Hoşkadem
| Hoşkadem | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Mısır Memlûk Sultanı | |||||
| Hüküm süresi | 1461-1467 | ||||
| Önce gelen | Muavyed Ahmed | ||||
| Sonra gelen | Zahir Bilbay | ||||
| Ölüm | 1467 | ||||
| |||||
| Hanedan | Burci Hanedanı | ||||
Hoşkadem tam ismiyle Melik Zahir Seyfeddin Hoşkadem Nasirí el-Muayyadí (d. ? - ö. 1467) Bazı kaynaklar ismini Kuşkadam olarak verirler. 1461de bir komplo ile tahtan indirilen Memluk Sultanı Muavyed Ahmed'in yerine geçirilen ve 1461-1467'de saltanat süren, Anadolu Türkü kökenli, ama Çerkes Burci Hanedanı'ndan Memlûk Devleti hükümdarı.[1][2]
Sultanlıktan önceki yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Hoşkadem O zaman Anadolu Selçuklular tarafından idare edilmekte olan Anadolu asıllıdır. Çocukken esir olarak Mısır'a götürüldüğü zaman Muavyed Şeyh tarafından satın alınmış ve onun kölemenleri arasına katılmıştır. Çok geçmeden bu kölemen emirin yanında (elbisesine ve silahlarına bakan) "Camdariye emiri" Farsça: جام دار olmuştur. Onun oğlu Muzaffer Ahmed 1421 'de Memluklu Sultanı olunca sultan muhafızları arasında görev yapmıştır. "Onlar Emiri" rütbesine ancak 1442'de almıştır. 1446'da Şam'da iken "Binler Emiri" yapılmıştır.[2]
1448'de Hoşkadem Çukurova'da Memluklu Devleti'ne tabi olarak bu bölgeyi idareleri altında bulunduran Ramazanoğulları Beyliğinde Kozan'da bulunmaktaydı. Kozan'da kendi adına bir cami yaptırmış ve bu camiin kitabesine Hoşkadem ismi koyulmuştur. Hoşkadem Camii günümüzde de bulunmaktadır.
1440'de Hoşkadem Kahire'ye dönmüş ve saray muhafızları komutanlığı görevi yapmıştır.
1456'da Memluklu Sultanı İnal (1453) döneminde Memmluklu orduları komutanlığına gelmiş ve Anadolu'ya Karamanlılar üzerine yapılan bir Memluklu seferinin komutanlığını yapmıştır.[2]
1460'ta Memluklu Sultanı İnal 80 veya 81 yaşındayken eceliyle öldü. İki oğlu ve iki kızı bulunmaktaydı. Emirler Sultan İnal'ın 30 yaşında olan büyük oğlunu Malik Muavyed Ahmed adı ile Memlûklu Sultanı olarak tahta geçirdiler. Muavyed Ahmed'in Atabey'ligini Hoşkadem yapmakta idi.[2]
Muavyed Ahmed tahtta 4 ay kaldıktan sonra Memluklu devletinin işleyişinde reformların yapılması gerektiğine karar verdi. Fakat bu reformlarla imtiyazlarını kaybedebileceklerini düşünen değişik Memluklu emirleri klikleri bu reformlara karşı geldiler ve gizli komplolara giriştiler. Eski Sultan İnal'ın kölemenlerinin kliği, aralarında bir komplo hazırlayarak Sultanlık tahtını Şam Valisi olan Emir Canım'e vermeye karar verdiler ve onu Şam'dan Kahire'ye çağırdılar. Diğer emirler kliği olan eski Sultan Emir Zahir Çakmak'ın kliği ise, Atabey olan Hoşkadem'i tutmaktaydı. Emir Canım Şam'dan yola çıkıp Mısır'a gelmekte iken, Atabey Hoşkadem'i tutan klik hemen harekete geçti. Muavyed Ahmed tutuklanıp İskenderiye'ye sürgün hapse gönderdi. Yerine Memluklu Sultanı olarak Hoşkadem tahta geçirildi. Diğer kliğin adayı olan Emir Canım Kahire'ye ulaştığı zaman bu emrivakiyi kabul etmek zorunda kaldı ve Sultan Hoşkadem'e biat ederek Şam'a vali olarak geri döndü.[2][3][4]==Saltanat dönemi==Hoşkadem o zaman Anadolu Selçuklular tarafından idare edilmekte olan Anadolu'da doğmuş olan Türk ilk Memluklu Sultan olduğu belirtilir. Fakat kendinden önce gelen Bahri Memluklu Sultanlarından olan Laçin el-Mansuri (1296 - 1299) ve Baybars Çeşnigar (1309 - 1310) da Anadolu asıllıdır.[2]
Hoşkadem Sultanlığa geçince taht ismi olarak "Zahir Seyfeddin" ismini aldı.[3] Tahta gelişine önayak olan klik ile ona karşı olan kölemenler kliği arasında bulunan mücadele devam etmekteydi. Hoşkadem (1461 - 1467)da altı yıl süren sultanlık döneminde devamlı olarak bu iki klik arasındaki mücadelelerle ve bunları çözmekle uğraşmak zorunda kaldı. Bu mücadele sırasında Mısır bir anarşiye dönüşmüştü.
Bu dönemde Memluklular ile Osmanlılar güney Anadolu üzerinde rekabete geçmişlerdi. İki İslam devleti arasında tampon devletler olarak Karamanoğulları Beyliği devleti ve Memluklulara tabi olan Dulkadiroğulları Beyliği ve Ramazanoğulları Beyliği bulunmaktaydı. Osmanlı Sultanı II. Mehmed Karamanoğulları beylerinin seçilmesi dolayısıyla Memluklularla mücadeleye başladı.
Karamanoğulları Beyi olan II. Damad İbrahim Bey 1424'ten itibaren hüküm sürdükten sonra varisi olarak oğlu İshak beyi seçmişti. Fakat İshak Beyin 6 yarı-kardeşi bir onun bir köle kadının oğlu olduğu için ve kendilerinin ise Osmanlı Sultanı II. Murat'ın kızkardeşinin oğulları olarak "Sultanzade" oldukları için bu seçimi kabul etmediler. İbrahim Bey ile varisi İshak'ı Konya'da kuşatma altına aldılar. 1463'te İbrahim Bey ölünce İshak tahta çıktı ama kardeşi Sultanzade Pir Ahmet Osmanlılardan aldığı askeri desteklenen kardeşi ile çatışmaya girişti. Ermenak'da yapılan bir savaşı Pir Ahmet kazanıp kardeşi İshak Beyi beylik tahtından uzaklaştırıp 1464'te Karaman Beyi oldu. Yardımları karşılığında Akşehir, Beyşehir ve Ilgın'ı Osmanlılar'a bıraktı. Memluk Sultanı olan Hoşkadem Karamanoğulları'nın idaresinin Osmanlılara bağlanmasından kuşkulandı ve bu sırada Osmanlılarla savaşta olan Venedikle bunun hakkında yazışmaya girişti. Fakat Osmanlıların batıda savaşmasından faydalanan Karamanoğlu Beyi Pir Ahmed onlara terk ettiği bölgeleri geri almak için uğraşa girdi. Venedik ve Akkoyunlular'la anlaştı ama Hoşkadem'in idaresi altında bulunan Memluklular ona destek vermeyip tarafsız kaldılar. Osmanlı Sultanı II. Mehmet 1466’da Karamanoğullarına karşı bir Anadolu seferine çıktı ve Karamanoğullarının başkenti Konya’yı ele geçirdi. Osmanlı ordusu İstanbul'a dön� | arşivengelli = evet}}ce Karamanoğulları, Osmanlılara geçen yerleri geri aldılar.
Hoşkadem hükümdarlığı sırasında Anadolu'da çıkan bir diğer sorun da Memlüklere tabi olan Dulkadiroğulları'nda çıkan hükümdarlık krizi oldu. Dülkadiroğulu Melik Arslan Bey'in döneminde beylik Akkoyunlular'la yaptığı çatışmada Harput'u kaybetti ve beylik merkezi Elbistan Akkoyunlular tarafından işgal edilip yağmalandı. Buna rağmen Melik Arslan Bey'in tabiyetinde olduğu Memluklular'la da arası açıldı. 1465'te Dulkadiroğulları Beyi olan Melik Arslan Bey Elbistan'da camide namaz kılarken bir fedai tarafından öldürüldü. Bu komplonun öldürülen kardeşi yerine bey olan Şah Budak Bey tarafından yapıldığı büyük olasılıkladır. Gerçekten de Şah Budak Bey halkı tarafından bir kardeş katili olarak görülmüş ve sevilmemiştir. Ama bazı kaynaklar Şah Budak Bey'in beyliğin tabi olduğu Memluklular tarafından sonradan tutulmasından dolayı komploda Memluk Sultanı Hoşkadem'in de parmağı olduğunu düşünmektedirler. 1465-1467 döneminde Dülkadiroğulları beyliği yapan Şah Budak Bey 1466'da Osmanlı Sultanı II. Mehmed'in desteğini sağlayan Şehsüvar Bey Dulkadiroğulları beyliğini eline geçirdi ve Şah Budak Bey Memluklulara sığındı.
Hoşkadem 1467'de öldüğünde Memluklular Dulkadiroğulları üzerine bir ordu göndermeye hazırlanmaktaydılar.[5] .[6]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Hoşkadem 10 Ekim 1467'de dizanteriden öldü. Hoşkadem kendine bir varis seçmemişti.
Memluklu Sultanlığını ellerine geçirmek için kölemen emirleri kendi aralarında iki kliğe bölündüler. Bu kliklerin biri Sultan olmak için Zahir Bilbay'ı tutmakta ve diğer klik ise Arnavut asıllı olan Zahir Timur Buğa'yı tutmakta idi. 1467-1468de Zahir Bilbay kliği üste çıktı ve Zahir Bilbay sultan oldu.
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ André Clot(çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 9753317727.
- ^ a b c d e f M.Th.Houtsma (ed.) First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936 (yeni ed. 1987, 9 cilt), Brill ISBN 978-90-04-08265-6 Google-book 7 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Khushkadam al-Malik al-Zahir Saif al-Dîn al-Nâzîrî" maddesi, Cilt. 4 say.748-752
- ^ a b Bölüm 211 "Üne armée faible, et des conspırations (Zayıf bir ordu ve komplolar)
- ^ {{Web kaynağı | url = http://www.hukam.net/family.php?fam=11212 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. | başlık = Arapça: المماليك البرجيون/الجراكسة/الشركس Burci Memlukluları/Çerkezler)
- ^ Hoşkadem öldükten sonra Sultan Bilbay döneminde Dulkadiroğlu Şehsüvar Bey üzerine gönderilerilen 3 değişik Memluk ordusunu da yenmiştir. Bundan cesaret alan Şehsüvar Bey bu sefer Osmanlılara karşı yüz çevirmiştir. 1472'de Osmanlı hükümdarı II. Mehmet desteğini çekince sabık Şah Budak Bey yine Memluklüler yardımı ile beyliğini tekrar ele geçirmiş ve Şehsüvar Bey Kahire'ye gönderilerek orada idam edilmiştir.
- ^ Theoharış Stavrides (2001), The Sultan of Vezirs : The Life and Times of the Ottoman Grand Vezir Mahmud Pasha Angeloviç (1453-1474), Brill, isbn:978-900412106-5; bknz:http://books.google.fr/books?id=ptXG0uA70lAC
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sayf ad-Dîn Khuchqadam Fransızca Wikipedia Az-Zâhir Sayf ad-Dîn Khuchqadam maddesi[ölü/kırık bağlantı] (Fransızca)(Erişme:3.7.2010)
- Clot, André
- (çev. Turhan Ilgaz) (2005), Kölelerin İmparatorluğu Memlüklerin Mısır'ı, İstanbul:Epsilon Yayınları ISBN 9753317727.
- (2009) L'Égypte des Mamelouks 1250-1517. L'empire des esclaves, Paris:Perrin ISBN 978-2-262-03045-2 say.211 Bölüm=" Une armée faible, et des conspirations") (Fransızca)
- Bosworth, Clifford Edmund (1967) The new Islamic dynasties: a chronological and genealogical manual Edinburgh:Edinburgh University Press ISBN 978-0-7486-2137-8 {Bölüm=The Burjī line 784-922/1382-1517) Google Books1 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) (Erişim:2.7.2010)
- İbni Taghribirdi (çev. William Popper) (1954-1963) History of Egypt 1362-1469 A.D. (7 Cilt), Berkley:University of California Press (1410-1470 döneminde yaşamış yazarın Nujum al-zahira fi muluk Misr wa'l-Qahira adlı eserinin İngilizce tercümesi) (İngilizce) (Arapça tüm eser: [1]4 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Arapça) Erişme:12.10.2009)
| Resmî unvanlar | ||
|---|---|---|
| Önce gelen: Muavyed Ahmed |
 Mısır Memlûk Sultanı 1460 - 1467 |
Sonra gelen: Zahir Bilbay |