Komil inson

Al-Inson al-Komil (arabcha: الإنسان الكامل — soʻfiylikda Allohning yerdagi noibi va uning sifatlari va ismlarining namoyon boʻlgan ideal shaxs. Bu atama Halloj tomonidan kiritilgan boʻlib, gʻoyasi esa Ibn Arabiy tomonidan ishlab chiqilgan. Keng maʼnoda — diniy amaliyot orqali oliy maʼnaviy yetuklikka erishgan mo'min.

Al-inson al-komil taʼlimoti borliq muammosi bilan bogʻliq ontologik muammodir. Ibn Arabiyning fikricha, dunyo dastlab ruhsiz edi; Odam Atoning koʻrinishi uni ruhlantirdi; inson barcha mukammal ilohiy sifat va ismlarning timsoliga aylandi; olamdagi ahamiyatsizligiga qaramay, u olamda mavjud boʻlgan barcha moddiy va maʼnaviy darajalarni oʻz ichiga olgan haqiqat idishiga aylandi. Alloh taolo uning barcha ismlarini faqat insonga nozil qilgan. Alloh taoloning barcha sifatlarining eng oliy timsoli va haqiqiy al-inson al-komil - Muhammad paygʻambardir. U Odam alayhissalom hali boʻlmaganida, dunyodagi barcha mavjudotlardan ustunlik darajasiga sazovor boʻlgan. Al-inson al-komil butun dunyoning maqsadi va mantiqiy xulosasidir. Ilohiy iroda faqat u orqali ifodalanadi. Agar al-inson al-komil boʻlmaganida, Alloh yaratilgan dunyoda zohir boʻlmas edi. Al-inson al-komil har bir insonda oʻzini namoyon qilishi mumkin, lekin bunga faqat soʻfiylik ruhiy amaliyoti bagʻrida erishiladi .

Halloj va Ibn Arabiy gʻoyalarini fors tilida “ Inson-i Komil ” asarini yozgan Aziz ad-Din Nasafiy (vafoti 700/1300) yanada rivojlantirdi. Nasafiyning fikricha, al-inson al-komil eng yaxshi odobga ega va haqiqiy ideal insondir. Unga koʻp nomlar berilgan, jumladan, shayx, hadiy, mahdiy, imom, xalifa. Bu ideal Sulaymonda namoyon boʻldi (Injilda Sulaymon paygʻambar), jinlar unga itoat qilgan va hayvonlar va qushlarning tilida gapirgan; Iso a.s.da (Injil. Iso Masih), oʻliklarni tiriltirgan; Xizr a.s.da „ tirik suv “ ichib, oʻlmas boʻldi. Al-inson al-komil har zamonda mavjud boʻlib, u uchun Allohning izni bilan tabiatning sirlari boʻlmaydi.