İçeriğe atla

Karayip Denizi: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki fark
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Addbot (mesaj | katkılar)
205.347 değişiklik
k Bot: Artık Vikiveri tarafından d:q1247 sayfası üzerinden sağlanan 113 vikilerarası bağlantı taşınıyor
k →‎Kaynakça: Kaynakça düzeltmesi
 
(17 kullanıcı tarafından yapılan 26 ara revizyon gösterilmiyor)
1. satır: 1. satır:
{{Su kütlesi bilgi kutusu
{{Coord|21|37|N|87|04|W|display=title}}
|adı = Karayip Denizi<!--Su kütlesinin adı-->
[[Dosya:Amerikanisches Mittelmeer NASA World Wind Globe .jpg|thumb|250px|right|Karayip Denizinin uydu fotoğrafı]]
|resim = CIA map Central America & Caribbean.png
⚫
'''Karayip Denizi''', '''Antil Denizi''' olarak da bilinir, [[Atlas Okyanusu]]'nun alt havzası. [[Batı Yarıküre]]'de, [[Ekvator]] çizgisinin kuzeyinde yer alır. [[Güney Amerika]]'nın kuzey, [[Orta Amerika]]'nın doğu kıyıları ile [[Meksika]] kıyılarının bir bölümü boyunca uzanır. Karayip Denizi, kapladığı yaklaşık 2,640,000 km²'lik alan ile dünyanın en geniş tuzlu su denizlerinden biridir.
|resim_boyutu = 275px
|altyazı =
|resim2 =
|altyazı2 =
|pushpin_map =
|pushpin_map_caption = <!--Raptiye haritasının altındaki yazı-->
|pushpin_mapsize = 275<!--Raptiye haritası boyutu / en fazla 300-->
|pushpin_relief = <!--Kabartma varmı // 0 veya 1-->
|pushpin_image = <!--Raptiye haritasının üstündeki resim-->
|ülke = [[Belize]], [[Dominik Cumhuriyeti]], [[Küba]], [[Meksika]], [[Panama]]<!--Su kütlesinin bulunduğu ülke-->
|bölge = <!--Su kütlesinin bulunduğu bölge-->
|şehir = <!--Su kütlesinin bulunduğu şehir-->
|ilçe = <!--Su kütlesinin bulunduğu ilçe-->
|konum = Orta Amerika<!--Su kütlesinin bulunduğu konum-->
|koordinatlar = {{WikidataCoord|Q1247|type:waterbody_scale:5000000_region|display=inline}}
|haritabağı-yakınlık = 3
|adalar = [[Cayman Adaları]], [[Hispanyola]], [[Jamaika]], [[Küba]]<!--Su kütlesinde bulunan adalar-->
|yerleşimler = <!--Su kütlesinin sahilindeki yerleşim yerleri-->
|ayırdığı_topraklar = <!--← → // Su kütlesinin ayırdığı sular-->
|aktığı_yer = [[Atlas Okyanusu]]<!--Su kütlesinin aktığı yer // → -->
|tür = [[Deniz]]<!--Su kütlesinin türü-->
|bağladığı_sular = <!--→ ← // Su kütlesinin bağladığı sular-->
|akarsu_gelen = [[Magdalena Nehri]]<!--Su kütlesine gelen akarsu-->
|akarsu_giden = <!-- // → // Su kütlesinden giden akarsu-->
|en_uzun = <!--{{convert|sayı|km/m|mi/ft|abbr=on}}--><!--Su kütlesinin en uzun yeri-->
|en_geniş = <!--{{convert|sayı|km/m|mi/ft|abbr=on}}--><!--Su kütlesinin en geniş yeri-->
|ortalama_derinlik = <!--{{convert|sayı|km/m|mi/ft|abbr=on}}--><!--Su kütlesinin ortalam derinliği-->
|en_derin = {{dönüştürme|7680|m|ft|abbr=on}}<!--Su kütlesinin en derin yeri-->
|en_dar = <!--{{convert|sayı|km/m|mi/ft|abbr=on}}--><!--Su kütlesinin en dar yeri-->
|yüz_ölçümü = {{dönüştürme|2640000|km2|sqmi|abbr=on}}<!--Su kütlesinin büyüklüğü-->
|su_hacmi = <!--{{convert|sayı|e6km2/m2/ha/km3/e6m3|e6sqmi/sqft/acre/mi3/e6cuyd|abbr=on}}--><!--Su kütlesinin su hacmi-->
|kıyı_uzunluğu = <!--{{convert|sayı|km/m|mi/ft|abbr=on}}--><!--± // Su kütlesinin kıyı uzunluğu-->
|dipçe = <!--{{convert|sayı|km/m|mi/ft|abbr=on}}--><!--Su kütlesinin en dip yeri-->
|ikamet_süresi = <!--± // Su kütlesinin kendi suyunu yenileme süresi-->
|tuzluluk = <!--% // Su kütlesinin tuz oranı-->
|sıcaklık = <!--{{convert|sayı|C|F/K|abbr=on}}--><!--°C // Su kütlesinin sıcaklık oranı-->
|bağlantı = <!--Su kütlesinden geçiş-->
|özellikler = <!--Su kütlesinin özellikleri-->
|görsel_harita = <!--yes // no--><!--Harita gösterilsin mi-->
|extra = <!--Modül yeri-->
}}
[[Dosya:Amerikanisches_Mittelmeer_NASA_World_Wind_Globe.jpg|küçükresim|upright=1.14|sağ|Karayip Denizinin uydu fotoğrafı]]
⚫
'''Karayip Denizi''', '''Antil Denizi''' olarak da bilinir, [[Atlas Okyanusu]]'nun alt havzası. [[Batı Yarıküre]]'de, [[Ekvator]] çizgisinin kuzeyinde yer alır. [[Güney Amerika]]'nın kuzey, [[Orta Amerika]]'nın doğu kıyıları ile [[Meksika]] kıyılarının bir bölümü boyunca uzanır. Karayip Denizi, kapladığı yaklaşık 2,640,000&nbsp;km²'lik alan ile dünyanın en geniş tuzlu su denizlerinden biridir.


Güneyinde [[Venezuela]], [[Kolombiya]] ve [[Panama]] kıyıları; batısında [[Kosta Rika]], [[Nikaragua]], [[Honduras]], [[Guatemala]], [[Belize]] ve Meksika'nın [[Yucatán Yarımadası]]; kuzeyinde [[Büyük Antiller]] ([[Küba]], [[Hispaniola]], [[Jamaika]] ve [[Porto Riko]] adaları), doğusunda [[Küçük Antiller]] zinciri (kuzeydoğudaki [[Virgin Adaları]]ndan, Güneydoğuda, Venezuela açıklarındaki [[Trinidad]]'a kadar uzanan yay) bulunur. [[Yucatán Boğazı]] ile kuzeyindeki [[Meksika Körfezi]]ne bağlanır. Bilinen en derin yeri (7,685 m) Küba ile Jamaika arasındaki [[Cayman Çukuru]]dur ([[Bartlett Derinliği]]). Karayip kıyıları birçok koy ve körfeze sahiptir; [[Honduras Körfezi]], [[Venezuela Körfezi]], [[Gonâve Körfezi]] ve [[Darien Körfezi]] bunlardan en önemlileridir.
Güneyinde [[Venezuela]], [[Kolombiya]] ve [[Panama]] kıyıları; batısında [[Kosta Rika]], [[Nikaragua]], [[Honduras]], [[Guatemala]], [[Belize]] ve Meksika'nın [[Yucatán Yarımadası]]; kuzeyinde [[Büyük Antiller]] ([[Küba]], [[Hispaniola]], [[Jamaika]] ve [[Porto Riko]] adaları), doğusunda [[Küçük Antiller]] zinciri (kuzeydoğudaki [[Virgin Adaları]]ndan, Güneydoğuda, Venezuela açıklarındaki [[Trinidad]]'a kadar uzanan yay) bulunur. [[Yucatán Boğazı]] ile kuzeyindeki [[Meksika Körfezi]]ne bağlanır. Bilinen en derin yeri (7,685 m) Küba ile Jamaika arasındaki [[Cayman Çukuru]]dur ([[Bartlett Derinliği]]). Karayip kıyıları birçok koy ve körfeze sahiptir; [[Honduras Körfezi]], [[Venezuela Körfezi]], [[Gonâve Körfezi]] ve [[Darien Körfezi]] bunlardan en önemlileridir.


== Jeoloji ==
== Jeoloji ==
11. satır: 54. satır:


== İklim ==
== İklim ==
Karayip Denizi kıyılarında ve Antil adalarında, genellikle [[tropikal iklim]] hüküm sürerse de dağların yüksekliğine, su akıntılarına ve alize rüzgarlarına bağlı olarak iklim önemli yerel farklılıklar gösterir. Yıllık yağış ortalaması [[Dominika]]'nın kimi bölümlerinde 8,890 mm'ye kadar yükselirken, Venezuela açıklarındaki [[Bonaire]] Adasında 250 mm'ye kadar düşer. Karayip Denizinin kuzey kesimlerinde ve Meksika Körfezinde, saatteki hızı 120 km'yi aşan mevsimlik kasırgalar sık görülür. 1963'teki [[Flora Kasırgası]], Karayip Denizi bölgelerinde 7 bin kişinin ölümüne ve 528 milyon dolarlık hasara yol açmıştır. Bu kasırgalar, bölgede tarım üretiminin bazen büyük düşüşler göstermesinin temel nedenlerinden biridir.
Karayip Denizi kıyılarında ve Antil adalarında, genellikle [[tropikal iklim]] hüküm sürerse de dağların yüksekliğine, su akıntılarına ve alize rüzgarlarına bağlı olarak iklim önemli yerel farklılıklar gösterir. Yıllık yağış ortalaması [[Dominika]]'nın kimi bölümlerinde 8,890&nbsp;mm'ye kadar yükselirken, Venezuela açıklarındaki [[Bonaire]] Adasında 250&nbsp;mm'ye kadar düşer. Karayip Denizinin kuzey kesimlerinde ve Meksika Körfezinde, saatteki hızı 120&nbsp;km'yi aşan mevsimlik kasırgalar sık görülür. 1963'teki [[Flora Kasırgası]], Karayip Denizi bölgelerinde 7 bin kişinin ölümüne ve 528 milyon dolarlık hasara yol açmıştır. Bu kasırgalar, bölgede tarım üretiminin bazen büyük düşüşler göstermesinin temel nedenlerinden biridir.


== Ekoloji ve Fauna ==
== Ekoloji ve fauna ==
[[Dosya:Reef 247.jpg|thumb|left|Mercan resifi, [[Saint Lucia]].]]
[[Dosya:Reef 247.jpg|küçükresim|sol|Mercan resifi, [[Saint Lucia]].]]
Derin su canlıları Karayip Denizinin bütün kesimlerinde oldukça benzer bir dağılım gösterir. Sualtı yaşamı, birçok balık türünü ve deniz canlısını barındıran [[Mercan resifi|mercan resifleri]] çevresinde toplanmıştır. Çeşitli [[deniz kaplumbağası]] türleri, [[manati]] ve [[folyabalığı]] en dikkat çeken deniz hayvanları arasındadır. [[Dikenli ıstakoz]], Antil denizinin her yerinde görülür. [[Orkinos]] ve özellikle Yucatán çevresinde bulunan [[sardalye]], Karayip Denizindeki önemli ticari balık türleridir.
Derin su canlıları Karayip Denizinin bütün kesimlerinde oldukça benzer bir dağılım gösterir. Sualtı yaşamı, birçok balık türünü ve deniz canlısını barındıran [[Mercan resifi|mercan resifleri]] çevresinde toplanmıştır. Çeşitli [[deniz kaplumbağası]] türleri, [[manati]] ve [[folyabalığı]] en dikkat çeken deniz hayvanları arasındadır. [[Dikenli ıstakoz]], Antil denizinin her yerinde görülür. [[Orkinos]] ve özellikle Yucatán çevresinde bulunan [[sardalye|sardalya]], Karayip Denizindeki önemli ticari balık türleridir.


Karayip Denizinde yer alan kara parçalarında genellikle tropikal bitki örtüsü egemendir; ama [[topografya]]ya, iklime, nem oranına ve toprak özelliklerine bağlı olarak bitki örtüsü yöreden yöreye değişir. Kıyı yakınlarında, [[lagün]]lerin ve [[haliç]]lerin çevresinde kızıl ve kara [[mangrov]]ların oluşturduğu sık ormanlar vardır. Kıyı kumsallarında en çok görülen bitki [[hindistancevizi ağacı]]dır. Kurak kesimlerin baskın bitki örtüsü [[kaktüs]]ler ve etli bitkilerdir. Küba, Jamaika, Porto Riko gibi, yükseltinin elverişli olduğu adalarda yer yer yağmur ormanlarına rastlanır.
Karayip Denizinde yer alan kara parçalarında genellikle tropikal bitki örtüsü egemendir; ama [[topografya]]ya, iklime, nem oranına ve toprak özelliklerine bağlı olarak bitki örtüsü yöreden yöreye değişir. Kıyı yakınlarında, [[lagün]]lerin ve [[haliç]]lerin çevresinde kızıl ve kara [[mangrov]]ların oluşturduğu sık ormanlar vardır. Kıyı kumsallarında en çok görülen bitki [[hindistancevizi ağacı]]dır. Kurak kesimlerin baskın bitki örtüsü [[kaktüs]]ler ve etli bitkilerdir. Küba, Jamaika, Porto Riko gibi yükseltinin elverişli olduğu adalarda yer yer yağmur ormanlarına rastlanır.


== Ekonomi ve Turizm ==
== Ekonomi ve turizm ==
[[Turizm]] giderek önem kazanmaktadır. Bölge, sıcak iklimi ve dinlence olanakları ile dünyanın önde gelen kış sayfiyelerinden biri olmuştur. Özellikle [[Kuzey Amerika]], [[Avrupa]] ve [[Brezilya]]'dan turist çeker. [[Panama Kanalı]] yoluyla Atlas Okyanusu-Büyük Okyanus ulaşımını sağlayan gemilerin tümü, Karayip Denizinden geçer.
[[Turizm]] giderek önem kazanmaktadır. Bölge, sıcak iklimi ve dinlence olanakları ile dünyanın önde gelen kış sayfiyelerinden biri olmuştur. Özellikle [[Kuzey Amerika]], [[Avrupa]] ve [[Brezilya]]'dan turist çeker. [[Panama Kanalı]] yoluyla Atlas Okyanusu-Büyük Okyanus ulaşımını sağlayan gemilerin tümü, Karayip Denizinden geçer.


Bölge maden kaynakları açısından oldukça zengindir. Jamaika, Dominik Cumhuriyeti ve Haiti, dünya [[boksit]] üretiminin beşte birini karşılar. Nikaragua ve Kolombiya'da [[altın]], Honduras'da [[gümüş]] ve [[antimon]], Küba'da [[manganez]] çıkarılır.
Bölge maden kaynakları açısından oldukça zengindir. Jamaika, Dominik Cumhuriyeti ve Haiti, dünya [[boksit]] üretiminin beşte birini karşılar. Nikaragua ve Kolombiya'da [[altın]], Honduras'ta [[gümüş]] ve [[antimon]], Küba'da [[manganez]] çıkarılır.


== Ayrıca bakınız ==
{{commons|Caribbean Sea|Karayip Denizi}}
* [[Türkiye'deki körfezler listesi]]


== Kaynakça ==
{{kaynakça}}

== Dış bağlantılar ==
{{Denizler listesi}}
{{Denizler listesi}}


<!--kategori-->
<!--kategori-->


{{Otorite kontrolü}}


[[Kategori:Karayip Denizi| ]]
[[Kategori:Karayip Denizi| ]]

{{Link KM|lt}}
{{Link SM|es}}
{{Link SM|ru}}

19.20, 1 Mayıs 2024 itibarı ile sayfanın şu anki hâli.

Karayip Denizi
Havza
Ülke(ler)Belize, Dominik Cumhuriyeti, Küba, Meksika, Panama
KonumOrta Amerika
Koordinatlar15°K 75°B / 15°K 75°B / 15; -75
Ada(lar)Cayman Adaları, Hispanyola, Jamaika, Küba
Genel bilgiler
Aktığı yerAtlas Okyanusu
TürDeniz
Akarsu (gelen)Magdalena Nehri
En derin noktası7.680 m (25.200 ft)
Yüzölçümü2.640.000 km2 (1.020.000 sq mi)
Wikimedia Commons
Harita
Karayip Denizinin uydu fotoğrafı

Karayip Denizi, Antil Denizi olarak da bilinir, Atlas Okyanusu'nun alt havzası. Batı Yarıküre'de, Ekvator çizgisinin kuzeyinde yer alır. Güney Amerika'nın kuzey, Orta Amerika'nın doğu kıyıları ile Meksika kıyılarının bir bölümü boyunca uzanır. Karayip Denizi, kapladığı yaklaşık 2,640,000 km²'lik alan ile dünyanın en geniş tuzlu su denizlerinden biridir.

Güneyinde Venezuela, Kolombiya ve Panama kıyıları; batısında Kosta Rika, Nikaragua, Honduras, Guatemala, Belize ve Meksika'nın Yucatán Yarımadası; kuzeyinde Büyük Antiller (Küba, Hispaniola, Jamaika ve Porto Riko adaları), doğusunda Küçük Antiller zinciri (kuzeydoğudaki Virgin Adalarından, Güneydoğuda, Venezuela açıklarındaki Trinidad'a kadar uzanan yay) bulunur. Yucatán Boğazı ile kuzeyindeki Meksika Körfezine bağlanır. Bilinen en derin yeri (7,685 m) Küba ile Jamaika arasındaki Cayman Çukurudur (Bartlett Derinliği). Karayip kıyıları birçok koy ve körfeze sahiptir; Honduras Körfezi, Venezuela Körfezi, Gonâve Körfezi ve Darien Körfezi bunlardan en önemlileridir.

Jeoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Karayip Denizinin jeolojik yaşı kesin olarak bilinmemektedir. Paleozoyik (Birinci) Zamanda (yaklaşık 570 milyon ile 225 milyon yıl önce) Orta Amerika Denizinin bir parçası olarak Akdeniz ile bağlantılı olduğu, Atlas Okyanusunun oluşumu sırasında Akdeniz'den ayrıldığı sanılmaktadır.

Karayip Denizi, birbirinden denizaltı sırtları ve yükseltileri ile ayrılmış, oval biçimli beş sualtı havzasına bölünmüştür. Bunlar Yucatán, Cayman, Kolombiya, Venezuela ve Grenada havzalarıdır. Yüzeyaltı suyu Karayip Denizine iki eşikten girer. Anegada Boğazı, Virgin Adaları ile Küçük Antiller arasında, Rüzgarüstü Boğazı ise Küba ile Hispaniola arasında yer alır. Anegada Boğazının eşik derinliği 1,950-2,350 m, Rüzgarüstü Boğazınınki ise 1,600-1,625 m arasındadır.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]

Karayip Denizi kıyılarında ve Antil adalarında, genellikle tropikal iklim hüküm sürerse de dağların yüksekliğine, su akıntılarına ve alize rüzgarlarına bağlı olarak iklim önemli yerel farklılıklar gösterir. Yıllık yağış ortalaması Dominika'nın kimi bölümlerinde 8,890 mm'ye kadar yükselirken, Venezuela açıklarındaki Bonaire Adasında 250 mm'ye kadar düşer. Karayip Denizinin kuzey kesimlerinde ve Meksika Körfezinde, saatteki hızı 120 km'yi aşan mevsimlik kasırgalar sık görülür. 1963'teki Flora Kasırgası, Karayip Denizi bölgelerinde 7 bin kişinin ölümüne ve 528 milyon dolarlık hasara yol açmıştır. Bu kasırgalar, bölgede tarım üretiminin bazen büyük düşüşler göstermesinin temel nedenlerinden biridir.

Ekoloji ve fauna

[değiştir | kaynağı değiştir]
Mercan resifi, Saint Lucia.

Derin su canlıları Karayip Denizinin bütün kesimlerinde oldukça benzer bir dağılım gösterir. Sualtı yaşamı, birçok balık türünü ve deniz canlısını barındıran mercan resifleri çevresinde toplanmıştır. Çeşitli deniz kaplumbağası türleri, manati ve folyabalığı en dikkat çeken deniz hayvanları arasındadır. Dikenli ıstakoz, Antil denizinin her yerinde görülür. Orkinos ve özellikle Yucatán çevresinde bulunan sardalya, Karayip Denizindeki önemli ticari balık türleridir.

Karayip Denizinde yer alan kara parçalarında genellikle tropikal bitki örtüsü egemendir; ama topografyaya, iklime, nem oranına ve toprak özelliklerine bağlı olarak bitki örtüsü yöreden yöreye değişir. Kıyı yakınlarında, lagünlerin ve haliçlerin çevresinde kızıl ve kara mangrovların oluşturduğu sık ormanlar vardır. Kıyı kumsallarında en çok görülen bitki hindistancevizi ağacıdır. Kurak kesimlerin baskın bitki örtüsü kaktüsler ve etli bitkilerdir. Küba, Jamaika, Porto Riko gibi yükseltinin elverişli olduğu adalarda yer yer yağmur ormanlarına rastlanır.

Ekonomi ve turizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Turizm giderek önem kazanmaktadır. Bölge, sıcak iklimi ve dinlence olanakları ile dünyanın önde gelen kış sayfiyelerinden biri olmuştur. Özellikle Kuzey Amerika, Avrupa ve Brezilya'dan turist çeker. Panama Kanalı yoluyla Atlas Okyanusu-Büyük Okyanus ulaşımını sağlayan gemilerin tümü, Karayip Denizinden geçer.

Bölge maden kaynakları açısından oldukça zengindir. Jamaika, Dominik Cumhuriyeti ve Haiti, dünya boksit üretiminin beşte birini karşılar. Nikaragua ve Kolombiya'da altın, Honduras'ta gümüş ve antimon, Küba'da manganez çıkarılır.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]


"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Karayip_Denizi&oldid=32660556" sayfasından alınmıştır