Kobul (shahar)

Kobul
Kobul کابل
	Munitsipalitet
	Yuqoridan chapdan o'ngga:; Arg, Shah-Do Shamshira masjidi, Saxi ziyoratgohi, Zamonaviy Kobul, 2021-yildagi siluet
	Official seal of Kobul Seal
	Nickname: Markaziy Osiyoning Pariji
	Koordinatalari: 34°31′31″N 69°10′42″E / 34.52528°N 69.17833°E
Davlat	Afgʻoniston
Viloyat	Kobul
Tashkil topgan	1776-yil
Hukumat
• Turi	Munitsipalitet
• Hokim	Hamdullah Nomani
• Hokim oʻrinbosari	Maulvi Abdul Rashid
Hudud
• Umumiy	1 028,24 km2 (400 sq mi)
• Quruqlik	1 028,24 km2 (400 sq mi)
Balandligi	1 791 m (5 900 ft)
Aholisi (2023-yil)
• Umumiy	4,954 million
Vaqt mintaqasi	UTC+4:30 (Afgʻoniston standart vaqti)
Pochta kodi	10XX
Telefon kodi	(+93) 20
Veb-sayt	km.gov.af

Bu atamaning boshqa maʼnolari ham mavjud. Qarang: Kobul (maʼnolari).

Kobul (dariycha: کابل) – Afgʻonistonning poytaxti. Kobul viloyatining maʼmuriy markazi. Kobul daryosi vodiysida, oʻrtacha 1820 m balandlikda, Asmon va Sherdarvoza togʻlari orasidagi vohada joylashgan. Iqlimi subtropik kontinental iqlim. Yanvarning oʻrtacha temperaturasi G, iyulniki 26°, yiliga 317 mm yogʻin tushadi. Aholisi 750 ming kishi (2000). Ptolemey asarlarida Kobur shaklida uchraydi. Yunon-Baqtriya podsholigi, Kushon podsholigi, keyinchalik Eftaliylar davlati tarkibida boʻlgan. Eftaliylar davlati tanazzulga uchragach (VI asr), Kobulni buddizm dinidagi mahalliy hokimlar (Kobul shoxlari) idora qilgan. VII asrda arablar, IX asrda safforiylar bosib olgan. Kobul Somoniylar, Gʻaznaviylar, Temuriylar davlatlari tarkibiga kirgan. Shahar 1221-yilda Chingizxon qoʻshinlari tomonidan vayron qilindi. 1504-yil Bobur Kobulni oʻzi asos solgan davlatning poytaxtiga aylantirdi. 1738-yil Eron shohi Nodirshoh Afshar egalladi. Kobul 1747-yil Durroniylar davlati tarkibiga qoʻshib olindi. Temurshoh Durroniy davrida (1773—93) Kobul poytaxtga aylantirildi. Durroniylar davlati tugatilgach (1818), Kobul Kobul amirligining markazi boʻlib qoldi. 1825-yilda amir Doʻstmuhammad afgʻon yerlarini bir butun qilib birlashtirishga harakat qildi, bu esa keyinchalik Afgʻoniston davlatini vujudga kelishida muhim rol oʻynadi. Birinchi (1838-42) va ikkinchi (1878-80) Angliya-Afgʻoniston urushlari davrida shaharning koʻp qismi buzildi. Sobiq shoʻrolar qoʻshinining 1979-yil dekabrda Afgʻonistonga tajovoʻz korona bostirib kirishi va 1992-yilda boshlangan ichki fuqarolar urushi davrida Kobul jiddiy zarar koʻrdi. Shaharni 1996—2002-yillarda mutaassib „Tolibon“ ichki muxolifat kuchlari egallab turdi. Ulardan ozod qilish uchun olib borilgan aksilterror harbiy harakatlar tufayli Kobulda yana vayronagarchiliklar boʻldi.

Kobul – mamlakatning siyosiy, iqtisodiy va madaniy markazi. Avtomobil yoʻllari tuguni. Bagrom harbiy aerodromi, xalqaro aeroport bor. Avtomobil yoʻllari orqali Pokiston, Hindiston, Eron, Oʻzbekiston va boshqa davlatlar bilan bogʻlangan. Afgʻonistonning eksport va import mollarining asosiy qismi Kobul orqali oʻtadi. Kobul va uning atrofida toʻqimachilik (ip gazlama kombinati, jun va ipak gazlamalar, trikotaj f-kalari), oziq-ovqat, harbiy, yogʻochsozlik, mashinalarni taʼmirlash va metall buyumlar tayyorlash korxonalari, gugurt, koʻn poyabzal, gilam toʻqish fabrikalari, lak-boʻyoq, chinni, qurilish materiallari zavodlari, issiqlik elektr stansiyasi, shahar yaqinida GES bor. Mayda hunarmandchilik korxonasi koʻp. Kobul – qorakoʻl teri bilan savdo qilinadigan markaz.

Kobulda Fanlar akademiyasi, Tarix jamiyati, bir necha oliy oʻquv yurti, jumladan, universitet, bosmaxona, teatr, Kobul tarix-etnografiya muzeyi, jamoat kutubxonasi ishlab turibdi. Kobul ikki qismdan iborat: eski shahar va yangi shahar. Yangi shahar qismida koʻplab zamonaviy binolar qurilgan. Shaharning koʻhna qismi Kobul daryosining janubiy sohilida. Meʼmoriy yodgorliklaridan Bolo-Hisor qalʼasi, Bogʻi Bobur, Temurshoh maqbarasi, Chihil Sutun bogʻi va saroyi, Muhammad Nodirshoh maqbarasi (XX-asr) va boshqa saqlangan.^[2]

Iqlimi

Kobul subtropik iqlimga ega. Kobul iqlimining oʻziga xos xususiyati – yil davomida 10-15 ° C gacha boʻlgan juda kunlik harorat oʻzgarishidir. Kobulda qish nisbatan sovuq, kunduzi esa moʻtadil. Yoz issiq, lekin kechasi salqin. Eng yuqori harorat +40 °C (avgust), eng pasti esa −21 °C (yanvar va fevral) kuzatilgan.

Kobulga yiliga 323 mm yogʻingarchilik tushadi. Barcha yogʻinlar qish-bahorda boʻladi, yoz va kuzda yogʻingarchilik deyarli kuzatilmaydi. Qishda yogʻingarchilik odatda qor shaklida tez-tez tushadi.

Aholisi

Temurshoh poytaxtni Kobulga koʻchirishdan oldin bu shahar aholisi tojiklardan iborat. Tojiklar ham Kobuliston aholisining asosiy qismini tashkil qilgan va bu hududning aborigenlari hisoblangan. Bundan tashqari, Kobulda Hindistondan koʻchib borgan koʻplab muhojirlar bor edi. XIX asr boshlarida ham Afgʻoniston poytaxti aholisining asosiy qismini tojiklar, qizilboshlar va qisman hazoralar tashkil etgan^[3].

Shaharda turli xalqlar vakillari istiqomat qiladi va shaharning odamlarining milliy qiyofasi 1980-yillarda shakllana boshlagan. Taxminiy maʼlumotlarga koʻra, shaharda 3,5 million kishi istiqomat qiladi^[4]. 2012-yil 3,289,000 kishini tashkil etgan. Shahar aholisining asosiy qismini dariy tilida soʻzlashuvchi tojiklar (45%), pushtunlar (25%), oʻzbeklar (4%) va shia hazoralarini (25%) tashkil etadi. Shuningdek, shaharda Hindistondan kelgan muhojirlar – sikxlar va hindular hind-aryan lahjalarida soʻzlashadilar^[5]^[6].

Diniy jihatdan Kobul aholisini sunniy musulmonlar (75%), shialar 25% ga yaqinini tashkil qiladi. Kichik nasroniy va hindu jamoalari ham mavjud^[7].

Iqtisodiyoti

Umar Zakhilval boshchiligidagi Moliya vazirligi iqtisodiy infratuzilmani rivojlantirish uchun mas’ul^[8]. Kobul yangi va quruq mevalar, yongʻoqlar, afgʻon gilamlari, teri, kiyim-kechak, mebel va antiqa buyumlar bilan savdo qiladi. Iqtisodiy rivojlanishni qayta qurish doirasida Jahon banki Kobulga 25 000 000 dollar ajratgan. Loyiha 2011-yilda tugatiladi^[9]. Qo'shma Shtatlar ham shahar infratuzilmasini rivojlantirish uchun taxminan 9,1 milliard dollar ajratgan^[10]^[11]. Shaharda bir qancha savdo markazlari ham qurilgan.

Kobulda yoʻl infratuzilmasi rivojlangan va koʻchalar xavfsizligi kuchaytirilgan. Transparency International xalqaro tashkilotiga koʻra, Kobul dunyodagi eng korruptsiyalashgan shaharlar roʻyxatidan uchinchi oʻrinni egallagan^[12].

Shahar tumanlarining mutlaq koʻpchiligi loydan va toshdan qurilgan 1-2 qavatli uylardan iborat. Bunday uylarda koʻpincha elektr va suv tanqis. Ushbu binolarning asosiy muammosi shundaki, aholining tugʻilish darajasi va aholining viloyatlardan migratsiyasi tufayli tez oʻsishi fonida bu binolar aholining yuqori zichligini taʼminlay olmaydi. Yomon muhit tufayli shaharda yangi sarmoyaviy binolar juda kamdan-kam hollarda quriladi^[13].

2005-yilda asli eronlik arxitektor Hisham Ashkuri Kobulning tumanlaridan birini toʻliq rekonstruksiya qilish boʻyicha yirik loyihani taklif qilgan^[14]. U mavjud binolarni butunlay buzib, ularning oʻrniga 5 qavatli binolarni qurishni taklif qilgan^[15]^[16]^[17].