Jump to content

Ямайка иқтисодиёти

From Vikipediya
Ямайка иқтисодиёти
Валютаси Ямайка доллари (ЖМД, Ж$)
1-апрел – 31-март
Савдо ташкилотлари
 CАРИCОМ, WТО
Мамлакат гуруҳи
Статистикалар
Аҳоли Деcреасе 2,726,667 (2018)[3]
ЯИМ
  • $15.461 миллиард (номинал, 2018)[4]
  • $27.092 миллиард (ППП, 2018)[4]
ЯИМ даражаси
ЯИМ ўсиши
  • 1.9% (2018) 0.7% (2019)
  • −6.2% (2020) 2.7% (2021)[5]
Жон бошига ЯИМ
  • $5,582 (номинал, 2019 ҳис.)[4]
  • $9,473 (ППП, 2018 ҳис.)[4]
Аҳоли жон бошига ЯИМ даражаси
Тармоқлар бўйича ЯИМ
  • қишлоқ хўжалиги: 7.5%
  • саноат: 21.3%
  • хизмат кўрсатиш: 71.2%
  • (2017 ҳис.)[6]
3.733 % (2018)[4]
Қашшоқлик чегарасидан паст аҳоли
  • 17.1% (2016 ҳис.)[7]
  • 29,7% кунига $5,50 дан кам (2004)[8]
Гини коэффициенти
 ▼ 35 ўртача (2016)[7]
Ишчи кучи
  • 1,514,936 (2019)[11]
  • 58.2 % бандлик даражаси (2018)[12]
Ишсизлик ▬ 7.8 % (Июл 2019)[13]
Ўртача ялпи иш ҳақи
 Ж$272,604 (£1,493/$2,498)[14]
Ж$255,021 (£1,396/$2,337)
Асосий ишлаб чиқариш
 туризм, боксит/алюминий оксиди, озиқ-овқат маҳсулотларини қайта ишлаш, енгил ишлаб чиқариш, рум, семент, металл, қоғоз, кимёвий маҳсулотлар, телекоммуникация
71-ўрин (осон, 2020)[15]
Экспорт $1.296 миллиард (2017 ҳис.)[7]
Экспорт товарлари
 алюминий оксиди, боксит, кимёвий моддалар, қаҳва, минерал ёқилғи, чиқиндилар ва металл парчалари, шакар, ям
Асосий экспорт ҳамкорлари
Импорт $5.151 миллиард (2017 ҳис.)[7]
Импорт товарлари
 озиқ-овқат ва бошқа истеъмол товарлари, саноат материаллари, ёқилғи, ишлаб чиқариш воситаларининг қисмлари ва аксессуарлари, машина ва транспорт ускуналари, қурилиш материаллари
Асосий импорт ҳамкорлари
ХЙИ ҳажми
  • 425.03 биллион (2016)[7]
  • Аброад: $604 миллион (2016)[7]
Жорий ҳисоб
 Деcреасе −$679 миллион (2017 ҳис.)[7]
▲ $14.94 миллиард (31-декабр 2017 ҳис.)[7]
Давлат молияси
▼ ЯИМнинг 101 % и (2017 ҳис.)[7]
+0.5 % (ЯИМнинг) (2017 ҳис.)[7]
Даромадлар 4.382 миллиард (2017 ҳис.)[7]
Асосий маълумотлар манбаси: Марказий разведка бошқармаси Жаҳон фактлар китоби
Барча қийматлар, агар бошқача кўрсатилмаган бўлса, АҚШ долларида келтирилган.

Ямайка иқтисодиёти кўп жиҳатдан хизматларга боғлиқ бўлиб, мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 70 фоизини ташкил қилади[18]. Ямайка табиий ресурсларга бой, қишлоқ хўжалиги ва туризм учун қулай иқлимга эга. 1940-йилларда бокситнинг кашф этилиши ва кейинчалик боксит-алюминий оксиди саноатининг ташкил этилиши, асосан, шакар ва бананларни сотиш билан боғлиқ бўлган Ямайка иқтисодиётини ўзгартирди[19].

Мамлакатдаги молиявий сектордаги заифлик, чайқовчилик ва инвестициялар даражасининг пастлиги ишлаб чиқариш секторига ишончни йўқотади. Ҳукумат АҚШ доллари бўйича қарз мажбуриятларини бажариш, валюта курсини ушлаб туриш учун ликвидликни пасайтириш ва жорий бюджет тақчиллигини молиялаштиришга кўмаклашиш мақсадида маҳаллий ҳамда халқаро молия бозорларида янги суверен қарзларни жалб қилиш бўйича саъй-ҳаракатларини давом эттирмоқда.

Ямайка ҳукуматининг иқтисодий сиёсати хорижий инвестицияларни валюта даромадини ишлаб топадиган ёки тежайдиган, иш ўринлари яратадиган ва маҳаллий хомашёдан фойдаланадиган соҳаларга рағбатлантиради. Ҳукумат инвесторларга ҳам кенг кўламли имтиёзлар беради.

Эркин савдо зоналари кийим-кечакларни тикиш, хорижий фирмалар томонидан маълумотларни киритиш ва енгил ишлаб чиқаришга сармоя киритишни рағбатлантирди. Бироқ, сўнгги 5 йил ичида тикувчилик саноати экспорт даромадларининг қисқариши, фабрикалар ёпилишининг давом этиши ва ишсизликнинг ўсишидан азият чекди. Ямайка ҳукумати хусусийлаштириш, молия секторини қайта қуриш, фоиз ставкаларини пасайтириш, туризм ва тегишли ишлаб чиқариш фаолиятини кучайтириш орқали иқтисодий фаолликни рағбатлантиришга умид қилмоқда.

Иқтисодий тарихи

[edit | edit source]

Мустақилликдан олдин Ямайка иқтисодиёти асосан қишлоқ хўжалигига қаратилган бўлиб, ишчи кучининг катта қисми шакар, банан ва тамаки ишлаб чиқариш билан шуғулланган[20]. Бир тадқиқотга кўра, ХВИИИ асрда Ямайка дунёдаги энг юқори бойлик тенгсизлигига эга мамлакат эди, чунки ундаги кичик, қулдор элита жуда бадавлат, қолган аҳоли эса тирикчилик чегарасидаги даромад билангина яшаган[21][22].

Ямайкадаги шакар, банан ва тамаки маҳсулотлари асосан Буюк Британия, Канада ва Америка Қўшма Штатларига экспорт қилинди[20]. Ямайканинг савдо алоқалари 1938-йилдан 1946-йилгача сезиларли даражада кенгайди, умумий импорт 6 485 000 фунт стерлингдан 12 452 000 фунт стерлинггача деярли икки баравар кўпайди[20]. 1962-йилдан кейин Ямайка ҳукумати иқтисодий ўсишга интилди ва 1998- ҳамда 1999-йиллар орасида боксит/алюминий оксиди, энергетика ва туризмдан ташқари барча тармоқлар қисқарди. 2000-йилда Ямайка 1995-йилдан бери давом этаётган қатъий макроиқтисодий сиёсати туфайли биринчи ижобий ўсишни бошдан кечирди[19].

Инфляция 1995-йилдаги 25 % дан 2000-йилда бир хонали рақамга тушиб, 2004-йилда бир неча ўн йиллик энг паст кўрсаткичга, яъни 4,3 % га етди. Марказий банк бозорда даврий интервенсия орқали валюта курсининг кескин пасайишининг олдини олди. Ямайка доллари интервенсияга қарамай, пасайиб бормоқда, натижада ўртача айирбошлаш курси 1.00 АҚСҲ доллари учун Ж$ 73.40 ва 1.00 € учун Ж136.2 (2011-йил феврал)ни ташкил этди[23]. Бундан ташқари, инфляция 2004-йилдан бери ўсиш тенденсиясига эга бўлиб, ноқулай об-ҳаво шароитининг экинларга ҳамда қишлоқ хўжалиги импортига зарар етказиши ва юқори энергия нархларининг комбинацияси туфайли 2008-йил давомида яна икки хонали сонга, 12-13 % даражасига етди[24].

Сўнгги 30 йил ичида аҳоли жон бошига реал ЯИМ йилига ўртача 1 % га ошди ва Ямайка дунёдаги энг секин ривожланаётган мамлакатлардан бирига айланди.

Ушбу траекторияни орқага қайтариш учун Ямайка ҳукумати миллий ва халқаро ёрдамга эга бўлган кенг қамровли ҳамда улкан ислоҳотлар дастурини бошлади: Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ) томонидан тўрт йиллик Кенгайтирилган жамғарма имтиёзи (ЭФФ) дастури учун 932 миллион АҚШ доллари миқдорида қўллаб-қувватлаш пакети тақдим этилди; Жаҳон банки гуруҳи ва Америка аро Тараққиёт банкининг (ИДБ) ҳар бири иқтисодни барқарорлаштириш, қарзларни қисқартириш ҳамда ўсиш ва барқарорлик учун шарт-шароитлар яратиш мақсадида Ямайка ҳукуматининг иқтисодий ислоҳот дастурига кўмаклашиш учун 510 миллион АҚШ доллари ажратди. Бундан ташқари, Халқаро молия корпорацияси (ИФC) ва кўп томонлама инвестицияларни кафолатлаш агентлиги (МИГА) хусусий сектор ривожланишини қўллаб-қувватлашда давом этди.

Ислоҳотлар дастури ўз самарасини бера бошлади: институционал ислоҳотлар ва хусусий сектор учун муҳитни яхшилаш бўйича чора-тадбирлар Ямайка иқтисодиётини тиклашга киришди. Ямайка 2015-йилда „Бизнес юритиш“ рейтингида дунёнинг 189 та иқтисодиёти орасида 27 поғона юқорилаб, 58-ўринга кўтарилди, мамлакатнинг кредит рейтинги яхшиланди ва ҳукумат 2014- ҳамда 2015-йилларда бозорларда 2 миллиард АҚШ долларидан ортиқ халқаро капитални муваффақиятли жалб қила олди.

Баъзи жонланишларга қарамай, иқтисодий ўсиш ҳали ҳам паст: Ямайка ҳукумати 2015/2016-молиявий йил учун реал ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) 1,9 % га ўсишини прогноз қилди ва мамлакат асосан жиноят ва зўравонликнинг юқори даражаси ва юқори ишсизлик каби ёшларга таъсир қиладиган жиддий ижтимоий муаммоларга дуч келишда давом этди. Ямайкада қашшоқлик даражаси бир неча йил ичида 8 % га ошган ва йигирма йил ичида деярли 20 % га камайган.

Ямайкадаги ишсизлик даражаси тахминан 6,0 % ни ташкил қилади (2022-йил апрел, Ямайка статистика институти), ёшлар ўртасидаги ишсизлик миллий кўрсаткичдан икки баравар кўп, лекин пасайиш тенденсиясига (15 %) эга. Бироқ, Ямайканинг активлари орасида малакали ва кучли ижтимоий ҳамда бошқарув кўрсаткичларига эга ишчи кучи ҳам бор[25].

Бирламчи саноат тармоқлари

[edit | edit source]
Ямайка экспортининг мутаносиб харитаси

Қишлоқ хўжалиги

[edit | edit source]

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши Ямайка иқтисодиётига муҳим ҳисса қўшмоқда. Бироқ, у бўронлар каби экстремал об-ҳаво шароити ва АҚШ каби қўшни мамлакатларнинг рақобати эвазига заифдир. Фермерлар дуч келадиган бошқа қийинчиликларга фермадаги ўғирликлар киради, улар праэдиал ўғирлик деб аталади[26]. Ямайкада қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари 1997-йилда ялпи ички маҳсулотнинг 7,4 % ини ташкил этиб, мамлакат ишчи кучининг қарийб чорак қисмини иш билан таъминлади[27]. Ямайка қишлоқ хўжалиги ўрмон ва балиқчилик билан биргаликда 1999-йилда ЯИМнинг тахминан 6,6 % ини ташкил этди. Шакар Ямайкада асрлар давомида ишлаб чиқарилган бўлиб, у мамлакатнинг асосий қишлоқ хўжалиги экспорт маҳсулотидир[27]. Шакар деярли ҳар бир округда ишлаб чиқарилади. 2000-йилда хом қанд ишлаб чиқариш 1978-йилдаги 290 минг тоннадан камайган ҳолда 175 минг тоннага баҳоланди[28].

Ямайка қишлоқ хўжалиги 2000-йилларда бошқа тармоқларга қараганда ялпи ички маҳсулотда унчалик аҳамиятли бўлмаган ва 2004—2008-йиллар орасида энг паст кўрсаткичга эришган[29]. Бу мамлакатдаги халқаро савдо сиёсатининг кучайиши натижасида кучайган рақобатга муносабат билан ҳам боғлиқ бўлиши мумкин. Мисол учун, НАФТА 1993-йилда қабул қилинганлиги сабабли, Кариб денгизининг АҚШга қиладиган экспортининг катта қисми Лотин Америкаси экспорти билан рақобатлаша олмади[30]. Яна бир мисол банан импорти режимининг 3-босқичи бўлиб, унда Европа Иттифоқи давлатлари аввал мустамлака қилинган давлатларга банан импорт қилишни биринчи ўринга қўйган эди. Жаҳон савдо ташкилоти босими остида Европа Иттифоқи сиёсати ўзгартирилди. Ямайканинг банан саноати Лотин Америкаси товарларини экспорт қилувчи Америка компаниялари томонидан кўпроқ экспорт қилина бошлади[31]. Ямайканинг қишлоқ хўжалиги саноати тикланиб, ЯИМ 6,6 % дан 7,2 % гача ўсди[18].

1999-йилда шакар экспортнинг 7,1 % ини ташкил этди ва Ямайка Кариб денгизидаги умумий шакар ишлаб чиқаришнинг тахминан 4,8 % ини ташкил этди. Шакар, шунингдек, шинни, ром каби қўшимча маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун ишлатилади.

1999-йилда мамлакатда банан ишлаб чиқариш 130 минг тоннани ташкил этди. 1999-йилда банан экспортнинг 2,4 % ини ташкил этди ва Ямайка Кариб денгизидаги умумий банан ишлаб чиқаришнинг тахминан 7,5 % ини ташкил этди. Ямайка банан экспортини 2008-йилда плантацияларни вайрон қилган бир неча йиллик бўронлардан сўнг тўхтатди.

Қаҳва асосан Блуэ Моунтаинс атрофида ва тепаликли ҳудудларда етиштирилади. Хусусан, Ямайка кўк тоғ қаҳваси дунёдаги энг яхши қаҳвалардан бири саналади, чунки Блуэ Моунтаинсдаги ўша баландликларда салқин иқлим резаворларнинг кўпроқ пишишига олиб келади ва қаҳва дони қовурилганда қаҳвага ўз таъмини берадиган моддаларни кўпроқ ишлаб чиқаради. Қаҳва 1999-йилда экспортнинг 1,9 % ини ташкил этди. Қаҳва ўрим-йиғим мавсуми августдан мартгача давом этади ва Кингстондан экспорт қилинади.

Какао Ямайка бўйлаб етиштирилади, у маҳаллий сотувларда эрийдиган ичимликлар ва қандолатчиликда тайёрланадиган маҳсулотлар учун қўлланилиб, мамлакатдаги жами ишлаб чиқарилган какаонинг 1/3 қисмини ташкил этади. Ситрус мевалари асосан Ямайканинг марказий қисмларида, айниқса 1000—2500 фут баландликларда етиштирилади ва ўрим-йиғим мавсуми ноябрдан апрелгача давом этади. Бог Wалкдаги иккита завод мева шарбатлари, мева консервалари, эфир мойлари ва мармелад ишлаб чиқаради. Шимолий ва шарқий қирғоқларда кокос етиштирилади, бу эса заводларни сариёғ, маргарин, чўчқа ёғи, озиқ-овқат ёғи ва кир совунини ишлаб чиқариш учун етарли миқдорда копра билан таъминлайди.

Ямайкада ванил ҳам етиштирилади.

Бу экспорт маҳсулотларидан ташқари бошқа экинлар — пименто, занжабил, тамаки, сисал ва бошқа мевалар экспорт қилинади. Гуруч маҳаллий истеъмол учун Қора дарё атрофидаги ботқоқли ҳудудларда ва Ганновердаги Лонг Бай ҳамда Wестмореланд округларида етиштирилади.

Ямайкада истеъмол қилиш кўпроқ гўшт ва қадоқланган озиқ-овқат ҳиссасига тўғри келганлиги сабабли, миллий озиқ-овқат импорти тўлови иқтисодиётнинг соғлиғига таҳдид соладиган даражада ўсди. Ҳукумат бунга нисбатан боғдорчилик ва деҳқончиликни рағбатлантириш орқали жавоб берди, аммо жавоб чекланган даражадагина муваффақиятга эришди. Масалан, маҳаллий шароитда етиштирилган картошка улуши ошган, аммо картошка фриси импорти юқори даражада ўсишда давом этган[32].

Чорвачилик

[edit | edit source]

Ямайкадаги ернинг энг катта қисмини яйловлар ташкил қилади. Кўпгина обектлар чорвачиликка ихтисослашган. Чорвачилик 400 минг бош қорамол, 440 минг эчки, 180 минг чўчқага эга ва 30 минг чорва моллари кўпаймоқда, аммо бу маҳаллий аҳоли сонининг ўсиб бораётган эҳтиёжларини қондириш учун етарли эмас. 1940-йилда Бог Wалкда қуюлтирилган сут заводи қурилганидан бери сут ишлаб чиқариш кўпайди. Шундай бўлса-да, сут маҳсулотлари билан таъминланганлик маҳаллий эҳтиёжларни қондирмайди, шунингдек, қуруқ сут, сариёғ ва пишлоқ импорти катта ҳажмдалигича қолмоқда.

Балиқчилик

[edit | edit source]

Балиқчилик саноати 1900-йилларда, биринчи навбатда ички балиқ овлашга эътибор қаратганлиги сабабли ўсди. Мамлакатда бир неча минг балиқчи балиқчилик орқали тирикчилик қилади. Жанубий қирғоқдаги саёз сувлар ва кўллар шимолий сувларга қараганда кўпроқ балиққа эга. Жанубдан бошқа ердаги балиқчилар Педро Cайсда, Ямайканинг жанубидан 80 миля (130 км) узоқликда яшайди.

Ямайка балиқчилиги мамлакатдаги балиқ эҳтиёжларининг ярмини таъминлайди. Музлатилган ҳамда тузланган балиқларнинг асосий импорти АҚШ ва Канададан келтирилади.

2000-йилда жами овланган балиқ 5676 тоннани ташкил этди, бу 1997-йилдаги 11458 тоннадан камайган кўрсаткичдир. Ямайкада балиқ асосан денгиздан овланади, чучук сувда эса сазан, барбел ва бошқа балиқлар, қисқичбақасимонлар ҳамда моллюскалар ҳам бор.

Ўрмон хўжалиги

[edit | edit source]

1890-йил охирига келиб, Ямайканинг 1,000,000 гектар (2,000,000 акр) ўрмонидан фақат 185,000 гектар (460,000 акр) ўрмон қолди. 2000-йилда думалоқ ёғоч ишлаб чиқариш 881,000 куб метрни (31,1 миллион куб фут) ташкил этди. 2000-йилда кесилган ёғочнинг қарийб 68 % и ёқилғи сифатида ишлатилган, 32 % и саноат мақсадларида ишлатилган. Бир пайтлар Ямайкани қоплаган ўрмонлар ҳозир фақат тоғли ҳудудлардагина мавжуд. Улар орол ёғочга бўлган эҳтиёжининг атиги 20 % ини таъминлайди. Қолган ўрмон кейинги эксплуатациядан ҳимояланган. Бошқа кириш мумкин бўлган тоғли ҳудудларда, асосан, қарағай, маҳоэ ва маун дарахти ўрмонлари тикланмоқда.

Кончилик

[edit | edit source]
Wиндалcо, фонда алюминий оксиди заводи (Кирквине, Манчестер)

Ямайка 1998-йилда боксит ва алюминий оксиди ишлаб чиқариш бўйича учинчи ўринни эгаллаган бўлиб, 12,6 миллион тонна боксит ишлаб чиқарган, бу жаҳон ишлаб чиқаришининг 10,4 % ини ва 3,46 миллион тонна алюминий оксиди жаҳон ишлаб чиқаришининг 7,4 % ини ташкил этган. 2012-йилда 8,540 миллион тонна боксит, 2011-йилда 10,200 миллион тонна боксит қазиб олинди[33].

1999-йилда кончилик ва карер қазиш мамлакат ялпи ички маҳсулотининг 4,1 % ини ташкил этди. Боксит ва алюминий оксиди 1999-йилда экспортнинг 55,2 % ини ташкил этди ва туризмдан кейин иккинчи ўринда туради; Ямайка 2 миллиард тоннадан ортиқ заҳирага эга, улар 100 йилга етиши кутилмоқда. Боксит Ст. Элизабетҳ, Манчестер, Cларендон, Ст. Cатҳерине, Ст. Анн ва Трелаwнйнинг марказий округларида учрайди. Бу ерда тўртта алюминий оксиди заводи ва олтита кон бор.

Ямайкада Блуэ Моунтаинснинг жанубий ёнбағирларида бир неча миллион тонна гипс конлари мавжуд. Ямайка 2000-йилда 330,441 тонна гипс ишлаб чиқарган[34], унинг бир қисми маҳаллий семент саноатида ва қурилиш материаллари ишлаб чиқаришда ишлатилган.

Ямайкада мавжуд бўлган бошқа минераллар орасига мармар, оҳактош ва кремний оксиди, шунингдек, мис, қўрғошин, рух, марганец ва темир рудалари киради. Улардан баъзилари оз миқдорда ишлатилади. Мамлакатда нефт қидирилди, аммо ҳозирча топилмади.

Иккиламчи саноат тармоқлари

[edit | edit source]

Ишлаб чиқариш

[edit | edit source]

Ишлаб чиқариш сектори Ямайка иқтисодиётига муҳим ҳисса қўшмоқда. 1999-йилда ишлаб чиқариш ялпи ички маҳсулотнинг 13,9 % ини ташкил қилган. Ямайка компаниялари озиқ-овқат маҳсулотларини қайта ишлаш, нефтни қайта ишлаш, кимё, қурилиш материаллари, пластмасса буюмлар, бўёқлар, фармацевтика маҳсулотлари, картонлар, чарм буюмлар ва сигареталар, йиғилган электроника, тўқимачилик ва кийим-кечак ишлаб чиқариш каби кўплаб ишлаб чиқаришларга ҳисса қўшади. Тикувчилик саноати минглаб-юзлаб маҳаллий аҳоли учун асосий иш берувчи ҳисобланади ва 1999-йилда экспортнинг 12,9 % ини ташкил этиб, 159 миллион АҚШ доллари даромад келтирган. 1999-йилда экспортнинг 3,3 % ини кимёвий маҳсулотлар ташкил этиб, 40 миллион АҚШ долларини ташкил этди.

Оролда қазиб олинган бокситнинг бир қисми экспорт қилишдан олдин алюминий оксиди олишга қайта ишланади.

Кингстон яқинида жойлашган нефтни қайта ишлаш заводи Венесуэладан олинган хом нефтни бензин ва бошқа маҳсулотларга айлантиради. Улар асосан маҳаллий фойдаланиш учун мўлжалланган. Ямайкада янги меҳмонхоналар ва сайёҳлар учун барпо этилаётган аттраксионлар ҳисобига қурилиш саноати ривожланмоқда. 1999-йилда қурилиш ва монтаж ялпи ички маҳсулотнинг 10,4 % ини ташкил этди.

Ямайкага ишлаб чиқарилган маҳсулотлар импорт қилинган бўлиб, жами импортнинг 30,3 % ини ташкил этди ва 1999-йилда 877 миллион АҚШ долларини ташкил этди.

Ямайкада Логистиcс Ҳуб ташаббуси ишга туширилгандан бери[35][36] бутун мамлакат бўйлаб турли иқтисодий зоналар Америкага тарқатиш учун дунёнинг бошқа қисмларини товарларни йиғиш учун таклиф қилган[37].

Учинчи даражали саноат тармоқлари

[edit | edit source]

Туризм

[edit | edit source]

Туризм Ямайканинг асосий даромад манбаи сифатида пул ўтказмалари билан боғлиқ саноатдир[38]. Туризм саноати мамлакат умумий валюта тушумининг 50д ан ортиғини оқамраб лади ва Ямайкадаги барча иш ўринларининг тўртдан бир қисмини таъминлайди.[39]. Аксарият туристик фаолият оролнинг шимолий қирғоғида, жумладан Монтего кўрфази, Очо Риос ва Порт Антониода, шунингдек, оролнинг ғарбий учидаги Негрилда жойлашган.

Ямайкадаги баъзи сайёҳлик йўналишларига Очо Риос, Греэн Гротто ғорлари, ЙС шаршаралари ва Апплетон майдони киради. Сайёҳлик жойларининг аксарияти диққатга сазовор жойлар ва кўплаб ямайкаликлар учун уйлардир. Энг кўп ташриф буюриладиган сайёҳлик жойлари асосан дарёлар ва пляжлар каби сув бўйида жойлашган бўлиб, уларда балиқчилар денгиз маҳсулотларини сотиш билан кун кечиради. Ямайканинг энг машҳур пляж шаҳарларидан бири Очо Риос, Ямайканинг шимолий қирғоғидаги Саинт Анн округида жойлашган. Бу ер бир вақтлар балиқчилар қишлоғи бўлган, аммо ҳозир ҳар йили миллионлаб сайёҳларни ўзига жалб қилади. Очо Риос бугунги кунда таомлари ва маданияти туфайли машҳур.

Ямайкада ҳар йили миллионлаб одамларни жалб қиладиган яна бир машҳур жой Очо Риосда жойлашган Данн дарёси шаршарасидир. Бу шаршара тахминан 600 фут баландликдан денгизга оқади ва атрофида кўплаб меҳмонхоналар ҳамда ресторанлар мавжуд бўлиб, у ерда кўплаб кўча сотувчилари кечаю кундуз озиқ-овқат сотадилар. Яна бир таниқли пляж шаҳри Негрил ҳисобланиб, мамлакатдаги базм пойтахтидир. Ушбу пляж шаҳарчаси тунги ҳаёти билан машҳур.

Логистика

[edit | edit source]

2014-йил апрел ойида Ямайка ва Хитой ҳукуматлари Ямайка логистика марказининг (ЖЛҲ) биринчи босқичи бўйича дастлабки келишувларни имзоладилар — бу ташаббус Кингстонни Роттердам, Дубай ҳамда Сингапурга қўшиладиган глобал логистика занжирида тўртинчи тугун сифатида жойлаштиришга қаратилган ва Америкага хизмат қилади[35]. Лойиҳа тугаллангач, ямайкаликлар учун кўплаб иш ўринлари, трансмиллий компаниялар учун иқтисодий зоналар[37] ва мамлакат оғир қарзининг ЯИМга нисбатини юмшатиш учун зарур бўлган иқтисодий ўсишни таъминлаши кутилмоқда. Халқаро валюта жамғармасининг қайта молиялаш дастурига қатъий риоя қилиш ва ЖЛҲга тайёргарлик кўриш Ямайка учта энг йирик рейтинг агентликларининг кредит рейтинги ҳамда истиқболига ижобий таъсир кўрсатди.

АКТ/БЖА

[edit | edit source]

Ямайка ахборот-коммуникация технологиялари (АКТ) инфратузилмасини ривожлантиришда муваффақиятларга эришди.

Кариб ҳавзасидаги энг йирик инглиз тилида сўзлашувчи ҳудуд сифатида Ямайка минтақадаги етакчи алоқа маркази бўлиб, мамлакатда 87 тадан ортиқ ахборот коммуникация технологиялари/бизнес жараёнлари ауцорсинги (АКТ/БЖА) компанияларида 44 000 нафар тўлиқ вақтли агентлар ишлайди[40][41].

Солиқ/солиқ ставкалари

[edit | edit source]

Ямайка солиқ ставкалари жаҳон стандартларида жуда қулайдир, улар қуйидагича[42]:

Даража Шахсий нафақа (Ж$) Солиқ ставкаси
1 (Паст) — гача Ж$1 500 000 0 %
2 (Ўрта) — Ж$1.500.001-Ж$6.000.000 Ж$1 500 000 25 %
3 (Юқори) — Ж$6 000 000+ Ж$0 30 %

Чет эл фуқаролари учун алоҳида солиқ ставкалари қўлланади[42].

Иқтисодий маълумотлар

[edit | edit source]

Қуйидаги жадвалда Ямайкада 1980—2018-йиллардаги асосий иқтисодий кўрсаткичлар келтирилган ва 5 % дан паст инфляция яшил рангда кўрсатилган[43].

Йил ЯИМ
(миллион АҚШ$да ППП) 		Аҳоли жон бошига ЯИМ
(АҚШ$да ППП) 		ЯИМ ўсиши
(реал) 		Инфляция даражаси

(фоизда) 		Ишсизлик

(фоизда) 		Давлат қарзи

(ЯИМнинг фоизида)
1980 6.1 2,897 Деcреасе−4.0 % ▲18.0 % 27.3 % н/а
1981 7.0 3,253 4.4 % ▲9.2 % ▼25.9 % н/а
1982 7.7 3,501 3.1 % ▲6.8 % ▲27.6 % н/а
1983 8.3 3,715 4.2 % ▲16.7 % ▼26.4 % н/а
1984 8.7 3,877 1.0 % ▲31.3 % ▼25.5 % н/а
1985 8.9 3,904 Деcреасе−0.9 % ▲29.7 % ▼25.0 % н/а
1986 9.7 4,224 7.0 % ▲24.4 % ▼23.7 % н/а
1987 10.7 4,628 7.7 % ▲11.2 % ▼21.0 % н/а
1988 Деcреасе10.6 Деcреасе4,573 Деcреасе−4.0 % ▲8.2 % ▼19.1 % н/а
1989 11.5 4,966 4.7 % ▲16.1 % ▼15.2 % н/а
1990 12.6 5,309 4.9 % ▲24.8 % ▲15.7 % н/а
1991 13.1 5,498 0.8 % ▲51.1 % ▼15.4 % н/а
1992 13.8 5,737 2.8 % ▲77.3 % ▲15.7 % н/а
1993 14.4 5,953 2.2 % ▲22.1 % ▲16.3 % н/а
1994 15.0 6,140 1.9 % ▲35.1 % ▼15.4 % н/а
1995 15.7 6,369 2.5 % ▲19.9 % ▲16.2 % н/а
1996 16.0 6,440 0.2 % ▲26.4 % ▼16.0 % н/а
1997 ▬16.0 Деcреасе6,381 Деcреасе−1.6 % ▲9.7 % ▲16.5 % н/а
1998 ▬16.0 Деcреасе6,313 Деcреасе−1.2 % ▲8.6 % ▼15.5 % н/а
1999 16.4 6,406 1.0 % ▲6.0 % ▲15.7 % ▲82.7 %
2000 16.9 6,539 0.8 % 4.6 % ▼15.5 % ▲91.8 %
2001 17.5 6,709 1.3 % ▲9.5 % ▼15.0 % ▲108.0 %
2002 17.9 6,804 0.7 % ▲8.2 % ▼14.2 % ▲118.4 %
2003 18.8 7,130 3.7 % ▲9.9 % ▼11.8 % ▲123.2 %
2004 19.6 7,367 1.3 % ▲14.8 % ▲12.2 % ▼119.8 %
2005 20.4 7,617 0.9 % ▲13.4 % ▲11.2 % ▲124.7 %
2006 21.7 8,033 2.9 % ▲8.9 % ▼10.3 % ▼117.1 %
2007 22.6 8,331 1.4 % ▲9.2 % ▼9.9 % ▼114.5 %
2008 22.8 8,390 Деcреасе−0.8 % ▲22.0 % ▲10.6 % ▲127.0 %
2009 Деcреасе22.2 Деcреасе8,135 Деcреасе−3.4 % ▲9.6 % ▲11.4 % ▲141.9 %
2010 Деcреасе22.1 Деcреасе8,076 Деcреасе−1.4 % ▲12.6 % ▲12.4 % ▬141.9 %
2011 22.9 8,322 1.4 % ▲7.5 % ▲13.0 % ▼140.5 %
2012 23.2 8,395 Деcреасе−0.5 % ▲6.9 % ▲13.9 % ▲145.1 %
2013 23.7 8,515 0.2 % ▲9.4 % ▲15.3 % ▼138.7 %
2014 24.3 8,679 0.6 % ▲8.3 % ▼14.2 % ▼137.9 %
2015 24.8 8,798 0.9 % 3.7 % ▼13.5 % ▼121.3 %
2016 25.4 8,980 1.5 % 2.3 % ▼12.8 % ▼113.6 %
2017 26.1 9,161 0.7 % 4.4 % ▼12.2 % ▼101.1 %
2018 27.0 9,447 1.4 % 3.7 % ▼11.6 % ▼99.4 %

Манбалар

[edit | edit source]
  1. ↑ „Wорлд Эcономиc Оутлоок Датабасе, Април 2019“. Интернатионал Монетарй Фунд. Қаралди: 29-сентабр 2019-йил.
  2. ↑ „Wорлд Банк Cоунтрй анд Лендинг Гроупс“. Wорлд Банк. Қаралди: 29-сентабр 2019-йил.
  3. ↑ „Популатион Статистиcс“. статинжа.гов.жм. Статистиcал Институте оф Жамаиcа. 28-март 2017-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 3-декабр 2019-йил.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 „Wорлд Эcономиc Оутлоок Датабасе, Оcтобер 2019“. Интернатионал Монетарй Фунд. Қаралди: 24-октабр 2019-йил.
  5. ↑ „Глобал Эcономиc Проспеcц, Жуне 2020“. опенкноwледге.wорлдбанк.орг. Wорлд Банк. Қаралди: 16-июн 2020-йил.
  6. ↑ „Жамаиcа ГДП - cомпоситион бй сеcтор“. ИндехМунди. Қаралди: 27-март 2018-йил.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 7,11 7,12 7,13 7,14 „Тҳе Wорлд Фаcтбоок“. CИА.гов. Cентрал Интеллигенcе Агенcй. Қаралди: 3-декабр 2019-йил.
  8. ↑ „Повертй ҳеадcоунт ратио ат $5.50 а дай (2011 ППП) (% оф популатион) - Жамаиcа“. дата.wорлдбанк.орг. Wорлд Банк. Қаралди: 3-декабр 2019-йил.
  9. ↑ „Ҳуман Девелопмент Индех (ҲДИ)“. ҳдр.ундп.орг. ҲДРО (Ҳуман Девелопмент Репорт Оффиcе) Унитед Натионс Девелопмент Программе. Қаралди: 11-декабр 2019-йил.
  10. ↑ „Инеқуалитй-аджустед Ҳуман Девелопмент Индех (ИҲДИ)“. ҳдр.ундп.орг. ҲДРО (Ҳуман Девелопмент Репорт Оффиcе) Унитед Натионс Девелопмент Программе. 12-декабр 2020-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 11-декабр 2019-йил.
  11. ↑ „Лабор форcе, тотал - Жамаиcа“. дата.wорлдбанк.орг. Wорлд Банк. Қаралди: 3-декабр 2019-йил.
  12. ↑ „Эмплоймент то популатион ратио, 15+, тотал (%) (Натионал эстимате) - Жамаиcа | Дата“. дата.wорлдбанк.орг. Wорлд Банк. Қаралди: 3-декабр 2019-йил.
  13. ↑ „Лабоур Форcе Сурвей Жулй 2019“. статинжа.гов.жм. Статистиcал Институте оф Жамаиcа. 20-август 2018-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 3-декабр 2019-йил.
  14. ↑ „Саларй Сурвей ин Жамаиcа“. 2015-йил 14-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 11-июн 2015-йил.
  15. ↑ „Эасе оф Доинг Бусинесс ин Жамаиcа“. Доингбусинесс.орг. Қаралди: 24-ноябр 2017-йил.
  16. ↑ „Совереигнс ратинг лист“. Стандард & Поор'с. Қаралди: 26-май 2011-йил.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Рогерс, Симон; Седгҳи, Ами. „Ҳоw Фитч, Моодй'с анд С&П рате эач cоунтрй'с cредит ратинг“. Тҳе Гуардиан (15-апрел 2011-йил). Қаралди: 31-май 2011-йил.
  18. ↑ 18,0 18,1 „CЕНТРАЛ АМЕРИCА АНД CАРИББЕАН :: ЖАМАИCА“. Тҳе Wорлд Фаcтбоок. Cентрал Интеллигенcе Агенcй. Қаралди: 30-ноябр 2017-йил.
  19. ↑ 19,0 19,1 „Жамаиcа (04/01)“. 2015-йил 4-октябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 11-июн 2015-йил.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 Cентрал Буреау оф Статистиcс Жамаиcа Б.W.И.. Қуартерлй Дигест оф Статистиcс Но. 2. Дуке Стреэт, Кингстон: Тҳе Говернмент Принтер, 1947. 
  21. ↑ Бурнард, Тревор; Панза, Лаура; Wиллиамсон, Жеффрей Г. (2017-йил октабр). „Тҳе Соcиал Имплиcатионс оф Сугар: Ливинг Cосц, Реал Инcомес анд Инеқуалитй ин Жамаиcа c1774“. НБЕР Wоркинг Папер Но. 23897. дои:10.3386/w23897. {{cите магазине}}: сана киритилиши керак бўлган параметрга берилган қийматни текшириш лозим: |дате= (ёрдам)
  22. ↑ Бурнард. „Сугар анд славес: Wеалтҳ, повертй, анд инеқуалитй ин cолониал Жамаиcа“. ВохеУ.орг (6-декабр 2017-йил). Қаралди: 6-декабр 2017-йил.
  23. ↑ „Ҳисториcал Cурренcй Cонвертер - ОАНДА“. www.оанда.cом. 2006-йил 20-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2022-йил 15-ноябр.
  24. ↑ „Жамаиcаъс эcономиc анд финанcиал маркет оутлоок фор 2008 — ЖАМАИCАОБСЕРВЕР.“. 30-сентабр 2008-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 15-ноябр 2022-йил.
  25. ↑ „Овервиэw“.
  26. ↑ „Праэдиал ларcенй ин тҳе Cариббеан“. ФАО: Субрегионал оффиcе фор тҳе Cариббеан. Қаралди: 4-июн 2019-йил.
  27. ↑ 27,0 27,1 „Жамаиcа Агриcултуре, Информатион абоут Агриcултуре ин Жамаиcа“. Қаралди: 11-июн 2015-йил.
  28. ↑ „Агриcултуре - Жамаиcа - импорт, эхпорт, cропс“. Қаралди: 11-июн 2015-йил.
  29. ↑ „Жамаиcа ГДП фром Агриcултуре“. Традинг Эcономиcс. ТРАДИНГ ЭCОНОМИCС. Қаралди: 29-ноябр 2017-йил.[сайт ишламайди]
  30. ↑ „Cариббеан Басин Стругглес ин НАФТА'с Шадоw“. Интернатионал Cентре фор Траде анд Сустаинабле Девелопмент. Интернатионал Cентре фор Траде анд Сустаинабле Девелопмент Организатион. 2017-йил 1-декабрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 30-ноябр 2017-йил.
  31. ↑ „Тҳе ЭУ Банана Региме: Эволутион Анд Имплиcатионс оф иц Реcент Чангес“. Эуропеан Парлиамент. Қаралди: 30-ноябр 2017-йил.
  32. ↑ Дамиэн Cаве. „Ас Cост оф Импортинг Фоод Соарс, Жамаиcа Турнс то тҳе Эартҳ“. Тҳе Неw Ёрк Тимес (3-август 2013-йил). 3-январ 2022-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 4-август 2013-йил.
  33. ↑ „БАУХИТЕ АНД АЛУМИНА“. минералс.усгс.гов (2012-йил январ). Қаралди: 19-ноябр 2018-йил.
  34. ↑ „Мининг - Жамаиcа - эхпорт, сеcтор“. Қаралди: 11-июн 2015-йил.
  35. ↑ 35,0 35,1 „Жамаиcа сигнс деал фор Чина-буилт cарго шиппинг ҳуб“. Реутерс (2014-йил апрел). 16-октабр 2015-йилда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 11-июн 2015-йил.
  36. ↑ „жамаиcалогистиcшуб.cом“. жамаиcалогистиcшуб.cом. 2014-йил 20-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 12-апрел 2014-йил.
  37. ↑ 37,0 37,1 „Пропосед Cайманас Эcономиc Зоне То Бе Оне Оф 16 - Жамаиcа Информатион Сервиcе“. Жамаиcа Информатион Сервиcе (13-январ 2014-йил). Қаралди: 11-июн 2015-йил.
  38. ↑ „Тҳе Wорлд Фаcтбоок“. Қаралди: 11-июн 2015-йил.
  39. ↑ „ГТТП: Тҳе Глобал Травел анд Тоурисм Партнершип“. 2008-йил 24-июлда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 11-июн 2015-йил.
  40. ↑ „WҲЙ ЖАМАИCА?“. 2014-йил 19-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 18-апрел 2014-йил.
  41. ↑ Смитҳ. „Жобс Инcреасе бй 15% ин БПО Сеcтор – Жамаиcа Информатион Сервиcе“. жис.гов.жм (18-июл 2021-йил). 2021-йил 29-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 29-сентабр 2021-йил.
  42. ↑ 42,0 42,1 „Тах Администратион“. 2014-йил 13-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 12-апрел 2014-йил.
  43. ↑ „Репорт фор Селеcтед Cоунтриэс анд Субжеcц“. www.имф.орг. Қаралди: 21-июн 2019-йил.

Адабиётлар

[edit | edit source]

Ҳаволалар

[edit | edit source]
Retrieved from "https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Yamayka_iqtisodiyoti&oldid=5188842"