İçeriğe atla

Cizre

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Başlığın diğer anlamları için Cezire (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Cizre
İlçe
Cizre'nin havadan görünümü, 2012
Şırnak haritası
Şırnak haritası
Türkiye üzerinde Cizre
Cizre
Cizre
Ülke Türkiye
BölgeGüneydoğu Anadolu
İlŞırnak
İdare
 • KaymakamNazlı Demir
 • Belediye BaşkanıGüler Yerbasan (DEM Parti)
En yüksek nokta360 m (1.180 ft)
Nüfus
 • İlçe161.178
 • Kent
145.633(Kent Merkezi)
Alan kodu(486)

Cizre (Kürtçe: Cizîr), Türkiye'nin Şırnak iline bağlı bir ilçedir.

Dicle ırmağının sağ kıyısında deniz seviyesinden 400 m. kadar yüksekte kurulmuştur. Tarihsel rivayetlere göre Cizre'deki yerleşimlerin geçmişi Nuh Tufanı öncesine dayanır. Cumhuriyet döneminin başından itibaren Mardin iline bağlı bir ilçenin merkezi iken 16 Mayıs 1990'da Şırnak'a bağlanmıştır. Alanı, 460 kilometrekaredir.

İsmi

[değiştir | kaynağı değiştir]

En eski ismi Kardu Rahipliği anlamına gelen "Kardu Gazarta" dir. Modern Kürt kelimesinin en eski yazılış biçimi Kardu'dur.[1] Şehre Persler Gazarta ve Bazibda, Abbasiler -onların devrinde şehrin yöneticisi Ömer olduğundan - Cezire-i İbn-i Ömer ve daha sonra Cizîra Botan demişlerdi. Akkoyunlular Cizre'ye Ceziretuşşeref derlerdi.

Cezire Arapçada "ada" anlamına gelir, Dicle nehri burada kıvrılıp bir su adası gibi bir alan oluşturduğundan adaya benzetilmiştir. Şehir 16. yüzyıldan itibaren günümüzde olduğu Cizre adıyla anılmaya başlamıştır.[2]

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk yerleşimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cizre'nin Neolitik Dönem’in başlarından yerleşime sahne olduğuna dair arkeolojik bulgular vardır.[3] Bazı araştırmacılar şehrin kuruluşunu Nuh tufanına bağlamaktadır.[4] Cizre'de kurulu yerleşim, Demir Çağında Doğu Anadolu'daki Urartu Krallığı ile Mezopotamya'daki Asur Krallığı arasındaki tampon devletlerden birisi olan A Kumme (Kumaha, Kummuh, veya Qumaha, Qumenu) krallığının merkeziydi.

Bölge MÖ 2000 yılından itibaren, Babil, Araplar, Asurlular, Medler,Selevkos, Part, Pers ve Sasanilerin hakimiyeti altında kaldı. Partlar döneminde Hristiyanlık yayıldı. Cizre şehrinin ilk defa kuruluşu, Sasaniler devrinde bir köy yıkıntısı üzerine bir şato ve kale inşa edilmesi ile oldu. Bu şato ve kale I. Erdeşîr (Erdeşîr-i Bâbekân) tarafından tamir edildi. 297 yılında Romalıların kontrolüne geçene kadar şehir, Sasani hakimiyetindeydi. Diyarbakır, Nusaybin ve Cizre şehirleri 3. ve 4. yüzyıllarda Sasani ve Romalılar arasında savaşlara sebep oldu. Kayıtlarda, Bazebda ismi ile yer aldı.

7.-16. yüzyıl

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölgenin toprakları için Sasaniler ve Romalılar arasındaki mücadeleye 7. yüzyılda İslam orduları da katıldı. Bölge Halife Ömer döneminde İslam ordusu kumandanı İyâz bin Ganm tarafından fethedildi. İlkçağ’dan kalan surlarla çevrelenmiş "cezire" (ada) denilen yerde Cizre şehrinin temelleri yeniden atıldı.[2] Bir kiliseden çevrilen Ulu Cami ilk defa bu dönemde ibadete açıldı.

Cizre'de Emevîler döneminde birçok imar faaliyeti gerçekleşti. Bu dönemde halkın büyük bölümü Hâricî idi. Hariciler ve kabileler arası çatışmalar sonucunda acı ve felaket dolu bir dönem yaşandı. Emevî Devleti yıkıldıktan sonra başlayan Abbâsîler döneminde şehir bir yandan gelişti, bir yandan sıkıntı ve felaketler yaşadı.[5] Başlangıçta Cezire denilen şehre daha sonra Cezîre-i İbn Ömer denildi. Bu adın Abbasi Halifesi Emîn tarafından Musul valiliğine tayin edilen Hasan b. Ömer b. Hattâb et-Tağlibî'den geldiği düşünülür.[2]

10. yüzyılda Cizre Hemdani (906-979), Büveyyhi (979-990), Mervani (990-1085) hükümdarlıkları yönetimine girdi. 11. yüzyılın başında İbrâhim Yinal’ın önünden kaçan Oğuzlar Diyarbakır ve Cizre'ye yayıldılar.[2] Yaklaşık bir asır süren Mervani hakimiyetine Büyük Selçuklu İmparatoru Sultan Melikşah zamanında son verildi.

12. yüzyılda Zengiler, Eyyûbîler bölgenin hakimi oldu Bu dönemde Cizre, Musul Atabeklerine ve Diyarbakır emirlerine bağlı bir derebeylik gibi yönetilmekteydi. 1261-1262'de Moğol istilâsına uğradı. 14. yüzyılda Cizre’yi ziyaret eden İbn Battûta, şehrin büyük bir kısmının harabe halinde olduğunu kaydetmiştir. Çeşitli hânedanlara tâbi olarak Cizre'yi yönetmekte olan beylerin idaresi, 1394 yılındaki Timur istilasında şehrin teslim edilmesi ile son buldu. Bölgenin hakimiyeti için Karakoyunluar ve Akkoyunlular mücadele etti. 1508’de Cizre’yi Akkoyunlular’dan geri alan Cizre Beyi Emîr II. Şeref, Kızıl Medrese'yi ve çevresindeki külliyeyi inşa ettirdi.

II. Şeref’ten sonra Cizre beyi olan Emîr Ali Bey döneminde şehir kısa bir süre için Şah İsmail’in idaresi altına girdi; fakat Ali Bey tarafından tekrar geri alındı. Ali Bey'in adı günümüzde Cizre’nin Ali Bey mahallesinin adıdır. Cizre Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı idaresine girdi.bu cızirede mem u zin heye cane can

Osmanlı dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

16. yüzyılda dönemin iki büyük devleti olan Safevi ve Osmanlı Devletleri Kürt emirlikleri üzerinde hakimiyet sağlamaya çalışmaktaydı. Bu mücadele sonucunda Osmanlılar, Güneydoğu Anadolu'yu fethetti ve yönetimi bazı kanunlar çerçevesinde yerel yöneticilere bıraktılar. Yavuz Sultan Selim'in Çaldıran Savaşı'nda Şah İsmail'in ordusunu yenmesinden sonra İmadiye, Hizan, Bitlis ve Cizre’deki Kürt beyleriyle görüşen İdris-i Bitlisi, Osmanlı hakimiyetini kabul etmeleri için onları ikna etti. Cizre'yi yöneten Botan Emirliği böylece1516-1517'de Osmanlı Devleti idaresine girdi. Osmanlı döneminde uzun süre Cizre'de yönetimin başında "hükümdar, hâkim, emir, mir, bey" gibi çeşitli unvanlara sahip kişiler bulundu.[5] Osmanlı hakimiyetinden sonra Hükümet-i Cezire olarak adlandırılan Botan Emirliği ile Osmanlı Devleti ilişkileri, İran ile yapılan mücadelelerde emirlerin Osmanlılar'ı desteklemeleri sebebiyle genellikle olumlu idi.[5] IV. Murad döneminde emirlerin idaresine son verilmek istendi ancak beyler idareyi tekrar ellerine aldı.

Osmanlı hakimiyetinde iken şehir, Musul üzerinden gelen ve Mardin’de iki kola ayrılarak biri Diyarbekir üzerinden Karadeniz kıyılarına, ötekisi Urfa üzerinden Halep’e giden ticaret kervanları için önemli bir konaklama yeri işlevi gördü. Ayrıca Dicle ırmağı vasıtasıyla Diyarbekir ile Musul arasında keleklerle nakliyat yapanlar için de bir konaklama yeriydi.[2]

1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı, Osmanlı Devleti'nde beylik ve derebeylik sistemini sona erdiren yen bir idari düzenleme getirdi. Tanzimat’ın, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde uygulanmaya başlaması ile Kürt beyleri ile hükûmet karşı karşıya geldi. Yüzyıllar boyu bölgeyi yönetmiş bulunan bir aileden gelen Cizre mütesellimi Bedirhan Bey, diğer Kürt beyleriyle birlikte 1843 yılında bir isyan başlattı. İsyan, 1847 yılındaki askeri harekatla sonlandırıldı, Bedirhan Bey ve aile fertlerinin ele geçirilerek bölgeden uzaklaştırıldı.[6]

II. Abdülhamid döneminde Osmanlı Devleti, Ermenilerin hak iddia ettiği Doğu Anadolu Bölgesinin imparatorluk sınırları içinde kalması için Ermeni silahlı çetelere karşı Kürt aşiretlerinden Hamidiye Alayları adlı paramiliter birlikler kurdu.[7] Cizre, Mardin sancağındaki en yoğun Ermeni nüfusuna sahip yerleşimdi. 2,716 Ermeni’nin yanı sıra Hristiyan olmakla birlikte Kürtleşmiş 1565 göçebe Ermeni bölgede bulunuyordu.[8] Osmanlı Devleti'nde 1 Haziran 1915'te Tehcir Kanunu'nun yürürlüğe girmesinden sonra bölgede en geniş tutuklama, 29 Ağustos'ta Cizre'de yaşandı.[8] Hamidiye Alayları bütün Ermeni erkekleri ve bazı Ortodoks ve Katolik Süryani erkekleri tutukladılar. Raymond Kevorkian’ın “Ermeni Soykırımı” kitabında göre görgü tanıkları, Hristiyan erkeklere yönelik sınırsız bir şiddet yaşandığı, öldürülenlerin naaşlarının Dicle Nehri'ne atıldığını ifade etmiştir.[9] Kadınlar ve çocuklarsa 1 Eylül'de keleklere bindirilerek Musul'a gönderiliyordu. Savaş koşullarından dolayı kafilelerin emniyetini ve onlara sağlanan iaşe yardımında sorunlar yaşadı; yollarda uğradıkları saldırılar ve salgın hastalıklar nedeniyle ölenler oldu.[10][11] I. Dünya Savaşı'nın ardından başlayan Milli mücadele döneminde Fransızlar Cizre'yi savaşsız teslim almak istediler ancak halkın direnişi ve silahlanması üzerine işgalden vazgeçtiler.

Cumhuriyet dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyet döneminde Cezire adı Cizre olarak değiştirildi. Cumhuriyetin ilk yıllarında küçük bir kasaba olan şehir, 1950'li yıllardan sonra Habur sınır kapısı yoluyla yapılan uluslararası ticaret sayesinde hızla gelişti ve nüfusu arttı. Cumhuriyet döneminin ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927'de nüfusu 5348 olarak tespit edildi. 1980'de 20.003, 1985'te 29.496 olan nüfus 1990'da da 50.023 oldu.

1990'a kadar Mardin iline bağlı bir yerleşim birimi olan Cizre 16.05.1990 tarih ve 3647 sayılı yasa ile Şırnak iline bağlandı. 1985 yılından başlayan terör olayları nedeniyle Cizre merkezi kırsal kesimden göç aldı. Buna karşılık 1980 Darbesi'nden sonra yurtdışına göçler başladı ve 1990-1995 yılları arasında 46 yerleşme alanının boşaltılması ya da yer değiştirilmesi yurtdışına göçleri arttırdı. Cizre nüfusunun artışı 2009 yılına kadar devam etti. Nur, Cudi, Sur ve Konak Mahalleleri 1990 yılından sonra oluşturuldu.

2015-16 çatışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: 2015-16 Şırnak çatışmaları

İlçede Ağustos 2015 tarihinde başlayan çatışmalarda yüzlerce kişi yaralandı ve öldü. Ocak 2016'da Şırnak il merkezinin idari tedbirler kapsamında Cizre'ye taşınacağı duyuruldu.[12]

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Jeomorfolojik özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cizre ilçesi, İdil yolu ile Şırnak yolunun E-90 transit karayolu ile kesiştiği yerde, Dicle nehri kenarında etrafı tepelerle çevrili, yaklaşık 15bin dönümlük düz bir alan üzerine kuruludur.[5] Etrafı dağlar ve tepelerle çevrili olan ilçe, bir çanağı andırır. Kuzeydoğusunda 2089 metre yüksekliğindeki Cudi Dağı vardır. Kuzeyinde Kara dağı, kuzeybatısında Dera dağı ve Batısında Akdağ bulunur, güneyi şehre göre çok yüksekte bulunan bir ovadır.

İlçenin arazisi Dicle nehri çevresindeki alüvyonlu ovalarla, bu ovanın doğu ve batısındaki plato sahalarından meydana gelir. İlçe merkezi çukur bir alan üzerine yerleşme kurduğundan Cizre şehri 400 metrelik bir yükseltiye sahiptir. Kuzeydoğusundaki Cudi dağı eteklerinde kurulan yerleşme alanlarında yükselti 800-900 metreler aralığına kadar çıkar. Cizre ilçesi jeomorfolojik açıdan bir plato sahasıdır.[5]

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Dicle Nehri ve Cizre Köprüsü.

Yaz aylarında sıcak ve kurak, kış aylarında ılık ve yağmurlu bir iklime sahiptir. Yaz aylarındaki sıcaklık kimi zaman +48 °C kadar ulaşmaktadır. Ulaştığı en yüksek sıcaklık +49.1 °C'dir.[13] Cizre, meteorolojik verilere göre Türkiye'nin en sıcak noktalarından biridir.

Enlem ve boylam açısından Cizre'nin konumuna gelince, Dicle Nehri'nin ana mecrasının sağında, uzunluğuna 42 derece ve 11 dakika doğu, genişliğine 37 derece ve yirmi dakika kuzeyde kurulmuştur.

Tarihî yapılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Cizre Kalesi (Kasım 2009)

Cizre tarihi bir yerleşim olması ve kültür turizmine yönelik zenginlik arzetmesine rağmen özellikle güvenlik kaygısı ve eksik tanıtım nedeniyle yerli ve yabancı ziyaretçilerin rotalarının dışında kalmıştır. Kente yönelik ilk tur programı yalnızca 2014 yılında hazırlanmış ve ilk organize turistik ziyaret yine aynı yıl içerisinde Nükhet Everi tarafından gerçekleştirilmiştir.[14][15] Cizre'de gezilebilecek başlıca tarihî eserler şunlardır.

Kırmızı Medrese ve Ahmed El-Cezeri Türbesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Kızıl Medrese
Kırmızı Medrese

Cizre kenti ile özdeşleşen Kırmızı Medrese, şehrin batısındaki sur kalıntıları üzerinde bulunur. Kırmızı tuğlalardan örülmüş ve adını bu tuğlalardan almıştır. Cizre Beyliği döneminde II. Han Şeref Bey tarafından yaptırıldığı düşünülür. Medrese ile ilişkilendirilerek inşa edilmiş türbe halk arasında ünlü şair Molla Ahmed-i Cezirî türbesi olarak bilinmekte ve düzenli olarak ziyaret edilerek Divan'ından kasideler melodik bir ritimle okunmaktadır.[16]

Cizre Ulu Cami ve Kapı Tokmağı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Cizre Ulu Camii

Anadolu'ya İslamiyet'in girdiği ilk yıllarda kiliseden camiye dönüştürülerek gerçekleştiği düşünülen cami, birçok defa onarım görmüş, minaresi yapıdan ayrı olarak 1155 yılında yılında inşa edilmiştir. Metal kapısı ve bunun üzerindeki, oymacılık sanatının önemli bir eseri olan ejder figürlü bronz kapı tokmakları yapının en önemli özelliklerindendir. 13. yüzyıla tarihlenen anıtsal kapı ile tokmaklardan birisi günümüzde İstanbul'daki Türk ve İslam Eserleri Müzesi'ndedir. Diğer tokmak 1969'da yurtdışına kaçırılmıştır, Kopenhag'daki David Samling Müzesi'ndedir.

Cizre Müzesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Arkeolojik ve etnoğrafik eserlerin bulunduğu Cizre Müzesi 1996 yılında İsmail Ebul-İz İlköğretim Okulu bünyesinde, okul müdürü Abdullah Yaşin tarafından kurulmuştur. Müzede Guti, Med, Asur, Babil, İslam İmparatorluğu, Emeve, Abbasi, Selçuklu, Azizan, Zengi, Rum, Arap ve Osmanlı dönemine ait eserler bulunmaktadır.

Nuh Türbesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nuh'un gemisinin Cudi Dağı'na indiğine inanılır (Kur'an, Hud Suresi, ayet 44). Bu inanışa göre, Nuh, Tufan'dan sonra Cizre'ye yerleşmiş, Cizre'nin Dağkapı Mahallesi'nde ölmüştür. Nuh'un öldüğü yere önce bir havra, daha sonra da bir kilise inşa edilmiştir. 639 yılında ise bu kilise camiye çevrilmiştir. Bu caminin hemen yanında yer alan türbenin Nuh'a ait olduğunu, ünlü tarihçi Cizreli İbnülesin, Firuzabadi, Evliya Çelebi, Katip Çelebi, Ebubekir Helevi ve Babilli Berassus (Bersis) da savunmaktadır.[17]

Kur'an, Tevrat ve İncil'de adı tufan olayı ile geçen Nuh, tufan sonunda gemisi Cudi Dağı'na inmiş (Kur'an, Hud Suresi, ayet 44) Cizre'yi kurup Cizre'de ölmüştür. Peygamberler arasında en çok yaşayan ve en çok sıkıntı çekendir. Peygamberlerin soyu, Adem'den sonra "baba" olarak Ondan türemiş olup, Mezopotamyadaki insanlık ondan ve 3 oğlu Ham, Sam ve Yafes'den türemiştir. Asıl adı Abdulgaffar olup, yeni baba anlamında Nuh, Nova adları verilmiştir. Türbe ve çevre düzenlemesi Şırnak Valiliği'nce yaptırılmıştır.

Mir Abdal (Abdaliye) Medresesi ve Mem û Zîn Türbesi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız: Mem u Zin
Cizre'de bulunan Abdaliye Medresesi.
Cizre'de bulunan Abdaliye Medresesi'nin tanıtım levhası.

1437 yılında Cizre beylerinden Emir Abdullah (Abdal) İbn Abdillah İbn Seyfeddin Boti tarafından yaptırılmıştır. Medresenin bodrumunda, ünlü aşk hikâyesi Mem û Zîn'in kahramanları olan Mem (Mehmet), Zîn'in (Zeynep) ve aşklarının engelleyicisi Beko (Bekir)'e ait olduğuna inanılan mezarlar bulunur.

Nüfus

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yıl Toplam Şehir Kır
Cizre ilçesi (Mardin)
1927[18] 27.036 5.348 21.688
1935[19] 28.963 5.485 23.478
1940[20][a] 21.163 5.575 15.588
1945[21] 17.275 4.419 12.856
1950[22] 19.588 5.425 14.163
1955[23] 25.216 5.646 19.570
1960[24][b] 16.091 6.473 9.618
1965[25] 19.367 8.662 10.705
1970[26] 22.584 11.137 11.447
1975[27] 28.106 15.557 12.549
1980[28] 32.633 20.003 12.630
1985[29] 44.732 29.496 15.236
Cizre ilçesi (Şırnak)
1990[30] 63.626 50.023 13.603
2000[31] 82.042 69.591 12.451
2007[32] 105.651 90.477 15.174
2008[33] 110.267 94.076 16.191
2009[34] 113.041 96.452 16.589
2010[35] 117.429 100.478 16.951
2011[36] 122.967 104.844 18.123
2012[37] 124.804 106.831 17.973
2013[38] 129.578 110.166 19.412
2014[39] 132.857 112.973 19.884
2015[40] 131.816 111.266 20.550
2016[40] 133.908 112.919 20.989
2017[40] 140.372 118.953 21.419
2018[40] 143.124 121.073 22.051
2019[40] 148.697 125.799 22.898
2020[40] 151.699 128.412 23.287

Yerel yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Cizre ilçesi Belediye Başkanı Mehmet Zırığ hakkında devam eden bahse konu adli işlem süreçleri göz önünde bulundurularak Anayasa'nın 127'nci maddesi ve 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 47'nci maddesine istinaden İçişleri Bakanlığının 28.10.2019 tarihli onayı ile geçici bir tedbir olarak görevinden uzaklaştırılmış; Belediye Kanunu'nun 45'inci maddesi uyarınca ve yine aynı kanunun 46'ncı maddesi kapsamında Cizre Kaymakamı Davut Sinanoğlu, Cizre Belediye Başkan Vekili (kayyum) olarak görevlendirilmiştir.[41]

Belediye başkanlarının bağlı olduğu siyasi parti ve yerel seçimlerde aldıkları oy yüzdeleri:

2022 Nazlı Demir (Kayyum-Bağımsız)
2021 Mehmet Tunç (Kayyum-Bağımsız)
2019 Davut Sinanoğlu (Kayyum - Bağımsız)
2019 Mehmet Zırığ (HDP)
2017 Faik Arıcan (Kayyum - Bağımsız)
2016 Ahmet Adanur (Kayyum - Bağımsız)
2014 Leyla İmret (BDP) %81.61:[42] 2009 Aydın Budak (DTP) %79.80:[43] 2004 Aydın Budak (SHP) %60,86:[44] 1999 Kamil Atak (ANAP) %32,10
1994 Kamil Atak (RP) %43,68
1989 Seyyit Haşim Haşimi (RP)
1984 Tahir Vesek (HP) %47,14
1981 Oğuz Kağan Köksal (Kaymakam):[45] 1977 Sabri Vesek (CHP) %64,95
1973 Mehmet Salih Şık (AP) %39,93
1968 Mehmet Salih Şık (AP) %43,61
1963 Mehmet Salih Şık (YTP) %40,07
1955 Abdülkadir Dursun (BĞMSZ)
1950 Ferman Sönmez (DP)
1946: ?
1938 Cahit Özkan (CHP)

Cizre'de yetişmiş tanınmış kişiler

[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmail Ebul-iz El Cezeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: El-Cezeri

1153 yılında Cizre'de doğdu. Fizikçi ve 60 makine mühendisi ve mucididir. Sibernetik ve robotik biliminin kurucusudur. Otomatik kontrol alanında çalışmalarda bulunmuş, bilgisayar ana temelleri, saatler, su makineleri, musluk, kilitler, çocuk oyuncakları buluşları arasında yer alır. 1233 yılında ölmüştür. Nuh Peygamber Camii avlusunda gömülüdür. Kitapları uzun yıllar Avrupa üniversitelerinde okutulmuştur.

Melayê Cizîrî

[değiştir | kaynağı değiştir]

Asıl adı Ahmed olan alimin doğum tarihi hakkında kesin bilgiler mevcut değildir. Kendisinin şiirinde belirttiğine göre Hicri takvime göre 974'te Cizre'de dünyaya gelmiştir. Miladi takvime göre 1566'a denk gelir. Dindar bir ailede büyümüştür. Diyarbakır, Bingöl, Hasankeyf gibi farklı yerlerde eğitim alan alim, imamlık görevini Diyarbakır'da yapmıştır. Diyarbakır'dan sonra Sırba, Hasankeyf ve Cizre'de imamlık yapmıştır ve hayatının sonuna kadar Cizre'de kalmıştır. Mezarının Kızıl Medrese'deki türbede olduğuna inanılır. Alimin en önemli eseri Divan'ıdır. Divan'ının birden çok elyazması nüshaları mevcuttur. Bunlar arasında en eskisi Muhammed Tayyar Paşa-yı Amidi'nin 1131 Hicri tarihli el yazmasıdır. Bir diğer eski nüsha da Alman şarkiyatçı Martin Hartman (1851-1918) tarafından 1904 yılında Berlin'de Almanca bir önsözle birlikte tıpkıbasımı yapılan nüshadır. 2007 yılında alimin Divan'ı Kent Yayınları tarafında Türkçe olarak yayınlandı ve bu çalışmada eserin mevcut nüshaların tümü göz önünde tutularak hazırlanmıştır.

Molla Ahmed-i Cezirî

İbnü'l-Esîr

[değiştir | kaynağı değiştir]

İlim dünyasına aynı nesilden üç değerli üye kazandıran İbnu'l-Esir kardeşlerin üçü de, devrinin önde gelen ilim ve siyaset adamlarından, eserleri tarih boyunca kaynak olarak kullanılan alimlerdendir. Babaları Esîr (Esîrüddin) lakabı ile anıldığından İbnü'l-Esîr künyesiyle meşhur oldular. Her biri ayrı bir ilim dalında otoritedir. En büyükleri Mecdüddin, hadis ve fıkıh sahasında; ortancaları İzzeddin Ali, tarih ve rical dalında; en küçükleri Ziyaeddin de edebiyat ve belagatia otorite idi.

Tanınmış İslam tarihçileri ve yazarları olup, günümüz güneydoğu Türkiye'de Cizre (Jazīrat ibn Umar)'de doğmuşlardır..

Mecdüddin İbnü'l-Esîr

[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaşça büyük olan, Mecdüddin ismiyle bilinir (1149 - 1210), Musul amiri hizmetinde ve önemli bir gelenek ve dil araştırıcı ve gözlemcidir. Onun yazdığı gelenek sözlüğü (Kitab an-Ni/zdya) 1893 yılında Kahire'de yayınlanır ve ayrıca Ferdinand Seybold tarafından (Kitab ul-Murassa) isminde yazılmıştır (Weimar, 1896).

Ziyâeddin İbnü'l-Esîr

[değiştir | kaynağı değiştir]

Üç kardeşlerden en küçükleri, olan Ziyâeddin (1163 - 1239), 1191 yılından sonra Selahaddin Eyyubi'ye daha sonra onun al-Malik al-Afdal isminde oğluna hizmet etmiş ve daha sonra, Mısır, Samsat, Halep, Musul ve Bağdat'ta bulunmuştur. O tanınmış ünlü Arap edebiyatını estetik ve biçimsel, üslubunu eleştirmiştir. Onun Kitab al-Matlial adındaki kitabı, Bulaq basımevi tarafından 1865 yılı içinde basılmıştır.

İzeddin Ali İbnü'l-Esîr

[değiştir | kaynağı değiştir]

En ünlü erkek kardeşlerden ortancası, İzeddin Ali İbnü'l-Esîr'dir. 1160 ile 1233 yılları arasında yaşamış olan ʿİzzeddîn önemli bir müslüman Orta Çağ sonrası tarihçisidir. El-Kamil fi't-Tarih (Arapça:الكامل في التأريخ‎, al-kāmil fī t-taʾrīḫ) isimli en büyük eserini 1230 - 1231 yılları arasında Musul'da yazmıştır.

Ayrıca, İbnü'l-Esîr Sahabe'lerin yaşamı ve onların etkisi hakkında kapsamlı bir biyografiyi (Arapça:أسد الغابة في معرفة الصحابة‎, Usd al-ġāba fī maʿrifati ṣ-ṣaḥāba) yazdı.

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ İdil ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Silopi ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Reynolds, G. S. "A Reflection on Two Qurʾānic Words (Iblīs and Jūdī), with Attention to the Theories of A. Mingana". Journal of the American Oriental Society 124 (4 date=October–December 2004): 683, 684, 687.
  2. ^ a b c d e "CİZRE - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":0" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  3. ^ Karademir, Diyar (31 Ekim 2019). "CİZRE ŞEHRİNİN KURULUŞ VE GELİŞİMİ". JOURNAL OF AWARENESS. 4 (4): 433-454. doi:10.26809/joa.4.034. ISSN 2149-6544. 15 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
  4. ^ Yaşın, Abdullah (27 Eylül 2013). "Arkeolojik Buluntular ve Cudi Dağı'nda Yapılan Araştırmalar" (PDF). Uluslararası Hz. Nuh ve Cudi Dağı Sempozyumu, 27-29 Eylül 2013, Şırnak. 15 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
  5. ^ a b c d e Karademir, Diyar (2014). "Cizre ilçesi yerleşmeleri". Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
  6. ^ Doğan, Cabir (1 Aralık 2010). "BEDİRHAN BEY İSYANI Tanzimat'ın Diyarbakır ve Çevresinde Uygulanmasına Karşı Bir Tepki Hareketi". Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (12): 15-38. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
  7. ^ Kodaman, Prof Bayram (1 Haziran 2010). "II.Abdülhamit ve Kürtler-Ermeniler". Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2010 (21): 131-138. ISSN 1300-9435. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
  8. ^ a b "100 yıllık hikaye: 1915'te Cizre'de ne yaşandı?". Radikal. 13 Eylül 2015. 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
  9. ^ "Adı Ölümle Anılan Topraklar: Sur, Nusaybin Ve Cizre". 24 Nisan 2017. 29 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
  10. ^ Korucu, Serdar (13 Eylül 2015). "100 yıllık hikaye: 1915'te Cizre'de ne yaşandı?". Radikal. 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2015. 
  11. ^ Üngör, Uğur Ümit (2012). The making of modern Turkey : nation and state in Eastern Anatolia, 1913-1950 (1. bas.). Oxford: Oxford University Press. ss. 98-9. ISBN 0199655227. 
  12. ^ "Davutoğlu: Hakkari ve Şırnak şehir merkezleri Yüksekova ve Cizre'ye taşınacak". T24. 19 Ocak 2016. 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2016. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2021. 
  14. ^ "Çözüm süreci Cizre'ye ilgiyi artırdı - Şırnak". Anadolu Ajansı. 30 Temmuz 2014. 7 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2014. 
  15. ^ "Çözüm süreci Cizre'ye ilgiyi artırdı". Milliyet. 30 Temmuz 2014. 4 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2014. 
  16. ^ Açıkyıldız Şengül, Birgül (2014). "Cizre Kırmızı Medrese: Mimari, İktidar ve Tarih" (PDF). Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi. 15 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Aralık 2021. 
  17. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2016. 
  18. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  19. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  20. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  21. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  22. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  23. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  24. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  25. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  31. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  32. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  33. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  34. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  35. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  36. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  37. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  38. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  39. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  40. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Cizre Nüfusu - Şırnak". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Şırnak Cizre Nüfusu". nufusune.com. 
  41. ^ [1] 2 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sabah . 29 Ekim 2019. En son 02 şubat 2020 tarihinde erişildi.
  42. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2014. 
  43. ^ "2009 belediye seçimleri". 4 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2009. 
  44. ^ "2004 belediye seçimleri". 4 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2009. 
  45. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2020. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cizre&oldid=33875115" sayfasından alınmıştır