1834.
godina
- Ovo je članak o godini 1834.
Godina 1834. (MDCCCXXXIV) bila je redovna godina koja počinje u srijedu po gregorijanskom, odn. redovna godina koja počinje u ponedjeljak po 12 dana zaostajućem julijanskom kalendaru (linkovi pokazuju godišnje kalendare).
| Milenijum: | 2. milenijum |
|---|---|
| Vjekovi: | 18. vijek – 19. vijek – 20. vijek |
| Decenija: | 1800-e 1810-e 1820-e – 1830-e – 1840-e 1850-e 1860-e |
| Godine: | 1831 1832 1833 – 1834 – 1835 1836 1837 |
| Gregorijanski | 1834.. (MDCCCXXXIV) |
| Ab urbe condita | 2587. |
| Islamski | 1249–1250. |
| Iranski | 1212–1213. |
| Hebrejski | 5594–5595. |
| Bizantski | 7342–7343. |
| Koptski | 1550–1551. |
| Hindu kalendari | |
| • Vikram Samvat | 1889–1890. |
| • Shaka Samvat | 1756–1757. |
| • Kali Yuga | 4935–4936. |
| Kineski | |
| • Kontinualno | 4470–4471. |
| • 60 godina | Yang Drvo Konj (od kineske Ng.) |
| Holocenski kalendar | 11834. |
| Podrobnije: Kalendarska era | |
Događaji
urediJanuar/Siječanj – Mart/Ožujak
uredi
- 1. 1. - Stupio na snagu Nemački carinski savez (Zollverein) - osamnaest nemačkih država, bez Austrije.
- 17. 1. (5. 1. po j.k.) - U Kragujevcu izašle "Novine srbske", prvi informativni list štampan u Srbiji, službeno glasilo kneževine. Prvi urednik bio Dimitrije Davidović, osnivač „Novina serbskih“ u Beču.
- 27. 1. - Liberalni švajcarski kantoni donose Badenski članak za kontrolu rimokatoličke crkve koja se tomo oštro protivi.
- januar? - Portin komesar Ćašif-efendija poslat u Sokosku nahiju u Podrinju, gde se desetak muslimanskih sela odbija iseliti[1] - Miloš na leto šalje Vula Gligorijevića.
- 1. 2. - Neuspeli Mazzinijev ustanak u Pijemontu, u kome je učestvovao i mladi Giuseppe Garibaldi.
- februar - Kneževina Srbija podeljena u pet velikih serdarstava (koja se nisu dugo održala): podunavsko (sedište Beograd, serdar Joksa Milosavljević), mačvansko (Šabac, Vule Gligorijević), raško (Čačak, Jovan Obrenović), rasinsko (Jagodina, Mileta Radojković) i timočko (Negotin, Stevan Stojanović). U ovo doba naziv "nahija" zamenjen sa "okružje"[2].
- februar - Posredstvom trebinjskog Hasan-bega Resulbegovića dogovoren mir između Crne Gore i hercegovačkog pašaluka, ali ubrzo ponovo dolazi do graničnih sukoba i pljačke[3].
- februar - Robert Owen organizuje Velike nacionalne konsolidovane sindikate u Londonu.
- 25. 2. - Knez Miloš Obrenović doneo naredbu o izmeštanju svih radnji za promet eksplozivnim materijama van gradskog jezgra - početak organizovane zaštite od požara u Srbiji.
- 2. 3. - U Dalmaciji ubijen unijatski sveštenik Petar Krička, namesnik Lilienberg će ubrzati podizanje unijatskih crkava[4].
- 4. 3. - Derventski paroh Jovica Ilić diže pobunu ("Pop-Jovičina buna") koja je ubrzo ugušena[5].
- 6. 3. - Grad York inkorporiran kao Toronto.
- 28. 3. - Kongres SAD ukorio predsednika Jacksona zbog povlačenja fondova iz Banke SAD (obrisano 1837).
April/Travanj – Jun/Lipanj
uredi
- 9. 4. - Druga pobuna lionskih tkača svile - u krvavoj nedelji će poginuti stotine ljudi.
- 22. 4. - Četvorna alijansa (Francuska, Britanija, Portugal, Španija) u korist kraljica u Portugalu i Španiji.
- april - Alexandru II Ghica postaje knez Vlaške (do 1842.), nakon šestogodišnje ruske vojne uprave.
- april? - Podgorički i spuški Turci napadali selo Jastreb, Njegoš im vraća odsečene glave kao gest dobre volje[6].
- april-jul - U Srbiji osnovana "popečiteljstva": "pravosudije i prosveštenije" (Lazar Teodorović), "vnutrena (policajna) djela" (Đorđe Protić), "vojena djela" (Toma Vučić-Perišić), "financijalna djela" (Koca Marković), "inostrana djela" (Dimitrije Davidović) - bave se administracijom a vlast ostaje knezu Milošu[7][8].
- maj - Izbija Arapska pobuna u Palestini protiv egipatske vlasti - ugušena do avgusta, svaki peti muškarac poginuo, deportovan ili pobegao iz zemlje.
- 16. 5. - Portugalski građanski rat: Bitka kod Asseiceire je odlučujuća pobeda lojalista kraljice Marije II - deset dana kasnije Koncesija iz Evoramontea kojom se Miguel I odriče prestola i odlazi u egzil (ali se ubrzo odriče potpisa).
- 26. 5. (14. 5. po j.k.) - Francuski diplomata Boa-le-Kont (Charles-Joseph-Edmond de Bois-Le-Comte) posetio kneza Miloša u Topčideru[9]. O svom boravku u Srbiji će ostaviti zapise, npr. kaže da je "tek pre neki mesec" knez naredio kneginji da sedi sa njim za stolom, što žene inače ne smeju.[10]
- 28. 5. - Srpski jezik uveden kao službeni u prepisci sa turskim vlastima, kada je Knez Miloš vratio jedno vezirovo pismo napisano turskim.
- 7. 6. - Grčki general Teodoros Kolokotronis osuđen na smrt zbog navodne izdaje (pomilovan sledeće godine).
- 13. 6. (1. 6. po j.k.) - Spasovska skupština u Kragujevcu - knez Miloš proglasio zakonitost da je seljačka baština posed srpskih seljaka, ukidaju se zaostale spahijske obaveze[11].
- 21. 6. - Cyrus McCormick dobio američki patent za mehaničku žetelicu (sa konjskom vučom).
Jul/Srpanj – Septembar/Rujan
uredi- 9. 7. - Hrvatski narodni preporod: dozvoljene novine na hrvatskom jeziku.
- 15. 7. - Španska inkvizicija ukinuta kraljevskim dekretom.
- jul - Narodna vojska stiže u Azbukovicu i proteruje muslimane[12]. Isto se dešava u Krupnju[13], Rađevini i Jadru (prošlogodišnji hatišerif je odredio pet godina za iseljenje muslimana iz uvećane Kneževine Srbije)[14]. Muhadžiri odlaze u Zvornički sandžak, ostaju samo Mali Zvornik i Sakar (do 1878)[1][15].
- 1. 8. - Ukinuto ropstvo u većem delu Britanske imperije.
- 6. 8. - Sveštenik Vuk Popović postavljen za prvog nastavnika pravoslavne veronauke u višoj osnovnoj školi u Kotoru (pravoslavna deca ranije išla na katoličku veronauku)[16].
- 12. 8. - Antikatolički neredi u blizini Bostona, spaljen samostan Uršulinki.
- 12. 8. - Dodatni akt u Brazilu, povećana autonomija provincija.
- 14. 8. - Poor Law Amendment Act 1834 vodi osnivanju radnih domova (Workhouse) kao jedinih mesta za pomoć siromašnima u Engleskoj.
- 15. 8. - Zakonom omogućeno osnivanje kolonije Južna Australija.
Oktobar/Listopad – Decembar/Prosinac
uredi- oktobar - Imam Šamil dolazi na čelo Kavkaskog Imamata.
- 4. 10. - Otvorena zgrada Hrvatskog narodnog kazališta u Zagrebu.
- 16. 10. - Izgorjela Westminsterska palača.
- 20. 10. - Ljudevit Gaj najavljuje "Novine Horvatske" i "Danicu" (izlaze u siječnju).
- 23. 10. - Muhamed-šah Kadžar je novi iranski šah (do 1848).
- 27. 10. - Prvi karlistički rat: Bitka kod Alegría de Álave je karlistička pobeda u Španiji.
- 30. 10. (18. 10. po j.k.) - Kanonizovan Petar I Petrović Njegoš[17].
- 11. 12. - U Južnoj Africi ubijen jedan poglavica čime počinje šesti Xhosa rat.
- 15. 12. - Bitka kod Arquijasa je pobeda liberala u Španiji.
Kroz godinu
uredi- Počinje gradnja Ivanjice.
- Njegoš osnovao štampariju na Cetinju, objavljena zbirka "Lijek jarosti turske"[18]; takođe osnovana prva osnovna škola.
- 1834-35 - Vuk Karadžić boravi u Crnoj Gori i Boki Kotorskoj.
- Demografija Srbije: prvi popis u Kneževini - 678.192 stanovnika.
- U Vučitrnu izgrađena crkva sv. Ilije.
- Izlazi kajkavski koledar Danicza zagrebechka Ignaca Kristijanovića.
- Pod imenom Collegio illirico-piceno obnovljen Ilirski kolegij u Loretu.
- Atena postaje prijestolnica Kraljevine Grčke.
- Charles Babbage počinje rad na analitičkoj mašini koju do kraja života neće dovršiti.
- Charles Texier otkriva ruševine hetitske prestonice Hatuše.
- Klauzius-Klapejronova jednačina.
- Charles Wheatstone meri brzinu elektriciteta u provodniku.
- Kuga u Aleksandriji - do 1837. se širi i u Srbiju.
- Osmanlije povratile direktnu kontrolu nad Mosulom, koju je ranije imala porodica Džalili.
Rođenja
uredi- 6. 2. - Ema Pukšec (alias Ilma de Murska), hrvatska operna pjevačica († 1889.)
- 8. 2. - Dmitrij Mendeljejev, hemičar i pronalazač († 1907)
- 16. 2. - Ernst Haeckel, biolog, filozof († 1919)
- 23. 2. - Gustav Nachtigal, istraživač Afrike († 1885)
- 17. 3. - Gottlieb Daimler, pionir automobila († 1900)
- 24. 3. - John Wesley Powell, istraživač Amerike († 1902)
- 24. 4. - Juraj Posilović, zagrebački nadbiskup († 1914.)
- 9. 7. - Jan Neruda, književnik († 1891)
- 11. 7. - James Abbott McNeill Whistler, slikar († 1903)
- 19. 7. - Edgar Degas, francuski slikar, grafičar i kipar († 1917.)
- 4. 8. - John Venn, matematičar († 1923)
- 22. 8. - Samuel Pierpont Langley, astronom, pionir avijacije († 1906)
- 31. 8. - Natko Nodilo, povjesničar, političar († 1912)
- 4. 9. - Fran Erjavec, prirodoslovac i književnik († 1887)
- 10. 9. - Franjo Iveković, filolog († 1914)
- 20. 11. - Franjo Kuhač, hrvatski etnomuzikolog i glazbeni povjesničar († 1911.)
- 7. 12. - Baltazar Bogišić, hrvatski znanstvenik, pravni i povijesni pisac († 1908.)
- 16. 12. - Léon Walras, ekonomista († 1910)
- 20. 12. - Károly Than, hemičar († 1908)
- ? - Hadži Lojo (Salih Vilajetović), bošnjački lider († 1887)
Smrti
uredi- 17. 1. - Giovanni Aldini, fizičar (* 1762)
- 12. 2. - Friedrich Schleiermacher, teolog (* 1768)
- 29. 4. - Grigore IV Ghica, bivši knez Vlaške (* 1755)
- 20. 5. - Gilbert du Motier de La Fayette, francuski vojnik, učesnik Američke revolucije (* 1757)
- 12. 7. - David Douglas, botaničar (* 1799)
- 25. 7. - Samuel Taylor Coleridge, pesnik (* 1772)
- 7. 8. - Joseph Marie Jacquard, pronalazač programabilnog razboja (* 1752)
- 17. 8. - Husein Gradaščević, bivši vođa Bosanaca (* 1802)
- 9. 9. - James Weddell, moreplovac (* 1787)
- 24. 9. - Pedro I od Brazila i IV od Portugala (* 1798)
- 23. 10. - Fateh Ali-šah Kadžar, iranski šah (* 1772)
- 23. 12. - Thomas Robert Malthus, ekonomista i demograf (* 1766)
- ? - Filip Višnjić, guslar (* 1767)
- ? - Turki bin Abdullah bin Muhammad, saudijski vladar (* 1755)
Reference
uredi- ↑ 1,0 1,1 Istorija s. n. V-1, 123
- ↑ Istorija s. n. V-1, 127
- ↑ Istorija s. n. V-1, 194
- ↑ Istorija s. n. V-2, 286
- ↑ Rastoder, Šabotić, p. 7-8
- ↑ Njegoš - Izabrana pisma, rastko.rs
- ↑ Istorija s. n. V-1, 126
- ↑ Spasojević, Danijel. Сто седамдесет година од доношења првог српског устава Arhivirano 2013-11-02 na Wayback Machine-u, arhivnis.co.rs
- ↑ Novine Srbske, 26. maj 1834. str. 1.
- ↑ "Politika", 6-9. jan. 1936
- ↑ Istorija s. n. V-1, 124
- ↑ Vasiljević, Milivoje Soko-grad, rastko.rs
- ↑ Đurđev, Aleksandar Crkve Krupnja, rastko.rs
- ↑ Rastoder, Šabotić, p. 6
- ↑ Istorija s. n. V-1, 360
- ↑ Istorija s. n. V-2, 290
- ↑ Ćulibrk, otac Jovan Sveti Petar Cetinjski, rastko.rs
- ↑ Njegoš, Lijek jarosti turske, rastko.rs
Literatura
uredi- Rastoder, Šabotić Posavska buna iz 1836. godine[mrtav link], arhivtk.com
- Istorija srpskog naroda, Od Prvog ustanka do Berlinskog kongresa 1804-1878, Beograd 1981
- Peta knjiga prvi tom (V-1)
- Peta knjiga drugi tom (V-2)
