Krim
Krim (rus. Крым; ukr. Крим; kt. Qırım) je poluostrvo sa spornim statusom. Poluostrvo je pod faktičkom kontrolom Rusije i, prema ruskom gledištu, politički je podeljeno na dva subjekta Ruske Federacije, Republiku Krim i grad sa federalnim statusom Sevastopolj (oba subjekta su deo Južnog federalnog okruga). Ukrajina Krim smatra delom svoje teritorije i ne priznaje njegovo pripajanje Rusiji. Prema ukrajinskom ustavu, Krimsko poluostrvo se nalazi u sastavu Ukrajine, a politički je podeljeno na Autonomnu Republiku Krim i grad Sevastopolj, koji ima poseban status.
Do marta 2014. godine, područje Krima je bilo u sastavu Ukrajine, ali su poslanici u parlamentu Autonomne Republike Krim deklaracijom o nezavisnosti Krima 11. marta 2014. proglasili nezavisnost Krima od Ukrajine (u čemu su učestvovali i predstavnici grada Sevastopolja), dok su na referendumu koji je održan 16. marta 2014, stanovnici Krima glasali za pripajanje Krima Rusiji. Ukrajina nije priznala rezultate ovog referenduma, kao ni njegovu legalnost. 17. marta 2014. godine, Vrhovni sovjet Krima usvojio je rezoluciju o nezavisnosti od Ukrajine i obratio se Rusiji za prijem Republike Krim u sastav Ruske Federacije, da bi 18. marta 2014. Republika Krim ušla u sastav Ruske Federacije, na osnovu sporazuma koji su potpisali ruski predsednik Vladimir Putin i krimski lideri. Grad Sevastopolj je istog dana takođe postao deo Ruske federacije, kao grad sa federalnim statusom.[1]
Položaj
urediKrim se nalazi na severnoj obali Crnog mora, uz zapadnu obalu Azovskog mora. Površina celog poluostrva je 27.000 km². Obala ovog poluostrva je isprekidana sa nekoliko većih uvala i pomorskih luka. Pomorske luke se nalaze u uvali Karkinit na zapadu, a na jugozapadu u otvorenoj Kalamitskoj uvali. U Kalamitskoj uvali se nalaze luke grada Evpatorije i Sevastopolja. Sa severne strane se nalazi Arabatska uvala, dok je sa istočne strane Kerčanska uvala. Na jugu Krima se, takođe, nalazi poznata luka Feodosija, u istoimenoj uvali.
Klima
urediVeći deo teritorije poluostrva Krim ima kontinentalnu klimu, izuzev krajnjeg juga gde pod uticajem Crnog mora preovlađuje suptropska klima. Leta su poprilično topla sa temperaturom do 30 °C. Zime su umereno hladne sa temperaturama koje ne padaju ispod -4 °C. Količina padavina na Krimu u proseku doseže 400 mm godišnje, ali je na jugu taj broj udvostručen, posebno na području grada Jalte gde ima oko 1.050 mm padavina godišnje. Krim je oduvijek bio atraktivna turistička lokacija Ukrajinaca i Rusa iz nekadašnjeg Sovjetskog Saveza.
Istorija
urediAntički period
uredi
Taurika odnosno Taurida je bilo ime upotrebljavano za Krim još od antičkog doba, a tokom istorije naseljavali su ga razni narodi. U 12. veku pre naše ere Krim su naselili Kimerani, koje su Skiti istisnuli u 7. veku p. n. e. Unutrašnje oblasti Krima su ostale pod kontrolom Skita, dok su južnu planinsku obalu naseljavali Tauri, potomci Kimerana. Prvi grčki kolonisti su stigli na Krim u 8. i 7. veku p. n. e. Grčki kolonisti su naseljavali kolonije duž obale poluostrva, od kojih je najvažnija bila Hersones Taurijski, osnovana 422. p. n. e., kod današnjeg Sevastopolja.
U 5. vek pre naše ere grčki gradovi na istočnom Krimu postali su deo Bosforskog kraljevstva. Nakon toga, Skiti iz Pridnjeprovlja su centar svoje države preselili na Krim. Vođa Skita Skilpur i njegov sin Palak su krajem 2. veka p. n. e. napali grčke kolonije u borbi za primorske gradove. Na stranu Grka stupio je pontski car Mitridat VI Eupator, koji je pobedio Skite, a grčke gradove uključio u Pontsko kraljevstvo. Posle Mitridovog poraza u ratovima, istočna Taurika je postala deo Bosforskog kraljevstva, vazalne države Rimske republike.
U 1. veku naše ere beleži se dolazak Sarmata na Krim. Skiti dolaze pod upravu Bosfora, Rima i Sarmata. 3. vek naše ere beleži procvat trgovine, a sredinom tog veka beleži se dolazak Gota, koji počinju sa piratstvom u Crnom moru. U 4. veku, Krim je bio deo Ermanarihove Ostrogotske države, a potom deo Hunskog kaganata.
Srednji vek
uredi
U 4. veku Krim dolazi pod vizantijsku vlast, ali delove Krima zauzimaju Bugari (4. vek) i Hazari (7. vek). Pod vlašću Vizantije, međutim, ostaju južni delovi Krima, uključujući grad Hersones (Herson). Između 9. i 13. veka, na ovom području je postojala vizantijska Tema Herson. U 10. veku, istočni Krim postaje deo kneževine Tmutarakan, koja je bila u sastavu Kijevske Rusije. 988. godine ruski knez Vladimir I Kijevski prihvata pravoslavno hrišćanstvo u gradu Hersones, što je bila istorijska prekretnica u razvoju Kijevske Rusije. 10. vek obeležava i raseljavanje Hazara po ruskim stepama, a Krim potom naseljavaju Pečenezi. U 11. veku Krim napadaju Kipčaci, tursko pleme poreklom sa područja reke Ob u Sibiru. Od tog vremena, vizantijska vlast u ovom regionu slabi, a napadi raznih plemena na ovo područje postaju sve češći. 1239. godine Krim zauzimaju Mongoli pod Batu kanom, a ovo područje potom postaje deo države Zlatne horde. Manji priobalni delovi Krima su se tada našli pod kontrolom Venecije i Đenove. U 14-15. veku je na delu Krima postojala Kneževina Teodoro, čiji je službeni jezik bio grčki, a u kojoj su živeli ostaci nekadašnjih stanovnika Krima - Grka, Gota, Alana, Bugara, itd. 1441. godine se formira nezavisni Krimski kanat, koji već 1475. postaje vazal Osmanskog carstva. Južni delovi Krima tada nisu bili u sastavu vazalnog Krimskog kanata, već su direktno uključeni u Osmansko carstvo i organizovani kao Kefski ejalet.
Novi vek
uredi
1772. Krimski kanat postaje ponovo nezavisan od Osmanskog carstva, što je bila posledica Rusko-turskih ratova iz 1768—1774. 1783. godine, Ruska imperija anektira ceo Krim, a 1784. se ovde formira Tauridska oblast. Nakon toga, Krim 1796. ulazi u sastav Novorosijske gubernije, a potom se 1802. uspostavlja Tauridska gubernija.
Sledi dugi niz godina u kome ova oblast ima stabilan razvoj, sve do 1853. godine i Krimskog rata između Rusije i zapadne alijanse.[2]
Sovjetski period
urediKrimski Tatari su 1917. godine proglasili Krimsku Narodnu Republiku, da bi 1918. godine bila formirana Sovjetska Socijalistička Republika Taurida. Zatim je iste godine uspostavljena Krimska regionalna vlada, a potom, 1919. godine, Krimska Sovjetska Socijalistička Republika. Područje je zatim bilo pod kontrolom snaga ruske Bele armije i upravom Vlade Južne Rusije. Značajne promene, kako u sastavu stanovništva, tako i u upravi nad teritorijom, beleže se nakon dolaska komunista. 18. oktobra 1921. obrazovana je Krimska Autonomna Sovjetska Socijalistička Republika u sastavu Ruske SFSR i Sovjetskog Saveza. Avgusta 1941. vrši se masovna deportacija krimskih Nemaca, ali nakon toga dolazi do okupacije Krima od strane nacista. Tada Krim postaje deo nacističkog Rajhskomesarijata Ukrajina. Posle Drugog svetskog rata vrše se masovne deportacije Tatara, Bugara i Jermena iz ove oblasti. 1945. godine se u sastavu sovjetske Rusije formira Krimska oblast. 19. februara 1954. Nikita Hruščov za 300. godišnjicu Perejaslavskog sporazuma odvaja Krim od sovjetske Rusije i pripaja ga sovjetskoj republici Ukrajini.[3]
Period nakon raspada Sovjetskog Saveza
uredi
Raspadom Sovjetskog Saveza 1991. godine, Ukrajina je postala nezavisna država. Između 1992. i 1995. godine, Krim je bio samoproglašena polunezavisna republika, koja se protivila centralnim vlastima Ukrajine.[4] Nakon toga, vlasti Krima su primorane da prihvate status autonomne republike u Ukrajini.
Kriza iz 2014. godine
urediKao posledicu nemira u Ukrajini početkom 2014. godine i svrgavanja pro-ruskih ukrajinskih vlasti, krimski parlament je za 16. mart raspisao referendum o budućem statusu Krima. Poslanici su izglasali da se raspusti tadašnja regionalna vlada, koja je podržala nove privremene vlasti u Kijevu, i da se na referendumu odlučuje o tome da li da Krim postane deo Ruske Federacije ili da se na snagu vrati ustav Republike Krim iz 1992. godine.[5][6] [7]
Dana 11. marta 2014. godine, krimski parlament je usvojio deklaraciju o nezavisnosti Republike Krim,[8] dok su na referendumu koji je održan 16. marta 2014, stanovnici Krima glasali za pripajanje Krima Rusiji. 17. marta 2014. godine, Vrhovni sovjet Krima usvojio je rezoluciju o nezavisnosti od Ukrajine i obratio se Rusiji za prijem Republike Krim u sastav Ruske Federacije, da bi 18. marta 2014. Republika Krim ušla u sastav Ruske Federacije, na osnovu sporazuma koji su potpisali ruski predsednik Vladimir Putin i krimski lideri. Grad Sevastopolj je istog dana takođe postao deo Ruske Federacije, kao grad sa federalnim statusom.
Stanovništvo
uredi
Srednjovekovni stanovnici Krima su bili slovenskog, germanskog, romejskog (grčkog) ili turkijskog porekla. Najznačajniji narodi tokom istorije Krima su bili Grci, Skiti, Goti i slovenski i turkijski narodi. U 14. veku veliki deo pređašnjeg stanovništva je asimilovan u tatarsku zajednicu koja prihvata islamsku veru, gubeći svoj hrišćanski identitet. Zbog toga je na Krimu prisutna izrazita multikulturalnost i raznolikost naroda.
Prema zvaničnom popisu stanovništva u Ukrajini iz 2001. godine, u Autonomnoj Republici Krim je živelo 2.024.056 stanovnika. Posljednje nezvanične procene iz 2013. godine ukazuju da na ovom području danas živi 1.967.119 stanovnika. Etnički sastav Krima je ostao relativno nepromijenjen tokom novije istorije. Većinu stanovništva ovog područja od 58,5% čine etnički Rusi (jednim delom doseljeni nakon Drugog svetskog rata), a potom slede Ukrajinci sa 24,3%, Krimski Tatari sa 12,1%, Belorusi sa 1,4% i Jermeni sa 1,1% (podaci za teritoriju Republike Krim odnosno bivše Autonomne Republike Krim bez Sevastopolja). U Sevastopolju Rusi čine 72% stanovništva.
| Nacionalnost[9] | 1989. (Krimska oblast) |
2001. (AR Krim) |
Maternji jezik[10] | 2001. (AR Krim) |
| Rusi | 65,6% | 58,5% | Ruski jezik | 77,0% |
| Ukrajinci | 26,7% | 24,4% | Krimskotatarski jezik | 11,4% |
| Krimski Tatari | 1,9% | 12,1% | Ukrajinski jezik | 10,1% |
| Belorusi | 2,1% | 1,5% | ostali jezici | 1,5% |
| Tatari | 0,5% | 0,5% | ||
| Jermeni | 0,1% | 0,4% | ||
| Jevreji | 0,7% | 0,2% | ||
| Poljaci | 0,3% | 0,2% | ||
| Moldavci | 0,3% | 0,2% | ||
| Azeri | 0,1% | 0,2% |
Deo Krimskih Tatara se vratio na poluostrvo Krim iz središnje Azije nakon osamostaljenja Ukrajine, pa ih danas na Krimu živi oko 250.000. Oni ujedno predstavljaju i jedinu veću muslimansku zajednicu na ovom području. Jevreji, Nemci i drugi narodi ne prelaze 1% krimske populacije. Posljednjih decenija broj stanovnika na poluostrvu Krim beleži pad zbog porasta smrtnosti starije populacije u odnosu na broj rođenih.
Po podacima iz 1795. godine, 87,6% stanovništva Krima su činili Krimski Tatari, da bi po podacima iz 1897. bilo 35,6% Krimskih Tatara i 33,1% Rusa. Po podacima iz 1917. godine, Rusa je bilo 41,2%, a Krimskih Tatara 28,7%, da bi po podacima iz 1944. Rusi činili apsolutnu većinu od 75%. Nakon toga, procenat Rusa je bio u opadanju, da bi dostigao 58,3% 2001. godine.
Reference
uredi- ^ „Pristupanje Krima Rusiji 2014. godine: kako je bilo?”. Arhivirano iz originala 13. 03. 2021. g. Pristupljeno 13. 03. 2021.
- ^ „Vremeplov: Osmanlije započele Krimski rat - Radio-televizija Vojvodine”. Rtv.rs. Pristupljeno 2. 3. 2014.
- ^ 19.02.2009 (19. 2. 2009). „USSR's Nikita Khrushchev gave Russia’s Crimea away to Ukraine in only 15 minutes”. English pravda.ru. Pristupljeno 2. 3. 2014.
- ^ „Local Self-government, Territorial Integrity, and Protection of Minorities ... - Google Knjige”. Books.google.rs. 27. 4. 1996. Pristupljeno 22. 3. 2014.
- ^ „Sevastopol and Crimean parliament vote to join Russia, referendum to be held in 10 days — RT News”. Rt.com. Pristupljeno 22. 3. 2014.
- ^ 16:34. „Referendum o statuse Krыma proйdet 30. marta | RIA Novosti”. Ria.ru. Pristupljeno 2. 3. 2014.
- ^ 10:38]. „Press Online :: Globus :: Krim izabrao premijera i raspisao referendum!”. Pressonline.rs. Arhivirano iz originala 06. 03. 2014. g. Pristupljeno 2. 3. 2014.
- ^ [1]
- ^ National composition of population, State Statistics Committee of Ukraine
- ^ Linguistic composition of the population, State Statistics Committee of Ukraine
Spoljašnje veze
uredi- „Crimea”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski) (11 izd.). 1911.
