İçeriğe atla

Japonya sineması

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Japon sineması
Kobe'de bir sinema salonu
Salon sayısı3.583 (2019)[1]
 • Kişi başına100.000'de 2,8 (2017)[2]
Ana dağıtıcılarToho (%33,7)
Walt Disney (%13,6)
Toei Company (%10,5)[3]
Üretilen filmler (2019)[1]
Toplam689
Seyirci sayısı (2019)[1]
Toplam194.910.000
Gişe hasılatı (2019)[1]
Toplam¥261.180 milyar
Yerli film¥142.192 milyar (%54,4)

Japon sineması, Japon ulusunda veya Japon film yapımcıları tarafından yurt dışında yapılan film ve yaratıcı film sanatını da içermektedir. Uzak Doğu'nun en gelişmiş sinemasına sahip olan Japonya, aynı zamanda Batı tarafından bilinen de bir sinemadır.

Sinema ile 1896 yılında tanışan Japonya, 1891 yılında Thomas Edison tarafından icat edilen kinetoskop ile Japonya'nın Tokyo kentinde bir gösterim düzenlenmiştir ve bu gösterim Japonya'nın sinemayla ilk tanışması olarak kabul edilir. Tokyo'daki gösterimin 1 yıl sonrası ilk Japon filmleri ortaya çıkmaya başlamıştır.

Japon sineması (日本 映 画, Nihon eiga, yerel olarak 邦 画 hōga, "ev sineması" olarak da bilinir) 100 yılı aşkın bir geçmişe sahiptir. Japonya, dünyanın en eski ve en büyük film endüstrilerinden birine sahiptir; 2010 itibarıyla, üretilen uzun metrajlı film sayısı bakımından en büyük dördüncüdür. 2011 yılında Japonya, 2,338 milyar ABD doları olan gişe hasılatının %54,9'unu kazanan 411 uzun metrajlı film üretti. Filmler, ilk yabancı kameramanların geldiği 1897'den beri Japonya'da çekiliyor.

Tokyo Story (1953), Sight & Sound'un tüm zamanların en iyi 100 filmi listesinde üçüncü sırada yer aldı. Tokyo Story aynı zamanda 2012 Sight & Sound yönetmenlerinin anketinde Citizen Kane'i tahttan indiren Tüm Zamanların En İyi 50 En İyi Filmi anketinde zirvede yer alırken, Akira Kurosawa'nın Yedi Samuray'ı (1954) en büyük yabancı dil filmi seçildi. BBC'nin 43 ülkedeki 209 eleştirmenden oluşan 2018 anketindeki zaman. Japonya, En İyi Uluslararası Uzun Metraj Film dalında Akademi Ödülü'nü diğer Asya ülkelerinden daha fazla, beş kez kazandı.

Japonya'nın Dört Büyük film stüdyoları, Japonya Sinema Filmi Yapımcıları Derneği'nin (MPPAJ) üyeleri olan Toho, Toei, Shochiku ve Kadokawa'dır. Nippon Akademi-shō Derneği tarafından düzenlenen yıllık Japonya Akademi Film Ödülü, Akademi Ödüllerinin Japon eşdeğeri olarak kabul edilir.

Başlangıç

[değiştir | kaynağı değiştir]

Japon halkı sinemayla, 21 Kasım 1896'da Kobe'de yapılan bir kinetoskop gösterisi aracılığıyla tanıştı. Kobe'de bu gösteriyi düzenleyen Amerikan Riner & Co'dan bir kinetoskop satın alan M. Takashi, Tokyo'da da benzer bir gösteri düzenleyerek büyük ilgi topladı. 1897 yılında Tokyo'da sesli bir gösteri yapıldı.

Japonya'da ilk stüdyoyu açan Shoten Yoshizawa, Japon sinemasının kurucusu sayılır. Bu arada Tsunekichi Shibata bir kabuki oyununu filme alarak ilk Japon filmi Momijigari (紅葉狩, Momijigari) (Akağaçlar Altında Gezinti, 1902) gerçekleştirdi. 1905 yılında Tokyo'da ikinci bir stüdyo açıldı. Aynı yıl Rus-Japon Savaşı (日露戦争, Nichi-ro Sensō) ile Bokserler Savaşı sırasında çekilen belge filmleri halka gösterildi. 1903 yılında Tokyo'da ilk sinema salonu (Denki Kan) hizmete girdi (Tokyo'nun yalnızca film gösteren ilk büyük sineması Saifukan ise 1910'da açılacaktı). Film gösterimi sırasında, perdenin önündeki bir yorumcunun ara yazıları da okuyarak, müzik eşliğinde açıklamalar yapması yaygınlık kazandı. "Benshi" (konuşan adam) adı verilen bu yorumcular, ileride sesli sinemaya karşı çıkacaklar, seyircinin benshi'leri dinlemek için salonları doldurduğunu öne süreceklerdi. Dahası, sesli sinemanın yaygınlaşmasından sonra (1935) bile, kimi benshi'ler çalışmayı sürdürecekti.

Japon sineması başlangıçta, hep kabuki, Shingeki (新劇, Shingeki) (Batı tiyatrosu) ya da Shinpa (新派, Shinpa) (çağdaşlaştırılmış kabuki) gibi tiyatro türlerinden beslendi.

Kabuki oyuncularının, tiyatronun geleceği için tehlikeli rakip saydıkları sinemada rol almamaya karar vermeleri bir dönüm noktası oldu. Çünkü bu karar, salonların Amerikan ve Fransız filmleriyle dolması sonucunu doğurdu. 1912 yılında ise ilk büyük yapımevi olan Nikkatsu (Hareketli Resimler) kuruldu. Kovboyları, gangsterleri, geleneklerle bağdaşmayan ilişkileri perdeye getiren yabancı filmleri denetlemek ve yerli yapımı desteklemek için Eğitim Bakanlığı bir yönetmelik çıkardı. Ama bu kez de kadın oyuncu sorunu geldi gündeme. Japon tiyatrosunda kadın rollerini de erkekler oynuyor, bu oyunculara onnagata (女形) ya da oyama (女方) adı veriliyordu. Sinemada kadın rollerinin en ünlü erkek oyuncusu, yönetmenlik de yapan Teinosuke Kinugasa (Shikabane / Canlı Cenaze, 1917) idi. Harumi Hanayagi (Shinzan No Otome De Norimasa Kaeriyama (Dağ Eteklerinin Kızı, 1919) ile henüz 15 yaşındaki Yaeko Mizutani'nin (Kantsubaki / Kış Kamelyası, 1920) bu geleneği yıkarak, sinemanın ilk gerçek kadın oyuncuları olmaları büyük bir yenilik sayıldı.

Kısa süren etkinliği boyunca önemli filmler üreten Kensaku Suzuki, Tabi On Onna Geinin (Kadın Sanatçının Yolculuğu, 1923) adlı filminde uzun çabaların ardından birleştikten sonra yeniden yolları ayrılan iki sevgilinin öyküsünü işledi. 1 Eylül 1923'te meydana gelen ve 100 bin kişinin ölümüne yol açan, "büyük Kanto depremi" Tokyo ve çevresini neredeyse yerle bir ederken, stüdyoları da yıktı. Böylece yerli üretimin durması sinemaları bir kez daha Amerikan ve Avrupa filmlerinin doldurmasına yol açtı. Genç yönetmenler Mumau, Lubitsch, Lang vb gibi batılı yönetmenlerin filmlerini de görmek olanağını buldular.

+ Batının Japon sinemasını keşfetmesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Akira Kurosava'nın yönettiği Raşomon (羅生門, Rashōmon)'un 1951 yılı Venedik Film Festivali'nde Altın Aslan Ödülü'nü kazanması, Japon sinemasının Batı ülkelerince "keşfinin" de başlangıç tarihini oluşturur.[4] Bu filmden önce 1938 yılında Venedik Film Festivali'nde ödüllendirilen Tomotaka Tasaka'nın yönettiği Beş Keşif Eri (五人の斥候兵, Gonin no sekkōhei) (1938) dikkat çekmiş ve 1939'da Venedik Film Festivali'nde ödül kazanan Tomu Uchida'nın yönettiği ve kırsal kesimin yaşam koşullarını konu edinen Tsuchi (土) (1939) de büyük ilgi görmüştü.[5] Fakat Japon sinemasının gündeme gelmesini sağlayan film Raşomon oldu.[6]

+ İkinci Dünya Savaşı öncesi Japon Sineması

[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci Dünya Savaşı öncesinin milliyetçi politikalarına Yutaka Abe ve Kajirō Yamamoto gibi önemli yönetmenler filmleriyle destek vermiş olsa da Tomu Uchida’nın yönettiği Tsuchi (土) (1939) savaş karşıtı filmler de bulunmaktadır.[5] Savaş öncesi yıllarının en önemli örnekleri arasında Toda ve Kızkardeşleri (戸田家の兄妹, Toda-ke no kyōdai) (1941) ile Bir Baba Vardı (父ありき, Chichi ariki) (1942), yalnızca kadın oyunculara yer veren Düşkün Çiçekler (花ちりぬ, Hana chirinu) (1938) ve bir judo oyuncusunun yaşamını konu edinen Sugata Sanshiro (姿三四郎, Sugata Sanshirō) (1944) yer alır.[4]

İkinci Dünya Savaşı sonrası Japon sineması

[değiştir | kaynağı değiştir]

Japonya Amerikan birliklerince işgal edildikten sonra Japon sineması sıkı bir denetim altına alındı. Sinemayı militarist anlayıştan ve Ortaçağ konulu filmlerden temizleyerek "demokratikleştirmeye" karar veren Amerikalılar, depolarda buldukları 554 filmi denetleyip, bunların 225'ini Tokyo yakınındaki Tamagawa Irmağı'nın ağzında yaktılar.[4] Bu benzersiz "filmkırımı" sırasında Kurosawa'nın ilk filmi Sugata Sanshiro (姿三四郎, Sugata Sanshirō) (1944) ateşe verildi.[4]

1945'te Japonya II.Dünya Savaşı'nda yenildi, Japonya'nın SCAP (Müttefik Kuvvetler Yüksek Komutanı) tarafından yönetilmesi başladı. Japonya'da üretilen filmler, GHQ'nun alt kuruluşu CIE (Civil Information Educational Section, 民間 情報 教育局) tarafından yönetiliyordu. Bu yönetim sistemi 1952'ye kadar sürdü ve Japon film dünyasında ilk kez yabancı bir kurum tarafından yönetim ve kontrol uygulandı. Planlama ve senaryo yazma aşamalarında İngilizceye çevrildi, sadece CIE tarafından onaylanan filmler üretildi. Örneğin, Akira Kurosawa'nın “Akatsuki no Dassō” (1950), başrolünde Yoshiko Yamaguchi'nin oynadığı Koreli bir askeri konfor kadınını tasvir eden bir çalışmaydı, ancak düzinelerce CIE sansürü ile orijinal bir çalışma haline geldi. [32] Tamamlanan film, bir CCD (Sivil Sansür Müfrezesi) tarafından ikinci kez sansürlendi. Sansür, geçmiş film çalışmalarına da geriye dönük olarak uygulandı. [33] Japonya, savaş zamanı hükûmeti tarafından yasaklanan on yıldan fazla Amerikan animasyonuna maruz kaldı.

Dahası, işgal politikasının bir parçası olarak, savaş sorumluluğu meselesi film endüstrisine yayıldı ve savaş sırasında film yapımında savaş kooperatiflerinin yasaklanması sesleri dile getirilince, 1947'de Nagamasa Kawakita, Kanichi Negishi, Shiro Kido, bu tür yüksek devinimli filmlere karışan kişi sürgüne gönderildi. Bununla birlikte, diğer tür arayışlarında olduğu gibi, film endüstrisinde savaş için sorumluluk pozisyonu belirsiz bir şekilde ele alındı ve yukarıdaki önlemler 1950'de kaldırıldı.

Savaştan sonra yayınlanan ilk film Yasushi Sasaki'nin 1945 tarihli “Soyokaze” (そ よ か ぜ) ve Michiko Namiki'nin “Ringo no Uta” adlı tema şarkısı büyük bir hit oldu.

1945'te CIE'den David Conde tarafından yayımlanan yapım yasağı listesinde milliyetçilik, vatanseverlik, intihar ve katliam, vahşi şiddet filmleri vb. Yasak maddeler haline geldi ve tarihi dram üretimini neredeyse imkansız hale getirdi. Sonuç olarak, tarihi dramayı işleri olarak kullanan aktörler çağdaş dramada göründü. Buna Chiezō Kataoka'nın "Bannai Tarao" (1946), Tsumasaburō Bandō'nin "Yırtık Davul (破 れ 太 鼓)" (1949), Hiroshi Inagaki'nin "El Ele Tutan Çocuk (手 を つ な ぐ 子 等)" ve Daisuke Itō'nin "Kral (王 将) ”.

Erken Dönem Yönetmenleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kenji Mizoguchi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Kenji Mizoguchi'nin başyapıtı olarak kabul edilen Yağmurdan Sonraki Soluk Ayın Öyküleri'nin posteri

Kenji Mizoguchi (溝口 健二) (1898-1956) Japon sinemasının ulusal geleneklere öncelik tanıyan yönetmenlerinin en önemlisi sayılır.[7][8] Kabuki tiyatrosundan etkilenen ve Hollywood'un çok kullandığı yakın planlara hiç yer vermemisyle tanınır.[9][8] Yönetmen gelenekle yenileşme arasındaki çatışmayı ve ezilen kişilerin sessiz öfkesini konu edinir.[8]

Naniwa'ya Ağıt (浪華悲歌, Naniwa hika) (1936) Japonya'da kadının konumu, Gion'lu Kızkardeşler (祇園の姉妹, Gion no kyōdai) (1936) de biri geleneklere göre yetiştirilmiş, biri çağdaş yaklaşımlı iki kızkardeş arasındaki çatışmayı,[10] Oyuncu Sumako'nun Aşkı (女優須磨子の恋, Joyū Sumako no koi) (1947) kadın özgürlüğü hareketinin öncülüğünü yapan kadın oyuncu Sumako Matsui'nin yaşamını,[11] Venedik Film Festivali'nde Gümüş Aslan kazanan Eğlence Kadını Oharu'nun Yaşamı (西鶴一代女, Saikaku ichidai onna) (1952) soylu bir kişiyle (Toshiro Mifune) sevişirken yakalanan bir samuray kızının (Kinuyo Tanaka) kırsal kesime sürgün edilmesini ve burada genelevde çalışmak zorunda kalmasını,[12] Yağmurdan Sonraki Soluk Ayın Öyküleri (雨月物語, Ugetsu monogatari) (1953) 16. yüzyıldaki iç savaş sırasında samuray olmak için karısını terk eden köylü, geri döndüğünde karısını genelevde bulmasını,[13] Müfettiş Sansho (山椒大夫, Sanshō dayū) (1954) geleneksel Japon resmini (emakimono), Çarmıha Gerilen Aşıklar (近松物語, Chikamatsu monogatari) (1954) 17. yüzyılda soylu bir kadının kuralları hiçe sayarak daha alt sınıftan bir erkekle yasak aşk yaşamasını,[14] İmparatoriçe Yang Kwei Fei (楊貴妃, Yokihi) (1955) imparatorun bir halk kızını sevmesini,[15] Kutsallığa Başkaldıran Kahraman (新 平家物語, Shin Heike Monogatari) (1955) dinsel çatışmaları,[16] Utanç Sokağı (赤線地帯, Akasen Chitai) (1956) çocuk yaştaki kızların da çalıştığı Tokyo genelevlerinde yaşamı konu edinir.[17][8]

+ Teinosuke Kinugasa

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye kazanan Cehennemin Kapısı (地獄門, Jigokumon)

Teinosuke Kinugasa (衣笠 貞之助) (1896-1982) eski kuşağın en önemli yönetmenlerinden biridir.[5] Kinugasa sinemaya kadın rolleri oynayan oyuncu (oyama) olarak girdikten sonra Jūjiro (十字路) (1928) adlı filmini Avrupa'da gösterip, Batılı seyircinin ilk kez bir Japon filmi görmesini sağladı.[5] Alman dışavurumculuğunun ve Sovyet kurgu anlayışının etkisindeki Çılgın Sayfa (狂った一頁, Kurutta Ippēji) (1926) dışavurumcu öğelerden yararlanarak akıl hastanesinde geçen bir hikâyeyi, Futatsu Na Tora (Taş Fenerler, 1933), Büyük Buda Efsanesi (大佛開眼, Daibutsu kaigen) (1952) ve Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye kazanan Cehennemin Kapısı (地獄門, Jigokumon) (1953) ise tarihsel bir hikâyeyi konu edinir.[5]

+ Tomu Uchida

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tomu Uchida (内田 吐夢) (1898-1970) da aynı kuşağın önde gelen yönetmenleri arasında yer alır.[8] Uchida, tiyatro oyunculuğu yaptıktan sonra, yenilikçi bir sinema anlatımı doğrultusundaki çalışması olan Tsuchi (土) (1939) gibi filmlerle Japonya gerçekliğini eleştirel bir gözden perdeye aktarmak isteyen genç yönetmenler için yol gösterici olmuştur.[18]

+ Yasujirō Ozu

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yasujiro Ozu Amerikan yönetmenlerinin anlatım biçiminden uzaklaşarak kendine özgü bir biçem oluşturmuştur.[8]
Tokyo Hikayesi Yasujiro Ozu'nun en önemli yapıtlarından olarak kabul edilir.[8]

Yasujirō Ozu (小津 安二郎) (1903-1963) Japon sinemasının en gelenekçi yönetmenlerinden biri olarak görülür.[19] Doğdum Ama (生れてはみたけれど, Umarete wa mita keredo) (1932) burjuva ahlak anlayışının çelişkilerini; Kaprisli Kalp (出来ごころ, Dekigokoro) (1933), Yüzen Otların Öyküsü (浮草物語, Ukikusa monogatari) (1934), Tek Çocuk (一人息子, Hitori musuko) (1936), Toda ve Kızkardeşleri, (戸田家の兄妹, Toda-ke no kyōdai) (1941) ve Bir Baba Vardı (父ありき, Chichi Ariki) (1942) ise aile içi ilişkileri konu edinir.[19] Kiracının Tanıklığı (長屋紳士録, Nagaya shinshiroku) (1947) babasını aramak için büyük bir şehirde yalnızca sokaklları gezen bir çocuğun öyküsünü ve Rüzgara Kapılmış Tavuk (風の中の牝鶏, Kaze no naka no mendori) (1948) çocuğunu doyurmak için genelevde çalışmak zorunda kalan bir kadının hüzünlü öyküsünü, İlkbahar Sonu (晩春, Banshun) (1949) babasını kırmamak için evlenen bir genç kızın öyküsünü,[8] Yeşil Çayla Pirinç Tadı (お茶漬けの味, Ochazuke no aji) (1952) karı-koca uyumsuzluğunu ve yönetmenin en önemli yapıtlarından biri olan Tokyo Hikayesi (東京物語, Tōkyō Monogatari) (1953) ise üç kuşak arasındaki anlayış ayrılıklarını gündeme getirir.[8]

Erken Bahar (早春, Sōshun) (1956), Tokyo'da Günbatımı (東京暮色, Tōkyō boshoku) (1957), Ekinoks Çiçeği (彼岸花, Higanbana) (1958), Güz Sonu (秋日和, Akibiyori) (1960) ile Güz Akşamı (秋刀魚の味, Sanma no aji) (1962) ise insanın dünyadaki konumunu ele alırkan doğaya önemli bir rol veren hüzünlü filmlerdir.[8]

+ Heinosuke Gosho

[değiştir | kaynağı değiştir]

Heinosuke Gosho (五所 平之助) (1902-1981) iktisat öğrenimi gördükten sonra yönetmen yardımcısı olarak sinema dünyasına girdi.[20] Bacaların Tüttüğü Yer (煙突の見える場所, Entotsu no mieru basho) (1953) Tokyo'nun yoksul kenar mahallelerindeki yaşamı, Osaka'da Bir Lokanta (大阪の宿, Ōsaka no yado) (1954) paranın insanları nasıl birbirine düşürebileceğini, Ichiyo Higuchi'den uyarladığı Yeniyetmelik (たけくらべ, Takekurabe) geyşa olmaya yazgılı bir genç kızın öyküsünü, Aijo no keifu (挽歌) (1957), bir genç kızın özgürlük özlemlerini ve Masum Büyücü (恐山の女, Osorezan no onna) (1965) ise yenilikler peşinde koşma isteğini konu edindi.[20]

+ Mikio Naruse

[değiştir | kaynağı değiştir]
Karı Koca Mikio Naruse'nin aile uyumsuzluğu üstüne 1953 filmi

Mikio Naruse (成瀬 巳喜男) (1905-1969) filmlerinde genellikle insan hayatının anlamsızlığını ve düş kırkıklıklarının kaçınılmazlığını konu edinir.[4] Karın Gül Gibi Olsun (妻よ薔薇のやうに, Tsuma yo bara no yō ni) (1935) bir duygusal güldürü hikâyesini, Fumiko Hayashi'den uyarlanan Meshi (めし) (1951) aksak bir evliliği, Inazuma (稲妻) (1952) üvey kardeşler arasındaki ilişkiyi, Geç Açan Krizantemler (晩菊, Bangiku) (1954) dört yaşlı geyşanın yaşamlarını, Serseri Bulutlar (浮雲, Ukigumo) (1955) umarsız bir aşk ilişkisini, Başıboş Günce (放浪記, Hōrō-ki) (1962) bir yazarın dünyasını, Küçük Kızkardeş (あにいもうと, Ani imōto) (1953) kızkardeşini okutabilmek için bir genelevde çalışan bir kızın öyküsünü, Okāsan (おかあさん) (1952) Tokyo'nun yoksul mahallelerinde çocuklarıyla birlikte yaşayan dul bir kadının dramını ve Karı Koca (夫婦, Fūfu) (1953) ise eşler arasındaki uyumsuzluğu konu edinir.[4]

+ Keisuke Kinoshita

[değiştir | kaynağı değiştir]

Keisuke Kinoshita (木下 惠介) (1912-1998) kabukiden etkilenen bir yönetmendir.[21] Karmen Eve Dönüyor (カルメン故郷に帰る, Karumen kokyō ni kaeru) (1951) köyüne dönen bir striptizcinin öyküsünü, Bir Japon Trajedisi (日本の悲劇, Nihon no higeki) (1953) çocuklarının terk ettiği yaşlı bir kadının çilesini, Yirmi Dört Göz (二十四の瞳, Nijū-shi no Hitomi) (1954) köy öğretmeni ve öğrencilerinin zorluklarını, [21] Bir Aşkın Sevinçli ve Hüzünlü Öyküsü (喜びも悲しみも幾歳月, Yorokobi mo kanashimi mo ikutoshitsuki) (1957) genç bir deniz feneri bekçisinin geçirdiği izole hayatını[22] ve Shichirō Fukazawa'dan uyarlanan Narayama Türküsü (楢山節考, Narayama-bushi Kō) (1958) ise Japonya'nın ırak bir bölgesinde 70 yaşına gelenlerin dağa ölüme terk edilme geleneğini konu edinir.[23]

+ Kozaburo Yoshimura

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kōzaburō Yoshimura (吉村 公三郎) (1911-2000) özellikle savaştan sonraki çalışmalarında savaşın yol açtığı toplumsal sarsıntıları ve insan davranışlarının yozlaşmasını ele aldı.[24] Anja'ların Evinde Şölen (安城家の舞踏会, Anjō-ke no butōkai) (1947) savaşın yıkıma uğrattığı köklü bir ailenin bireylerin hikâyesini konu edindi.[24]

Akira Kurosava

[değiştir | kaynağı değiştir]
Gençliğime Yanmıyorum
Rashomon
Yedi Samuray
Gizli Kale
Gölge Samuray

Akira Kurosava (黒澤 明) Japon sinemasının Batı'da tanınmasını sağladığı için adı Japon sinemasıyla özdeşleşen Akira Kurosawa (1910-1988) toplumsal ve bireysel çelişkileri, şiddetin eksik olmadığı ve adaletsiz bir toplum düzeninin egemen olduğu bir Japonya'dan perdeye getirerek[25] akıcı anlatımı ve kahramanlarının iç dünyasını yansıtmadaki ustalığıyla Japon sinemasının en "Batılı" yönetmeni sayılır.[25]

+ Raşomon öncesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Judo Destanı (姿三四郎, Sugata Sanshirō) (1943) ve Judo Destanı İki (續姿三四郎, Zoku Sugata Sanshirō) (1945) filmleri yönettikten sonra Gençliğime Yanmıyorum (わが青春に悔なし, Waga seishun ni kuinashi) (1946) casuslukla suçlanan ve cezaevinde ölen sevgilisinin[26] fikirlerine bağlı kalmakta direnen bir kadının öyküsünü,[27] Sarhoş Melek (酔いどれ天使, Yoidore tenshi) (1948) verem hastası bir haydutla alkolik doktoru arasındaki ilişki üzerinden kişisel yükümlülük ve vicdan arasındaki çelişkileri, Sessiz Düello (静かなる決闘, Shizukanaru kettō) (1949) hastasından mikrop kapan bir doktorun öyküsünü ve Kuduz Köpek (野良犬, Nora inu) (1949) ise çalınan tabancasının peşine düşen bir polisin[28] hikâyesinden yola çıkarak Japon adalet sistemindeki aksaklıkları[29] konu edindi.[25]

Rashomon

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sözcük anlamı olarak "Tanrı Rasho'nun kapısı" anlamına gelen ve Akutagawa'nın iki öyküsünün birleştirilmesiyle ortaya çıkan film, Japonya'da Heian döneminde (9. yüzyıl) geçen bir tecavüz ve cinayetin dört kişinin ağzından, dört ayrı biçimde aktarır.[30]

Bir cinayetin perde arkasını aydınlatmayı amaçlayan Rashomon (1950), alışılmadık anlatım biçimiyle dramatik bir gerilim yaratıştır.[31] Başlangıçta toplumsal içerikten yoksun olduğu gerekçesiyle Japonya'da film soğuk karşılanmıştı.[32] Buna karşılık Batı'da önce Venedik Film Festivali'nde sonra da Amerika'da olağanüstü bir ilgi uyandırmış ve Altın Aslan ve En İyi Yabancı Film Oscar'ına layık görülmüştü.[25]

Haydut (Toshiro Mifune), ormanda karşılaştığı samurayla (Masayuki Mori) karısını (Machiko Kyo) görünce aklını yitirdiği ve samurayı ağaca bağlayıp karısına tecavüz ettiğini söyler.[24] Utancına tanıklık eden iki erkekten birinin ortadan kaldırılmasını isteyen kadının önerisi üzerine haydutla samuray düello eder. Samuray düello sırasında yaşamını kaybeder.[33] Kadın kocasını kendisinin öldürdüğünü öne sürer. Kadının anlattığına göre kendisini aşağıladığı için kocasını öldüren kadın intihar etmek istemiş ama bayıldığı için başaramamıştır.[34] Ölen samurayın ruhuyla konuşan bir medyum ise samurayın karısının tecavüzü sonrasında namusunu temizlemek için kendisinin intihar ettiğini söyler. Olaya tanık olan bir oduncu (Takashi Shimura) olayı bambaşka bir biçimde aktarmaktadır.[35]

+ Yedi Samuray

[değiştir | kaynağı değiştir]

Venedik Film Festivali'nde Gümüş Aslan kazanan ve Western sinemasıyla ortak özellikler taşısa da Japon kültürünün derinliğini ve simgelerini içeren Yedi Samuray (七人の侍, Shichinin no samurai) (1954) Kurosava'nın uluslararası ününü artıran bir film oldu.[36] 16. yüzyıl Japonya'sında bir köyün eşkıya saldırılarından korunmak amacıyla yedi samurayın köy için çalışmaya başlar.[37] Saldırı boyunca aralarında uyuşmazlıklar yaşansa da, köylülerle ve samuraylar eşkiyaları bozguna uğratırlar.[38] Fakat bu çatışma samuraylardan dördünün hayatını kaybetmesiyle sonuçlanır.[39]

Toshiro Mifune'nin yarım akıllı bir samurayı canlandırdığı film hızlı bir kurgu ve sıçramalı kesme tekniğiyle ortaya çıkan alışılmadık hareketlilik Japon sinemasında bir dönüm noktası olarak görülür.[40]

Diğer filmleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dostoyevski'nin Budala'sından uyarlanan Hakuchi (白痴, Hakuchi) (1951) Hokkaido'ya taşıdığı Dostoyevski kahramanlarının iç dünyalarını ve Berlin Film Festivali'nde Gümüş Ayı Ödülü kazanan Yaşamak (生きる, Ikiru) (1952)[41] ölümün eşiğindeki yaşlı bir memurun (Takashi Shimura) kendisiyle hesaplaşmasını konu edindi.[25]

Korkuyla Yaşamak (生きものの記録, Ikimono no kiroku) (1954) atom bombası korkusu yüzünden aklını oynatan bir erkeğin öyküsünü, Japon No tiyatrosunun geleneklerinden yararlanan ve sinemadaki en iyi Macbeth uyarlaması sayılan Kanlı Taht (蜘蛛巣城, Kumonosu-jō) (1957) Orta Çağ Japonya'sına taşınan Lady Macbeth'in hikâyesini,[42] Maksim Gorki'den uyarlanan Ayak Takımı Arasında (どん底, Donzoko) (1957) yaşamanın değeri kalmayınca ölümün de anlamını yitirmesini[43] ve Dodesukaden (どですかでん, Dodesukaden) (1970) büyük bir kentte boş gezenlerin dünyasını konu edinir.[44] Gizli Kale (隠し砦の三悪人, Kakushi toride no san akunin) (1958), Şövalyenin Fedaisi (用心棒, Yōjinbō) (1961) ve Sanjuro (椿三十郎, Tsubaki Sanjūrō) (1962) şiddetin egemen olduğu bir topluma gülünebileceğini vurguladı.[45] Vladimir Arsenyev'in anılarından uyarlanan Dersu Uzala (デルス・ウザーラ, Derusu Uzāra) (1975) uçsuz bucaksız Asya steplerinde incelemeler yapan bir araştırmacı ile rehberi arasındaki ilişki üzerinden insanın doğayla bütünleştiği oranda kendi varlığının anlamını anlayacağı fikrini vurgular.[46]

Japonya'da o tarihe dek çekilen en büyük bütçeli film olan (altı buçuk milyon dolar) Gölge Samuray (影武者, Kagemusha) (1980), Francis Ford Coppola ile George Lucas'ın aracılığı üzerine, 20th Century-Fox Yapımevi tarafından gerçekleştirildi. 16. yüzyıl sonunda geçen film, bir derebeyine benzediği için hayatı bağışlanan bir hırsızın başına gelenleri anlatır.[47] Derebeyi savaşta yaralanıp ölünce, ölüm halktan saklanır ve hırsız derebeyinin yerine geçirilir, onun gölgesi (Kagemusha) olur.[48] Yeni derebeyi görevini gittikçe daha başarılı bir biçimde gerçekleştirirken gerçek ortaya çıkar. Gerçek olaylardan yola çıkarak, 1575'te yapılan Nagashino savaşında Takeda kabilesinin yok oluşunu aktaran Kagemusha, Western sinemasının öğeleriyle, Japon sinemasının geleneklerini ustaca kaynaştırır. Özellikle, kabilenin yok oluşunu akılcı bir biçimde veren çarpıcı savaş sahneleriyle dikkati çeken film, Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye ile ödüllendirildi.[49] Bu filmin ardından Kurosava bir kez daha Shakespeare'e dönerek Ran (乱, Ran) (1985) çekti.[50] Kral Lear'in üç kızını, Orta Çağ Japonya'sında derebeyi Hidetora'nın üç oğluna dönüştüren Kurosava bir kez daha görüntülerinin güzelliği ve anlatımının dramatik gücüyle Batılı seyirciyi de etkiledi.[51] Yönetmenin yapıtını etkileyen Japon tarihi ve kültürü, yaşamın anlamı, görev duygusu ve özyaşam anıları gibi öğeler, Kurosava'nın son filmlerinde sanki daha bilgece bir yaklaşımla ele alınır.[52] Yönetmenin düşlerinden esinlenen Düşler (夢, Yume) (1990) özlemlerle gerçeklerin çarpıcı[53] bölümlerini, Ağustosta Rapsodi (八月の狂詩曲, Hachigatsu no rapusodī) (1991) Nagasaki'ye atılan atom bombasının öldüremediği yaşlı bir kadınla ailesinin öyküsünü ve yönetmenin son filmi Yıldönümü (まあだだよ, Mādadayo) (1993) ise yazar Hyakken Uchida'ya saygı gösterip[54] Kurosava'nın ahlak anlayışını, dünya görüşünü konu edinir.[25]

Kurosava'nın, ezilenlerin, yoksulların yanında yer alan, samurayların ahlak anlayışını ve geçmişin askeri değerlere öncelik tanıyan siyasal ve kültürel yapısını eleştiren filmleri, büyük bir şiddete yer vermelerine karşın şiddetin bir yaşam biçimine dönüştüğü bir dünyada, açlığa, baskıya karşı koyabilen karakterler içerirler.[55]

+ Japon Yeni Dalgası

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sanayileşmeyle gelen tüketim kültürünün sonucu olarak 1960'larda ortaya çıkan Japon Yeni Dalgası (ヌーベルバーグ, Nūberu bāgu) aynı zamanda yazar (ve politikacı) Shintaro Ishihara'nın başlattığı Taiyozoku akımından (güneş kabilesi) da etkilendi.[56]

+ Nagisa Ōshima

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nagisa Ōshima (大島 渚) Japon Yeni Dalgası akımının en önemli temsilcisi sayılır. Aşk ve Umut Mahallesi (愛と希望の街, Ai to kibō no machi) (1959) Kawasaki şehrinde aşkın ve umudun nasıl dışlandığını, Gençliğin Acımasız Öyküsü (青春残酷物語, Seishun zankoku monogatari) (1960) öfkelerini yasaları çiğneyerek açığa vuran gençlerin öyküsünü, Japonya'da Gece ve Sis (日本の夜と霧, Nihon no yoru to kiri) (1960) Japon-Amerikan güvenlik sözleşmesinin yenilenmesine karşı gösteriler yapıldığı zamandaki sol muhalefetin başarısızlığını, Cinsellik Türküleri (日本春歌考, Nihon shunka-kō) (1967) üniversite sınavı için Tokyo'ya gelen taşralı bir öğrenci topluluğunun içinde yüzdüğü boşluğu,[57] Çifte İntihar (無理心中日本の夏, Muri Shinjū: Nihon no natsu) (1967) kendisini öldürmeyi kabul edecek birini araya bir erkekte aşkı bulduğunu sanan[58] kadının hikâyesini, İpe Çekilme (絞死刑, Kōshikē) (1968) tecavüz ettiği iki kızı öldüren ve pişman olduğunu belirten Koreli bir öğrencinin cinayetten beş yıl sonra idam edilişini,[59] Shinjuku Hırsızının Güncesi (新宿泥棒日記, Shinjuku dorobō nikki) (1968) Tokyo'nun kenar mahallelerinden birinde kitap hırsızlığı[60] yapan bir öğrenci ile kız arkadaşının serüvenini, Shōnen (少年) (1969) para kazanmak için kendini arabanın altına atıp, kazaya uğradığı süsü veren çocuğun öyküsünü,[61] Gishiki (儀式) (1971) varlıklı bir kırsal kesim ailesinin İkinci Dünya Savaşı'nı izleyen yıllar boyunca yaşadıklarını, Yaz Bacısı (夏の妹, Natsu no imōto) (1972) genç bir kızın, kardeşi olduğunu iddia eden bir kişiyle tanışmak için gittiği Okinawa Adası'nda yaşadıklarını konu edinir.[62] Yirmi sevişme sahnesine yer veren Duyu İmparatorluğu (愛のコリーダ, Ai no korīda) (1976) erotizmin sınırlarını görülmedik bir biçimde zorlayarak eski bir geyşanın (Eiko Matsuda), çalıştığı lokantanın evli sahibini (Tatsuya Fuji) baştan çıkarmasını konu edinir.[63] Cannes Film Festivali'nde En İyi Yönetmen ödülü kazandıran Tutku İmparatorluğu (愛の亡霊, Ai no bōrē) (1978) Duyu İmparatorluğu'nda olduğu gibi yaşadıkları tutkunun ilk başta yalnızlığın ardından da ölüme sürükleyen iki sevgilinin hikâyesini konu edinir.[64] Bu filmde toplumsal sorumluluklarını (義理, giri) göz ardı eden sevgililer bireysel tutkularının (人情, ninjō) sesini dinlerler. Mutlu Noeller Bay Lawrence (戦場のメリークリスマス, Senjō no Merī Kurisumasu) (1983) savaşla aşkın ve suçsuzlukla suçluluğun arasındaki ilişkiyi, Max Sevgilim (マックス、モン・アムール, Makkusu, Mon Amūru) (1986) Paris'te görevli İngiliz diplomatın (Anthony Higgins) karısının (Charlotte Rampling) bir şempanze ile yaşadığı aşkı konu edinir.[65] Gohatto (御法度, Gohatto) (1999) ise Şogun dönemi Japonya'sında samurayların yetiştirilmesini, eşcinselliği ve sanayileşme ve batılılaşma döneminde yaşamanın zorluklarını konu edinir.[66]

+ Shōhei Imamura

[değiştir | kaynağı değiştir]

Shōhei Imamura (今村 昌平, Imamura Shōhei) savaş sonrasının çalkantılarının yaşandığı bir siyasal ve kültürel ortamda sinemacılığa atıldı.[67] Japon toplum yapısının aşağıladığı kadınların başkaldırısını gündeme getiren filmlerin yönetmeni olarak, Imamura Japon sinema tarihinde özgün bir yere sahiptir.[68] Çalınan Arzu (盗まれた欲情, Nusumareta yokujō) (1958) gezginci bir oyuncu topluluğunun öyküsünü, Ağabeyim (にあんちゃん, Nianchan) (1959) kömür ocaklarında çalışan yoksul madencilerin yaşamını, Bir Adam Kayboldu (人間蒸発, Ningen jōhatsu) (1967) Japonya'nın büyük kentlerinde o yıllarda sık sık rastlanan bir "kaybolma" olayını, Cinayet Niyetleri (赤い殺意, Akai satsui) (1964) kendisine tecavüz eden erkeği sevmeye başlayan evli bir köylü kadının öyküsünü ve Pornocular (「エロ事師たち」より 人類学入門, "Erogotoshitachi" yori Jinruigaku nyūmon) (1966) her türlü porno malzemesi satan ve bunu topluma hizmet amacıyla yaptığına inanan orta yaşlı bir erkeğin öyküsünü konu edinir.[69]

Yönetmenin Japonya'nın ABD ile ilişkisini eleştiren filmleri Domuzlar ve Savaş Gemileri (豚と軍艦, Buta to gunkan) (1961) bir Amerikan deniz üssü yakınında çalışan bir hayat kadını (Jitsuko Yoshimura) ile pezevenginin öyküsünü,[70] Böcek Kadın (にっぽん昆虫記, Nippon konchūki) (1963) hayatta kalabilmek için bedenini satan bir "böcek kadın" üzerinden ekonomik çıkarları uğruna ruhunu ABD'ye satan Japonya'nın savaş sonrasının yozlaşmasını,[71] Tanrıların Derin Arzuları (神々の深き欲望, Kamigami no fukaki yokubō), ülkenin geri kalanı gibi sanayileşmerek yozlaşmayan ülkeyin güneyindeki adalarda doğa ile başbaşa yaşayan insanları üzerinden yönetmene göre yapay bir demokrasi kavramına sığınmış olan sanayileşmiş Japonya'yı ve Bir Konsomatrisin Ağzından Savaş Sonrası Japonyasının Tarihi (にっぽん戦後史　マダムおんぼろの生活, Nippon sengoshi – Madamu onboro no seikatsu) (1970) ise Amerikalı askerlerle fuhuş yaparak geçimini sağlamış olan bir kadının savaş sonrası yirmi beş yıl boyunca yaşadıklarını konu edindi.[72]

Bu politika mesajlarıyla yüklü olan filmlerden sonra İntikam Benim (復讐するは我にあり, Fukushū suru wa ware ni ari) (1979) gerçek bir olaydan yola çıkarak cinayet işlemeyi alışkanlık haline getiren bir katilin öyküsünü,[73] Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye kazanan Narayama Türküsü (楢山節考, Narayama bushikō) (1983) Shichiro Fukozawa'nın ünlü eserini, Zegen (女衒, ZEGEN) (1987) Meiji döneminde hayat kadını çalıştıran ve bu işi imparatora ve vatana hizmet etmek için yaptığına inanan bir pezevengin öyküsünü, Cannes Film Festivali'nde Teknik Başarı ödülünü kazanan Kara Yağmur, (黒い雨, Kuroi ame) (1989) gelinlik çağındaki bir genç kızın gözünden atom bombasının yol açtığı yıkımını, Akira Yoshimuro'nun yapıtından uyarlan ve Cannes Film Festivali'nde Altın Palmiye kazanan Yılan Balığı (うなぎ, Unagi) (1997) aşığıyla yakaladığı karısını öldüren bir balıkçının sekiz yıl boyunca yalnızca bir yılan balığı ile dostluk eden balıkçının öyküsünü,[74] ve Kızıl Köprünün Altından Akan Ilık Sular (赤い橋の下のぬるい水, Akai hashi no shita no nurui mizu) (2001) ise Tokyo sokaklarını arşınlayarak iş arayan iflas etmiş bir iş adamının (Koji Yakusho), altın bir Buda heykelinin peşine düştüğünde karşısına çıkan bir genç kızla serüvenini konu edinir.[75]

Çağdaş Dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]

+ Kon Ichikawa

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kon Ichikawa (市川 崑, Ichikawa Kon) Birmanya Harpı (ビルマの竪琴, Biruma no tategoto) (1956) ile Japonya dışında üne kavuşan yönetmenin sinemadan önce karikatür çizmiş olması yüzünden güldürüye yatkınlığıyla tanınır.[76] Sık sık edebiyat uyarlamalarını deneyen yönetmenin en büyük özelliği sanatsallıktan vazgeçmeden geniş seyirci kitlelerinin ilgisini çekmeyi başarmış olmasıdır.[76]

Michio Takeyama'nın romanından uyarlanan ve Venedik Film Festivali'nde San Giorgio Ödülü kazanan Birmanya Harpı (ビルマの竪琴, Biruma no tategoto) (1956) savaş alanındaki ölüleri teker teker gömen bir adamın savaşa bireysel karşı çıkışını, Yukio Mishima'nın romanından uyarladığı Enjō (炎上) (1958) yaşamın ve insanların adiliğini tapınağın kusursuz güzelliğiyle karşılaştırmasından sonra tapınağı yakıp intihar eden bir rahip adayının hikâyesini, Shohei Ooka'nın romanından uyarlanan Nobi (野火, Nobi) (1959) İkinci Dünya Savaşı'nın sonunda Filipinler'de gerillalar tarafından sıkıştırılan Japon askerlerinin yaşadıklarını, Jun'ichirō Tanizaki'den uyarlanan Kagi (鍵) (1959) genç karısı için cinselliği artırıcı ilaçlar kullanıp sonuç alamayan yaşlı bir erkeğin kızının sevgilisinden karısıyla sevişmesini istemesini,[76] Oyuncunun İntikamı (雪之丞変化, Yukinojō Henge) (1963) kimliğini arayan bir oyuncunun öyküsünü, Tokyo Olimpiyatları (東京オリンピック, Tōkyō Orinpikku) (1965) Tokyo Olimpiyatları'ndaki sporcuların ve seyircilerin öykülerini,[76] Kōfuku (幸福, Kōfuku) (1981) ve Dora-heita (どら平太, Dora-heita) (2000) ise bir samurayın bir kasabanın çıkarcı yöneticileriyle baş etmesini konu edindi.[77]

+ Masaki Kobayashi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Masaki Kobayashi (小林 正樹, Kobayashi Masaki) felsefe öğrenimi gördükten sonra iki melodramla yönetmenliğe başladı.[78] Oğlunun Gençliği (息子の青春, Musuko no seishun) (1952), Dürüst Kalp (まごころ, Magokoro) (1953), Kalın Duvarlı Oda (この広い空のどこかに, Kabe atsuki heya) (1954) savaş suçluları konusunu gündeme getiriyor, ancak küçük suçluların yakalandığını büyük suçlulara ise dokunulamadığını vurguluyordu.[79] Film, ABD'nin tepkisinden çekinildiği için, yıllarca gösterime giremedi. Kobayashi aynı sorgulamayı başyapıtı sayılan Ningen no jōken (人間の條件) (1959-61) ana başlığını taşıyan üçlemesinde sürdürdü.[80] Çin savaşına katılmış olan yazar Junpei Gomikawa'nın yapıtından sinemaya aktarılan üçleme, savaş karşıtı destansı bir filmdir.[81] Film savaşa katılan idealist Kaji'nin (Tatsuya Nakadai) Mançurya bozgununu yaşamasını, Sovyetler'in eline tutsak düşmesini ve Sibirya steplerinde can vermesini konu edinir.[81]

Cannes Film Festivali'nde Jüri Özel Ödülü alan ve Yasuhiko Takiguchi'nin yapıtından uyarlanan Harakiri (切腹, Seppuku) (1963) samurayların "bushido" otorite ve onur kavramlarını, Jōi-uchi: Hairyō tsuma shimatsu (上意討ち 拝領妻始末) (1967) bir samurayın hüzünlü aşkını, Cannes Film Festivali'nde Jüri Özel Ödülü alan Hayalet Öyküsü (怪談, Kaidan) (1964) gerçeküstücü bir korku ortamında geçen dört öyküsünü, Fosiller (化石, Kaseki) (1975) kanser olduğunu öğrenince kendisiyle hesaplaşıp iktidar kavramını sorgulayan bir sanayicinin öyküsünü, Tokyo Davası (東京裁判, Tōkyō Saiban) (1983) savaş suçlularının yargılanmasını ve Boş Masa (食卓のない家, Shokutaku no nai ie) (1985) ise savaş sonrası koşulları ve toplumdaki aksaklıkları konu edindi.[82]

+ Tadashi Imai

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tadashi Imai (今井 正, Imai Tadashi)'nin Romain Rolland'dan uyarladığı Yeniden Buluşuncaya Dek (また逢う日まで, Mata au hi made) (1951) savaşın sonuçlarının ağırlığı altında ezilen iki gencin hüzünlü aşk öyküsünü, Hiroshi Masaki'nin romanından uyarlanan Gün Ortasında Gölgeler (真昼の暗黒, Mahiru no ankoku) (1956) grev sırasında polisin işçilere karşı uyguladığı acımasız yöntemleri, Gece Davulları (夜の鼓, Yoru no tsuzumi) bir ihanet ve bağışlama öyküsünü ve Ani Imōto (あにいもうと) (1976) toplumun ezilen katmanlarını konu edinmiştir.[83]

+ Kaneto Shindo

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kanetō Shindo (新藤 兼人, Shindo Kanetō) Yoshimura için senaryolar yazdıktan, Mizoguchi'nin yardımcılığını yaptıktan sonra Sevilen Bir Eşin Öyküsü (愛妻物語, Aisai Monogatari) (1951) ile yönetmenliğe' başladı.[84] 1952 yılında Öğretmenler Sendikası'nın desteğiyle yönettiği Hiroşima Çocukları (原爆の子, Gembaku no ko) atom bombasının atılmasından yedi yıl sonra Hiroşima'ya gelen bir kadın öğretmenin izlenimlerini, geride kalan sakat çocukları, doğurganlıklarını yitirmiş kadınları, radyasyondan etkilenmiş insanların eşliğinde atom bombasının dehşetini, Shukuzu (縮図) (1953) ile Lağım (どぶ, Dobu) (1954) bir kadın kahramanın toplumsal sorunlara göğüs gerişini, en başarılı filmi olan Çıplak Ada (裸の島, Hadaka no Shima) (1960) bir köylü ailesinin kendilerinden her şeyi esirgeyen doğaya karşı yürüttüğü amansız mücadeleyi, erotizmin öne çıktığı Kadın Katiller (鬼婆, Onibaba) (1964) erotizmle kadın katiller arasındaki ilişkiyi ve Yitik Cinsellik (本能, Honno) (1967) ise cinsellikle hayat arasındaki ilişkiyi konu edindi.[85]

+ Hideo Sekigawa

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hideo Sekigawa (関 川 秀雄, Sekigawa Hideo) atom bombasının yol açtığı yıkımı ele alan ve ABD'yi eleştiren siyasal içerikli filmlerin en önemli temsilcilerinden biridir.[86] Öğretmenler Sendikası'nın desteğiyle çektiği Hiroshima (ひろしま, Hiroshima) (1953) atom bombasının atıldığı günün dehşetini olanca çarpıcılığıyla verir.[87] Sinemaya belgeselci olarak başlayan ama yıllar geçtikçe solcu dünya görüşüne uygun filmler çekmeye başlayan yönetmen, Okyanusun Öfkesini Dinle (日本戦歿学生の手記　きけ、わだつみの声, Nippon senbotsu gakusei no shuki: Kike wadatsumi no koe) (1950) savaş sırasında tutulan güncelere dayanarak silah altına alınan öğrencilerin uğradığı kıyımı konu edindi.[88]

+ Takeshi Kitano

[değiştir | kaynağı değiştir]
Takeshi Kitano

Takeshi Kitano (北野 武, Kitano Takeshi) bir arkadaşıyla birlikte oluşturduğu The Two Beats adlı çiftin Japonya'da en sevilen güldürü programı olması nedeniyle "Beat Takeshi" diye de anılan yönetmenin Vahşi Polis (その男、凶暴につき, Sono otoko, kyōbō ni tsuki) (1989) suskun ama sırası geldiğinde yumruklarını kullanmaktan çekinmeyen sevimli bir anti-kahramanın hikâyesini,[89] Kaynama Noktası (３－４Ｘ１０月, San Tai Yon x Jujatsu) (1990) bir çeteyle mücadele etmek zorunda kalan çelimsiz bir otomobil tamircisinin öyküsünü,[90] Bir Deniz Manzarası (あの夏、いちばん静かな海, Ano natsu, ichiban shizukana umi) (1991) kendi kendine sörf yapmayı öğrenmeye kalkışan sağır bir çöpçünün öyküsünü,[91] Sonatine (ソナチネ, Sonachine) (1993), yaşadığı ortamda aradığını bulamadığı için intihara karar veren bir "tetikçinin" yaşamının son haftasını,[92] Hiç Becerebiliyor Musun (みんな～やってるか, Minnā yatteru ka!) (1995) televizyonun etkisiyle cinsel fanteziler geliştiren beceriksiz bir çapkın adayının serüvenini,[93] Çocuklar Geri Döner (キッズ・リターン, Kizzu Ritān) (1996) öğrenimini yarım bırakan çocukların durumu, Venedik Film Festivali'nde Altın Aslan Havai Fişekler (はなび, Hana-bi) (1997) dul bir kadına yardım edebilmek ve hasta karısını son bir kez Fuji Dağı'na götürebilmek için banka soyan eski bir polisi,[94] Kikujiro'nun Yazı (菊次郎の夏, Kikujirō no Natsu) (1999) annesini arayan on yaşlarında duyarlı bir çocuğun maceralı yolculuğunu,[95] Kardeş (ブラザー, Burazā) (2000) Tokyo'daki bir çatışmada bütün ailesi ölen bir gangsterin kardeşini bulmak için Los Angeles'e gitmesini ve burada uyuşturucu mafyasına katılmasını[96] ve Bebekler (ドールズ, Dōruzu) (2002) ise üç ayrı aşk ilişkisini konu edindi.[97]

+ Hiroshi Teshigahara

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hiroshi Teshigahara (勅使河原 宏, Teshigahara Hiroshi) Tokyo Üniversitesi'nde sanat tarihi okurken gerçeküstücü Seiki no Kai topluluğuna katıldı.[98] Kendi olanaklarıyla sinema çalışmaları sürdürdü.[98] Yönetmenin Otoshiana (おとし穴) (1961) sendikacılık çatışmasında öldürülen bir madenciyle oğlunun dünyaya hayalet olarak dönemesini, Cannes Film Festivali'nde Jüri Özel Ödülü kazanan[99] Kum Kadın (砂の女, Suna no Onna) (1963) tutsağı olduğu bir "kum kadınla" birlikte yaşayan bir böcek uzmanının hikâyesini,[100] Başkasının Suratı (他人の顔, Tanin na kao) (1965) yüzü yanan bir mühendisin bir cerraha yeni bir yüz yaptırmasını, Bozulan Plan (燃えつきた地図, Moetsukita chizu) (1968) gizemli siyasal çatışmaların yaşandığı bir kentte kaybolan bir adamı, Antonio Gaudí (アントニー・ガウディー, Antonio Gaudí) (1984) Katalan mimar Gaudi'nin yapıtlarını ve Rikyu (利休, Rikyū) (1989) ise çayın Japon kültüründeki yerini konu edindi.[101]

+ Yoshishige Yoshida

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yoshishige Yoshida (吉田 喜重, Yoshida Yoshishige) Fransız edebiyatı öğrenimi gördükten sonra sinemaya girdi.[102] Yönetmenin Akitsu Kaplıcası (秋津温泉, Akitsu Onsen) (1962) savaş sonrası Japonya'sında yaşanan düş kırıklıklarını, Eros + Cinayet (エロス＋虐殺, Erosu purasu gyakusatsu) (1969) erotizmin politika ile karşılaştırmasını, Araf Kahramanlığı (煉獄エロイカ, Rengoku eroica) (1970) Kore Savaşı, ABD-Japonya Antlaşması, bu antlaşmanın yenilenmemesi için 1960'ta yapılan gösterileri, Kaigenrei (戒厳令) (1973) gerçeklerle özlemler arasındaki çelişkiyi, Ningen no yakusoku (人間の約束) (1985) yaşlı bir kadının ölü olarak bulunmasını ve Aynadaki Kadınlar (鏡の女たち, Kagami no onnatachi) (2002) ise üç kuşağın yaşadıkları konusunda aralarında yaptıkları sohbeti konu edindi.[102]

+ Masahiro Shinoda

[değiştir | kaynağı değiştir]

Masahiro Shinoda (篠田 正浩, Shinoda Masahiro) edebiyat ve estetik öğrenimi gördükten sonra yönetmen yardımcısı olarak sinemaya adım attı.[103] Shintaro Ishihara'nın romanından uyarladığı Solgun Çiçek (乾いた花, Kawaita hana) (1964) bir kentin ayak takımı arasına karışan soylu ve güzel bir kadının öyküsünü, Ansatsu (暗殺) (1964) bir cinayet hikâyesini, Amijama'nın Çifte İntiharı (心中天網島, Shinjū: Ten no Amijima) (1969) kuklacılar arasında yaşayan bir geyşanın umutsuz aşkını, Orin'in Türküsü (はなれ瞽女おりん, Hanare goze Orin) (1977) ve Berlin Film Festivali'nde Altın Ayı kazanan Ay Işığı Serenadı (瀬戸内ムーンライト・セレナーデ, Setouchi mūnraito serenāde) (1997) ise Kobe depremini konu edindi.[104]

+ Seijun Suzuki

[değiştir | kaynağı değiştir]

Seijun Suzuki (鈴木 清順, Suzuki Seijun) şiddete de yer veren erotik filmlerin yönetmeni olarak tanındı.[105] Melodramdan gangster filmine uzanan geniş bir konu yelpazesini kapsayan filmleri Japon kültürüyle çelişen içeriği nedeniyle ülkenin aydın kesiminin ilgisini çekti.[106] Hayvan Gibi İnsanın Gençliği (野獣の青春, Yajū no seishun) (1963) gangster filmlerinin sıradanlığını, Bedenin Kapısı (肉体の門, Nikutai no mon) (1954) cinselliğin pervasızlığını, Tokyolu Serseri (東京流れ者, Tōkyō nagaremono) (1966) gangster filmlerinin eleştirisini, Kargaşaya Övgü (けんかえれじい, Kenka erejii) (1966) 1930'ların okullarında cinselliğin bir baskı aracı olarak kullanılmasını, Çingene Ezgisi (ツィゴイネルワイゼン, Tsigoineruwaizen) Japon toplumundaki kuralcılığı ve Sıcak Bulutlar (陽炎座, Kagerō-za) (1981) ise bir çiftin intihar hikâyesini ele aldı.[107]

+ Shūji Terayama

[değiştir | kaynağı değiştir]

Shūji Terayama (寺山 修司, Terayama Shūji) şair, yazar, tiyatrocu ve boksör kimliklerinin yanı sıra senaryo yazarlığı yaptıktan sonra, kurduğu Tenjo Sajiki adlı gezici tiyatro topluluğunun oyuncularıyla deneysel kısa filmler çekti.[108] Domates Ketçap İmparatoru (トマトケチャップ皇帝, Tomato Kechappu Kōtei) (1969) çocukların büyüklerin baskılarına direnişini, Kitapları Atıp Sokaklara Çıkalım (書を捨てよ町へ出よう, Sho o Suteyo Machi e Deyō) (1971) kimlik yokluğu ve Japon topmlumunun homojenliğini, Kırda Saklambaç (田園に死す, Den-en ni shisu) (1974) çocuk-anne ilişkisini ve çocukluk korkularını ve Tutkunun Meyveleri (上海異人娼館／チャイナ・ドール, Shanghai Ijin Shōkan) (1981) ise Japon kırsal kesiminin yok oluşunu konu edinir.[109]

+ Kōji Wakamatsu

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kōji Wakamatsu (若松孝二, Wakamatsu Kōji) 1960'larda yaygınlaşan erotik filmlerin (pinkeiga) en önemli yönetmenidir.[110] Filmleri pornografi sınırlarına girmekten de kaçınmayarak nihilist bir felsefeyi perdeye getirir.[111] Duvarların Ardında Sevişme (壁の中の秘事, Kabe no naka no himegoto) (1965) şiddet ve cinselliğin arasındaki ilişkiyi, Meleklerin Kendilerinden Geçmeleri (天使の恍惚, Tenshi no kōkotsu) (1972) Japonya'da kadınlara ve erkeklere uygulanan şiddet ve işkenceyi, Erotik İlişkiler (エロチックな関係, Erochikku na Kankei) (1992) borcunu ödeyebilmek için cinayet işleyen bir erkekle kapatıldığı odada duvara bağlı bir kadının öyküsünü ve Birleşik Kızıl Ordu (実録・連合赤軍 あさま山荘への道程, Jitsuroku Rengōsekigun Asama-Sansō e no Dōtei) (2007) ise Japon solcu haraketlerini ele aldı.[112]

+ Yasuzō Masumura

[değiştir | kaynağı değiştir]

Roma'daki Centro Sperimentale'de sinema öğrenimi gördükten ve Carmine Gallone'nin yardımcılığını yaptıktan sonra ülkesine döndü.[113]

İlk filmi Kuchizuke (Öpücük, 1957) canlı anlatımı ve hızlı kurgusuyla Japon Yeni Dalga akımının ilk örnekleri arasında yer aldı.[114] Japon sinemasının bireyin kendini bastırmasına dayanan anlayışından kurtulması gerektiğini savunarak genellikle genç ve aykırı davranışlı kahramanları ele alan, toplumsal çarpıklıklar ve ikiyüzlülüklerle erotizm arasındaki ilişkilere değinen filmler yönetti.[115]

Yasushi Inoue'nin romanından uyaladığı Uçurum (氷壁, Hyōhekhi) ile ilk önemli yapıtını verdi.[116] Junichiro Tanizaki'den uyarlanan Özel Sevişmeler Evi (卍, Manji) (1964) eski kocasının gözlerini kör ederek izinli geldiği cepheye dönmesini engelleyen bir köylü kadının hikâyesini, Kızıl Melek (赤い天使, Akai Tenshi) (1968) Kore çarpışmalarına katılan ve askerlerden sevecenliğini esirgemeyen bir hasta bakıcının öyküsünü[117] ve Devler ve Oyuncaklar (巨人と玩具, Kyojin to gangu) (1958) ise kapitalist düzenin acımasız rekabet kurallarını konu edinir.[118]

+ Diğer yönetmenler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ryōsuke Hashiguchi (橋口亮輔, Hashiguchi Ryōsuke)'nin ergenlik sorunlarını gündeme getiren Kum Tanecikleri Gibi (渚のシンドバッド, Nagisa no Shindobaddo) (1995)[119] Japon sinemasının el atmaktan çekindiği boşanma konusunu ele almıştır.

Shinji Sōmai'nin annesiyle babası boşanmaya karar veren bir kız çocuğunun gözünden değerlendiren[120] Ayrılma (引越, Ohikkoshi) (1993) ile tanınır.

Mitsuo Yanagimachi (柳町光男, Yanagimachi Mitsuo)'nin yönettiği Aşk Üstüne Tokyo (愛について、東京, Ai ni tsuite, Tokyo) (1992) Tokyo'da çalışmaya gelen Çinlilerin karşılaştıkları ırkçı davranışları konu edinir.[121]

Kei Kumai on altıncı yüzyıl Japonya'sının ünlü çay ustası Rikyū'nun yaşamını konu edinen Rikyu'nun Ölümü (千利休 本覺坊遺文}, Sen no Rikyū) (1989) ile Venedik Film Festivali'nde Gümüş Aslan ödülünü kazandı.[122] Kei Kumai tarafından yönetilen ve Japon cerrahların Amerikalı savaş tutsakları üzerinde yaptıkları deneyleri konu edinen filmi Deniz ve Zehir (海と毒薬, Umi to Dokuyaku) (1986) de, Berlin Film Festivali'nde Gümüş Ayı Ödülü almıştı.[123]

Ödüller

[değiştir | kaynağı değiştir]
Japon filmlerinin kazandığı ödüller
Yıl Film Yönetmen Ödül
1951 Raşomon
羅生門
[Rashōmon]		 Akira Kurosava Altın Aslan
En İyi Yabancı Film Oscarı
1954 Cehennem Kapısı
地獄門
[Jigokumon]		 Teinosuke Kinugasa Altın Palmiye
En İyi Yabancı Film Oscarı
1955 Miyamoto Musashi Hiroshi Inagaki En İyi Yabancı Film Oscarı
1958 Narayama Türküsü Keisuke Kinoshita
1958 Muhōmatsu no isshō
無法松の一生
[Muhōmatsu no isshō]		 Hiroshi Inagaki Altın Aslan
1963 Bushidō zankoku monogatari
武士道残酷物語
[Bushidō zankoku monogatari]		 Tadashi Imai Altın Ayı
1975 Dersu Uzala
デルス・ウザーラ
[Derusu Uzāra]		 Akira Kurosava En İyi Yabancı Film Oscarı
1980 Kagemuşa
影武者
[Kagemusha]		 Akira Kurosava Altın Palmiye
1983 Narayama Türküsü
楢山節考
[Narayama Bushiko]		 Shōhei Imamura Altın Palmiye
1997 Yılan Balığı
うなぎ
[Unagi]		 Shōhei Imamura Altın Palmiye
2008 Son Veda
おくりびと
[Okuribito]		 Yōjirō Takita En İyi Yabancı Film Oscarı

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d "Statistics of Film Industry in Japan". Motion Picture Producers Association of Japan. 22 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2019. 
  2. ^ "Table 8: Cinema Infrastructure - Capacity". UNESCO Institute for Statistics. 5 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2019. 
  3. ^ "Table 6: Share of Top 3 distributors (Excel)". UNESCO Institute for Statistics. 11 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2019. 
  4. ^ a b c d e f Yomota, Inuhiko (2019). What is Japanese cinema? A history. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0231191630. 
  5. ^ a b c d e Wada-Marciano, Mitsuyo (2008). Nippon modern: Japanese cinema of the 1920s and 1930s. Honolulu: University of Hawaiʻi Press. ISBN 978-0824831820. 
  6. ^ The Oxford history of world cinema. Oxford: Oxford University Press. 2016. ISBN 978-0198742425. 
  7. ^ Bock 1978, ss. 4-61.
  8. ^ a b c d e f g h i j Miyao, Daisuke (2014). The Oxford handbook of Japanese cinema. Oxford: Oxford Üniversitesi Basımevi. ISBN 978-0190937355. 
  9. ^ Bovkis 1996, ss. 1-40.
  10. ^ Mes 2004, ss. 12-13.
  11. ^ Mes 2004, ss. 13-14.
  12. ^ Mes 2004, s. 15.
  13. ^ Mes 2004, ss. 33-43.
  14. ^ Mes 2004, ss. 22-24.
  15. ^ Fujiki 2020, ss. 253-55.
  16. ^ Mes 2004, ss. 24-26.
  17. ^ Mes 2004, ss. 26-28.
  18. ^ Barrett 1989, ss. 21-29.
  19. ^ a b Fujiki, Hideaki (2020). The Japanese cinema book. Londra: İngiliz Film Enstitüsü. ISBN 978-1844576784. 
  20. ^ a b Fujiki 2020, ss. 171-77.
  21. ^ a b Fujiki 2020, ss. 233-37.
  22. ^ Fujiki 2020, ss. 237-40.
  23. ^ Fujiki 2020, ss. 233-57.
  24. ^ a b c Sato 1988, ss. 45-52.
  25. ^ a b c d e f Yoshimoto, Mitsuhiro (2000). Kurosawa: film studies and Japanese cinema. Durham, NC: Duke University Press. ISBN 978-0822325192. 
  26. ^ Prindle 2000, ss. 10-22.
  27. ^ Chow 2007, ss. 11-39.
  28. ^ Stanke 2004, ss. 41-50.
  29. ^ Stanke, Magnus (2004). Nora inu/Stray Dog. Londra: The Cinema of Japan and Korea. ss. 41-50. 
  30. ^ Medine 1992, ss. 55-60.
  31. ^ Medine 1992, ss. 55-56.
  32. ^ Medine 1992, s. 55.
  33. ^ Sato 1988, ss. 47-52.
  34. ^ Sato 1988, ss. 58-52.
  35. ^ Sato 1988, ss. 51-52.
  36. ^ Anderson 1962, s. 56.
  37. ^ Anderson 1962, ss. 55-58.
  38. ^ Anderson 1962, s. 55.
  39. ^ Anderson 1962, ss. 56-58.
  40. ^ Anderson 1962, ss. 55-57.
  41. ^ Bovkis, Elen (Mayıs 1996). Ikiru: The Role of Women in a Male Narrative. Cine Action. 
  42. ^ Gall, John (2003). "Throne of Blood: Kurosava's Cinema of Allusion". Asian Cinema. 15 (1). ss. 234-42. 
  43. ^ Rimer 2000, ss. 45-62.
  44. ^ Gall 2003, ss. 235-38.
  45. ^ Gall 2003, ss. 234-36.
  46. ^ Gall 2003, ss. 234-42.
  47. ^ "Late Kurosava: Kagemusha and Ran". Post Script. 12 (1). 1992. ss. 26-36. 
  48. ^ Chang, Joseph (Haziran 1989). Kagemusha and the Chushingura Motif. East-West Film Journal 3, no. 2. ss. 14-38. 
  49. ^ Gall 2003, ss. 240-42.
  50. ^ Crowl 1994, ss. 118-23.
  51. ^ Crowl 1994, ss. 120-23.
  52. ^ Crowl 1994, ss. 122-23.
  53. ^ Mick, Broderick (1996). "The Extremes of Innocence: Kurosava's Dreams and Rhapsodies". Hibakusha Cinema. 
  54. ^ "No, Not Yet for the Japanese Cinema". Post Script. 18 (1). 1998. ss. 52-58. 
  55. ^ Carr, 1996 & 117-34.
  56. ^ Desjardins 2005, ss. 112-114.
  57. ^ Thomson 2000, ss. 28-33.
  58. ^ de Bary, Brett (1993). Not Another Double Suicide: Gender, National Identity, and Repetition in Shinoda Masahiro’s Shinjuten no Amijima. Iconics 16. ss. 49-56. 
  59. ^ Phillips 2007, ss. 220-21.
  60. ^ Thomson 2000, ss. 12-15.
  61. ^ Phillips 2007, ss. 217-21.
  62. ^ Phillips 2007, ss. 217-28.
  63. ^ Phillips 2007, ss. 222-28.
  64. ^ Phillips 2007, ss. 225-28.
  65. ^ Phillips 2007, ss. 227-28.
  66. ^ Rayns 1999, ss. 24-25.
  67. ^ Tanaka 2005, s. 150.
  68. ^ Tanaka 2005, s. 153.
  69. ^ Tanaka 2005, ss. 151-52.
  70. ^ Sewell 1992, ss. 75-79.
  71. ^ Sewell 1992, ss. 88-92.
  72. ^ Sewell 1992, s. 114-117.
  73. ^ Sewell 1992, ss. 72-75.
  74. ^ Sewell 1992, ss. 188-191.
  75. ^ Tanaka 2005, ss. 153-54.
  76. ^ a b c d Fujiki 2020, ss. 153-57.
  77. ^ Fujiki 2020, ss. 155-57.
  78. ^ Fujiki 2020, ss. 13-15.
  79. ^ Fujiki 2020, ss. 13-17.
  80. ^ Fujiki 2020, ss. 14-15.
  81. ^ a b Fujiki 2020, ss. 14-17.
  82. ^ Fujiki 2020, ss. 18-22.
  83. ^ Yomota 2019, s. 121.
  84. ^ Stephens 2002, ss. 1-5.
  85. ^ Stephens 2002, ss. 11-51.
  86. ^ Tanaka 2005, s. 51.
  87. ^ Tanaka 2005, ss. 51-52.
  88. ^ Tanaka 2005, ss. 51-55.
  89. ^ Pendergast 2000, ss. 101-103.
  90. ^ Pendergast 2000, ss. 102-104.
  91. ^ Pendergast 2000, s. 104.
  92. ^ Pendergast 2000, s. 105.
  93. ^ Pendergast 2000, s. 106.
  94. ^ Pendergast 2000, ss. 105-107.
  95. ^ Pendergast 2000, ss. 108-111.
  96. ^ Pendergast 2000, ss. 110-111.
  97. ^ Pendergast 2000, ss. 110-112.
  98. ^ a b Yomota 2019, ss. 91-92.
  99. ^ Yomota 2019, s. 93.
  100. ^ Pendergas 2000, ss. 1167-69.
  101. ^ Yomota 2019, ss. 93-97.
  102. ^ a b Yomota 2019, ss. 82-89.
  103. ^ Tanaka 2005, ss. 31-32.
  104. ^ Tanaka 2005, ss. 31-35.
  105. ^ Fujiki 2020, ss. 45-48.
  106. ^ Fujiki 2020, ss. 45-49.
  107. ^ Fujiki 2020, ss. 46-52.
  108. ^ Carter 2007, ss. 141-45.
  109. ^ Carter 2007, ss. 142-49.
  110. ^ Carter 2007, ss. 179-183.
  111. ^ Carter 2007, ss. 177-179.
  112. ^ Carter 2007, ss. 177-183.
  113. ^ Carter 2007, ss. 188-191.
  114. ^ Carter 2007, s. 192.
  115. ^ Carter 2007, ss. 192-199.
  116. ^ Carter 2007, ss. 193, 195.
  117. ^ Carter 2007, ss. 197-199.
  118. ^ Carter 2007, s. 200.
  119. ^ Fujiki 2020, ss. 77.
  120. ^ Fujiki 2020, ss. 77-78.
  121. ^ Fujiki 2020, ss. 111-112.
  122. ^ Fujiki 2020, ss. 114-118.
  123. ^ Fujiki 2020, ss. 111-118.


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Japonya_sineması&oldid=33804965" sayfasından alınmıştır