Axborot texnologiyalari

Axborot texnologiyalari (inglizcha: Information Technology(IT)) — bu kompyuter tizimlari, dasturiy taʼminot, dasturlash tillari, maʼlumotlar, maʼlumotlarni qayta ishlash va saqlashni oʻz ichiga olgan tegishli sohalar toʻplami. Axborot texnologiyalari (AT) axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT)ning bir qismini tashkil qiladi. AT tizimi — odatda, axborot tizimi, aloqa tizimi yoki aniqrogʻi, kompyuter tizimi, jumladan, barcha apparat, dasturiy taʼminot va periferik jihozlar — cheklangan AT foydalanuvchilari guruhi va AT loyihasi tomonidan boshqariladigan tizim va odatda AT tizimini ishga tushirish va joriy etishni nazarda tutadi.

Garchi odamlar eng qadimgi yozuv tizimlari yaratilganidan beri maʼlumotlarni saqlash, olish, manipulyatsiya qilish va muloqot qilish bilan shugʻullangan boʻlsalar-da, zamonaviy maʼnoda axborot texnologiyasi atamasi birinchi marta 1958-yilda Garvard Business Review jurnalida chop etilgan maqolada paydo boʻlgan; mualliflar Garold J. Leavitt va Tomas L. Uisler “yangi texnologiyaning hali bitta aniq nomi yoʻq. Biz uni axborot texnologiyalari (AT) deb ataymiz”, deb sharhladilar. Ularning taʼrifi uchta toifadan iborat: ishlov berish texnikasi, qaror qabul qilishda statistik va matematik usullarni qoʻllash va kompyuter dasturlari orqali yuqori darajadagi fikrlashni simulyatsiya qilish.

AT atamasi odatda, kompyuterlar va kompyuter tarmoqlarining sinonimi sifatida ishlatiladi, lekin u televizor va telefon kabi boshqa axborot tarqatish texnologiyalarini ham qamrab oladi. Iqtisodiyot doirasidagi bir qancha mahsulot yoki xizmatlar axborot texnologiyalari, jumladan, kompyuter texnikasi, dasturiy taʼminot, elektronika, yarimoʻtkazgichlar, internet, telekommunikatsiya uskunalari va elektron tijorat bilan bogʻliq.

Amaldagi saqlash va qayta ishlash texnologiyalariga asoslanib, AT rivojlanishining toʻrtta fazasini ajratish mumkin: mexanikgacha (miloddan avvalgi 3000-yildan miloddan avvalgi 1450-yilgacha), mexanik (milodiy 1450-yildan milodiy 1840-yilgacha), elektromexanik (milodiy 1840-yildan milodiy 1940-yilgacha) va elektron (1940-yildan hozirgi kungacha).

Axborot texnologiyalari, shuningdek, informatikaning bir tarmogʻi boʻlib, uni protsedura, tuzilma va har xil turdagi maʼlumotlarni qayta ishlashni umumiy oʻrganish sifatida aniqlash mumkin. Ushbu soha butun dunyo boʻylab rivojlanishda davom etar ekan, uning umumiy ustuvorligi va ahamiyati ham oshib bordi, bu davrda biz K-12 taʼlimida kompyuter fanlari bilan bogʻliq kurslarni joriy qilishni boshlaymiz.

Tarixi

Kompyuter fanlari gʻoyalari birinchi marta 1950-yillardan oldin Massachusets Texnologiya Instituti (MIT) va Garvard universitetida tilga olingan, ular kompyuter sxemalari va raqamli hisoblarni muhokama qilishgan va oʻylashni boshlaganlar. Vaqt oʻtishi bilan AT va informatika sohasi murakkablashdi va koʻproq maʼlumotlarni qayta ishlashga qodir boʻldi. Turli tashkilotlardan ilmiy maqolalar chop etila boshlandi.

Dastlabki kompyuterlarga nazar tashlaydigan boʻlsak, Alan Turing, J. Presper Ekkert va Jon Mauchli 1900-yillarning oʻrtalarida kompyuter texnologiyalarining asosiy kashshoflari hisoblangan. Ularga oʻzlarining ishlanmalari uchun bunday kredit berish, ularning harakatlarining aksariyati birinchi raqamli kompyuterni loyihalashga qaratilgan edi. Shu bilan birga, sunʼiy intellekt kabi mavzular koʻtarila boshlandi, chunki Tyuring oʻsha davr texnologiyasini shubha ostiga qoʻya boshladi.

Qurilmalar ming yillar davomida hisoblashda yordam berish uchun ishlatilgan, ehtimol dastlab hisoblagich shaklida. Miloddan avvalgi I asrning boshlarida paydo boʻlgan Antikythera mexanizmi odatda eng qadimgi mexanik analog kompyuter va eng qadimgi maʼlum boʻlgan tishli mexanizm hisoblanadi. Taqqoslanadigan tishli qurilmalar Yevropada XVI asrgacha paydo boʻlmadi va faqat 1645-yilga qadar toʻrtta asosiy arifmetik amalni bajarishga qodir boʻlgan birinchi mexanik kalkulyator ishlab chiqildi.

Klapanli elektron kompyuterlar 1940-yillarning boshida paydo boʻla boshladi. 1941-yilda tugallangan elektromexanik Zuse Z3 dunyodagi birinchi dasturlashtiriladigan kompyuter edi va zamonaviy standartlarga koʻra toʻliq hisoblash mashinasi hisoblanishi mumkin boʻlgan birinchi mashinalardan biri edi. Ikkinchi jahon urushi paytida Colossus nemis xabarlarini shifrlash uchun birinchi elektron raqamli kompyuterni ishlab chiqdi. Garchi dasturlashtirilsa ham, u umumiy maqsadli emas edi, faqat bitta vazifani bajarish uchun moʻljallangan edi. Shuningdek, u oʻz dasturini xotirada saqlash qobiliyatiga ega emas edi; dasturlash ichki simlarni oʻzgartirish uchun vilkalar va kalitlar yordamida amalga oshirildi. Birinchi taniqli zamonaviy elektron raqamli saqlangan dastur kompyuteri 1948-yil 21-iyunda oʻzining birinchi dasturini ishga tushirgan Manchester Baby edi.

1940-yillarning oxirida Bell Laboratoriesda tranzistorlarning rivojlanishi energiya sarfini sezilarli darajada kamaytiradigan yangi avlod kompyuterlarini ishlab chiqishga imkon berdi. Savdoda mavjud boʻlgan birinchi saqlangan dasturli kompyuter Ferranti Mark I 4050 klapanni oʻz ichiga olgan va 25 kilovatt quvvat sarflagan. Taqqoslash uchun, birinchi tranzistorli kompyuter Manchester universitetida ishlab chiqilgan va 1953-yilning noyabrida ishga tushirilgan boʻlib, uning yakuniy versiyasida atigi 150 vatt quvvat sarflagan.