Kontent qismiga oʻtish

Nyu-York: Versiyalar orasidagi farq

Ishoratlarni tahrirla
Koordinatalari: 40°39′0″N 74°3′0″W / 40.65000°N 74.05000°W / 40.65000; -74.05000
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Tarixni interaktiv tarzda koʻrib chiqish
← Avvalgi tahrirKeyingi tahrir →
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
VizualVikimatn
Men joʻgʻrofiy joy nomlanishi qoidasiga amal qilgan holda aytmoqchiman, Nyu York soʻzini hamma qoʻllagani uchun va bu oʻzbekcha vikipediya boʻlgani uchun toʻgʻriladim. Agar qaytarsangiz @uzwikichat telegram guruhida Nyu York toʻgʻriligini isbotlab berishim mumkin. Tilshunoslardan ham soʻrab bera olaman.
Teglar: Koʻrib tahrirlagich Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali
Men joʻgʻrofiy joy nomlanishi qoidasiga amal qilgan holda aytmoqchiman, Nyu York soʻzini hamma qoʻllagani uchun va bu oʻzbekcha vikipediya boʻlgani uchun toʻgʻriladim. Agar qaytarsangiz @uzwikichat telegram guruhida Nyu York toʻgʻriligini isbotlab berishim mumkin. Tilshunoslardan ham soʻrab bera olaman.
Teglar: Koʻrib tahrirlagich Mobil qurilma orqali Mobil sayt orqali
Qator 244: Qator 244:
|}
|}


New York shahri aholi soni boʻyicha AQShdagi eng yirik shahardir<ref name="2014NYCest2">{{yangiliklar manbasi|first=James|last=Barron|title=New York City's Population Hits a Record 8.6 Million|newspaper=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2018/03/22/nyregion/new-york-city-population.html|date=March 22, 2018|access-date=March 22, 2018}}</ref>. 2010-yilgi maʼlumotlarga koʻra, shaharda 8 175 133 nafar kishi istiqomat qiladi<ref name="2020Census" /><ref>{{yangiliklar manbasi|last=Sherry|first=Virginia N.|date=March 27, 2014|title=Staten Island population at all-time high of 473,000; NYC's soars to record 8.4&nbsp;million|newspaper=Staten Island Advance|url=http://www.silive.com/news/index.ssf/2014/03/staten_island_residents_number.html|access-date=March 27, 2014}}</ref><ref name="nytimes_a">{{yangiliklar manbasi|last=Roberts|first=Sam|date=March 14, 2013|title=Fewer People Are Abandoning the Bronx, Census Data Show|newspaper=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2013/03/14/nyregion/more-people-moving-to-bronx-census-shows.html|access-date=March 27, 2014}}</ref>. AQShning aholi soni boʻyicha 2-eng yirik shahri boʻlmish [[Los Angeles]]da New York shahri bilan solishtirilganda ikki barobar kam kishi istiqomat qiladi<ref name="2014NYCest2" />. New York shahri aholisi soni 2010—2020-yillar oraligʻida sezilarli darajada oʻsgan (taxminan 629 000 nafar kishi). Solishtirish uchun, AQShning aholi soni boʻyicha New Yorkdan keyingi eng yirik toʻrt shahri — Los Angeles, [[Chicago]], [[Houston]] va [[Phoenix (Arizona)|Phoenix]]ning ayni oʻnyillikda oʻsgan aholi sonini qoʻshganda ham New Yorkda oʻsgan aholi sonidan ozdir<ref name=2010to2020CensusGrowth1>{{veb manbasi|first=Celine|last=Castronuovo|url=https://thehill.com/homenews/state-watch/567611-all-10-largest-cities-grew-phoenix-supplants-philly-as-5th-largest-in-us|title=All 10 largest cities grew, Phoenix supplants Philly as 5th largest in US|date=August 12, 2021|access-date=August 28, 2021|work=The Hill}}</ref><ref name=2010to2020CensusGrowth2>{{veb manbasi|first=John L.|last=Dorman|url=https://www.businessinsider.com/census-10-largest-cities-united-states-population-growth-reapportionment-2021-8|title=Census: The 10 most populous US cities are led by NYC, Los Angeles, and Chicago; Phoenix leapfrogs Philadelphia to claim the No. 5 spot|access-date=August 27, 2021|date=August 16, 2021|work=Business Insider}}</ref>. New York shahri aholisi New York shtati aholisining taxminan 44 foizini<ref name="PopHousingEst">{{veb manbasi|year=2016|title=ACS Demographic and Housing Estimates—2012–2016 American Community Survey 5-Year Estimates—City Versus State|url=https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/15_5YR/DP05/0400000US36%7C1600000US3651000|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200214004454/https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/15_5YR/DP05/0400000US36%7C1600000US3651000|archive-date=February 14, 2020|access-date=October 8, 2018|website=American Fact Finder, United States Census Bureau}}</ref>, New York [[aglomeratsiya]]si aholisining esa taxminan 39 foizini tashkil etadi<ref name="PopHousingEstMetro">{{veb manbasi|year=2016|title=ACS Demographic and Housing Estimates—2012–2016 American Community Survey 5-Year Estimates—City Versus Metro|url=https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/15_5YR/DP05/1600000US3651000%7C330M200US408|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200214004528/https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/15_5YR/DP05/1600000US3651000%7C330M200US408|archive-date=February 14, 2020|access-date=October 8, 2018|website=American Fact Finder, United States Census Bureau}}</ref>. Ushbu shaharda istiqomat qiluvchi aholining aksariyati (5 141 538 yoki 58.4 foizi) [[Long-aylend|Long Island]], [[Brooklyn]] yoki [[Queens]]da yashashadi<ref name="LINYCpopulation">{{yangiliklar manbasi|url=https://www.nytimes.com/2021/08/12/us/new-york-city-population-growth.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/08/12/us/new-york-city-population-growth.html |archive-date=December 28, 2021 |url-access=limited|title=New York City adds 629,000 people, defying predictions of its decline|first=Annie|last=Correal|newspaper=[[The New York Times]]|date=August 12, 2021|access-date=August 27, 2021}}{{cbignore}}</ref>.
Nyu York shahri aholi soni boʻyicha AQShdagi eng yirik shahardir<ref name="2014NYCest2">{{yangiliklar manbasi|first=James|last=Barron|title=New York City's Population Hits a Record 8.6 Million|newspaper=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2018/03/22/nyregion/new-york-city-population.html|date=March 22, 2018|access-date=March 22, 2018}}</ref>. 2010-yilgi maʼlumotlarga koʻra, shaharda 8 175 133 nafar kishi istiqomat qiladi<ref name="2020Census" /><ref>{{yangiliklar manbasi|last=Sherry|first=Virginia N.|date=March 27, 2014|title=Staten Island population at all-time high of 473,000; NYC's soars to record 8.4&nbsp;million|newspaper=Staten Island Advance|url=http://www.silive.com/news/index.ssf/2014/03/staten_island_residents_number.html|access-date=March 27, 2014}}</ref><ref name="nytimes_a">{{yangiliklar manbasi|last=Roberts|first=Sam|date=March 14, 2013|title=Fewer People Are Abandoning the Bronx, Census Data Show|newspaper=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2013/03/14/nyregion/more-people-moving-to-bronx-census-shows.html|access-date=March 27, 2014}}</ref>. AQShning aholi soni boʻyicha 2-eng yirik shahri boʻlmish [[Los Angeles]]da Nyu York shahri bilan solishtirilganda ikki barobar kam kishi istiqomat qiladi<ref name="2014NYCest2" />. Nyu York shahri aholisi soni 2010—2020-yillar oraligʻida sezilarli darajada oʻsgan (taxminan 629 000 nafar kishi). Solishtirish uchun, AQShning aholi soni boʻyicha Nyu Yorkdan keyingi eng yirik toʻrt shahri — Los Angeles, [[Chicago]], [[Houston]] va [[Phoenix (Arizona)|Phoenix]]ning ayni oʻnyillikda oʻsgan aholi sonini qoʻshganda ham Nyu Yorkda oʻsgan aholi sonidan ozdir<ref name=2010to2020CensusGrowth1>{{veb manbasi|first=Celine|last=Castronuovo|url=https://thehill.com/homenews/state-watch/567611-all-10-largest-cities-grew-phoenix-supplants-philly-as-5th-largest-in-us|title=All 10 largest cities grew, Phoenix supplants Philly as 5th largest in US|date=August 12, 2021|access-date=August 28, 2021|work=The Hill}}</ref><ref name=2010to2020CensusGrowth2>{{veb manbasi|first=John L.|last=Dorman|url=https://www.businessinsider.com/census-10-largest-cities-united-states-population-growth-reapportionment-2021-8|title=Census: The 10 most populous US cities are led by NYC, Los Angeles, and Chicago; Phoenix leapfrogs Philadelphia to claim the No. 5 spot|access-date=August 27, 2021|date=August 16, 2021|work=Business Insider}}</ref>. Nyu York shahri aholisi Nyu York shtati aholisining taxminan 44 foizini<ref name="PopHousingEst">{{veb manbasi|year=2016|title=ACS Demographic and Housing Estimates—2012–2016 American Community Survey 5-Year Estimates—City Versus State|url=https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/15_5YR/DP05/0400000US36%7C1600000US3651000|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200214004454/https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/15_5YR/DP05/0400000US36%7C1600000US3651000|archive-date=February 14, 2020|access-date=October 8, 2018|website=American Fact Finder, United States Census Bureau}}</ref>, Nyu York [[aglomeratsiya]]si aholisining esa taxminan 39 foizini tashkil etadi<ref name="PopHousingEstMetro">{{veb manbasi|year=2016|title=ACS Demographic and Housing Estimates—2012–2016 American Community Survey 5-Year Estimates—City Versus Metro|url=https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/15_5YR/DP05/1600000US3651000%7C330M200US408|url-status=dead|archive-url=https://archive.today/20200214004528/https://factfinder.census.gov/bkmk/table/1.0/en/ACS/15_5YR/DP05/1600000US3651000%7C330M200US408|archive-date=February 14, 2020|access-date=October 8, 2018|website=American Fact Finder, United States Census Bureau}}</ref>. Ushbu shaharda istiqomat qiluvchi aholining aksariyati (5 141 538 yoki 58.4 foizi) [[Long-aylend|Long Island]], [[Brooklyn]] yoki [[Queens]]da yashashadi<ref name="LINYCpopulation">{{yangiliklar manbasi|url=https://www.nytimes.com/2021/08/12/us/new-york-city-population-growth.html |archive-url=https://ghostarchive.org/archive/20211228/https://www.nytimes.com/2021/08/12/us/new-york-city-population-growth.html |archive-date=December 28, 2021 |url-access=limited|title=New York City adds 629,000 people, defying predictions of its decline|first=Annie|last=Correal|newspaper=[[The New York Times]]|date=August 12, 2021|access-date=August 27, 2021}}{{cbignore}}</ref>.


=== Irqiy va etnik guruhlar ===
=== Irqiy va etnik guruhlar ===
2020-yilgi maʼlumotlarga koʻra, New York shahridagi irqiy va etnik guruhlarning tarkibi quyidagicha: 30.9% [[Oqlar|oq tanlilar]], 28.7% [[latinoamerikaliklar]], 20.2% [[Afroamerikaliklar|qora tanlilar yoki afroamerikaliklar]], 15.6% [[osiyo]]liklar va 0.2% mahalliy amerikaliklar<ref>{{veb manbasi|url=https://data.census.gov/cedsci/table?q=new%20york%20city&tid=DECENNIALPL2020.P2|title=2020 Decennial Census|publisher=U.S. Census Bureau|access-date=February 11, 2022}}</ref>. Latinoamerikalik boʻlmagan aholining 3.4 foizi birdan ortiq irqqa mansub hisoblanadi. 1892—1924-yillar oraligʻida Ellis oroliga 12 milliondan ziyod yevropalik immigrantlar koʻchib kelgan<ref>{{veb manbasi|last=Jones|first=Charisse|date=September 24, 2008|title=Ellis Island strives to tell more complete immigration story|url=https://www.usatoday.com/news/nation/2008-09-23-ellis-island_N.htm|access-date=July 4, 2014|work=USA Today}}</ref>. 1900-yilga kelib, olmonlar immigrantlarning eng yirik guruhini tashkil qilgan. Ulardan keyin [[irlandlar]], [[yahudiylar]] va [[italyanlar]] immigrantlarning katta guruhini tashkil etishgan<ref>{{cite EB1911|wstitle=New York City#Population|volume=19|page=617}}</ref>. 1940-yilda oq tanlilar shahar aholisining 92 foizini egallagan<ref name="pop" />.
2020-yilgi maʼlumotlarga koʻra, Nyu York shahridagi irqiy va etnik guruhlarning tarkibi quyidagicha: 30.9% [[Oqlar|oq tanlilar]], 28.7% [[latinoamerikaliklar]], 20.2% [[Afroamerikaliklar|qora tanlilar yoki afroamerikaliklar]], 15.6% [[osiyo]]liklar va 0.2% mahalliy amerikaliklar<ref>{{veb manbasi|url=https://data.census.gov/cedsci/table?q=new%20york%20city&tid=DECENNIALPL2020.P2|title=2020 Decennial Census|publisher=U.S. Census Bureau|access-date=February 11, 2022}}</ref>. Latinoamerikalik boʻlmagan aholining 3.4 foizi birdan ortiq irqqa mansub hisoblanadi. 1892—1924-yillar oraligʻida Ellis oroliga 12 milliondan ziyod yevropalik immigrantlar koʻchib kelgan<ref>{{veb manbasi|last=Jones|first=Charisse|date=September 24, 2008|title=Ellis Island strives to tell more complete immigration story|url=https://www.usatoday.com/news/nation/2008-09-23-ellis-island_N.htm|access-date=July 4, 2014|work=USA Today}}</ref>. 1900-yilga kelib, olmonlar immigrantlarning eng yirik guruhini tashkil qilgan. Ulardan keyin [[irlandlar]], [[yahudiylar]] va [[italyanlar]] immigrantlarning katta guruhini tashkil etishgan<ref>{{cite EB1911|wstitle=New York City#Population|volume=19|page=617}}</ref>. 1940-yilda oq tanlilar shahar aholisining 92 foizini egallagan<ref name="pop" />.


=== Jinsiy orientatsiya ===
=== Jinsiy orientatsiya ===
Qator 270: Qator 270:


=== Xristianlik ===
=== Xristianlik ===
New York shahrida yashovchi dindorlarning aksariyati [[xristianlik|xristianlar]] hisoblanadi<ref name="NYCReligion1">{{veb manbasi|first=Michael|last=Lipka|url=http://www.pewresearch.org/fact-tank/2015/07/29/major-u-s-metropolitan-areas-differ-in-their-religious-profiles/|title=Major U.S. metropolitan areas differ in their religious profiles|publisher=Pew Research Center|date=July 29, 2015|access-date=July 30, 2015}}</ref>. Soni jihatdan eng katta xristianlik denominatsiyasi tarafdorlari [[rim katolik cherkovi]]ga toʻgʻri keladi (33%). Ikkinchi eng katta xristianlik denominatsiyasi [[protestantizm]] tarafdorlariga (23%) toʻgʻri keladi.
Nyu York shahrida yashovchi dindorlarning aksariyati [[xristianlik|xristianlar]] hisoblanadi<ref name="NYCReligion1">{{veb manbasi|first=Michael|last=Lipka|url=http://www.pewresearch.org/fact-tank/2015/07/29/major-u-s-metropolitan-areas-differ-in-their-religious-profiles/|title=Major U.S. metropolitan areas differ in their religious profiles|publisher=Pew Research Center|date=July 29, 2015|access-date=July 30, 2015}}</ref>. Soni jihatdan eng katta xristianlik denominatsiyasi tarafdorlari [[rim katolik cherkovi]]ga toʻgʻri keladi (33%). Ikkinchi eng katta xristianlik denominatsiyasi [[protestantizm]] tarafdorlariga (23%) toʻgʻri keladi.


=== Yahudiylik ===
=== Yahudiylik ===
Qator 276: Qator 276:


=== Islom ===
=== Islom ===
[[Islom]] dini New York shahrida xristianlik va yahudiylikdan keyingi uchinchi eng koʻp tarafdorlarga ega dindir. Musulmon aholining soni taxminan 600 000 va 1 000 000 orasida<ref>{{yangiliklar manbasi|last1=Grynbaum|first1=Michael M.|last2=Otterman|first2=Sharon|date=March 4, 2015|title=New York City Adds 2 Muslim Holy Days to Public School Calendar|newspaper=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2015/03/05/nyregion/new-york-to-add-two-muslim-holy-days-to-public-school-calendar.html?hp&action=click&pgtype=Homepage&module=second-column-region&region=top-news&WT.nav=top-news|access-date=March 4, 2015}}</ref>. Amerikalik musulmonlarning 22.3 foizi New York shahrida istiqomat qilishadi.
[[Islom]] dini Nyu York shahrida xristianlik va yahudiylikdan keyingi uchinchi eng koʻp tarafdorlarga ega dindir. Musulmon aholining soni taxminan 600 000 va 1 000 000 orasida<ref>{{yangiliklar manbasi|last1=Grynbaum|first1=Michael M.|last2=Otterman|first2=Sharon|date=March 4, 2015|title=New York City Adds 2 Muslim Holy Days to Public School Calendar|newspaper=[[The New York Times]]|url=https://www.nytimes.com/2015/03/05/nyregion/new-york-to-add-two-muslim-holy-days-to-public-school-calendar.html?hp&action=click&pgtype=Homepage&module=second-column-region&region=top-news&WT.nav=top-news|access-date=March 4, 2015}}</ref>. Amerikalik musulmonlarning 22.3 foizi Nyu York shahrida istiqomat qilishadi.


=== Hinduizm va boshqa diniy mansubliklar ===
=== Hinduizm va boshqa diniy mansubliklar ===
New York shahrida yuqoridagi uch dindan boshqa [[hinduizm]], [[buddizm]], [[sikhizm]], [[zardushtiylik]] va boshqa dinlar, shuningdek, [[ateizm]] tarafdorlari bor. 2014-yilgi maʼlumotlarga koʻra, new yorkliklarning 3 foizdan oshigʻi ateist sanaladi<ref name="NYCReligion1" />.
Nyu York shahrida yuqoridagi uch dindan boshqa [[hinduizm]], [[buddizm]], [[sikhizm]], [[zardushtiylik]] va boshqa dinlar, shuningdek, [[ateizm]] tarafdorlari bor. 2014-yilgi maʼlumotlarga koʻra, new yorkliklarning 3 foizdan oshigʻi ateist sanaladi<ref name="NYCReligion1" />.


== Hukumati ==
== Hukumati ==
[[Fayl:Eric Adams White House.jpg|thumb|Eric Adams New York shahrining amaldagi va 101-meridir.]]
[[Fayl:Eric Adams White House.jpg|thumb|Eric Adams Nyu York shahrining amaldagi va 101-meridir.]]


New York shahrini mer, munitsipal kengash va hisoblar boshqarmasi idora qiladi. Mer aholi tomonidan 4 yil muddatga saylanadi.
Nyu York shahrini mer, munitsipal kengash va hisoblar boshqarmasi idora qiladi. Mer aholi tomonidan 4 yil muddatga saylanadi.


Shaharning amaldagi meri — Eric Adams. 2021-yilda unga saylovchilarning 67 foizi ovoz bergan. Merlik lavozimiga 2022-yilning 1-yanvaridan kirishgan.
Shaharning amaldagi meri — Eric Adams. 2021-yilda unga saylovchilarning 67 foizi ovoz bergan. Merlik lavozimiga 2022-yilning 1-yanvaridan kirishgan.

2023-yil 17-avgust, 14:13 dagi koʻrinishi

New York
Shahar
Skyline of New York
New York
Bayroq
New York
Gerb
40°39′0″N 74°3′0″W / 40.65000°N 74.05000°W / 40.65000; -74.05000
Mamlakat AQSh
Shtat New York
Hukumat
 • Mer Eric Adams
Maydon 1,223.59 km2 (472.43 kv mi)
Markazi balandligi 10[1] m
Aholisi
 (2020)
 8 804 190[2]
Zichligi 11313.68 kishi/km2
Etnoxoronim new yorklik
Vaqt mintaqasi UTC-5, yozda UTC-4
Telefon kodi 212, 332, 347, 646, 718, 917, 929
Pochta indeks(lar)i 100xx-104xx, 11004-05, 111xx-114xx, 116xx
Avtomobil kodi NY
New York xaritada
New York
New York

Nyu York shahri — shunchaki, Nyu York deb ataladigan yoki NY koʻrinishida qisqartiriladigan Amerika Qoʻshma Shtatlarining eng katta sanoat, moliya, savdo-transport hamda siyosiy va madaniy markazi, dunyodagi eng yirik shaharlardan biri. Atlantika okeani sohilida, Gudzon daryosining quyilish joyida. Shaharning markaziy qismi Manhattan orolida joylashgan. Iqlimi moʻtadil, sernam iqlim. Yillik yogʻin 1000 mm. Maydoni (shaharning munitsipal chegarasi doirasida, suv havzalarisiz) 953 km². Aholisi 8,336,817 kishi (2009). Nyu Yorkning amalda qoʻshilib ketgan shaharlar va shahar atrofi bilan birga maydoni 27 ming km², aholisi 19 million kishi. Shahar aholisining koʻpchiligi asli yevropalik, osiyolik va afrikaliklar, xususan, 15 % qoratanlilar, 14 % kelib chiqishiga koʻra italyanlar, 12 % puertorikanlar va boshqalardan iborat.

Ilk bor Manhattan oroliga 1613-yilda gollandlar kelib oʻrnashgan. Shaharga 1625-yilda asos solingan. 1626-yildan Yangi Amsterdam deb atalgan. 1664-yilda Yangi Amsterdamni inglizlar bosib olib, gersog Yorkskiy sharafiga Nyu York deb ataganlar. 1785—90-yillarda Nyu York Amerika Qoʻshma Shtatlarining muvaqqat poytaxti. Shaharda Birlashgan Millatlar Tashkiloti va boshqa xalqaro tashkilotlarning shtab-kvartirasi joylashgan.

Nyu York — Amerika Qoʻshma Shtatlarida eng katta, dunyoda eng yirik dengiz portlaridan. Chetdan keltiriladigan yuklar (neft, tropik oʻsimliklar mahsuloti, xom ashyo, sanoat buyumlari) chetga chiqariladigan yuklar (sanoat buyumlari, oziq-ovqat)dan 3-marta koʻp. Mamlakat tashki savdo aylanmasining 1/4 qismi Nyu York orqali oʻtadi. Shaharda fond birjasi, bank, sugʻurta jamiyatlari, sanoat va boshqa korporatsiyalarining boshqarmalari joylashgan. 3 ta katta xalqaro aeroport mavjud. Tikuvchilik va poligrafiya sanoatlari salmoqli oʻrin tutadi. Mashinasozlik va metallsozlik (jumladan, elektrotexnika, tayyor qismlardan avtomobil yigʻish, aviaraketasozlik, optika-mexanika), kimyo hamda galantereya va zargarlik buyumlari ishlab chiqarish rivojlangan. Neftni qayta ishlash, rangli metallurgiya, oziq-ovqat sanoati korxonalari bor. Shaharning ayrim qismlarini 60 dan ortiq koʻprik, bir nechta avtomobil tunneli (umumiy uzunligi 370 km) va yoʻlovchilar tashish paromlari birlashtirib turadi. 1868-yildan metropoliten ishlab turibdi.

Nyu York universitetlarning soni boʻyicha Kaliforniyadan keyin ikkinchi oʻrinni egallaydi-bu erda ularning 477, Nyu York davlat yili talabalar masala boʻyicha mamlakatdagi eng yirik hisoblanadi. 40 dan ortiq kollej, Fanlar akademiyasi va boshqa akademiyalar, institutlar, yirik kutubxonalar, muzeylar, 70 dan ortiq teatr binolari, Filarmoniya zali, konservatoriya, konsert zallari va boshqa bor.

Nyu Yorkda italyanlar, yahudiy, xitoy va boshqa millatga mansub aholining koʻcha va kvartallari mavjud. Shahar 19-asr boshidan toʻgʻri burchakli reja asosida shakllana boshladi. 19-asr oʻrtalariga kelib, ulkan shaharga aylandi. Eng katta koʻchalardan biri — Brodvey (uzunligi 29 km). 19—20-asrlarda koʻp qavatli baland binolar qurila boshlandi. 20-asr oʻrtalariga kelib Nyu York uzunligi 200 km keladigan va birbiri bilan tutashib ketgan ulkan shaharlar toʻdasiga aylandi. 17—18-asrlarda qurilgan binolardan ratusha (1803—12), Triniti-Chyorch cherkovi (1839—46), katta muhandislik inshootlaridan Bruklin koʻprigi (1869—83) va boshqa saqlangan. Koʻp qavatli binolardan Empayr steyt bilding (102 qavat, 1930—31), BMT shtabkvartirasi binosi (1947—52), Xalqaro savdo markazi (2 ta 110 qavatli minora, balandligi 412 m; 1971—73; 2001-yil 11-sentabrda terrorchilar tomonidan portlatilgan) va boshqa yirik koʻpriklari: George Washington va Verratsano-Norrous. Muhim yodgorliklari: Ozodlik haykali va Vashington arki hisoblanadi.[3]

Tarixi

Qadim zamonlarda hozirgi Nyu York shahri hududida algonkinlar istiqomat qilishgan.

Nyu York limaniga tashrif buyurgan ilk yevropalik Giovanni da Verrazzano boʻlgan. Verrazzano Florensiyada tugʻilgan boʻlib, tadqiqotchi sifatida faoliyat yuritgan. U Nyu York limaniga 1524-yilda tashrif buyurgan hamda u yerni Fransiyaga tegishli hudud, deb daʼvo qiib, hududni Nouvelle Angoulême (Yangi Angoulême), deb nomlagan. Undan keyin, portugaliyalik kapitan Estêvão Gomes rahbarligidagi ispan ekspeditsiyasi 1525-yilning yanvarida Nyu York limaniga yetib kelgan. Gomes Gudzon daryosini Río de San Antonio (San Antonio daryosi), deb nomlagan hamda uning xaritasini ishlagan. 1527-yili Shimoliy Amerikaning sharqiy qirgʻogʻini koʻrsatuvchi ilk ilmiy xarita — Padrón Real Gomes ekspeditsiyasi materiallari asosida ishlangan. AQShning shimoliy-sharqiy qismi Gomes sharafiga Tierra de Esteban Gómez, deb nomlangan.

Geografiyasi

Iqlimi

Nyu York shahri
Klimatogramma
Y
F
M
A
M
I
I
A
S
O
N
D
 
 
3.6
 
 
40
28
 
 
3.2
 
 
42
30
 
 
4.3
 
 
50
36
 
 
4.1
 
 
62
46
 
 
4
 
 
71
55
 
 
4.5
 
 
80
64
 
 
4.6
 
 
85
70
 
 
4.6
 
 
83
69
 
 
4.3
 
 
76
62
 
 
4.4
 
 
65
51
 
 
3.6
 
 
54
42
 
 
4.4
 
 
44
34
Oʻrtacha maksimal va minimal harorat (°F)
Yogʻin miqdori (dyuym)


New York shahri iqlimi
Koʻrsatkich Yan Fev Mart Apr May Iyun Iyul Avg Sen Okt Noy Dek Yil
Mutlaq maksimal, °C 15,8 15,9 21,3 28,3 31,4 33,4 35,4 34,1 31,7 26,5 21,5 17,2 36,1
Oʻrtacha maksimal, °C 4,2 5,7 9,9 16,6 21,9 26,5 29,4 28,5 24,6 18,1 12,2 6,8 17,0
Oʻrtacha harorat, °C 0,9 2,2 6,0 12,1 17,3 22,2 25,3 24,5 20,7 14,4 8,9 3,9 13,2
Oʻrtacha minimal, °C −2,3 −1,4 2,1 7,5 12,8 18,0 21,2 20,5 16,8 10,8 5,6 1,0 9,4
Mutlaq minimal, °C 9,8 −10,7 −6,8 0,4 6,6 11,5 16,6 15,7 10,1 3,6 −2,4 −7,8 −13,5
Yogʻingarchilik meʼyori, mm 92 81 109 104 101 115 117 116 109 111 91 111 1 258
Manba: [5][6][7][8][9]


Demografiyasi

Aholining oʻsishi
YilAholi±%
16984 937—    
17125 840+18.3%
17237 248+24.1%
173710 664+47.1%
174611 717+9.9%
175613 046+11.3%
177121 863+67.6%
179033 131+51.5%
180060 515+82.7%
181096 373+59.3%
1820123 706+28.4%
1830202 589+63.8%
1840312 710+54.4%
1850515 547+64.9%
1860813 669+57.8%
1870942 292+15.8%
18801 206 299+28.0%
18901 515 301+25.6%
19003 437 202+126.8%
19104 766 883+38.7%
19205 620 048+17.9%
19306 930 446+23.3%
19407 454 995+7.6%
19507 891 957+5.9%
19607 781 984−1.4%
19707 894 862+1.5%
19807 071 639−10.4%
19907 322 564+3.5%
20008 008 288+9.4%
20108 175 133+2.1%
20208 804 190+7.7%
2021 (tax.)8 467 513−3.8%
Manbalar: 1698-1771,[10] 1790-1990,[11] 2000—2010,[12] 2020,[2] 2021[13]
Demografiya 2020[14] 2010[15] 1990[16] 1970[16] 1940[16]
Oq tanlilar 30.9 % 33.3 % 43.4 % 64.0 % 92.1 %
Latinoamerikaliklar 28.3 % 28.6 % 23.7 % 15.2 % 1.6 %
Afroamerikaliklar 20.2 % 22.8 % 28.8 % 21.1 % 6.1 %
Osiyoliklar 15.6 % 12.6 % 7.0 % 1.2 % 0.2 %
Mahalliy amerikaliklar 0.2 % 0.2 % 0.4 % 0.1 % —
Koʻp irqli amerikaliklar 3.4 % 1.8 % — — —

Nyu York shahri aholi soni boʻyicha AQShdagi eng yirik shahardir[17]. 2010-yilgi maʼlumotlarga koʻra, shaharda 8 175 133 nafar kishi istiqomat qiladi[2][18][19]. AQShning aholi soni boʻyicha 2-eng yirik shahri boʻlmish Los Angelesda Nyu York shahri bilan solishtirilganda ikki barobar kam kishi istiqomat qiladi[17]. Nyu York shahri aholisi soni 2010—2020-yillar oraligʻida sezilarli darajada oʻsgan (taxminan 629 000 nafar kishi). Solishtirish uchun, AQShning aholi soni boʻyicha Nyu Yorkdan keyingi eng yirik toʻrt shahri — Los Angeles, Chicago, Houston va Phoenixning ayni oʻnyillikda oʻsgan aholi sonini qoʻshganda ham Nyu Yorkda oʻsgan aholi sonidan ozdir[20][21]. Nyu York shahri aholisi Nyu York shtati aholisining taxminan 44 foizini[22], Nyu York aglomeratsiyasi aholisining esa taxminan 39 foizini tashkil etadi[23]. Ushbu shaharda istiqomat qiluvchi aholining aksariyati (5 141 538 yoki 58.4 foizi) Long Island, Brooklyn yoki Queensda yashashadi[24].

Irqiy va etnik guruhlar

2020-yilgi maʼlumotlarga koʻra, Nyu York shahridagi irqiy va etnik guruhlarning tarkibi quyidagicha: 30.9% oq tanlilar, 28.7% latinoamerikaliklar, 20.2% qora tanlilar yoki afroamerikaliklar, 15.6% osiyoliklar va 0.2% mahalliy amerikaliklar[25]. Latinoamerikalik boʻlmagan aholining 3.4 foizi birdan ortiq irqqa mansub hisoblanadi. 1892—1924-yillar oraligʻida Ellis oroliga 12 milliondan ziyod yevropalik immigrantlar koʻchib kelgan[26]. 1900-yilga kelib, olmonlar immigrantlarning eng yirik guruhini tashkil qilgan. Ulardan keyin irlandlar, yahudiylar va italyanlar immigrantlarning katta guruhini tashkil etishgan[27]. 1940-yilda oq tanlilar shahar aholisining 92 foizini egallagan[16].

Jinsiy orientatsiya

New York aglomeratsiyasida taxminan 570 000 nafar gey va biseksual kishilar istiqomat qiladi[28][29]. Shaharda bir jinslar orasidagi nikoh 2011-yilning 24-iyunida legallashtirilgan[30].

Dini

Diniy mansublik (2014)[31][32]
Xristian
  
 59%
Katolik
  
 33%
Protestant
  
 23%
Boshqa xristianlik oqimlari
  
 3%
—
  
 24%
Yahudiy
  
 8%
Hindu
  
 3%
Musulmon
  
 3%
Buddist
  
 1%
Boshqa
  
 1%

Xristianlik

Nyu York shahrida yashovchi dindorlarning aksariyati xristianlar hisoblanadi[31]. Soni jihatdan eng katta xristianlik denominatsiyasi tarafdorlari rim katolik cherkoviga toʻgʻri keladi (33%). Ikkinchi eng katta xristianlik denominatsiyasi protestantizm tarafdorlariga (23%) toʻgʻri keladi.

Yahudiylik

Shaharda taxminan 1.1 million nafar kishi yahudiylik diniga eʼtiqod qiladi[33][34]. Ularning yarmidan koʻpi Brooklynda istiqomat qiladi. Yahudiylik New York shahridagi ikkinchi eng koʻp tarafdorlarga ega din hisoblanadi.

Islom

Islom dini Nyu York shahrida xristianlik va yahudiylikdan keyingi uchinchi eng koʻp tarafdorlarga ega dindir. Musulmon aholining soni taxminan 600 000 va 1 000 000 orasida[35]. Amerikalik musulmonlarning 22.3 foizi Nyu York shahrida istiqomat qilishadi.

Hinduizm va boshqa diniy mansubliklar

Nyu York shahrida yuqoridagi uch dindan boshqa hinduizm, buddizm, sikhizm, zardushtiylik va boshqa dinlar, shuningdek, ateizm tarafdorlari bor. 2014-yilgi maʼlumotlarga koʻra, new yorkliklarning 3 foizdan oshigʻi ateist sanaladi[31].

Hukumati

Eric Adams Nyu York shahrining amaldagi va 101-meridir.

Nyu York shahrini mer, munitsipal kengash va hisoblar boshqarmasi idora qiladi. Mer aholi tomonidan 4 yil muddatga saylanadi.

Shaharning amaldagi meri — Eric Adams. 2021-yilda unga saylovchilarning 67 foizi ovoz bergan. Merlik lavozimiga 2022-yilning 1-yanvaridan kirishgan.

2016-yil aprel holatiga koʻra, shaharda roʻyxatga olingan saylovchilarning 69 foizi demokratlar, 10 foizi esa respublikachilar hisoblanadi[36].

Manbalar

  1. ↑ „US Board on Geographic Names“ (inglizcha). United States Geological Survey (2018-yil 23-iyun). Qaraldi: 2008-yil 31-yanvar. Search for feature ID 975772.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 „QuickFacts: New York city, New York“ (inglizcha). U.S. Census Bureau. Qaraldi: 2021-yil 17-avgust.
  3. ↑ OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  4. ↑ Belvedere Castle at NYC Parks
  5. ↑ „NowData - NOAA Online Weather Data“. National Oceanic and Atmospheric Administration. Qaraldi: 2021-yil 4-may.
  6. ↑ „Summary of Monthly Normals 1991–2020“. National Oceanic and Atmospheric Administration. 2021-yil 4-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 4-may.
  7. ↑ „New York Central Park, NY Climate Normals 1961−1990“. National Oceanic and Atmospheric Administration. Qaraldi: 2020-yil 18-iyul.
  8. ↑ „Average Percent Sunshine through 2009“. National Climatic Data Center. Qaraldi: 2012-yil 14-noyabr.
  9. ↑ „New York, New York, USA - Monthly weather forecast and Climate data“. Weather Atlas. Qaraldi: 2019-yil 4-iyul.
  10. ↑ Greene and Harrington. American Population Before the Federal Census of 1790, New York, 1932. Rosenwaike, Ira. Population History of New York City. Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press, 1972 — 8-bet. ISBN 0-8156-2155-8. 
  11. ↑ Gibson, Campbell.Population of the 100 Largest Cities and Other Urban Places in the United States:1790 to 1990, United States Census Bureau, June 1998. Retrieved June 12, 2007.
  12. ↑ „Table PL-P1 NYC: Total Population New York City and Boroughs, 2000 and 2010“. nyc.gov. Qaraldi: 2016-yil 16-may.
  13. ↑ „City and Town Population Totals: 2020-2021“. U.S. Census Bureau. Qaraldi: 2022-yil 5-iyun.
  14. ↑ „2020: DEC Redistricting Data (PL 94-171)“. US Census Bureau.
  15. ↑ „QuickFacts for New York City / New York State / United States“. United States Census Bureau. Qaraldi: 2022-yil 14-fevral.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 „Race and Hispanic Origin for Selected Cities and Other Places: Earliest Census to 1990“. U.S. Census Bureau. 2012-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 7-noyabr.
  17. ↑ 17,0 17,1 Barron, James. „New York City's Population Hits a Record 8.6 Million“ (2018-yil 22-mart). Qaraldi: 2018-yil 22-mart.
  18. ↑ Sherry, Virginia N.. „Staten Island population at all-time high of 473,000; NYC's soars to record 8.4 million“ (2014-yil 27-mart). Qaraldi: 2014-yil 27-mart.
  19. ↑ Roberts, Sam. „Fewer People Are Abandoning the Bronx, Census Data Show“ (2013-yil 14-mart). Qaraldi: 2014-yil 27-mart.
  20. ↑ Castronuovo, Celine „All 10 largest cities grew, Phoenix supplants Philly as 5th largest in US“. The Hill (2021-yil 12-avgust). Qaraldi: 2021-yil 28-avgust.
  21. ↑ Dorman, John L. „Census: The 10 most populous US cities are led by NYC, Los Angeles, and Chicago; Phoenix leapfrogs Philadelphia to claim the No. 5 spot“. Business Insider (2021-yil 16-avgust). Qaraldi: 2021-yil 27-avgust.
  22. ↑ „ACS Demographic and Housing Estimates—2012–2016 American Community Survey 5-Year Estimates—City Versus State“. American Fact Finder, United States Census Bureau (2016). 2020-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-oktyabr.
  23. ↑ „ACS Demographic and Housing Estimates—2012–2016 American Community Survey 5-Year Estimates—City Versus Metro“. American Fact Finder, United States Census Bureau (2016). 2020-yil 14-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 8-oktyabr.
  24. ↑ Correal, Annie. „New York City adds 629,000 people, defying predictions of its decline“ (2021-yil 12-avgust). 2021-yil 28-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-avgust.
  25. ↑ „2020 Decennial Census“. U.S. Census Bureau. Qaraldi: 2022-yil 11-fevral.
  26. ↑ Jones, Charisse „Ellis Island strives to tell more complete immigration story“. USA Today (2008-yil 24-sentyabr). Qaraldi: 2014-yil 4-iyul.
  27. ↑  Chisholm, Hugh, ed. (1911) "New York City#Population" Encyclopædia Britannica 19 (11chi nashri) Cambridge University Press p. 617 
  28. ↑ Gates, Gary J. „Same-sex Couples and the Gay, Lesbian, Bisexual Population: New Estimates from the American Community Survey“. The Williams Institute on Sexual Orientation Law and Public Policy (2006-yil oktyabr). 2013-yil 9-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 7-dekabr.
  29. ↑ Silverman, Brian; Chauvin, Kelsy. Frommer's New York City 2013. John Wiley & Sons, 2013. ISBN 978-1-118-33144-6. Qaraldi: 2015-yil 24-mart. 
  30. ↑ Confessore, Nicholas; Barbaro, Michael. „New York Allows Same-Sex Marriage, Becoming Largest State to Pass Law“. The New York Times (2011-yil 24-iyun). Qaraldi: 2012-yil 2-sentyabr.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 Lipka, Michael „Major U.S. metropolitan areas differ in their religious profiles“. Pew Research Center (2015-yil 29-iyul). Qaraldi: 2015-yil 30-iyul.
  32. ↑ „Religion in America: U.S. Religious Data, Demographics and Statistics“ (en-US). Pew Research Center's Religion & Public Life Project. Qaraldi: 2020-yil 11-iyul.
  33. ↑ „World Jewish Population“. SimpleToRemember.com—Judaism Online. Qaraldi: 2012-yil 2-sentyabr.
  34. ↑ „Jewish Community Study of New York: 2011 Comprehensive Report“. UJA-Federation of New York. 2021-yil 16-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 13-avgust.
  35. ↑ Grynbaum, Michael M.; Otterman, Sharon. „New York City Adds 2 Muslim Holy Days to Public School Calendar“ (2015-yil 4-mart). Qaraldi: 2015-yil 4-mart.
  36. ↑ „NYSVoter Enrollment by County, Party Affiliation and Status“. New York State Board of Elections (2016-yil aprel). 2016-yil 30-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 30-iyul.
Adabiyotlar

Oʻqish uchun

Havolalar

Wikimedia Commonsda Nyu-York mavzusiga oid fayllar bor.
Oldingisi AQSh poytaxti
1785–1791 		Keyingisi 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Nyu-York&oldid=3829105" dan olindi