Piri Reisi
Ahmed ibn-i el-Haxh Mehmed elKaramani | |
|---|---|
 | |
| U lind në | rreth 1465 dhe 1470 |
| Vdiq | 1553 |
| Shtetësia | Osman |
| Profesioni | detar, gjeograf, hartograf |
| Njohur për | Vizátimi i hartës së Piri Reisit |
Ahmed ibn-i el-Haxh Mehmed el-Karamani (1465/1470 - 1553) i njohur më së miri si Piri Reis, ishte një admiral, navigator, gjeograf dhe hartograf osman. Ai është i njohur sot kryesisht për hartat dhe tabelat e tij të mbledhura në Kitab-ı Bahriye (Libri i Lundrimit), një libër që përmban informacion të detajuar mbi teknikat e hershme të lundrimit, si dhe tabela relativisht të sakta për kohën e tyre, duke përshkruar portet dhe qytetet e rëndësishme të Detit Mesdhe.
Ai u bë i famshëm kur një fragment i vogël i hartës së tij të parë të botës (përgatitur më 1513) u zbulua më 1929 në Pallatin Topkapı në Stamboll. Më 1528 ai krijoi hartën e dytë të tij të botës. Në të dyja këto harta ishin të paraqitura pjesët lindore të bregdetit amerikan.
Biografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Për shumë vite, pak dihej për identitetin e Piri Reis. Emri Piri Reis do të thotë Kapiten Piri (Reis nuk është pjesë e emrit të tij të duhur)).[1] Sot, bazuar në arkivat osmane, dihet se emri i tij i plotë ishte "Haxhi Ahmed Muhiddin Piri"[2] dhe se ai kishte lindur ose në Gelibolu (Galipoli) në pjesën evropiane të Perandorisë Osmane (sot Trakia Lindore),[3][4] ose në Karaman (vendlindja e babait të tij) në Anadollin qendror,[2] atëherë kryeqyteti i Bejllëkut të Karamanit (i aneksuar nga Perandoria Osmane më 1487). Data e saktë e lindjes së tij nuk dihet.
Piri filloi të angazhohej në privatizimin e mbështetur nga qeveria (një praktikë e zakonshme në Detin Mesdhe midis shteteve myslimane dhe të krishtera të shekujve 15 dhe 16) kur ishte i ri, duke ndjekur xhaxhain e tij Qemal Reis, një korçar dhe detar i mirënjohur i kohë, i cili më vonë u bë një admiral i famshëm i Marinës Osmane.[3] Gjatë kësaj periudhe, së bashku me xhaxhain e tij, ai mori pjesë në shumë luftëra detare të Perandorisë Osmane kundër Spanjës, Republikës së Gjenovës dhe Republikës së Venedikut, përfshirë Betejën e Parë të Lepantos (Beteja e Zonchio) në vitin 1499 dhe Betejën e Dytë të Lepantos (Beteja e Modonit) në vitin 1500. Kur xhaxhai i tij Qemal Reis vdiq më 1511 (anija e tij u shkatërrua nga një stuhi në Detin Mesdhe, ndërsa ai po shkonte në Egjipt), Piri u kthye në Gelibolu, ku filloi të punonte studime rreth lundrimit.
Deri në vitin 1516, ai ishte përsëri në det si kapiten anijesh në flotën osmane. Ai mori pjesë në pushtimin osman të Egjiptit 1516-1717. Në vitin 1522 ai mori pjesë në Rrethimin e Rodosit kundër Kalorësve të Shën Gjonit, i cili përfundoi me dorëzimin e ishullit tek osmanët më 25 dhjetor 1522 dhe largimin e përhershëm të Kalorësve nga Rodosi më 1 janar 1523 (Kalorësit u zhvendosën shkurtimisht në Sicili dhe më vonë përgjithmonë në Maltë). Në vitin 1524 ai udhëhoqi anijen që mori vezirin e madh osman Ibrahim Pashë Pargaliu në Egjipt.
Në vitin 1547, Piri ishte ngritur në gradën Reis (admiral) si Komandant i Flotës Osmane në Oqeanin Indian dhe Admiral i Flotës në Egjipt, me seli në Suez. Më 26 shkurt 1548 ai rimori Aden nga portugezët, i ndjekur më 1552 nga plaçkitja e Muskatit, të cilën Portugalia e kishte pushtuar që nga viti 1507, dhe ishulli i rëndësishëm strategjik i Kishit. Duke u kthyer më tej në lindje, Piri Reis u përpoq të kapte ishullin Hormuz në Ngushticën e Hormuzit, në hyrje të Gjirit Persik, pa sukses. Kur portugezët e drejtuan vëmendjen drejt Gjirit Persik, Piri Reis pushtoi gadishullin e Katarit për të privuar portugezët nga bazat e përshtatshme në bregdetin arab.
Ai më pas u kthye në Egjipt, një plak që po i afrohej moshës 90 vjeç. Kur ai refuzoi të mbështeste valiun osman (Guvernatorin) e Basrës, Kubad Pasha, në një fushatë tjetër kundër portugezëve në Gjirin Persik verior, Piri Reis iu pre koka më 1553.
Disa anije luftarake dhe nëndetëse të Marinës Turke janë emëruar pas Piri Reis.
Bibliografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Brotton, Jerry (2003). Trading Territories: Mapping the Early Modern World. London: Reaktion Books. ISBN 9781861890115.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Carboni, Stefano (2007). Venice and the Islamic world, 828-1797. New York: Metropolitan Museum of Art. ISBN 9780300124309.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Hapgood, Charles H. (1966). Maps of the ancient sea kings: evidence of advanced civilization in the ice age. Philadelphia: Chilton. OCLC 819363004.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Irzik, Gürol; Güzeldere, Güven, red. (2005). Turkish studies in the history and philosophy of science. Springer. ISBN 9781402033322.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Khair, Tabish, red. (2006). "Piri Reis: The Voyages of a 'Corsair' (c. 1526)". Other routes: 1500 years of African and Asian travel writing. Oxford: Signal. fq. 127–131. ISBN 9781904955122. OCLC 61177562.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Loupis, Dimitris (2004). "Piri Reis' Book on Navigation (Kitab-i Bahriyye) as a Geography Handbook". Eastern Mediterranean cartographies. Athens, Greece: National Hellenic Research Foundation. fq. 39. OCLC 892160459.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Robinson, Francis (1998). The Cambridge illustrated history of the Islamic world. London: Cambridge University Press.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Soucek, Svat (1992). "Islamic Charting in the Mediterranean" (PDF). përmbledhur nga Harley, J. B.; Woodward, D. (red.). Cartography in the Traditional Islamic and South Asian Societies. Vëll. 2. Chicago: University of Chicago Press. fq. 263–272.
{{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Soucek, Svatopluk (1996) [1992]. Piri Reis and Turkish Mapmaking After Columbus: The Khalili Portolan Atlas. Studies in the Khalili Collection. Vëll. 2. London: The Nour Foundation.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Tekeli, Sevim (1986). The Map of America by Pîrî Reis. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını. OCLC 41917181.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Brotton 2003, f. 193.
- ^ a b Hapgood 1966, p. 246: "He was born at the town of Karaman, near Konya, Turkey. The exact date of his birth is unknown. In his early youth he joined his uncle Kemal Reis...Piri Reis whose, real name was Ahmet Muhiddin stayed with the Ottoman fleet during the reigns of Yavuz Selim and Suleiman the Magnificent..."
- ^ a b Khair 2006, p. 127: "Muhuddin Piri Reis was born at the naval base of Gelibolu (later known to "Westerners" as Gallipoli during the First World War) as a nephew of Kemal Reis, the most famous Turkish admiral and privateer or "corsair" of the period. He seems to have joined his uncle's ship at the age of 11 or 12..."
- ^ Carboni 2007, f. 311: "Piri Re'is, the nephew of a well-known Turkish mariner, learned seafaring and navigation from his uncle while both ... In 1511, Piri Re'is returned to his hometown of Gallipoli on the Dardanelles"