па велічыні горад [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскага Саюза]] па колькасці жыхароў, пасля [[горад Лондан|Лондана]]. Адлегласць па прамой паміж гарадамі Берлін - [[Горад Мінск|Мінск]] 969 км<ref>[http://wyznacz.pl/odleglosci-drogowe Адлегласці паміж гарадамі -]</ref>.
+'''Берлі́н''' ({{lang-de|Berlin}}) — [[сталіца]] [[Германія|Германіі]] і яе найвялікшы горад (3 419 623 жыхароў, [[лістапад]] [[2013]]) як па колькасці насельніцтва, так і па плошчы. [[Плошча]] — 892 км². Гэта таксама першы па велічыні горад [[Еўрапейскі Саюз|Еўрапейскага Саюза]] па колькасці жыхароў. Адлегласць па прамой паміж гарадамі Берлін — [[Мінск]] 969 км<ref>[http://wyznacz.pl/odleglosci-drogowe Адлегласці паміж гарадамі -]</ref>.
-Берлін мае самы найбольшы ўплыў сярод палітычных цэнтраў Еўрапейскага Саюза і дзякуючы вялікаму культурнаму багаццю і разнастайнасці з'яўляецца самай высоканаведвальнай метраполіяй кантынента. Горад з'яўляецца буйным транспартным вузлом і значным эканамічным, культурным і адукацыйным цэнтрам Германіі. Сусветную вядомасць Берліну прыносяць універсітэты, навукова-даследчыя ўстановы, тэатры, музеі, а таксама фестывалі, начное жыццё і незвычайная архітэктура.
+Берлін мае самы найбольшы ўплыў сярод палітычных цэнтраў Еўрапейскага Саюза і дзякуючы вялікаму культурнаму багаццю і разнастайнасці з’яўляецца самай высоканаведвальнай метраполіяй кантынента. Горад з’яўляецца буйным транспартным вузлом і значным эканамічным, культурным і адукацыйным цэнтрам Германіі. Сусветную вядомасць Берліну прыносяць універсітэты, навукова-даследчыя ўстановы, тэатры, музеі, а таксама фестывалі, начное жыццё і незвычайная архітэктура.
-На працягу сваёй гісторыі Берлін неаднойчы быў сталіцай германскіх краін, такіх як маркграфства/курфюрства Брандэнбург, каралеўства Прусія, [[Трэці Рэйх|Германскі Рэйх]] альбо [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка|ГДР]] (толькі колішняя ўсходняя часка горада). Пасля ўз'яднання Германіі [[3 кастрычніка]] [[1990]] года Берлін стаў яе новай сталіцай, па рашэнню германскага бундэстага 1991 года набывае з 1999 года новыя функцыянальныя паўнамоцтвы і становіцца месцазнаходжаннем парламента і ўраду Германіі.
+На працягу сваёй гісторыі Берлін неаднойчы быў сталіцай германскіх краін, такіх як маркграфства/курфюрства Брандэнбург, каралеўства Прусія, [[Трэці Рэйх|Германскі Рэйх]] альбо [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка|ГДР]] (толькі колішняя ўсходняя частка горада). Пасля ўз’яднання Германіі [[3 кастрычніка]] [[1990]] года Берлін стаў яе новай сталіцай, па рашэнню германскага бундэстага 1991 года набывае з 1999 года новыя функцыянальныя паўнамоцтвы і становіцца месцазнаходжаннем парламента і ўраду Германіі.
 == Гісторыя ==
+{{Асноўны артыкул|Гісторыя Берліна}}
 [[Выява:ZLB-Berliner Ansichten-Januar.jpg|thumb|200px|злева|Карта Берліна [[1688]] года]]
-Паходжанне назвы Берлін, невядома, але яно можа мець свае карані ў мове [[заходнія славяне|заходніх славян]], якія раней жылі гэтым месцы, і быць звязана са [[Палабская мова|старажытнапалабскім]] ''berl-/birl-'', што азначае — «балота»<ref>Berger, Dieter (1999). «Geographische Namen in Deutschland». Bibliographisches Institut. ISBN 3-411-06252-5.</ref>. Аднак народная [[этымалогія]] звязвае назву з нямецкім словам «Bär», што перакладаецца як [[мядзведзь]], зрэшты мядзведзь знаходзіцца на гербе горада.
+Паходжанне назвы Берлін невядома, але яно можа мець свае карані ў мове [[заходнія славяне|заходніх славян]], якія раней жылі гэтым месцы, і быць звязана са [[Палабская мова|старажытнапалабскім]] ''berl-/birl-'', што азначае — «балота»<ref>Berger, Dieter (1999). «Geographische Namen in Deutschland». Bibliographisches Institut. ISBN 3-411-06252-5.</ref>. Аднак народная [[этымалогія]] звязвае назву з нямецкім словам «Bär», што перакладаецца як [[мядзведзь]], зрэшты мядзведзь знаходзіцца на гербе горада.
-Самыя раннія сведчанні існавання паселішча ў раёне Берліна датуюцца [[1192]] годам<ref>«Berlin dig finds city older than thought». Associated Press.</ref>. Першыя пісьмовыя згадкі гарадоў у рэгіёне сучаснага горада з'яўляюцца з канца [[XII стагоддзе|XII стагоддзя]]. [[Шпандау]] ўпершыню згадваецца ў [[1197]] годзе, а [[Кёпенік]] у [[1209]] годзе, аднак гэтыя раёны не ўваходзілі ў Берлін да [[1920]] года<ref>[http://web.archive.org/web/20080612020333/http://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html «Spandau Citadel»]. Berlin tourist board.</ref>. Цэнтральная частка Берліна раней складалася з двух гарадоў. [[Кёльн-на-Фішэрынзель|Кёльн-на-Фішэрынзелі]] ўпершыню згадваецца ў дакуменце ў [[1237]] годзе, а ішны горад, які стаяў на рацэ [[Шпрэе]], [[Нікалайфіртэль]] згадваецца ў дакуменце ад [[1244]] года. Час згадвання найстарэйшага з двух гарадоў і лічыцца часам заснавання Берліна. Два горада з цягам часу ўтварылі цесныя эканамічныя і сацыяльныя сувязі і ў рэшце рэшт зліліся ў [[1307]] годзе ў адзін горад, які стаў вядомы як Берлін.
+Самыя раннія сведчанні існавання паселішча ў раёне Берліна датуюцца [[1192]] годам<ref>«Berlin dig finds city older than thought». Associated Press.</ref>. Першыя пісьмовыя згадкі гарадоў у рэгіёне сучаснага горада з’яўляюцца з канца [[XII стагоддзе|XII стагоддзя]]. [[Шпандау]] ўпершыню згадваецца ў [[1197]] годзе, а [[Кёпенік]] у [[1209]] годзе, аднак гэтыя раёны не ўваходзілі ў Берлін да [[1920]] года<ref>[https://web.archive.org/web/20080612020333/http://www.berlin.de/tourismus/sehenswuerdigkeiten.en/00175.html «Spandau Citadel»]. Berlin tourist board.</ref>. Цэнтральная частка Берліна раней складалася з двух гарадоў. [[Кёльн-на-Фішэрынзель|Кёльн-на-Фішэрынзелі]] ўпершыню згадваецца ў дакуменце ў [[1237]] годзе, а ішны горад, які стаяў на рацэ [[Шпрэе]], [[Нікалайфіртэль]] згадваецца ў дакуменце ад [[1244]] года. Час згадвання найстарэйшага з двух гарадоў і лічыцца часам заснавання Берліна. Два горада з цягам часу ўтварылі цесныя эканамічныя і сацыяльныя сувязі і ў рэшце рэшт зліліся ў [[1307]] годзе ў адзін горад, які стаў вядомы як Берлін.
-У [[1435]] годзе [[Фрыдрых I Гогенцолерн|Фрыдрых I]] стаў [[курфюрст]]ам маркграфства [[Брандэнбург, маркграфства|Брандэнбург]], якой ён кіраваў да [[1440]] года<ref>[http://web.archive.org/web/20070807093738/http://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html «The Hohenzollern Dynasty»]. Antipas.</ref>. Яго пераемнік, [[Фрыдрых II Жалезназубы]], зрабіў Берлін сталіцай маркграфства, а наступныя члены сям'і [[Гогенцолерны|Гогенцолернаў]] кіравалі ў Берліне да [[1918]] года, спачатку ў якасці абраных кіроўцаў Брандэнбургу, а потым як каралі [[Каралеўства Прусія|Прусіі]] і ў канчатковым выніку, як нямецкія імператары. У [[1448]] годзе грамадзяне паўсталі супраць будаўніцтва новага каралеўскага палаца Фрыдрыха II Жалезназубага. Гэты пратэст не быў паспяховым, аднак, грамадзяне ў выніку страцілі шмат з якіх сваіх палітычных і эканамічных прывілеяў. У [[1451]] годзе Берлін стаў каралеўскай рэзідэнцыяй. Кіроўцаў Брандэнбургу і Берліну давялося адмовіцца ад свайго статусу вольнага [[Ганзейскі саюз|Ганзейскага горада]]. У [[1539]] годзе валадар і горад афіцыйна далучыліся да [[Лютэранства|лютэранскай царквы]]<ref>[http://web.archive.org/web/20060818100934/http://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm «Berlin Cathedral»]. SMPProtein.</ref>.
+У [[1435]] годзе [[Фрыдрых I Гогенцолерн|Фрыдрых I]] стаў [[курфюрст]]ам маркграфства [[Маркграфства Брандэнбург|Брандэнбург]], якой ён кіраваў да [[1440]] года<ref>[https://web.archive.org/web/20070807093738/http://www.west.net/~antipas/protected_files/news/europe/hohenzollerns.html «The Hohenzollern Dynasty»]. Antipas.</ref>. Яго пераемнік, [[Фрыдрых II Жалезназубы]], зрабіў Берлін сталіцай маркграфства, а наступныя члены сям’і [[Гогенцолерны|Гогенцолернаў]] кіравалі ў Берліне да [[1918]] года, спачатку ў якасці абраных кіроўцаў Брандэнбургу, а потым як каралі [[Каралеўства Прусія|Прусіі]] і ў канчатковым выніку, як нямецкія імператары. У [[1448]] годзе грамадзяне паўсталі супраць будаўніцтва новага каралеўскага палаца Фрыдрыха II Жалезназубага. Гэты пратэст не быў паспяховым, аднак, грамадзяне ў выніку страцілі шмат з якіх сваіх палітычных і эканамічных прывілеяў. У [[1451]] годзе Берлін стаў каралеўскай рэзідэнцыяй. Кіраўнікам Брандэнбурга і Берліна давялося адмовіцца ад свайго статусу вольнага [[Ганзейскі саюз|Ганзейскага горада]]. У [[1539]] годзе валадар і горад афіцыйна далучыліся да [[Лютэранства|лютэранскай царквы]]<ref>[https://web.archive.org/web/20060818100934/http://www.smp-protein.de/SMPConference/berlin.htm «Berlin Cathedral»]. SMPProtein.</ref>.
 === 16—19 стагоддзі ===
@@ Радок 86: / Радок 89: @@
 Разам з каранацыяй [[Фрыдрых I Прускі|Фрыдрыха I]] у [[1701]] годзе як караля, якая праходзіла ў [[Кёнігсберг]]у, Берлін стаў новай сталіцай [[Каралеўства Прусія|Каралеўства Прусіі]], што было паспяховай спробай цэнтралізаваць размяшчэнне сталіцы ў вельмі распасцёртым Прускім каралеўстве. Пасля гэтай падзеі горад упершыню пачаў расці. У [[1740]] годзе Фрыдрых II, вядомы як [[Фрыдрых II Вялікі|Фрыдрых Вялікі]] ([[1740]]—[[1786]]), прыйшоў да ўлады. У часы яго панавання Берлін стаў цэнтрам асветы. Пасля перамогі [[Францыя|Францыі]] ў [[вайна Чацвёртай кааліцыі|вайне Чацвёртай кааліцыі]], [[Напалеон Банапарт]] увайшоў у Берлін у [[1806]] годзе, але гораду было дазволена мець самакіраванне. У [[1815]] годзе горад стаў часткай новай правінцыі Брандэнбург.
-Прамысловая рэвалюцыя ператварыла Берліне ў [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзі]]. Эканоміка горада і яго насельніцтва значна павялічылася, а сам горад стаў асноўным чыгуначным вузлом і эканамічным цэнтрам Германіі. Неўзабаве, некаторыя прыгарады ўвайшлі ў склад Берліна, што таксама павялічыла плошчу і колькасць насельніцтва горада. У [[1871]] годзе Берлін стаў сталіцай створанай [[Германская імперыя|Германскай імперыі]]. А [[1 красавіка]] [[1881]] года горад аддзяліўся ад правінцыі Брандэнбург і ўтварыў асобную адміністратыўна-тэрытарыяльную адзінку.
+Прамысловая рэвалюцыя ператварыла Берліне ў [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзі]]. Эканоміка горада і яго насельніцтва значна павялічылася, а сам горад стаў асноўным чыгуначным вузлом і эканамічным цэнтрам Германіі. Неўзабаве, некаторыя прыгарады ўвайшлі ў склад Берліна, што таксама павялічыла плошчу і колькасць насельніцтва горада. У [[1871]] годзе Берлін стаў сталіцай створанай [[Германская імперыя|Германскай імперыі]]. А [[1 красавіка]] [[1881]] года горад аддзяліўся ад правінцыі Брандэнбург і ўтварыў асобную адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку.
 === 20 стагоддзе ===
-[[Выява:Bundesarchiv Bild 183-R77767, Berlin, Rotarmisten Unter den Linden.jpg|thumb|200px|злева|Савецкія салдаты на вуліцы Унтэр-дэн-Ліндэн, май 1945]]
 [[Выява:Berlin Blockade-map.svg|thumb|200px|злева|Падзел Берліна па сектарах акупацыі саюзнымі войскамі]]
 У 1902 годзе быў адкрыты [[Берлінскі метрапалітэн|метрапалітэн]].
-Пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] ў [[1918]] годзе ў Берліне была абвешчана рэспубліка. У [[1920]] годзе ў Вялікі Берлін былі ўключаны дзясяткі мястэчкаў, вёсак і маёнткаў, якія размяшчаліся вакол Берліна. Гэтае дзеянне і мела дачыненне да [[Шпандау]] і [[Шарлотэнбург]]а, а таксама шэрагу іншых абласцей, якія зараз з'яўляюцца галоўнымі муніцыпалітэтамі. Пасля гэтага пашырэння, у Берліне налічвалася каля чатырох мільёнаў чалавек. У эпоху [[Веймарская рэспубліка|Веймарскай рэспублікі]] Берлін стаў сусветна вядомым як цэнтр культурнай трансфармацыі.
+Пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] ў [[1918]] годзе ў Берліне была абвешчана рэспубліка. У [[1920]] годзе ў Вялікі Берлін былі ўключаны дзясяткі мястэчкаў, вёсак і маёнткаў, якія размяшчаліся вакол Берліна. Гэтае дзеянне і мела дачыненне да [[Шпандау]] і [[Шарлотэнбург]]а, а таксама шэрагу іншых абласцей, якія зараз з’яўляюцца галоўнымі муніцыпалітэтамі. Пасля гэтага пашырэння, у Берліне налічвалася каля чатырох мільёнаў чалавек. У эпоху [[Веймарская рэспубліка|Веймарскай рэспублікі]] Берлін стаў сусветна вядомым як цэнтр культурнай трансфармацыі.
 [[Выява:Potsdamer Platz 1945.jpg|thumb|220px|Руіны на Патсдамерплац у 1945 годзе]]
-[[30 студзеня]] [[1933]] года [[Адольф Гітлер]] і нацысцкая партыя прыйшла да ўлады. Нацысцкі рэжым знішчыў яўрэйскую суполку Берліна, якая налічвала 170 тысяч чалавек да [[1933]] года. Пасля [[Крыштальная ноч|Крыштальнай ночы]] ў [[1938]] годзе, тысячы яўрэяў горада былі заключаны ў турму ў суседнім канцлагеры [[Захсенгаўзен]], а на пачатку [[1943]] года былі адпраўлены ў лагеры смерці, як [[Асвенцім]], з прычыны чаго [[19 мая]] таго ж года горад быў аб'яўлены «[[юдэнфрай]]». Падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] вялікая частка Берліна была разбурана ў [[1943]]—[[1945]] гадах паветранымі налётамі і падчас [[Берлінская аперацыя|бітвы за Берлін]]. Сярод сотняў тысяч людзей, якія загінулі падчас бітвы за Берлін, паводле ацэнак, 125 тысяч з'яўляліся грамадзянскімі асобамі<ref>Clodfelter, Michael (2002), «Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500—2000» (2nd ed.), McFarland & Company, ISBN 0-7864-1204-6</ref>. Пасля заканчэння вайны ў [[Еўропа|Еўропе]] ў [[1945]] годзе Берлін атрымаў вялікі лік бежанцаў з усходніх правінцый. Дзяржавы-пераможцы падзялілі горад на чатыры сектара, аналагічныя зонам акупацыі, якімі была падзелена ўся Германія. На тэрыторыі сектараў заходніх саюзнікаў ([[ЗША]], [[Вялікабрытанія]] і [[Францыя]]) быў створаны [[Заходні Берлін]], у той час на тэрыторыі савецкага сектара сфарміраваўся [[Усходні Берлін]]<ref>[http://www.fdrlibrary.marist.edu/psf/box31/t297c01.html «Agreement to divide Berlin»]. FDR-Library.</ref>.
+[[30 студзеня]] [[1933]] года [[Адольф Гітлер]] і нацысцкая партыя прыйшла да ўлады. Нацысцкі рэжым знішчыў яўрэйскую суполку Берліна, якая налічвала 170 тысяч чалавек да [[1933]] года. Пасля [[Крыштальная ноч|Крыштальнай ночы]] ў [[1938]] годзе, тысячы яўрэяў горада былі заключаны ў турму ў суседнім канцлагеры [[Захсенгаўзен]], а на пачатку [[1943]] года былі адпраўлены ў лагеры смерці, як [[Асвенцім]], з прычыны чаго [[19 мая]] таго ж года горад быў аб’яўлены «[[юдэнфрай]]». Падчас [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] вялікая частка Берліна была разбурана ў [[1943]]—[[1945]] гадах паветранымі налётамі і падчас [[Берлінская аперацыя|бітвы за Берлін]]. Сярод сотняў тысяч людзей, якія загінулі падчас бітвы за Берлін, паводле ацэнак, 125 тысяч з’яўляліся грамадзянскімі асобамі<ref>Clodfelter, Michael (2002), «Warfare and Armed Conflicts- A Statistical Reference to Casualty and Other Figures, 1500—2000» (2nd ed.), McFarland & Company, ISBN 0-7864-1204-6</ref>. Пасля заканчэння вайны ў [[Еўропа|Еўропе]] ў [[1945]] годзе Берлін атрымаў вялікі лік бежанцаў з усходніх правінцый. Дзяржавы-пераможцы падзялілі горад на чатыры сектара, аналагічныя зонам акупацыі, якімі была падзелена ўся Германія. На тэрыторыі сектараў заходніх саюзнікаў ([[ЗША]], [[Вялікабрытанія]] і [[Францыя]]) быў створаны [[Заходні Берлін]], у той час на тэрыторыі савецкага сектара сфарміраваўся [[Усходні Берлін]]<ref>[http://www.fdrlibrary.marist.edu/psf/box31/t297c01.html «Agreement to divide Berlin»]. FDR-Library.</ref>.
-Усе чатыры саюзніка мелі агульныя адміністрацыйныя абавязкі ў Берліне. Аднак у [[1948]] годзе, калі заходнія саюзнікі правялі грашовую рэформу ў заходніх зонах Германіі і трох заходніх сектарах Берліна, [[Савецкі Саюз]] увёў блакаду на пад'язныя шляхі з Заходняга Берліна, які ляжала цалкам унутры савецкай кантраляванай тэрыторыі. [[Берлінскі паветраны мост]], праведзены трымя заходнімі саюзнікамі, пераадолеў гэту блакаду, пастаўляючы прадукты харчавання і іншыя прадметы ў горад з [[24 чэрвеня]] [[1948]] года да [[11 мая]] [[1949]] года<ref>[http://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade «Berlin Airlift / Blockade»]. Western Allies Berlin.</ref>. У [[1949]] годзе была створана [[Федэратыўная Рэспубліка Германія]], якая ў канчатковым выніку ўз'яднала ўсе амерыканскія, англійскія і французскія зоны, за выключэннем зон гэтых трох краін у Берліне, а [[марксізм-ленінізм|марксісцка-ленінская]] [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка]] была абвешчана ва Усходняй Германіі. Заходні Берлін афіцыйна заставаўся акупаваным горадам, але палітычна ён быў вельмі цесна звязаны з Федэратыўнай Рэспублікай Германіяй, нягледзячы на яго геаграфічнае становішча. Заходні Берлін выпускаў свае паштовыя маркі, якія былі вельмі падобны на маркі ФРГ, але з дадаткам слова «Берлін». У сферы авіяцыйных перавозак у Заходнім Берліне былі прадстаўлены толькі амерыканскія, брытанскія і французскія авіякампаніі.
+Усе чатыры саюзніка мелі агульныя адміністрацыйныя абавязкі ў Берліне. Аднак у [[1948]] годзе, калі заходнія саюзнікі правялі грашовую рэформу ў заходніх зонах Германіі і трох заходніх сектарах Берліна, [[Савецкі Саюз]] увёў блакаду на пад’язныя шляхі з Заходняга Берліна, які ляжала цалкам унутры савецкай кантраляванай тэрыторыі. [[Берлінскі паветраны мост]], праведзены трыма заходнімі саюзнікамі, пераадолеў гэту блакаду, пастаўляючы прадукты харчавання і іншыя прадметы ў горад з [[24 чэрвеня]] [[1948]] года да [[11 мая]] [[1949]] года<ref>[http://www.western-allies-berlin.com/historic-events/detail/airlift-blockade «Berlin Airlift / Blockade»]. Western Allies Berlin.</ref>. У [[1949]] годзе была створана [[Федэратыўная Рэспубліка Германія]], якая ў канчатковым выніку ўз’яднала ўсе амерыканскія, англійскія і французскія зоны, за выключэннем зон гэтых трох краін у Берліне, а [[марксізм-ленінізм|марксісцка-ленінская]] [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка]] была абвешчана ва Усходняй Германіі. Заходні Берлін афіцыйна заставаўся акупаваным горадам, але палітычна ён быў вельмі цесна звязаны з Федэратыўнай Рэспублікай Германіяй, нягледзячы на яго геаграфічнае становішча. Заходні Берлін выпускаў свае паштовыя маркі, якія былі вельмі падобны на маркі ФРГ, але з дадаткам слова «Берлін». У сферы авіяцыйных перавозак у Заходнім Берліне былі прадстаўлены толькі амерыканскія, брытанскія і французскія авіякампаніі.
-[[Выява:Thefalloftheberlinwall1989.JPG|thumb|220px|Падзенне Берлінскай сцяны]]
+[[Выява:West and East Germans at the Brandenburg Gate in 1989.jpg|thumb|220px|Падзенне Берлінскай сцяны]]
-Існаванне дзвюх нямецкіх дзяржаў павялічыла напругу ва ўзаемаадносінах сярод [[капіталістычны блок|капіталістычным]] і [[сацыялістычны блок|сацыялістычным блокамі]], што ў выніку прывяло да [[халодная вайна|халоднай вайны]]. Усходняя Германія абвясціла Берлін у якасці сваёй сталіцы, што не было прызнана заходнімі дзяржавамі. Акрамя таго ГДР кантралявала толькі палову тэрыторыі самога Берліна, ва Усходнім Берліне знаходзілася вялікая частка гістарычнага цэнтра гораду. Заходнегерманскі ўрад, тым часам, быў створаны на часовай аснове ў [[Горад Бон|Боне]]<ref>[http://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html «Berlin official website; History after 1945»]. City of Berlin.</ref>.
+Існаванне дзвюх нямецкіх дзяржаў павялічыла напружанне ва ўзаемаадносінах сярод [[капіталістычны блок|капіталістычным]] і [[сацыялістычны блок|сацыялістычным блокамі]], што ў выніку прывяло да [[халодная вайна|халоднай вайны]]. Усходняя Германія абвясціла Берлін у якасці сваёй сталіцы, што не было прызнана заходнімі дзяржавамі. Акрамя таго ГДР кантралявала толькі палову тэрыторыі самога Берліна, ва Усходнім Берліне знаходзілася вялікая частка гістарычнага цэнтра гораду. Заходнегерманскі ўрад, тым часам, быў створаны на часовай аснове ў [[Бон]]е<ref>[http://www.berlin.de/berlin-im-ueberblick/geschichte/1945.en.html «Berlin official website; History after 1945»]. City of Berlin.</ref>.
-Берлін быў цалкам падзелены. Нягледзячы на тое, што жыхары заходняй часткі гораду маглі пераходзіць ва ўсходнюю частку гораду толькі праз строга кантралюемыя кантрольна-прапускныя пункты, для большасці жыхароў Усходу падарожжа ў Заходні Берлін і ФРГ было ўжо немагчыма. У [[1971]] годзе [[чатырохбаковае пагадненне па Заходнім Берліне|чатырохбаковае пагадненне]] гарантавала доступ у і з Заходняга Берліна на машыне ці на цягніку праз Усходнюю Германію і скончыла патэнцыяльныя хваляванні аб закрыцці маршрутаў<ref>[http://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm «Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971»]. US Berlin Embassy.</ref>. У [[1989]] годзе, з заканчэннем халоднай вайны і ціскам з боку насельніцтва Усходняй Германіі падзенне [[Берлінская сцяна|Берлінскай сцяны]] адбылося [[9 лістапада]] [[1989]] года і пасля яна была разбурана амаль цалкам. [[3 кастрычніка]] [[1990]] года дзве часткі Германіі ўз'ядналіся, як Федэратыўная Рэспубліка Германія, Берлін зноў стаў афіцыйнай нямецкай сталіцай. У чэрвені [[1991]] года [[Бундэстаг]] прагаласаваў за перанос усіх дзяржаўных адміністрацыйных структур у Берлін, які цалкам быў завершаны ў [[1999]] годзе.
+Берлін быў цалкам падзелены. Нягледзячы на тое, што жыхары заходняй часткі гораду маглі пераходзіць ва ўсходнюю частку гораду толькі праз строга кантралюемыя кантрольна-прапускныя пункты, для большасці жыхароў Усходу падарожжа ў Заходні Берлін і ФРГ было ўжо немагчыма. У [[1971]] годзе [[чатырохбаковае пагадненне па Заходнім Берліне|чатырохбаковае пагадненне]] гарантавала доступ у і з Заходняга Берліна на машыне ці на цягніку праз Усходнюю Германію і скончыла патэнцыяльныя хваляванні аб закрыцці маршрутаў<ref>[http://usa.usembassy.de/etexts/ga5-710903.htm «Ostpolitik: The Quadripartite Agreement of September 3, 1971»]. US Berlin Embassy.</ref>. У [[1989]] годзе, з заканчэннем халоднай вайны і ціскам з боку насельніцтва Усходняй Германіі падзенне [[Берлінская сцяна|Берлінскай сцяны]] адбылося [[9 лістапада]] [[1989]] года і пасля яна была разбурана амаль цалкам. [[3 кастрычніка]] [[1990]] года дзве часткі Германіі ўз’ядналіся, як Федэратыўная Рэспубліка Германія, Берлін зноў стаў афіцыйнай нямецкай сталіцай. У чэрвені [[1991]] года [[Бундэстаг]] прагаласаваў за перанос усіх дзяржаўных адміністрацыйных структур у Берлін, які цалкам быў завершаны ў [[1999]] годзе.
 == Геаграфія ==
-Дакладныя геаграфічныя каардынаты Берлінскай ратушы: 52° 31' 12" паўночнай шырыні, 13° 24' 36" заходняй даўжыні. Самае вялікае пашырэнне горада ва ўсходне-заходнім напрамку дасягае 45 кіламетраў, у паўночна-паўднёвым — 38 кіламетраў. Плошча гарадской тэрыторыі — каля 892 км². Берлін цалкам акружае зямля Брандэнбург, горад знаходзіцца на ўсходзе Федэратыўнай Рэспублікі Германія, на адлегласці 70 кіламетраў ад мяжы з [[Польшча]]й. Горад з'яўляецца адным з самых густананаселеных раёнаў краіны.
+Дакладныя геаграфічныя каардынаты Берлінскай ратушы: 52° 31' 12" паўночнай шырыні, 13° 24' 36" заходняй даўжыні. Самае вялікае пашырэнне горада ва ўсходне-заходнім напрамку дасягае 45 кіламетраў, у паўночна-паўднёвым — 38 кіламетраў. Плошча гарадской тэрыторыі — каля 892 км². Берлін цалкам акружае зямля Брандэнбург, горад знаходзіцца на ўсходзе Федэратыўнай Рэспублікі Германія, на адлегласці 70 кіламетраў ад мяжы з [[Польшча]]й. Горад з’яўляецца адным з самых густанаселеных раёнаў краіны.
 === Клімат ===
-Горад знаходзіцца ў зоне памеранага клімату. Сярэднегадавая тэмпература ў Берліне-Далеме складае 9,2&nbsp;°C, а сярэднегадавая колькасць ападкаў 579 мм. Самымі цёплымі месяцам з'яўляецца ліпень і жнівень з сярэдняй тэмпературай 18,4 і 17,8&nbsp;°C, самыя халодныя месяцы — студзень і люты з сярэдняй тэмпературай 0,5 і 1,2&nbsp;°C. Самая высокая сярэдняя колькасць ападкаў прыходзіцца на май: 67 мм, самая нізкая на люты: 36 мм.
+Горад знаходзіцца ў зоне памеранага клімату. Сярэднегадавая тэмпература ў Берліне-Далеме складае 9,2&nbsp;°C, а сярэднегадавая колькасць ападкаў 579 мм. Самымі цёплымі месяцам з’яўляецца ліпень і жнівень з сярэдняй тэмпературай 18,4 і 17,8&nbsp;°C, самыя халодныя месяцы — студзень і люты з сярэдняй тэмпературай 0,5 і 1,2&nbsp;°C. Самая высокая сярэдняя колькасць ападкаў прыходзіцца на май: 67 мм, самая нізкая на люты: 36 мм.
+{| class="wikitable"
-{| {{prettytable}}
-! style="background: #D8E2EF; color:#000080;" height="17" |
+! style="background: #D8E2EF; color:#000080;" |
 ! style="background: #D8E2EF; color:#000080;" | [[Студзень|1]]
 ! style="background: #D8E2EF; color:#000080;" | [[Люты|2]]
@@ Радок 187: / Радок 190: @@
 === Архітэктура ===
 [[Выява:Berlin night.jpg|thumb|250px|злева|Начны Берлін з выявай тэлевізійнай вежы [[Фернзейтурм]]]]
-Тэлевізійная вежа [[Фернзейтурм]] ({{lang-de|Fernsehturm}}) на плошчы [[Аляксандрплац]] у раёне [[Мітэ]] з'яўляецца адным з самых высокіх будынкаў у [[Еўрапейскі саюз|Еўрапейскім саюзе]], маючы вышыню ў 368 метраў. Пабудавана яна была ў [[1969]] годзе, і яе бачна з большай часткі цэнтральных раёнаў гораду. Берлін можна разгледзець з яе паверха назіранняў, які размяшчаецца на вышыні 204 метра. Пачынаючы з [[Карл-Маркс-алее|алеі Карла Маркса]] на ўсход, праспект мае манументальныя жылыя будынкі, выкананыя ў стылі [[сацыялістычны класіцызм|сацыялістычнага класіцызму]] эпохі [[Іосіф Сталін|Іосіфа Сталіна]]. Побач з гэтай вобласцю размяшчаецца [[Чырвоная ратуша]] ({{lang-de|Rotes Rathaus}}) з характэрнай чырвона-цаглянай архітэктурай. Перад ратушай стаіць фантан [[Нептунбрунен]] ({{lang-de|Neptunbrunnen}}), які ўяўляе сабой выяву міфалагічнай групы [[трытон]]аў, якія персаніфікацуюць чатыры асноўныя рэкі [[Прусія|Прусіі]], і [[Нептун, міфалогія|Нептун]] на вяршыні іх.
+Тэлевізійная вежа [[Фернзейтурм]] ({{lang-de|Fernsehturm}}) на плошчы [[Аляксандрплац]] у раёне [[Мітэ]] з’яўляецца адным з самых высокіх будынкаў у [[Еўрапейскі саюз|Еўрапейскім саюзе]], маючы вышыню ў 368 метраў. Пабудавана яна была ў [[1969]] годзе, і яе бачна з большай часткі цэнтральных раёнаў гораду. Берлін можна разгледзець з яе паверха назіранняў, які размяшчаецца на вышыні 204 метра. Пачынаючы з [[Карл-Маркс-алее|алеі Карла Маркса]] на ўсход, праспект мае манументальныя жылыя будынкі, выкананыя ў стылі [[сацыялістычны класіцызм|сацыялістычнага класіцызму]] эпохі [[Іосіф Сталін|Іосіфа Сталіна]]. Побач з гэтай вобласцю размяшчаецца [[Чырвоная ратуша]] ({{lang-de|Rotes Rathaus}}) з характэрнай чырвона-цаглянай архітэктурай. Перад ратушай стаіць фантан [[Нептунбрунен]] ({{lang-de|Neptunbrunnen}}), які ўяўляе сабой выяву міфалагічнай групы [[трытон]]аў, якія персаніфікацуюць чатыры асноўныя рэкі [[Прусія|Прусіі]], і [[Нептун (міфалогія)|Нептун]] на вяршыні іх.
-[[East Side Gallery]] з'яўляецца выставай пад адкрытым небам, якая выкарыстоўвае апошнія існыя часткі [[Берлінская сцяна|Берлінскай сцяны]]. Гэта самы вялікі пакінуты доказ гістарычнага падзелу горада. У апошні час галерэя зведала рэстаўрацыю.
+[[East Side Gallery]] з’яўляецца выставай пад адкрытым небам, якая выкарыстоўвае апошнія існыя часткі [[Берлінская сцяна|Берлінскай сцяны]]. Гэта самы вялікі пакінуты доказ гістарычнага падзелу горада. У апошні час галерэя зведала рэстаўрацыю.
 [[Выява:La Potsdamerplatz (Berlin) (2704060441).jpg|thumb|250px|[[Патсдамерплац]]]]
-[[Брандэнбургскія вароты]], якія месцЯцца ў Берліне, з'яўляюцца славутасцю не толькі горада, але і [[Германія|Германіі]]. Выява варотаў размяшчаецца на нямецкіх манетах [[еўра]]. Будынак [[Рэйхстаг]]а з'яўляецца традыцыйным месцам правядзення пасяджэнняў [[парламент Германіі|парламента Германіі]], ён зведваў капітальны рамонт у [[1950-я|1950-х]] гадах пасля таго, як атрымаў сур'ёзную шкоду падчас Другой сусветнай вайны. Будынак быў зноў рэканструяваны брытанскім архітэктарам [[Норман Фостэр|Норманам Фостэрам]] у [[1990-я|1990-х]], які вырабіў шкляны купал над парламенцкай залай, што дазваляе арганізаваць вольны доступ грамадскасці да парламенцкіх пасяджэнняў.
+[[Брандэнбургскія вароты]], якія месцяцца ў Берліне, з’яўляюцца славутасцю не толькі горада, але і [[Германія|Германіі]]. Выява варотаў размяшчаецца на нямецкіх манетах [[еўра]]. Будынак [[Рэйхстаг]]а з’яўляецца традыцыйным месцам правядзення пасяджэнняў [[парламент Германіі|парламента Германіі]], ён зведваў капітальны рамонт у [[1950-я|1950-х]] гадах пасля таго, як атрымаў сур’ёзную шкоду падчас Другой сусветнай вайны. Будынак быў зноў рэканструяваны брытанскім архітэктарам [[Норман Фостэр|Норманам Фостэрам]] у [[1990-я|1990-х]], які вырабіў шкляны купал над парламенцкай залай, што дазваляе арганізаваць вольны доступ грамадскасці да парламенцкіх пасяджэнняў.
-Сярод адчаканенных месцаў горада маецца неакласічная плошча [[Жандарменмаркт]], чыё імя ўзыходзіць да элітнага прускага фарміравання «жандармаў» ({{lang-fr|gens d'armes}}), якое тут знаходзілася ў [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзі]]. На плошчы, з кожнага з яе бакоў, маюцца два аднолькавыя саборы, [[Французскі сабор]] і [[Нямецкі сабор]]. Канцэртная зала ({{lang-de|Konzerthaus}}), дом [[Берлінскі сімфанічны аркестр|Берлінскага сімфанічнага аркестра]], стаіць паміж дзвюма саборамі.
+Сярод адчаканеных месцаў горада маецца неакласічная плошча [[Жандарменмаркт]], чыё імя ўзыходзіць да элітнага прускага фарміравання «жандармаў» ({{lang-fr|gens d'armes}}), якое тут знаходзілася ў [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзі]]. На плошчы, з кожнага з яе бакоў, маюцца два аднолькавыя саборы, [[Французскі сабор]] і [[Нямецкі сабор]]. Канцэртная зала ({{lang-de|Konzerthaus}}), дом [[Берлінскі сімфанічны аркестр|Берлінскага сімфанічнага аркестра]], стаіць паміж дзвюма саборамі.
 [[Выява:Brandenburger Tor Nachts.JPG|thumb|злева|250px|[[Брандэнбургскія вароты]] ўначы]]
-Музейны востраў на рацэ Шпрэе ўяўяляе сабой месца размяшчэння пяці дамоў-музеяў, пабудаваных з [[1830]] па [[1930]] гады, якія з'яўляюцца аб'ектам [[Сусветная спадчына|Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА]]. Аднаўленне і будаўніцтва галоўнага ўваходу ва ўсе музеі, а таксама рэканструкцыя [[Гарадскі палац, Берлін|Гарадскога палаца]] ({{lang-de|Stadtschloss}}), які размяшчаецца на тым жа востраве<ref>[http://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html «Neumann: Stadtschloss wird teurer»]. Berliner Zeitung</ref>, абыйшлася горада больш за 2 млрд еўра пасля ўз'яднання краіны<ref>[http://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html «Das Pathos der Berliner Republik»]. Berliner Zeitung</ref>. Акрамя таго, размешчаны на востраве і прылеглы да [[Люстгартэн]]а і палаца [[Берлінскі сабор]], амбіцыйная спроба імператара [[Вільгельм II, нямецкі імператар|Вільгельма II]] стварыць аналаг пратэстанцкай [[сабор Святога Пятра|базілікі Святога Пятра]] ў [[Рым]]е. У вялікім склепе сабору знаходзяцца астанкі некаторых больш ранніх прадстаўнікоў прускай каралеўскай сям'і. Царква ў цяперашні час належыць пратэстанцкаму [[Саюз евангельскіх цэркваў|Саюзу евангельскіх цэркваў]]. Як і многім іншым будынкам, яму быў нанесены значны ўрон падчас Другой сусветнай вайны, але пасля сканчэння канфлікту сабор быў адноўлены. Найбольш добра захаваліся сярэдневяковыя [[царква Святой Марыі, Берлін|цэрквы Святой Марыі]], храм-помнік [[Мемарыяльная царква кайзера Вільгельма]]. [[Сабор Святой Ядвігі]] з'яўляецца каталіцкім саборам Берліна.
+Музейны востраў на рацэ Шпрэе ўяўяляе сабой месца размяшчэння пяці дамоў-музеяў, пабудаваных з [[1830]] па [[1930]] гады, якія з’яўляюцца аб’ектам [[Сусветная спадчына|Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА]]. Аднаўленне і будаўніцтва галоўнага ўваходу ва ўсе музеі, а таксама рэканструкцыя [[Гарадскі палац (Берлін)|Гарадскога палаца]] ({{lang-de|Stadtschloss}}), які размяшчаецца на тым жа востраве<ref>[http://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html «Neumann: Stadtschloss wird teurer»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160203200703/http://www.berliner-zeitung.de/newsticker/neumann--stadtschloss-wird-teurer,10917074,10924086.html |date=3 лютага 2016 }}. Berliner Zeitung</ref>, абыйшлася горада больш за 2 млрд еўра пасля ўз’яднання краіны<ref>[http://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html «Das Pathos der Berliner Republik»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160203200702/http://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-nullerjahre--nation-building---der-wiedervereinigte-staat-baut-sich-eine-neue-hauptstadt-das-pathos-der-berliner-republik,10810590,10717494.html |date=3 лютага 2016 }}. Berliner Zeitung</ref>. Акрамя таго, размешчаны на востраве і прылеглы да [[Люстгартэн]]а і палаца [[Берлінскі сабор]], амбіцыйная спроба імператара [[Вільгельм II, нямецкі імператар|Вільгельма II]] стварыць аналаг пратэстанцкай [[сабор Святога Пятра|базілікі Святога Пятра]] ў [[Рым]]е. У вялікім склепе сабору знаходзяцца астанкі некаторых больш ранніх прадстаўнікоў прускай каралеўскай сям’і. Царква ў цяперашні час належыць пратэстанцкаму [[Саюз евангельскіх цэркваў|Саюзу евангельскіх цэркваў]]. Як і многім іншым будынкам, яму быў нанесены значны ўрон падчас Другой сусветнай вайны, але пасля сканчэння канфлікту сабор быў адноўлены. Найбольш добра захаваліся сярэдневяковыя [[Царква Святой Марыі (Берлін)|цэрквы Святой Марыі]], храм-помнік [[Мемарыяльная царква кайзера Вільгельма]]. [[Сабор Святой Ядвігі]] з’яўляецца каталіцкім саборам Берліна.
-[[Унтэр-дэн-Ліндэн]] цягнецца з усходу на заход гораду ад Брадэнбургскіх варот да месца былога Гарадскога палаца і з'яўляецца адным з галоўных праспектаў Берліна. Многія класічныя будынкі маюцца ўздоўж вуліцы, таксама размешчаны і [[універсітэт Гумбальдта|ўніверсітэт Гумбальдта]]. [[Фрыдрыхштрасэ]] з'яўляецца легендарнай вуліцай Берліна, яна спалучае ў сабе традыцыі архітэктуры горада [[XX стагоддзе|XX стагоддзя]] з сучаснай архітэктурай Берліна.
+[[Унтэр-дэн-Ліндэн]] цягнецца з усходу на заход гораду ад Брадэнбургскіх варот да месца былога Гарадскога палаца і з’яўляецца адным з галоўных праспектаў Берліна. Многія класічныя будынкі маюцца ўздоўж вуліцы, таксама размешчаны і [[універсітэт Гумбальдта|ўніверсітэт Гумбальдта]]. [[Фрыдрыхштрасэ]] з’яўляецца легендарнай вуліцай Берліна, яна спалучае ў сабе традыцыі архітэктуры горада [[XX стагоддзе|XX стагоддзя]] з сучаснай архітэктурай Берліна.
-[[Патсдамерплац]] быў перабудаваны з нуля пасля [[1995]] года<ref>[http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html «Construction and redevelopment since 1990»]. Senate Department of Urban Development.</ref>. Да захаду ад яго размешчаны культурны цэнтр, у якім знаходзіцца Карцінная галерэя ў асяроддзях Новай нацыянальнай галерэі і [[Берлінская філармонія|Берлінскай філармоніі]]. Помнік забітым [[яўрэі|яўрэям]] Еўропы, помнік ахвярам [[Халакост]]у, размешчаны на поўначы ад плошчы<ref>[http://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html?ex=1162962000&en=272335914d8b80d6&ei=5070 «A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable»]. The New York Times.</ref>.
+[[Патсдамерплац]] быў перабудаваны з нуля пасля [[1995]] года<ref>[http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html «Construction and redevelopment since 1990»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080610103008/http://www.stadtentwicklung.berlin.de/bauen/baubilanz/en/potsdamer_platz.html |date=10 чэрвеня 2008 }}. Senate Department of Urban Development.</ref>. Да захаду ад яго размешчаны культурны цэнтр, у якім знаходзіцца Карцінная галерэя ў асяроддзях Новай нацыянальнай галерэі і [[Берлінская філармонія|Берлінскай філармоніі]]. Помнік забітым [[яўрэі|яўрэям]] Еўропы, помнік ахвярам [[Халакост]]у, размешчаны на поўначы ад плошчы<ref>[http://travel2.nytimes.com/2005/05/09/arts/design/09holo.html?ex=1162962000&en=272335914d8b80d6&ei=5070 «A Forest of Pillars, Recalling the Unimaginable»]. The New York Times.</ref>.
 == Эканоміка ==
-У [[2014]] годзе [[сукупны ўнутраны прадукт]] зямлі Берлін склаў 117,3 мільярдаў [[еўра]], што на 2,2% болей у параўнанні з 2013 годам. У 2015 сукупны ўнутраны прадукт на чалавека ў Берліне склаў 35 627 еўра<ref>[http://de.statista.com/statistik/daten/studie/73061/umfrage/bundeslaender-im-vergleich---bruttoinlandsprodukt/ Bruttoinlandsprodukt (BIP) je Einwohner nach Bundesländern im Jahr 2015]{{ref-de}}</ref>. Узровень беспрацоўя за 2015 год склаў 10,7% — найніжэйшы паказчык для горада за апошнія 20 гадоў<ref>[http://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ Arbeitslosenquote in Berlin von 1999 bis 2015]{{ref-de}}</ref>.
+У [[2014]] годзе [[сукупны ўнутраны прадукт]] зямлі Берлін склаў 117,3 мільярдаў [[еўра]], што на 2,2 % болей у параўнанні з 2013 годам. У 2015 сукупны ўнутраны прадукт на чалавека ў Берліне склаў 35 627 еўра<ref>[http://de.statista.com/statistik/daten/studie/73061/umfrage/bundeslaender-im-vergleich---bruttoinlandsprodukt/ Bruttoinlandsprodukt (BIP) je Einwohner nach Bundesländern im Jahr 2015]{{ref-de}}</ref>. Узровень беспрацоўя за 2015 год склаў 10,7 % — найніжэйшы паказчык для горада за апошнія 20 гадоў<ref>[http://de.statista.com/statistik/daten/studie/2519/umfrage/entwicklung-der-arbeitslosenquote-in-berlin-seit-1999/ Arbeitslosenquote in Berlin von 1999 bis 2015]{{ref-de}}</ref>.
-Найважнейшымі сектарамі эканомікі Берліна з'яўляюцца крэатыўная і культурная эканоміка, турызм, біятэхналогіі, медыцынская тэхніка, фармаіндустрыя, медыя/інфармацыйныя і камунікацыйныя тэхналогіі, будаўніцтва, рознічны гандаль, оптыка і энергатэхніка.
+Найважнейшымі сектарамі эканомікі Берліна з’яўляюцца крэатыўная і культурная эканоміка, турызм, біятэхналогіі, медыцынская тэхніка, фармаіндустрыя, медыя/інфармацыйныя і камунікацыйныя тэхналогіі, будаўніцтва, рознічны гандаль, оптыка і энергатэхніка.
 === Прадпрыемствы ===
 [[Файл:Berlin_potsdamer_platz_db_haus_atnight.jpg|thumb|справа|250px|Штаб-кватэра [[Deutsche Bahn]] на [[Патсдамерплац]] (трэці небаскроб злева)]]
-Па стане на 2014 год найбуйнейшымі працадаўцамі ў Берліне былі наступныя прадпрыемствы (усе яны маюць галоўныя штаб-кватэры ў Берліне, за выключэннем [[Siemens]], штаб-кватэра якога знаходзіцца часткова ў Берліне, часткова — у [[Мюнхен]]е і [[Deutsche Post AG]] са штаб-кватэрай у [[Бон, Германія|Боне]]; у дужках пазначана агульная колькасць супрацоўнікаў той ці іншай фірмы): [[Deutsche Bahn]] — 21 260 чалавек (з 276 310), [[Charité]] — 16 857 чалавек (з 16 857), [[Vivantes]] — 14 714 чалавек (з 14 714), [[Berliner Verkehrsbetriebe]] — 13 300 чалавек (з 13 300), [[Siemens]] — 12 000 чалавек (з 405 000), [[Deutsche Post AG]] — 10 000 чалавек (з 470 000)<ref>[http://www.morgenpost.de/wirtschaft/top200/article140097569/Top-200-der-Berliner-Unternehmen.html Top 200 der Berliner Unternehmen]{{ref-de}}</ref>.
+Станам на 2014 год найбуйнейшымі працадаўцамі ў Берліне былі наступныя прадпрыемствы (усе яны маюць галоўныя штаб-кватэры ў Берліне, за выключэннем [[Siemens]], штаб-кватэра якога знаходзіцца часткова ў Берліне, часткова — у [[Мюнхен]]е і [[Deutsche Post AG]] са штаб-кватэрай у [[Бон, Германія|Боне]]; у дужках пазначана агульная колькасць супрацоўнікаў той ці іншай фірмы): [[Deutsche Bahn]] — 21 260 чалавек (з 276 310), [[Charité]] — 16 857 чалавек (з 16 857), [[Vivantes]] — 14 714 чалавек (з 14 714), [[Berliner Verkehrsbetriebe]] — 13 300 чалавек (з 13 300), [[Siemens]] — 12 000 чалавек (з 405 000), [[Deutsche Post AG]] — 10 000 чалавек (з 470 000)<ref>[http://www.morgenpost.de/wirtschaft/top200/article140097569/Top-200-der-Berliner-Unternehmen.html Top 200 der Berliner Unternehmen]{{ref-de}}</ref>.
 === Турызм ===
-Берлін з'яўляецца адным з найважнейшых цэнтраў гарадскога [[турызм]]у ў Германіі. У [[2015]] нямецкую сталіцу наведала больш за 12 мільёнаў турыстаў, якія правялі ў ім каля 30 мільёнаў начовак<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/BasisZeitreiheGrafik/Bas-Tourismus.asp?Ptyp=300&Sageb=45005&creg=BBB&anzwer=6  Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]{{ref-de}}</ref>. Гэта ставіць Берлін у шэраг найбольш папулярных турыстычных гарадоў [[Еўропа|Еўропы]], пасля [[Лондан]]а і [[Парыж]]а<ref>[http://partner.visitberlin.de/de/node/873603  Tourismuskonzept der Stadt Berlin]{{ref-de}}</ref>. Інтэрнацыянальныя госці складаюць 40% турыстаў, што наведваюць Берлін. Больш за ўсіх прыязджае турыстаў з [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Італія|Італіі]], [[Нідэрланды|Нідэрландаў]], [[Іспанія|Іспаніі]] і [[ЗША]]. Турыстаў прывабліваюць архітэктура гораду, яго гістарычныя славутасці, музеі, фестывалі, начноё жыццё і буйныя мерапрыемствы.
+Берлін з’яўляецца адным з найважнейшых цэнтраў гарадскога [[турызм]]у ў Германіі. У [[2015]] нямецкую сталіцу наведала больш за 12 мільёнаў турыстаў, якія правялі ў ім каля 30 мільёнаў начовак<ref>[https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/BasisZeitreiheGrafik/Bas-Tourismus.asp?Ptyp=300&Sageb=45005&creg=BBB&anzwer=6  Amt für Statistik Berlin-Brandenburg] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331165918/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/BasisZeitreiheGrafik/Bas-Tourismus.asp?Ptyp=300&Sageb=45005&creg=BBB&anzwer=6 |date=31 сакавіка 2016 }}{{ref-de}}</ref>. Гэта ставіць Берлін у шэраг найбольш папулярных турыстычных гарадоў [[Еўропа|Еўропы]], пасля [[Лондан]]а і [[Парыж]]а<ref>[http://partner.visitberlin.de/de/node/873603  Tourismuskonzept der Stadt Berlin] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160508141833/http://partner.visitberlin.de/de/node/873603 |date=8 мая 2016 }}{{ref-de}}</ref>. Інтэрнацыянальныя госці складаюць 40 % турыстаў, што наведваюць Берлін. Больш за ўсіх прыязджае турыстаў з [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Італія|Італіі]], [[Нідэрланды|Нідэрландаў]], [[Іспанія|Іспаніі]] і [[ЗША]]. Турыстаў прывабліваюць архітэктура гораду, яго гістарычныя славутасці, музеі, фестывалі, начноё жыццё і буйныя мерапрыемствы.
 == Транспарт ==
+[[Файл:Berliner Strassenschilder.jpg|250px|міні|справа|Вулічныя шыльды Берліна]]
+Вуліцы Берліна нумаруюцца па дзвюх розных сістэмах нумарацыі дамоў. Кругавая падковападобныя нумарацыя выкарыстоўвалася да 1929 года, з тых часоў зігзагападобная нумарацыя. Паколькі шматлікія берлінскія вуліцы былі перайменаваны не ў апошнюю чаргу з-за палітычных узрушэнняў і гэтыя змены часта выкарыстоўваліся для ўвядзення арыентацыйнай нумарацыі на адпаведнай вуліцы з 1929 года, арыентацыйную нумарацыю можна знайсці і на многіх старых вуліцах.
+У пачатку 1950-х гадоў большасць берлінцаў па-ранейшаму ездзілі на роварах, аўтобусах, трамваях і цягніках. Матацыклы станавіліся ўсё больш папулярнымі, і ў 1960-я гады лічбы продажаў аўтамабіляў, якія цяпер выпускаюцца масава, рэзка выраслі. У [[Заходні Берлін|Заходнім Берліне]], як і ў астатняй частцы [[Федэратыўная Рэспубліка Германіі (1949—1990)|Федэратыўнай Рэспублікі Германія]], новае будаўніцтва і рэканструкцыя ў асноўным грунтаваліся на [[Афінская хартыя|Афінскай хартыі]] 1933 г., ва [[Усходні Берлін|Усходнім Берліне]] 16 прынцыпаў гарадскога планавання сталі абавязковымі. У выніку рэканструкцыя ў абедзвюх частках пайшла па мадэлі горада, прыязнага да аўтамабіляў. Такім чынам, жылыя і камерцыйныя памяшканні часта былі аддзеленыя адно ад аднаго. З гэтага часу таксама планаваліся шматлікія прыгарадныя гарады-спадарожнікі. Гэты неэфектыўны спосаб руху і гарадскога развіцця быў рана прызнаны памылковым, але ён захоўваўся дзесяцігоддзямі.
 [[Файл:Hauptbahnhof_Berlin.jpg|thumb|злева|250px|[[Галоўны вакзал, Берлін|Галоўны вакзал Берліна]] ў раёне [[Маабіт]]]]
 Берлін — важны міжнародны транспартны вузел, асабліва чыгуначны — ён злучае [[Заходняя Еўропа|Заходнюю]] і [[Усходняя Еўропа|Усходнюю Еўропу]]. У прыватнасці, са снежня 2011 праз Берлін праходзіць цягнік [[Масква]]—[[Парыж]], які спыняецца таксама і ў беларускіх гарадах: [[Орша|Оршы]], [[Мінск]]у і [[Брэст|Брэсце]]<ref>[http://ria.ru/society/20111212/514206437.html РЖД запускает поезд Москва — Берлин — Париж]{{ref-ru}}</ref>. У 2006 у Берліне быў здадзены ў эксплуатацыю новы [[Галоўны вакзал, Берлін|Галоўны чыгуначны вакзал]].
@@ Радок 220: / Радок 228: @@
 Сам горад абслугоўваюць 15 ліній [[Берлінская гарадская электрычка|электрычкі]], 10 ліній [[Берлінскі метрапалітэн|метро]], 22 [[Берлінскі трамвай|трамвайныя лініі]], 150 [[Берлінскі аўтобус|аўтобусных]] і 5 [[паром]]ных. Аўтобусныя лініі падзяляюцца на ''экспрэсы'' (з літарай X), г.зв. ''метробусы'' (т.б. звышхуткасныя; з літарай M) і г.зв. ''омнібусы'' (т.б. звычайныя [[аўтобус]]ы; з трохлічбавымі нумарамі). Начныя аўтобусы маюць перад нумарам літару N. Міжгароднія і міжнародныя аўтобусы адпраўляюцца з [[Цэнтральны аўтавакзал, Берлін|Цэнтральнага аўтавакзала]]. Па стане на 2012 год у Берліне налічвалася таксама 7 600 [[таксі]]<ref>[http://www.morgenpost.de/printarchiv/berlin/article105911303/Taxigewerbe-in-Berlin.html# Taxigewerbe in Berlin]{{ref-de}}</ref>, якія належалі 3 100 фірмам (тры чвэрці з іх мелі ў наяўнасці толькі па адным аўтамабілі).
-У 2012 годзе на кожную 1 000 берлінцаў прыходзілася 324 аўтамабілі. Аўтабан A111 ([[Еўрапейскі маршрут E26|E26]]) злучае Берлін з [[Гамбург]]ам і [[Ростак]]ам, A113 — з [[Дрэздэн]]ам і [[Котбус]]ам, A115 ([[Еўрапейскі маршрут E51|E51]]) — з [[Гановер]]ам і [[Лейпцыг]]ам. Акрамя таго, A114 выводзіць праз кальцавую дарогу на [[Шчэцін]]скі накірунак, а A103 — на [[Потсдам|Патсдамскі]].
+У 2012 годзе на кожную 1 000 берлінцаў прыходзілася 324 аўтамабілі. Аўтабан A111 ([[Еўрапейскі маршрут E26|E26]]) злучае Берлін з [[Гамбург]]ам і [[Ростак]]ам, A113 — з [[Дрэздэн]]ам і [[Котбус]]ам, A115 ([[Еўрапейскі маршрут E51|E51]]) — з [[Гановер]]ам і [[Лейпцыг]]ам. Акрамя таго, A114 выводзіць праз кальцавую дарогу на [[Шчэцін]]скі кірунак, а A103 — на [[Потсдам|Патсдамскі]].
 Развіты ў Берліне і веласіпедны рух. Даўжыня адмысловых веласіпедных сцежак складала ў 2014 годзе 191 [[км]]<ref>[http://www.berliner-kurier.de/berlin/kiez---stadt/berlins-kampf-gegen-das-auto-hoehere-parkgebuehren--breitere-fahrradstreifen--weniger-parkplaetze-1604662 Berlins Kampf gegen das Auto]{{ref-de}}</ref>
-Станам на май [[2016]] Берлін абслугоўваюць два [[аэрапорт]]ы: [[аэрапорт Берлін-Тэгель|Тэгель]], які знаходзіцца ў межах горада, і [[ аэрапорт Берлін-Шэнефельд|Шэнефельд]], які знаходзіцца ў прадмесці [[Шэнефельд]]. Колькасць пасажыраў у абодвух аэрапортах склала ў 2015 годзе 29,53 млн чалавек<ref>[http://www.airportzentrale.de/berliner-flughaefen-haben-2015-einen-neuen-passagierrekord-aufgestellt/44613/ Berliner Flughäfen haben 2015 einen neuen Passagierrekord aufgestellt]{{ref-de}}</ref>. Не раней за 2017 плануецца завершыць пашырэнне Шэнефельда. Новы аэрапорт атрымае назву [[Берлін Брандэнбург, аэрапорт|Берлін Брандэнбург]]. У сувязі з гэтым, адначасова плануецца зачыніць Тэгель.
+Станам на май [[2016]] Берлін абслугоўваюць два [[аэрапорт]]ы: [[аэрапорт Берлін-Тэгель|Тэгель]], які знаходзіцца ў межах горада, і [[аэрапорт Берлін-Шэнефельд|Шэнефельд]], які знаходзіцца ў прадмесці [[Шэнефельд]]. Колькасць пасажыраў у абодвух аэрапортах склала ў 2015 годзе 29,53 млн чалавек<ref>[http://www.airportzentrale.de/berliner-flughaefen-haben-2015-einen-neuen-passagierrekord-aufgestellt/44613/ Berliner Flughäfen haben 2015 einen neuen Passagierrekord aufgestellt]{{ref-de}}</ref>. Не раней за 2017 плануецца завершыць пашырэнне Шэнефельда. Новы аэрапорт атрымае назву [[Берлін Брандэнбург, аэрапорт|Берлін Брандэнбург]]. У сувязі з гэтым, адначасова плануецца зачыніць Тэгель.
 == Раёны горада ==
 [[Выява:BerlinDistricts.svg|thumb|230px|12 акруг Берліна і іх часткі]]
-Адпаведна закону аб рэгіянальнай рэформе ад 10 мая 1998 колькасць акругоў была паменшана да 1 студзеня 2001 года з 23 да 12.
+Адпаведна закону аб рэгіянальнай рэформе ад 10 мая 1998 колькасць акруг была паменшана да 1 студзеня 2001 года з 23 да 12.
 == Насельніцтва ==
-'''Насельніцтва Берліна'''<ref>[http://web.archive.org/web/20071001015350/world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&dat=32&geo=-4&srt=npan&col=aohdq&pt=c&va=&geo=513091338]</ref>
+'''Насельніцтва Берліна'''<ref>[https://web.archive.org/web/20071001015350/http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gpro&lng=en&dat=32&geo=-4&srt=npan&col=aohdq&pt=c&va=&geo=513091338]</ref>
 * [[1650]] — 6 500
@@ Радок 243: / Радок 251: @@
 * [[2007]] — 3 370 000
-У метраполіі Берлін пражывае 3 950 887 чалавек (па дадзеных на 1 студзеня 2005) на тэрыторыі плошчай 5370 квадратных кіламетраў. Шчыльнасць насельніцтва ў рэгіёне дасягае 736 жыхароў на адзін квадратны кіламетр, а ў прыгарадах шчыльнасць насельніцтва складае каля 123 жыхароў на адзін квадратны кіламетр.
+У метраполіі Берлін пражывае 3 950 887 чалавек (па даных на 1 студзеня 2005) на тэрыторыі плошчай 5370 квадратных кіламетраў. Шчыльнасць насельніцтва ў рэгіёне дасягае 736 жыхароў на адзін квадратны кіламетр, а ў прыгарадах шчыльнасць насельніцтва складае каля 123 жыхароў на адзін квадратны кіламетр.
 Сярэдні век берлінца ў 2004 годзе складаў 41,7 гадоў.
@@ Радок 249: / Радок 257: @@
 У снежні 2004 у Берліне пражывала каля 450 900 жыхароў-замежнікаў з 185 дзяржаў. Гэта 14 % насельніцтва. З іх — 36 000 грамадзян Польшчы, каля 119 000 грамадзян Турцыі. Берлін пасля Турцыі мае самую вялікую па колькасці абшчыну этнічных турак у Еўропе.
-Па дадзеных статыстычнага ведамства (2005) каля 60 % жыхароў Берліна не з'яўляюцца членамі якой небудзь рэлігійнай супольнасці, 22 % з'яўляюцца евангельскімі хрысціянамі, 9 % — каталікамі і 6 % вызнаюць іслам.
+Па даных статыстычнага ведамства (2005) каля 60 % жыхароў Берліна не з’яўляюцца членамі якой-небудзь рэлігійнай супольнасці, 22 % з’яўляюцца евангельскімі хрысціянамі, 9 % — каталікамі і 6 % вызнаюць іслам.
-Жанчын некалькі больш чым мужчын. Больш 50 % берлінцаў жывуць без сям'і.
+Жанчын некалькі больш чым мужчын. Больш 50 % берлінцаў жывуць без сям’і.
 == Славутасці ==
@@ Радок 266: / Радок 274: @@
 * [[Тахелес]]
 * [[Берлінскі батанічны сад]]
+* [[Дом аднаго]]
 == Гарады-пабрацімы ==
@@ Радок 293: / Радок 302: @@
 * 2000. {{Сцяг Вялікабрытаніі}} [[Лондан]], [[Вялікабрытанія]]
 |}
+== Вядомыя асобы ==
+* [[Уладзімір Міхайлавіч Лук’янаў]] (нар. 1972) — член [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Члены Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 7-га склікання|7-га]] склікання.
+* [[Вольфганг Панофскі]] (1919—2007) — амерыканскі [[фізік]].
 == Галерэя ==
@@ Радок 314: / Радок 327: @@
 {{Сталіцы Еўропы}}
 {{Землі Германіі}}
+{{Бібліяінфармацыя}}
 [[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
-[[Катэгорыя:Горад Берлін]]
+[[Катэгорыя:Берлін| ]]
-[[Катэгорыя:Сталіцы дзяржаў-членаў ААН]]
+[[Катэгорыя:Сталіцы дзяржаў]]

Сталіцы Еўропы
Сталіцы краін-членаў ААН	Амстэрдам Андора-ла-Велья Анкара Астана Афіны Баку Берлін Берн Браціслава Брусель Будапешт Бухарэст Бялград Вадуц Валета Варшава Ватыкан Вена Вільнюс Дублін Ерэван Заграб Капенгаген Кіеў Кішынёў Лісабон Лондан Любляна Люксембург Мадрыд Манака Масква Мінск Нікасія Осла Парыж Прага Рыга Рым Рэйк’явік Сан-Марына Сараева Сафія Скоп’е Стакгольм Талін Тбілісі Тырана Хельсінкі Цэтынэ
Сталіцы іншых тэрыторый	Ватыкан Гібралтар Дуглас Епіскопі Лонгйір Мальтыйскі палац Марыянхаміна Сент-Пітэр-Порт Сент-Хеліер Торсхаўн
Сталіцы непрызнаных і часткова прызнаных дзяржаў	Данецк Луганск Прышціна Ціраспаль