Jump to content

ఆలీ అక్బర్ ఖాన్

వికీపీడియా నుండి

 

ఆలీ అక్బర్ ఖాన్
వ్యక్తిగత సమాచారం
జననం(1922-04-14)1922 ఏప్రిల్ 14
శిబ్‌పూర్, బెంగాల్ ప్రెసిడెన్సీ, బ్రిటిష్ ఇండియా
మూలంమైహర్
మరణం2009 జూన్ 18(2009-06-18) (వయసు 87)
శాన్ అన్సెల్మో, కాలిఫోర్నియా అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రాలు
సంగీత శైలిహిందుస్తానీ శాస్త్రీయ సంగీతం
వృత్తిస్వరకర్త, సరోద్ వాద్యకారుడు
వాయిద్యాలుసరోద్


అలీ అక్బర్ ఖాన్ (14 ఏప్రిల్ 1922-18 జూన్ 2009), సరోద్ వాయించడంలో నైపుణ్యానికి ప్రసిద్ధి చెందిన, మైహర్ ఘరానాకు చెందిన భారతీయ హిందుస్తానీ శాస్త్రీయ సంగీత కళాకారుడు. తన తండ్రి అల్లావుద్దీన్ ఖాన్ వద్ద శాస్త్రీయ సంగీతకారుడిగా, వాయిద్యకారుడిగా శిక్షణ పొందిన ఇతడు అనేక శాస్త్రీయ రాగాలు, చలనచిత్ర సంగీతాలను కూడా స్వరపరిచాడు.[1] ఇతడు 1956లో కలకత్తా ఒక సంగీత పాఠశాలను, 1967లో అలీ అక్బర్ కాలేజ్ ఆఫ్ మ్యూజిక్ స్థాపించాడు, ఇది ఇతనితో పాటు అమెరికాకు తరలి వెళ్లింది, ఇప్పుడు స్విట్జర్లాండ్లోని బాసెల్ ఒక శాఖతో, కాలిఫోర్నియాలోని శాన్ రాఫెల్ లో ఉంది. 

పాశ్చాత్య దేశాలలో భారతీయ శాస్త్రీయ సంగీతాన్ని ప్రదర్శకునిగా, ఉపాధ్యాయునిగా ప్రాచుర్యం పొందడంలో ఖాన్ కీలక పాత్ర పోషించాడు. ఇతడు మొదట 1955లో వయోలిన్ వాద్యకారుడు యెహుదీ మెనుహిన్ ఆహ్వానం మేరకు అమెరికాకు వచ్చి, తరువాత కాలిఫోర్నియాలో స్థిరపడ్డాడు.[2] ఇతడు శాంటా క్రూజ్లోని కాలిఫోర్నియా విశ్వవిద్యాలయంలో సంగీత అనుబంధ ప్రొఫెసర్గా పనిచేశాడు.[3]

ఖాన్ కు 1989 లో భారతదేశపు రెండవ అత్యున్నత పౌర పురస్కారం పద్మ విభూషణ్ లభించింది.[4] గ్రామీ అవార్డు ఐదుసార్లు నామినేట్ అయిన ఖాన్, మాక్ఆర్థర్ ఫెలోషిప్, నేషనల్ ఎండోమెంట్ ఫర్ ది ఆర్ట్స్ నేషనల్ హెరిటేజ్ ఫెలోషిప్ ల గ్రహీత కూడా.

బాల్యం విద్యాభ్యాసం

[మార్చు]

అలీ అక్బర్ ఖాన్ ప్రస్తుత బంగ్లాదేశ్లోని బ్రహ్మన్బరియాలోని షిబ్పూర్ గ్రామంలో సంగీతకారుడు, ఉపాధ్యాయుడు అల్లావుద్దీన్ ఖాన్ , మదీనా బేగం దంపతులకు జన్మించాడు.[5] ఇతడు పుట్టిన వెంటనే, ఖాన్ కుటుంబం మైహర్ (ప్రస్తుత మధ్యప్రదేశ్, భారతదేశం) కు తిరిగి వచ్చింది, అక్కడి సంస్థానంలో ఇతని తండ్రి ఆస్థాన సంగీతవిద్వాంసునిగా ఉన్నాడు.[6]

చిన్న వయస్సు నుండే ఖాన్ తన తండ్రి నుండి వివిధ వాయిద్యాలతో పాటు స్వరకల్పనలో శిక్షణ పొందాడు, కానీ చివరికి సరోద్ వైపు ఆకర్షితుడయ్యాడు. అల్లావుద్దీన్ పరిపూర్ణవాది, కఠినమైన టాస్క్ మాస్టర్, ఖాన్ పాఠాలు తెల్లవారుజామున ప్రారంభమై తరచుగా రోజుకు 18 గంటలు కొనసాగేవి.[7] ఖాన్ షిబ్‌పూర్ వెళ్ళి అక్కడ తన మామ అఫ్తాబుద్దీన్ ఖాన్ నుండి తబలా పఖావాజ్‌లు వాయించడం కూడా నేర్చుకున్నాడు.[8] ఈ కాలంలో ఇతడు సరోద్ విద్వాంసుడు తిమిర బారన్, ఫ్లూట్ విద్వాంసుడు పన్నాలాల్ ఘోష్ వంటి అనేక మంది ప్రముఖ సంగీతకారులను కలుసుకున్నాడు. వారు తరువాతి సంవత్సరాల్లో తన తండ్రి వద్ద చదువుకోవడానికి వచ్చారు. ఇతని సోదరి అన్నపూర్ణా దేవి, (సుర్బహార్ యొక్క నిష్ణాత క్రీడాకారిణి) రవిశంకర్ లు సంగీతంలో ఇతని సహాధ్యాయులు. శంకర్, అన్నపూర్ణా దేవి 1941లో వివాహం చేసుకున్నారు.[6]

వృత్తి

[మార్చు]
2014 నాటి భారత స్టాంప్ షీట్ పై ఖాన్

ఖాన్, అనేక సంవత్సరాల కఠినమైన శిక్షణ తరువాత, 1936లో, 13 సంవత్సరాల వయస్సులో, అలహాబాద్ జరిగిన సంగీత సదస్సులో తన తొలి ప్రదర్శన ఇచ్చాడు. మూడు సంవత్సరాల తరువాత, డిసెంబర్ 1939లో, అదే సదస్సులో రవిశంకర్ తొలి ప్రదర్శన సమయంలో ఇతడు సరోద్ వాద్య సహకారాన్ని అందించాడు. ఈ ఇద్దరు సంగీతకారుల మధ్య జరిగిన అనేక జుగల్ బందీలలో ఇది మొదటిది. 1938లో ఖాన్ ఆల్ ఇండియా రేడియో (AIR) తన మొదటి కచేరీని ఇచ్చాడు. ఆ కచేరీలో అల్లా రఖా తబలా సహకారం అందించాడు. జనవరి 1940 నుండి, అతను ఆల్ ఇండియా రేడియో, లక్నో కేంద్రంలో నెలనెలా ప్రదర్శనలు ఇచ్చాడు. చివరగా 1944లో, శంకర్ , ఖాన్‌లు ఇద్దరూ సంగీతకారులుగా తమ వృత్తిపరమైన వృత్తిని ప్రారంభించడానికి మైహర్ ను విడిచిపెట్టారు. శంకర్ బొంబాయి వెళ్ళాడు, ఖాన్ ఆకాశవాణి లక్నో కేంద్రానికి అతి పిన్న వయస్కుడైన సంగీత దర్శకుడు అయ్యాడు. రేడియో ఆర్కెస్ట్రాకు స్వరకర్తగా వ్యవహరించాడు.[7]

1943లో, తన తండ్రి సిఫారసు మేరకు, ఖాన్ జోధ్పూర్ మహారాజా ఉమైద్ సింగ్ ఆస్థాన సంగీత విద్వాంసుడిగా నియమించబడ్డాడు.[9] అక్కడ, ఇతడు కచేరీలతో పాటు సంగీతాన్ని బోధించి, స్వరపరిచాడు. మహారాజా ఇతనికి ఉస్తాద్ అనే బిరుదును ప్రదానం చేశాడు. 1947లో భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం రావడంతో సంస్థానాలు దెబ్బతిన్నతరువాత, 1952లో మహారాజా హన్వంత్ సింగ్ విమాన ప్రమాదంలో మరణించాక, ఖాన్ బొంబాయికి వెళ్లాడు.[7]

బొంబాయిలో, చేతన్ ఆనంద్ తీసిన ఆంధియా (1952) తో సహా అనేక చిత్రాలకు స్వరకర్తగా పనిచేశాడు.[10] దీని తరువాత సత్యజిత్ రే తీసిన దేవి (1960) మర్చంట్-ఐవోరీ నిర్మించిన ది హౌస్‌హోల్డర్, తపన్ సిన్హా దర్శకత్వం వహిచిన ఖుదితొ పాషాణ్ (హంగ్రీ స్టోన్స్, 1960) చిత్రాలకు సంగీతం అందించాడు. ఖుదితొ పాషాణ్ చిత్రం ఇతడికి "సంవత్సరపు ఉత్తమ సంగీతకారుడు" అవార్డును ఇప్పించింది. 1955లో వచ్చిన సీమా చిత్రంలో శంకర్ జైకిషన్ సంగీతం అందించిన ఒక పాటకు ఆయన సరోద్ ను వాయించాడు.. తరువాత 1993లో, అతను బెర్నార్డో బెర్టోలుసి యొక్క లిటిల్ బుద్ధ కోసం కొంత సంగీతాన్ని అందించాడు.[11]

1945లో ప్రారంభించి, ఖాన్ 78 ఆర్పిఎమ్ డిస్కులను వరుసగా హెచ్ఎంవి స్టూడియోలో రికార్డ్ చేయడం ప్రారంభించాడు. అటువంటి ఒక రికార్డు కోసం ఇతడు నాలుగు రాగాల ఆధారంగా రాగ చంద్రానందన్ అనే కొత్త రాగాన్ని రూపొందించాడు. ఈ రికార్డు భారతదేశంలో భారీ విజయాన్ని సాధించింది. 1965లో మాస్టర్ మ్యుజిషియన్ ఆఫ్ ఇండియా ఎల్పి కోసం 22 నిమిషాలపాటు తిరిగి రికార్డ్ చేసినప్పుడు ఈ రాగం ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రేక్షకుల మన్ననలను పొందింది.[12]

ఇతడు భారతదేశంతో పాటు పశ్చిమ దేశాలలో విస్తృతంగా పర్యటించి అనేక ప్రదర్శనలు ఇచ్చాడు. భారతీయ శాస్త్రీయ సంగీతాన్ని బోధించి, వ్యాప్తి చేయాలనే లక్ష్యంతో ఖాన్ 1956లో కలకత్తా అలీ అక్బర్ కాలేజ్ ఆఫ్ మ్యూజిక్ ను స్థాపించాడు. అతను 1967లో కాలిఫోర్నియాలోని బర్కిలీలో అదే పేరుతో మరొక పాఠశాలను స్థాపించాడు, తరువాత దానిని కాలిఫోర్నియాలో శాన్ రాఫెల్ కు మార్చాడు.[9]  1985లో ఇతడు స్విట్జర్లాండ్లోని బాసెల్లో అలీ అక్బర్ కాలేజ్ ఆఫ్ మ్యూజిక్ యొక్క మరొక శాఖను స్థాపించాడు. అమెరికాలో భారతీయ శాస్త్రీయ సంగీతం యొక్క ఎల్పి ఆల్బమ్‌ను రికార్డ్ చేసిన మొదటి భారతీయ సంగీతకారుడు ఖాన్. అలాగే అమెరికన్ టెలివిజన్లో సరోద్ వాయించిన మొదటి భారతీయుడిగా రికార్డు నెలకొల్పాడు.[13]

ఖాన్ అనేక క్లాసిక్ జుగల్ బందీలలో పాల్గొన్నాడు, ముఖ్యంగా రవిశంకర్, నిఖిల్ బెనర్జీ , వయోలిన్ వాద్యకారుడు ఎల్. సుబ్రమణ్యం తో కలిసి ప్రదర్శనలు ఇచ్చాడు. ఇతడు పాశ్చాత్య సంగీతకారులకు కూడా వాద్య సహకారాన్ని అందించాడు..[14] ఆగష్టు 1971లో, ఖాన్ మాడిసన్ స్క్వేర్ గార్డెన్ ఫర్ ది కాన్సర్ట్ ఫర్ బంగ్లాదేశ్ లో రవిశంకర్, అల్లా రఖా, కమలా చక్రవర్తిలతో కలిసి ప్రదర్శన ఇచ్చాడు, ఈ సంగీత కచేరీలో జార్జ్ హారిసన్, బాబ్ డైలాన్, ఎరిక్ క్లాప్టన్ , రింగో స్టార్ వంటి ఇతర సంగీతకారులు పాల్గొన్నారు. ఆ సంఘటనకు సంబంధించిన ఒక ప్రత్యక్ష ఆల్బమ్, ఒక వీడియో తరువాత విడుదల చేయబడ్డాయి.[1][9]

వ్యక్తిగత జీవితం

[మార్చు]

ఖాన్ మూడుసార్లు వివాహం చేసుకున్నాడు. సరోద్ వాయిద్యకారులు ఆషిష్ ఖాన్, ఆలం ఖాన్ , మాణిక్ ఖాన్ తో సహా కనీసం 11 మంది పిల్లలు ఉన్నారు.[15][16]

ఖాన్ తన జీవితంలో చివరి నాలుగు దశాబ్దాలుగా అమెరికాలో ఉన్నాడు. ఆరోగ్యం సహకరించే వరకు ఇతడు విస్తృతంగా పర్యటించాడు. 2004 నుంచి డయాలసిస్ పేషెంట్‌గా ఉండి చివరకు 18 జూన్ 2009న 87 సంవత్సరాల వయసులో శాన్ అన్సెల్మో, కాలిఫోర్నియాలోని తన ఇంటిలో మూత్రపిండాల వైఫల్యంతో మరణించాడు.[17]

అవార్డులు

[మార్చు]

ఖాన్ 1967లో పద్మభూషణ్, 1989లో పద్మవిభూషణ్ లతో సహా అనేక ఇతర పురస్కారాలను అందుకున్నాడు.[18][19] 1991లో మాక్ఆర్థర్ ఫెలోషిప్ పొందాడు. "జీనియస్ గ్రాంట్" అని పిలవబడే ఈ బహుమతిని పొందిన మొదటి భారతీయ సంగీతకారుడు ఆలీ అక్బర్ ఖాన్.[9][17] 1997లో, సాంప్రదాయ కళలలో యునైటెడ్ స్టేట్స్ యొక్క అత్యున్నత గౌరవమైన నేషనల్ ఎండోమెంట్ ఫర్ ది ఆర్ట్స్ వారి ప్రతిష్టాత్మక నేషనల్ హెరిటేజ్ ఫెలోషిప్ ను అందుకున్నాడు.[20] ఖాన్ తన జీవిత కాలంలో ఐదుసార్లు గ్రామీ అవార్డుకు నామినేట్ అయ్యాడు.[17] 2014 సెప్టెంబరులో, ఖాన్ రచనల జ్ఞాపకార్థం ఇండియా పోస్ట్ ఆయన పోస్టల్ పోస్టల్ స్టాంప్ను విడుదల చేసింది.[21]

డిస్కోగ్రఫీ

[మార్చు]
  • సౌండ్ ఆఫ్ ది సరోద్ః రికార్డ్ ఇన్ కాన్సర్ట్ (వరల్డ్ పసిఫిక్) (LAలో రికార్డ్ చేయబడింది, c1962)
  • ది క్లాసికల్ మ్యూజిక్ ఆఫ్ ఇండియా (ప్రెస్టీజ్, 1964)
  • బేర్స్ సోనిక్ జర్నల్స్ః దట్ దట్ దట్స్ కలర్స్ ది మైండ్ (ఓస్లీ స్టాన్లీ ఫౌండేషన్, 2020) [22][23]
  • ది మాస్టర్ మ్యుజిషియన్స్ ఆఫ్ ఇండియా (ప్రెస్టీజ్, 1964) (రవిశంకర్‌తో కలిసి)
  • కరుణ సుప్రీం (ఎం. పి. ఎస్, 1976) (జాన్ హ్యాండీతో కలిసి)
  • రెయిన్బో (MPS, 1981) (జాన్ హ్యాండీతో కలిసి)

మూలాలు

[మార్చు]
  1. ↑ 1.0 1.1 Grimes, William (19 June 2009). "Ali Akbar Khan, Sarod Virtuoso of Depth and Intencity, Is Dead at 87". The New York Times. Retrieved 13 September 2019.
  2. ↑ "50 Most Influential Indian Americans". Rediff.com. Retrieved 29 July 2017.
  3. ↑ Rappaport, Scott. "Ali Akbar Khan Endowment for Indian Classical Music". UC Santa Cruz. Archived from the original on 2020-12-12. Retrieved 2024-12-12.
  4. ↑ "Padma Awards". Ministry of Communications and Information Technology (India). Archived from the original on 7 April 2015. Retrieved 13 September 2019.
  5. ↑ "Sarod maestro Ali Akbar Khan passes away at 87". Sify News. 19 June 2009. Archived from the original on 23 August 2014. Retrieved 19 June 2009.
  6. ↑ 6.0 6.1 Lavezzoli 2006
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Lavezzoli 2006
  8. ↑ Massey, Reginald (1996). The music of India. Abhinav Publications. p. 142. ISBN 81-7017-332-9.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 Thomason, Robert E. (19 June 2009). "Sarod Virtuoso Ali Akbar Khan Dies at 87". The Washington Post. Retrieved 13 September 2019.
  10. ↑ "Soul-stirring strains". The Hindu. Chennai, India. 26 June 2011. Retrieved 13 September 2019.
  11. ↑ "Ali Akbar Khan biography". AMMP. Archived from the original on 20 June 2009. Retrieved 13 September 2019.
  12. ↑ Lavezzoli 2006
  13. ↑ "Ali Akbar Khan: Many firsts to his credit". The Hindu. Chennai, India. Press Trust of India (PTI). 19 June 2009. Archived from the original on 22 June 2009. Retrieved 13 September 2019.
  14. ↑ Curiel, Jonathan (20 June 2009). "Famed Indian-born musician Ali Akbar Khan dies". San Francisco Chronicle. Retrieved 24 February 2021.
  15. ↑ Massey, Reginald (22 June 2009). "Obituary Ali Akbar Khan". The Guardian. Retrieved 4 November 2023.
  16. ↑ "Manik Khan Bio".
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 Thurber, Jon (20 June 2009). "Ali Akbar Khan dies at 87; sarod player helped bring Indian music to U.S." Los Angeles Times. Retrieved 16 November 2017.
  18. ↑ "Padma Awards" (PDF). Ministry of Home Affairs, Government of India. 2015. Archived from the original (PDF) on 15 October 2015. Retrieved 21 July 2015.
  19. ↑ "Sarod maestro Ustad Ali Akbar Khan passes away". The Hindu. Chennai, India. Press Trust of India (PTI). 20 June 2009. Archived from the original on 23 June 2009. Retrieved 13 September 2019.
  20. ↑ "NEA National Heritage Fellowships 1997". www.arts.gov. National Endowment for the Arts. Archived from the original on 13 August 2020. Retrieved 17 December 2020.
  21. ↑ Govind, Ranjani (3 September 2014). "Four of eight commemorative stamps feature musical legends from State". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 22 December 2022.
  22. ↑ Patel, Madhu (29 October 2020). "Owsley Stanley Foundation to Release Rare Performance by Ali Akbar Khan from 1970". India Post. Retrieved 27 November 2020.
  23. ↑ Kureshi, Anisa (8 December 2020). "Smoke in a Bottle: That Which Colors the Mind". India Currents. Retrieved 11 December 2020.

సైటేషన్లు

[మార్చు]
  • Lavezzoli, Peter (2006). The dawn of Indian music in the West: Bhairavi. London: Continuum. ISBN 0-8264-1815-5.

బాహ్య లింకులు

[మార్చు]
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=ఆలీ_అక్బర్_ఖాన్&oldid=4374988" నుండి వెలికితీశారు