nipaluma-alsalap

alsalap

(俗名：地蜈蚣、過路蜈蚣、倒地蜈蚣、四角銅鐘、蜈蚣草)

masa dumaay a ngangan (各種名稱)

【學名】 Torenia concolor Lindl.

【mitesekay a ngangan】Torenia concolor Lindl.

【科名】 玄參科(Scrophulariaceae)

【sapamataan a ngangan】Scrophlariaceae

【屬名】 倒地蜈蚣屬

【mikelidan tu ngangan】dau-di-wu-gong

【俗名】 地娛蜙、過路蜈蜙、倒地蜈蜙、四角銅鐘、蜈蚣草、釘地蜈蚣、單色蝴蝶草、拉拉用、四角銅鑼。

【tada ngangan】di-wu-gong, quo-lu-wu-gong, dau-di-wu-gong, si-ciao-tong-cong, wu-gong-cao, ding-di-wu-gong, dan-se-hu-die-cao, la-la-yong, si-jiao-tong-luo.

【英名】 Formosan Torenia

【igu a ngangan】Formosan Torenia

【族語】布農 Takisia Dalah Tu Hahapis、雅美 Kadowanovalino'zikaralilipwan、鄒 Cuun 'Araripang 'Unai、撒奇萊雅 Alsalap

【kamu nu binacadan】Bunun 布農 Takisia Dalah Tu Hahapis、Tau雅美 Kadowanovalino'zikaralilipwan、Co鄒 Cuun 'Araripang 'Unai、Sakidaya撒奇萊雅 Alsalap

【使用族群】 布農、撒奇萊雅、雅美、鄒

【mitaduay nu binacadan】Bunun, Sakidaya, Tau, Co

kaliwasak nu langaw (分佈環境)

naw i Taywan, china, India i katalakawan nu dadipasan a kitidaan, tu mihmihcaan sibalutu, manamuh i kala sengesengetan nu kilakilangan amu langaw, tepadtepadan nu buyu, dadan.

(kamu nu Hulam:原產於台灣、中國、印度等中低海拔地區，終年都會開花，喜歡生長於潮濕的林緣、岩壁與產業道路上。）

sasapaiyuan (藥效)

alsalap idaw ku sapisapi’ tu udip, mihetec tu adada, tada sapingay han u sakay banic, mabayu’, mabeluh, malebawaw, sakay hekal han lebawa nu dukaan.

(kamu nu Hulam:釘地蜈蚣具有清熱、消炎等療效，主要治療於痢疾、中暑、燙傷、腫痛與外傷腫痛等疾病。）

milihida tu langw musakamu (生態形狀描述)

alsalap u siuan-shen-ke, cacayay a mihcaan atu tusaay a mihcean nu hina pipi’ay nu langaw a lutukan, angangan aadidi’, masa sikaku ku wayway sadicemsa, tanayu han makaala tu sepatay a bataan a cong-fen nu talakaw.

(kamu nu Hulam:倒地蜈蚣屬於玄參科一年或二年生匍匐性草本植物，莖非常纖細，且方形有四稜，長可達40公分以上。）

tusaay a papah masasuayaw i cacaya a akawayan, mumulmul atu masa balucu ku wayway, idaw ku apuyuay nu akaway, papah nu lilis sinangipenan, papah nu ayawan masadicem.

(kamu nu Hulam:葉為對生，卵或心形，具有短柄，葉緣鋸齒狀，葉先端銳形。）

sepat nu puu’ sibalutu, balu han tabaki kala sumilawan kiyukiyuwan ku kulit, mulangaw han i masa likelunay a lutulutukan, katinengan miadih ku langaw bangacal ku langaw.

(kamu nu Hulam:一年四季都可以開花，花極大且為藍紫色，生長在斜坡草地上，非常明顯也非常漂亮。）

nika cabal nu balu han cacaya nu balu cacay ku akaway, makasasa ku sakatahekal atu tunduh nika cebalan, balu nu akaway han mikitanayu tu papah. 

(kamu nu Hulam:花序為總狀花序，腋出或頂生，花梗比葉還要長。）

balu nu kakicuh masibuhang, lima ku mabalatay nu madicemay, balu nu adipin han mahida u sema’, pabaw, sasa asasemaan, yuma cebal  satu caay ka cebalsa..

(kamu nu Hulam:花萼呈筒狀，5條縱稜，花冠唇形，上、下唇經常半開半張。）

alsalap nu hecian pela’ sananay, satanayu’sa kunika mulmulan nu heci, maduhem satu kuheci pela’ sa cinida, yadah ku ilabuay nupa’nu.

(kamu nu Hulam:倒地蜈蚣果實為蒴果，長橢圓形，果實成熟時會自動裂開，其種子多數。）

alsalap u mucao-ke a langawan nu hudie-cao a lutukan nanay a lutukan nu langawan.

(kamu nu Hulam:倒地蜈蚣，為母草科蝴蝶草屬的植物。）

mahpipi’ay nu mihcaan nanay a lutukana nu langawan, nai ku tada lamit nika kapah ku langaw, hapipi’sa i lala’, caay katalaw tu bali atu udad, utiih kalukan.

(kamu nu Hulam:匍匐性多年生草本，不定根極為發達，會緊密貼合地面，抵抗強風大雨，而難以去除。）

sasapayuan (藥用)

sasapayuan kala cu’cu’detan, sicedam cilemin adidi ku akenek. langaw han taneng tu mihcaan amisiwkac. upah ku sapihudhud atu su’ miciyan atu palamlameng tu cemed mihudhud.

(kamu nu Hulam:藥性性微寒，味甘酸微苦。全草皆可使用且全年皆可口採收，以酒炙、醋炒或蜜炙後使用。）

nina lutuk milapes tu ledek, milawpes tu lebawam, pakaisi’ milawpes tu akuti’ nu udip.

(kamu nu Hulam:全草具有消炎解毒、消腫退癀、利尿解熱的功效。）

tada sapingay han u bayu’ , mabeluh, maduka ku laway, gaoxie-ya, lingudusan, bala’, sawada’ bituka, mabanic, tamusi’, pudas nu bau, baeng, adada nu ukaukakan, cancanan nu lebawa, malihen, adada nu batacan ulad.

(kamu nu Hulam:主治受熱中暑、火燙傷、口腔炎、高血壓、流鼻血、肺炎、腸胃炎、痢疾、皮膚病、飛蛇瘡疽、甲邊疔、筋骨痛、各種腫瘡、傷風感冒、關節炎肌腱炎等。）

wayway nu papah (葉的形態)

masasuala ku papah i cacaya nu akaway, aapuyu ku batac, papah nu wayway sawni masumad, mamulmul katukuh tu masa sangkakuay nuni ka mulmulan, tangah caay kakapah, kasenu’sa madicem, sadicemsa, angangan han kala putunputunan.

(kamu nu Hulam:單葉對生，具短柄，葉形變化大，卵形至三角狀卵形，端部鈍、急尖、銳尖，基部截形。）

papah sadicemsa ku wayway katukuh tu hamaw sanaay a madiceman, papah nu lilis han kala ngitungituan, papah nu tanayu’ makaala tu cacay ~ lima a cong-fen, ahebal han makaala tu walu ~ tusa a bataan idaw ku lima a cong-li, hekal nu papah langdaway ku kulit, nu tusaay a bihid nu papah han sibanuh atu naiay ku banu.

(kamu nu Hulam:葉尖銳型至漸尖型，葉緣疏鋸齒，葉長一至五公分，寬八至二十五公釐，葉面綠色，兩面疏被毛茸或近無毛。）

papah nu teban a sasulitan nu hekal masabuhang nikuda han idasw ku masapucu’ay, lilis nu sasulitan han idaw ku tulu~ lima nu sasulitan, papah nu laad a tanayu han tusa ~sabaw tu lima a cong-li.

(kamu nu Hulam:葉脈中肋於表面凹下而於背面隆起，側脈各三至五條，葉柄長二至十五公釐。）

angangan (莖)

tatapangan aadidi, hepipi’ sananay i lala’, tanayu han makaala tu tulu a bataan ~ cacaay a lasubu a congfen, makatukuh tu lima a congchyy, sepat ku sadicem sananay, angangan yadah ku akaway nu ciit, ciit han tapabawen kuni kasi langawan atu patelek sananay kuni kasi langawan, adidiay a ciit nu tanayu’han pulu’ ~ tulu a bataan a congfen, ilaad tu asilamit.

(kamu nu Hulam:莖纖細，匍匐性，長三十至一百公分，可達五公尺，具四稜，莖多分枝，分枝上升或直立，小枝長十至三十公分，節上生根。）

balu (花)

balu masa cacay, isasa nu kakilian, balu nu kakicuh han makimulmul, lima ku madicemay, balu nu adiping nu ayawan han tusa ku sasemaan, pabawhan nu sasemaan adidi kuni ka celitan, sasa nu sasemaan han tulu kunika cacelitan, balu nu angangan nunika sihecian sa kibetul.

(kamu nu Hulam:花單一，腋生，花萼筒狀，5稜，花冠先端呈二唇型，上唇淺裂，下唇3裂，花梗在結果時會增厚。）

balu nu sasemaan sepat, balu nu kulit han sumilaway kala kiyukiyuan ku kulit, alahican idaw ku sanglacay ku kulit, tanayu’ han tusa nu pangkiw ~sepat a cong-fen, takulaw han idaw ku kala kiyukiyuan nu kulitan a keliwan nu sasulitan, tamaan nu balu a ngisngis han sepat, tusa ku tanayuan tusa ku apuyuay, tusa ku icelangay nu ngisngisan nu tamaan.

(kamu nu Hulam:花瓣4，花色藍紫色，偶有白色，長2.5-4公分，喉部有淡紫色條紋，雄蕊四枚，二長二短，二強雄蕊。）

nuayawan idaw ku balu adidiay isasa’ nu cacaya a kakelitan, yakakelitan han mahida u keliw, tanayu’ han tusa ~sepat a cong-li, balu nu lalumaan malalitin tu a tusa, malatusa’sa a maudip. tamaan nu tatangahan tusa kuma celitay. nikasi baluan han namaka sabaw tu tusa a bulatan katukuh tu sakatusa a mihcaan nu waluay a bulatan hatida ku tanayu nunika sibaluan.

(kamu nu Hulam:前方花絲底部具一枚附屬物，附屬物線形，長二至四公釐，花藥兩兩相聯，成對著生。雌蕊柱頭2叉。花期為12月到次年8月。）

heci (果實)

sisulit kunika pelaan nu heci atu satanayu’ sa kunika mulmulan, ulabu tabuen nu kakicuh, tanayu’han 0.25~0.28 cong-fen, panu’ han mapela’, sasemaan nu balu han namaka tuban amalaliyas, pa’nu han itini i hekal katinengan kuni kasa pucuan. 

(kamu nu Hulam:蒴果線形或長橢圓形，包被於花萼內，長 0.25~0.28 公分，胞間裂，瓣片由胎座軸上分離；種子多數表面具疣狀突起。）

picidekan nu wayway (特性)

alsalap satabakiay nu picidekan miadihan u “ masa pipi’ay i lala’ nu lalangawan, samhcaan sa asibalu. tabaki katinengan kunika sumilaway kiyukiyuan ku kulit nu baluan, mapatinu’ i masengetay a makilitay nu lutulutukan, sakangalayan sa miadih.

(kamu nu Hulam:釘地蜈蚣最大的特徵是『爬在地上』，全年開花。大而明顯的藍紫色花朵，點綴在潮濕的斜坡草地上，非常可愛。）

hahican (用途)

kapah kunika hepipi’ i lala’ maka dungdungtu makelahay nu lala’an, nai kucilekay micapiay, sisa kakilulkilul sa asibangcalay a babaluan, kangalayan nu cacudadan atu luma ni palumaan.

(kamu nu Hulam:匐地性極佳且耐貧瘠地，抗病蟲害，並能陸續開出鮮豔的小花，因此極適合於校園或庭園造園。）

namakacuwaay ku sasingangan (名稱由來)

tatapangan nu akaway langaw sa tu lalangawan, akaway tahpipi’ satu i lala’an, saisa pangangan han tu “ alsalap” han.

(kamu nu Hulam:植株莖節會長出不定芽，把莖牢牢固定在地面，因此被稱作「釘地蜈蚣」。）

sisa nu mala tusaay nu adidiay nu papahan langawsa i adidiay nu akawayan, mahepipi’ i lala’, mahida u yadahay nu kuku a alisalap, sisa pangangan hantu “alsalap”. duma satu balu nu adiping han masikaku adihan, sisa pangangan han tu “ sijiao-tongluo” .

(kamu nu Hulam:而因為一對對小葉著生在纖細的枝條上，平鋪於地面，就像百足類的蜈蚣一般，所以被叫做「倒地蜈蚣」。此外，因為花冠看起來像四方型，而被稱作「四角銅鑼」。）

malecad ku ngangan caay kalecad ku langaw (同名異物)

badukukan a langawan idaw ku cizhi a langawan nu badukukan nu dao-qilin sasa payuan u alsalaptu ku ngangan, nika yalangaw han nu maleapiay nu papahan a langawan, sibalu, picidekan miadih amisiduma. 

(kamu nu Hulam:蕨類中七指蕨科的倒麒麟藥材也叫倒地蜈蚣，但本種為雙子葉植物，有花，可作為明顯的區別特徵。）

u siwkay nu nipaluma

kakuniza	植物分類	()tabakiay a kilang ()adidi'ay a kilang (v)lutuk ()lutuk-balu ()masay ()zuma ()mahetik ku papah ()dauc landaway (v)zuma ()yadah a mihca ku uzip ()cacay a mihca ku uzip (v)1-2 a mihca ku uzip ()zuma
takalaw nu bayu'	生長海拔高度
mauzip subal	生長區域
nipaluma sasahicaan	栽種功能	yumah野生(v) mukan食用() sapayu'藥用(v) paazih觀賞() lidung遮蔭() zuma其他()
takalaw maka	株高	sepatay a bataan a cong-fen 40cm
papah tanaya'	葉長
papah ahebal	葉寬
papah mapela'	葉瓣
balu ahebal	花徑
balu kulit	花色
heci	果實
paenu	種子

u sanek nu nipaluma

1	sanek	味		7	dawmi	軟
2	letek	毒		8	siceka'	刺
3	cedam	甘,甜		9	dieku	溫
4	aledah	辣,辛		10	cuedet	寒,涼
5	atekak	苦		11	acak	乾
6	cupelak	澀		12	zuma	其他

malaheci tu imelang

1	pangangay	(生)津		27	kaliwates	(消)小疔
2	akacay-akuti	(減)燥熱	v	28	malebawa	(消)跌打腫傷	v
3	cuedet	(減)寒冷		29	akuti'	(消)燙傷	v
4	patezep tu izang	(消)出血		30	tunatun	(消)瘀血
5	paisi'	(利)排尿		31	tibeni	(消)泡疹、痱子
6	taluktuk	(減)發炎	v	32	kebing	(消)麻疹
7	sulalis	(退)發燒		33	sizaz	(消)濕疹
8	cebu' taluktuk	(消)尿道膀胱炎		34	butus	(消)水腫
9	mapudasay	(減)皮膚病		35	kalad nu bau	(減)蛇咬
10	atay taluktuk	(減)肝炎		36	bulad adada'	(消)經痛
11	adada'	(減)痛		37	cadi'ci	(減)心痛
12	sicedam isi	(減)糖尿病		38	pasicucu	(增)乳汁
13	ngidngid	(消)嘴破嘴角發炎		39	bali-malalemed	(減)風濕
14	teluhu	(消)濃痰		40	calenged	(止)皮膚癢
15	takulaw adada'	(減)喉嚨痛		41	sinawal	(減)暈眩
16	tuzu malebawa	(減)關節炎,風濕痛		42	manah	(消)痔瘡
17	mabanic	(消)腹瀉		43	pucu'	(消)淋巴痛
18	muta'	(調)嘔吐		44	buyu'	(解)中暑	v
19	masikata'	(調)便秘		45	suaw	(止)渴
20	adada' tangah	(減)頭痛		46	muni' ku banges	(消)皮膚潰爛
21	malihen	(怯)咳嗽		47	takalaw ku izang	(減)高血壓
22	makamaw	(減)感冒		48
23	milisawada'	(調)腸胃病，胃痛		49
24	walak	(解)中毒		50
25	maduka'	(消)破皮傷		51
26	puces	(消)膿包、大疔		52	zuma	其他(痢疾)	v

pasubana i cacudadan a lacul

u cudad a ngangan	Torenia concolor Lindl.
u sapamat a ngangan	Scrophulariaceae(玄參科)
u Amilika a ngangan	Formosan Torenia

u zuma a cidekay a kamu, saungay misapayu' a cidekay

cidekay	ngangan	miungay
Sakizaya	alsalap	v
Pangcha
Tayan
Paywan
Yuwatan	Takisia dalah tu hahapis	v
Sejek
Taluku
Puyuma
Rukay
Cou	cuun 'araripang	v
Kabalan
Tau/Yami	kadowanovalino 'zikaralilipwan	v
Saw
Kanakanabu
Laaluwa
Saysia

namakayniay a nasulitan nasakamuan atu natinengan

《中國高等植物資料庫全庫》. 中國科學院微生物研究所. [2009-02-24].

行政院原住民族委員會-原住民族藥用植物2009-p199