Kızıltepe
 | Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. (Ekim 2011) |
| Kızıltepe | |
|---|---|
 Koçhisar Ulu Camii | |
 Türkiye'de bulunduğu yer | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Mardin |
| Coğrafi bölge | Güneydoğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Abdullah Şahin |
| • Belediye başkanı | Havvas Güngör (Başkan vekili) (DEM Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1.401 km² |
| Rakım | 498 m |
| Nüfus (2023) | |
| • Toplam | 271.307 |
| • Kır | - |
| • Şehir | 261.442 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 47400 |
| İl alan kodu | 0482 |
| İl plaka kodu | 47 |
Resmî site Belediye | |
Kızıltepe, Mardin ilinin bir ilçesidir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kızıltepe yerleşimi kuruluş tarihi milattan önceki yıllara dayanır. Bu tarih, tarihî eserler ve bugün harabe haline gelmiş eski yerleşim merkezlerinde bulunan kalıntılara dayanır.
MS 1200 yıllarında Artuklular tarafından yapılan ve günümüzde hâlen ibadete açık olan tarihi camii bu bilgileri doğrulamaktadır.
Yapılan araştırmalara göre, şehir birçok kez savaşlar sonucunda harabeye dönüşüp yer değiştirmiştir. Buna göre, ilk yerleşim alanı bugünkü şehir merkezinin 10 km güneyinde bir köy yerleşmesi olan Haramhattat 'tır.
Kızıltepe'nin tarihinde bilinen ilk isimleri ''Qoser', Dunaysir ve Telermendir.
"Telermen" Ermeni tepesi anlamına gelmektedir. 1915'e kadar Ermenilerin çoğunlukta yaşadığı bir bölgedir, Kurtuluş savaşı sonrası yıkık viran bir köy görünümünde olan Telermenin adı 1937'de Kızıltepe olarak değiştirilmiştir.[1]
Kızıltepe, Mezopotamya'nın verimli toprakları üzerinde kurulmuş olması, ayrıca Asya ile Avrupa kıtaları arasında önemli bir ticaret yolu olan İpek Yolu'nun kavşağında yer alması nedeniyle tarih boyunca önemli bir yerleşim merkezi olma özelliğini korumuştur. Bu özelliği nedeniyle birçok savaşlara sahne olmuş ve çeşitli milletler tarafından birçok kez yağmalanmıştır.
Artuklular döneminde önemli ticaret ve konaklama merkezi olan Dünaysır, 13. yüzyıl başlarında Eyyübiler tarafından yağmalanmıştır. Daha sonra Selçuklu, İlhanlı, Memlük, Karakoyun, Akkoyun, Artuklular ve Timur devletleri yönetimine geçmiştir. Zamanla Dünaysır yerine Telermen, daha sonraları Koçhisar adıyla anılan yerleşim merkezi en son İran'ın hakimiyetindeyken Osmanlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim'in İran üzerine düzenlemiş olduğu Doğu Seferi sırasında, Büyük Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu tarafından ele geçirilmiştir. Bundan sonra Cumhuriyet dönemine kadar Osmanlıların yönetiminde kalmıştır.
Artuklular döneminde çarşı, hamam, cami ve medreseleri ile önemli ve zengin bir yerleşim birimi olmasına karşın, sürekli savaşlar ve yağmalar nedeniyle Osmanlıların eline yıkıntı durumunda bir köy olarak geçmiştir. Osmanlıların eline geçtikten sonra tekrar onarılan ve canlılığını kazanan yerleşim merkezi, özellikle son dönemlerde İpek Yolu'nun önemini kaybetmesi nedeniyle bu yerleşim alanının önemi giderek azalmıştır. Eski adı Koçhisar olan bu şehrin adı, Cumhuriyet döneminde 1931 yılında Kızıltepe olarak değiştirilerek Mardin'e bağlı bir ilçe merkezi yapılmıştır.
Coğrafi yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kızıltepe İlçesi, Mardin ilinin güneybatısında yer alır Doğusunda Mardin ve Nusaybin, Batısında Derik ve Viranşehir İlçeleri Kuzeyinde Mazıdağı İlçesi ile Güneyinde Suriye Arap Cumhuriyet Devleti sınırları ile çevrilidir. İlçe İl Merkezine 23 km mesafededir.
İlçe genel anlamda düz sayılabilecek bir alana kuruludur İlçede akdeniz iklimi hakim olup, yazları ve sıcak, kışları ise ılık ve yağışlı geçer.
Nüfus yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1935[2] | 15.597 | 944 | 14.653 |
| 1940[3] | 19.963 | 1.658 | 18.305 |
| 1945[4] | 19.045 | 1.484 | 17.561 |
| 1950[5] | 24.334 | 2.439 | 21.895 |
| 1955[6] | 27.886 | 4.501 | 23.385 |
| 1960[7] | 32.486 | 6.379 | 26.107 |
| 1965[8] | 40.453 | 9.589 | 30.864 |
| 1970[9] | 52.880 | 16.376 | 36.504 |
| 1975[10] | 61.015 | 21.531 | 39.484 |
| 1980[11] | 73.972 | 30.445 | 43.527 |
| 1985[12] | 90.027 | 40.852 | 49.175 |
| 1990[13] | 130.639 | 60.134 | 70.505 |
| 2000[14] | 183.475 | 113.143 | 70.332 |
| 2007[15] | 198.672 | 127.148 | 71.524 |
| 2008[16] | 201.755 | 125.455 | 76.300 |
| 2009[17] | 206.468 | 129.745 | 76.723 |
| 2010[18] | 212.905 | 135.145 | 77.760 |
| 2011[19] | 220.891 | 141.024 | 79.867 |
| 2012[20] | 228.356 | 147.585 | 80.771 |
| 2013[21] | 225.888 | 225.888 | veri yok |
| 2014[22] | 232.628 | 232.628 | veri yok |
| 2015[23] | 237.694 | 237.694 | veri yok |
| 2016[23] | 241.781 | 241.781 | veri yok |
| 2017[23] | 247.375 | 247.375 | veri yok |
| 2018[23] | 252.656 | 252.656 | veri yok |
| 2019[23] | 256.664 | 256.664 | veri yok |
| 2020[23] | 261.442 | 261.442 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
İlçe merkezi ve köylerini Kürtler oluşturur.[24] Halk genellikle Şafii mezhebine mensuptur [kaynak belirtilmeli]..
Kızıltepe, ilçeye bağlı olarak merkez hariç olmak üzere ilçe merkezine bağlı; 4 belde, 145 köy ve 18 mahalleden oluşmaktadır.
Eğitim ve kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]İlçedeki okur yazar oranı %90'dır [kaynak belirtilmeli]. İlköğretim hizmetlerini tüm ilçe genelinde yaygınlaştırılması bakımından, son yıllarda büyük gelişmeler olmasına rağmen, ilçenin gün geçtikçe büyümesi ve son yıllardaki göçün olmasından ötürü ilköğretim alanında yapılan yatırımlar yetersiz kalmaktadır. Her şeye rağmen Kızıltepeli öğrencilerin üniversiteye giriş sınavlarındaki başarısı oldukça yüksek olup, her sene yüzlerce Kızıltepeli öğrenci çeşitli bölümlere yerleşmektedir.
Tarihi mekanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kızıltepe Ulu Camii, Mardin Artukluları'ndan Yavlak(Yoluk) Arslan tarafından inşasına başlanmış olup Ebü'l-Feth Artuk Arslan tarafından 1204-1205 yıllarında tamamlanmıştır.Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından 2015 yılında başlayan restorasyon çalışmaları 2019 yılında tamamlanmış ve halkın ibadetine açılmıştır.[25] İlçe merkezinde Şahkulubey Caddesi'nde bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2016.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Kızıltepe Nüfusu - Mardin". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Mardin Kızıltepe Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2020.
- ^ "Kızıltepe'deki tarihi Ulu Camii ibadete açıldı". HÜRRİYET. 15 Mart 2019. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kızıltepe Belediyesi19 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
