Dislaxhî Estat do Congo

Pol discramiaedje des årtikes avou l' mot « Congo », loukîz cial.

Li Dislaxhî Estat do Congo, c' est on dislaxhî payis k' a stî ricnoxhou pås pouxhances e 1885. Li tchîf d' estat, c' esteut li rwè Yopôl II. Li pårlumint d' Beldjike n' accepta d' esse raloyî å Congo pal minme rwè ki s' i n' egzistéve nou loyén financî u militaire inte les deus estats.

Gn ourit on herleme eternåcionå, enondé påzès missionaires inglès, come cwè les planteus macsådént les noers ki n' vlént nén bouter por zels. Sorlon zels, li sistinme coloniå da Yopôl II î åreut provoké l' moirt di bén 2 miyons d' djins.

Li dislaxhî estat do Congo divna, pa li lwè do 18 d' octôbe 1908 li Congo bedje. Adon, I contéve a pô près 13 miyons d' djins, inte did zels, 3000 blancs, mins waire di Bedjes.

L' espwetaedje des noers

Li colonialisse a stî moudreus, onk des pés so tote l' Afrike, avou des miyons d' moirts. Çou k' est l' veur c' est ki, al diferince di çou k' s' a passé ezès Stats Unis, li såme n' esteut nén di touwer et dizindjner les dmorants po fé del plaece ås colons; il estént touwés paski l' espwetåcion esteut foû brutåle. Les noers estént oblidjîs d' ovrer et s' i nel fjhèt nén, si revinter ou s' winner evoye, on les touwéve ou lzî côper les mwins. Les colnijheus estént télmint waeraxhes ki les djins corént evoye cwand les blancs arivént ene sawice; et les djins s' muchiént parfond dins les bwès, avou bråmint ki s' pierdèt, et morèt touwés pa les biesses. Ossu, les culteures dins les viyaedjes estént distrûtes, et pont d' djins assez po-z ovrer dins les tchamps; beacôp ont morou d' fwin cåze di çoula.

Po les eployîs da Yopôl II, cwand i foircixhént des djins d' on viyaedje a-z aler ovrer por zels a rascode li cawoutchou, c' esteut normå d' aveur 20% di "pietes"; dj' ô bén, k' ene djin so cénk moreut sol tchimin inte si viyaedje eyet l' plaece wice k' on rascodéve li cawoutchou, et c' esteut normå po les blancs.

So kékès dijhinnes d' anêyes, li nombe di dmorants do Congo a discrexhou di mitan; c' esta on vraiy djenocide pé ki dins tos ls ôtes payis afrikins k' estént colnijhîs eto.