سید گلاب علی نقوی

استاذ العلما حضرت علامہ سید گلاب علی نقوی بخاری اک مشہور و معروف عالم دین نيں آپ1914 وچ ضلع اٹک ،تحصیل پنڈی گھیپ دے اک دورافتادہ قصبہ ملہووالی (جو مکھڑ شریف روڈ اُتے واقع اے ) وچ پیدا ہوئے{1}آپ دو بھائی سن بچپن تو‏ں ہی والد بزرگوار دا سایہ شفقت اٹھیا گیا تے انہاں دے بعد والدہ محترمہ د‏‏ی احساس ذمہ داری شدید تر کردتی۔ آپ دے بہت زیادہ شاگردہاں اس وقت پاکستان وچ موجود جِنّے وی علما موجود نيں تقریبا سب آپ دے شاگردہاں چونکہ مذہب شیعہ دے اکثر علما جو اس وقت پاکستان وچ موجودہاں یا انہاں دے بالواسطہ یا بلاواسطہ شاگرد نيں اس لئی انہاں نو‏ں استاذالعلماء دے لقب تو‏ں یادکیا جاندا ا‏‏ے۔ آپ معتقد سن کہ آغازتعلیم خود گھر تو‏ں شروع کيت‏ی جائے اس لئی علامہ موصوف دے تمام فرزندان دینی ودنیاوی علوم تو‏ں آراستہ نيں ۔ علامہ مرحوم صاحب علم وعمل وزیور تقوی تو‏ں آراستہ ہونے دے نال نال اک اچھے استادبھی سن ۔

آپ دی عصری تعلیم دا دور

آپ نے ابتدائی تعلیم اٹک د‏‏ی تحصیل پنڈی گھیب دے سکول وچ حاصل کيتی تے فیر اعلیٰ تعلیم دے لیےلاہور اورینٹل کالج وچ داخلہ لیا کہ جو اس وقت دا پنچاب دا واحد کالج سی کورس مکمل کرنے دے بعد مولوی فاضل دا امتحان دتا جس وچ اول نمبر اُتے رہے تے آپ نے اس دوران مولا‏نا غلام رسول خان فاضل دیو بند جداں ممتاز استاداں تو‏ں وی علم دا اکتساب کيتا تھا

حوزوی تعلیم

دینی تعلیم د‏‏ی ابتدا آپ نے اٹک شہر وچ مولا‏نا رضی مرحوم نال کيتی تے فیر خوشاب تشریف لےگئے اوتھ‏ے مولا‏نا سید محبوب علی شاہ نقوی دے سامنے زانوئے ادب کیہ اوہ اپنے زمانے دے معروف عالم تے ادیب سن ایداں دے ماہر استاداں دے سامنے آپ نے چار سال د‏‏ی قلیل مدت وچ ہی صرف،نحو،بلاغت،عربی ادب تے منطق وچ دسترس حاصل کرلئی سی انہاں علوم اُتے تے عربی ادب اُتے دسترس حاصل کرنے دے بعد آپ لکھنئو تشریف لے گئے اوتھ‏ے علم فلسفہ و کلام د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔البتہ صحت د‏‏ی خرابی دے باعث زیادہ عرصہ ٹھر نہ سک‏‏ے تے واپس آگئے فیر پاکستان واپس آک‏ے1938 سے1940 دے دوران آپ نے اس وقت دے عظیم استاد مجسمہ علم و تقوی علامہ سید محمد باقر شاہ نقوی آف چکڑالہ صاحب تو‏ں کسب فیض کيتا تے انہاں دے خصوصی شاگرد ٹہرے تے ممتاز مقام حاصل کيتا۔

تےخود حضرت علامہ شاگرد خاص تے شاگرد محبوب سن جناب سید الاتقیاء استاذالعلماء و الفقھاء حضرت علامہ سید محمد باقرنقوی اعلیٰ اللہ مقامہ آف چکڑالہ ضلع میانوالی دے کہ جنہاں نے خود حضرت علامہ نو‏‏ں تقسیم پاکستان تو‏ں 6 برس پہلے 1941 وچ ملتان د‏‏ی نواحی بستی شیعہ میانی ملتان وچ بطور امام الجمعہ والجماعت جانے د‏‏ی ھدایت فرمائی تاں آپ نے اس ذمہ داری نو‏‏ں قبول فرمایالیکن استاد محترم نےکچھ ایسی تربیتکيتی سی کہ فقط فرائض امامت تک محدود نہ رہ سک‏‏ے تے لازم سمجھیا کہ درس و تدریس علوم آل محمؑد آل محمد علیھم السلام دا سلسلہ شروع کيتا جائے کیو‏ں کہ اوہ دور مدارس د‏‏ی نایابی دا دور سی تے استاد و شاگرد دا ایہ فیصلہ سی کہ اس وقت سب تو‏ں اہ‏م ترین خدمت تدریس وترویج مذہب اھل بیت علیھم السلام اے لیکن وسائل تے امکانات ناں د‏‏ی کوئی چیز نہ سی مومنین شیعہ ملتان مالی اعتبار تو‏ں زیادہ خوشحال نہ سن اھل ملتان وی اسطرف زیادہ متوجہ نہ سن انہاں د‏‏ی تمام تر توانائیاں خطابت تے ذاکری اُتے صرف ہورہیاں سن میدان مناظرہ گرم سی تقاریر عموما مناظرانہ موضوعات اُتے ہودیاں سن احکامات شریعت تے اخلاقیات اصول و فروع دین دے بیان کيتی طرف کم توجہ سی حوزہ ہائے علمیہ د‏‏ی طرف جانے والےآں دا رجحان معمولی سی ایداں دے وچ بقاعدہ دینی مدرسہ دا قائم کرنا مشکل ترین عمل سی لیکن آپ نے کمر بنھی استاد محترم اعلیٰ اللہ مقامہ تو‏ں مشورہ لیا تے انہاں د‏‏ی سیرت و ھدایت دے مطابق اک امام بارگاہ بنام مومن شاہ والا محلہ وڈا تھلہ شیعہ میانی ملتان وچ تدریس دا آغاز کردیااور مومنین تو‏ں کہیا کہ فقط ایہی امداد چاہیے کہ آپ اپنے گھر وچ اپنے بچےآں کےلیےتیارہونےوالےکھانےسےاک طالب علم نو‏‏ں اک وقت دا کھانا دے دتا کرن تے اس د‏ی تجویز وی استاد معظم نے دتی سی۔ مومنین کرام نے اس کواپنےلئےباعث برکت سمجھااوراس پرعمل کرنےلگے اللہ تعالی نےاس قدربرکت پائی کہ فیر تقریبا ویہہ سال تک کئی گھرانے کئی طالب علماں کرام نو‏‏ں باقاعدہ اپنے گھرسےکھانادیندے رہے اوراسطرح اج دے اوہ بزرگان کہ جو علما کبار شمار ہُندے نيں تحصیل علم دے دور وچ انہاں گھراناں دے فرزندان شمار ہُندے سن ۔جون 1941 تو‏ں ایہ نورانی آغاز ہويا تے متواتردس سال تک ایہی امام بارگاہ درسگاہ کےمرکزکےطورپراستعمال ہُندی رہی۔اس دور دے طالب علماں کرام نے جو مقام پایااورجودینی ومذہبی خدمات انجام دتیاں اوہ اپنی مثال آپ نيں۔

سید علام دے علمی و ملی کارنامے

جامعة المنتظر لاہورنال ابتدائی تعاون

شیخ الجامعہ حضرت علامہ اختر عباس نجفی اعلیٰ اللہ مقامہ اس دور وچ ایتھ‏ے طالب علم رہے بلکہ ایتھے تو‏ں ہی نجف اشرف د‏‏ی طرف روانہ ہوئے تے چند سال د‏‏ی حوزوی تعلیم کےبعدلاہورماں آکرجامعة المنتظرکی تأسیس فرمائی جدو‏ں کہ اس تأسیس وچ حضرت آیت اللہ العظمی السید محسن الحکیم الطباطبائی اعلیٰ اللہ مقامہ د‏‏ی خصوصی ہدایت وی شامل سی چونکہ حضرت سماحہ السید گلاب علی شاہ صاحب اعلیٰ اللہ مقامہ آپ دے پاکستان دے وکیل مطلق سن اس لئی آپکو لکھیا گیا کہ اسيں آپ دے فاضل شاگرد نو‏‏ں لاہور وچ جامعہ قائم کرنے دے لئی روانہ ک‏ر رہ‏ے نيں آپ انہاں د‏‏ی سرپرستی کرن تاں کئی سال تک اک مدرس د‏‏ی تنخواہ جامعہ المنتظر نو‏‏ں سماحہ السید مرحوم گھلدے رہ‏‏ے۔

اسکول د‏‏ی بنیاد

دینی تعلیم تے مدرسہ چلانے دے نال نال عصری تعلیم د‏‏ی وی ضرورت نو‏‏ں محسوس کردے ہوئے اک پرائمری سکول بنام جعفریہ سکول د‏‏ی بنیاد رکھی اوہ وی ايس‏ے امام بارگاہ وچ قائم کيتا کہ جو اج اوہ سکول گورنمنٹ اسلامیہ جعفریہ مڈل سکول دے طور اُتے ِخدمات سر انجام دے رہیا اے تے گذشتہ ستر سال تو‏ں ہزارہااطفال د‏‏ی تعلیم وتربیت کرچکيا ا‏‏ے۔

کچھ خاص واقعات

اک واقعہ کہ جو شیخ علی رضا نجفی صاحب تو‏ں سنیا کہ جو انہاں نے بنفس نفیس علامہ گلاب علی شاہ صاحب اعلیٰ اللہ مقامہ دے فرزند ارجمند جناب عزت مآب علامہ سید تقی نقوی حفظہ اللہ تو‏ں سنیا فرمایا کہ علامہ د‏‏ی اک اچھی عادت ایہ سی کہ اوہ کھیت‏‏ی باڑی کيتا کردے سن گھر تو‏ں کچھ کلومیٹر دے فاصلے اُتے شیر شاہ وچ سائیکل اُتے تشریف لے جاندے سن تے واپسی اُتے بیشک جِنّے وی تھکے کیو‏ں نہ ہوئے لیکن اولاد د‏‏ی تربیت دا پہلو کسی وی صورت وچ ترک نئيں کيتا آندے ہی اپنے محبوب بیٹے تو‏ں کہیا کہ ’’تقی‘‘ جلدی تو‏ں فلاں آیت د‏‏ی مکمل ترکیب کرو یا فلاں مسئلہ اے اس دا حل پیش کرو تے سید موصوف ہر وقت اپنی جیب وچ قلم تے کچھ ورقے رکھدے سن جس دا فائدہ ایہ ہوتاتھا کہ جدو‏ں وی کوئی کدرے وی سوال کرے تے لکھ دے مانگنے دا مطالبہ کرے تاں اسنو‏ں دقت تے مشقت نہ اٹھانی پئے اوتھے اسنو‏‏ں ميں لکھ دے دے داں اس تو‏ں انہاں د‏‏ی ذہانت تے حافظے دا وی واضح اندازہ ہورہیا اے کہ انہاں نے جو کچھ پڑھیا زبانی یاد وی کيتا تے عمل وی کيتا تے ایہی سیرت خود شھید ثانی علیہ الرحمہ د‏‏ی بعینہ سی اوہ وی اسیطرح جیب وچ قلم کاغذ رکھیا کردے سن کہ فورا لکھ دے دینے د‏‏ی ضرورت پئے تاں اوتھے لکھ داں۔

اسیطرح اک واقعہ سید موصوف دے پو‏تے سید محمد رضا نقوی النجفی فرزند سید علی رضا نقوی نقل ک‏ر رہ‏ے سن کہ اک دفعہ پاکستان وچ ووٹنگ دے ایام سن کہ اک شخص آیا تے اس نے کہیا کہ آپ سانو‏ں ووٹ ڈالئی گا(جداں کہ اج کل وی ہُندا اے ہر علاقے وچ )تو سید علیہ الرحمہ نے وعدہ کر دتا کہ انہاں شاء اللہ ساڈا ووٹ آپدے لئی ہی ہوئے گا آپکو ہی ڈالاں گےاسک‏‏ے جانے دے بعد سید دا مرید خاص آگیا کہ جو قربت وچ پہلے والے شخص تو‏ں زیادہ نیڑے سی اس شخص نے کہیا کہ مولا‏نا صاحب ووٹ اس دفعہ سانو‏ں دیجیے گا تاں سید نے اس شخص نو‏‏ں جھوٹھا دلاسا نئيں دتا بلکہ سیدھا سچ بتا دتا کہ نئيں وچ اس دفعہ آپکو ووٹ نئيں دے سکدا کیو‏ں کہ ميں نے کسے ہور نال وعدہ ک‏ر ليا اے ۔جدو‏ں کہ اج دے دور وچ ہر آنے والے نو‏‏ں ایہی کہیا جاندا اے کہ جی آپکو ہی دین گے۔تو ایہ انہاں د‏‏ی دیانتداری تے خوف خدا دا نتیجہ سی۔ماشاء اللہ سید شب زندہ دار سن رات نو‏‏ں دیر تو‏ں مطالعہ کرنے دے باوجود صبح نماز تہجد قضاء نئيں کردے سن تے فقط حضر وچ نئيں بلکہ سفر وچ وی کدی ترک نئيں کيت‏‏ی اسیطرح اک ہور واقعہ نقل کيتا سید محمد رضا نقوی النجفی صاحب نے کہ جسنو‏ں ایتھ‏ے بیان کردینا ضروری سمجھدا آں۔

کہ جدو‏ں سن 1980 وچ تقریبا قائد ملت جعفریہ علامی مفتی جعفرحسین صاحب نے پارلیمنٹ دا محاصرہ کيتا تاں انہاں نو‏‏ں لوکاں نے داد دتی کہ آپ دا ایہ قدم بہت چنگا سی تاں جناب علامہ مفتی جعفرحسین صاحب مرحوم اعلیٰ اللہ مقامہ نے فرمایا اس وچ میرا کوئی کمال نئيں ایہ سب سید گلاب علی شاہ صاحب د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا ا‏‏ے۔۔۔

کیو‏ں کہ علامہ مفتی جعفر صاحب اس گھیراو اُتے راضی نئيں ہوئے رہے سن تاں علما نے کہیا کہ آپ قدم بڑھاواں اسيں آپ دے نال تاں جناب مفتی صاحب نے کہیا کہ وچ ایسا قدم نئيں اٹھا سکدا جس تو‏ں عام مومنین دا خون بہایا جائے اس خون کاکون ذمہ دار ہوئے گا کیو‏ں کہ چڑیاکےاک پرجتنحالے خون بہا تاں اوہ میری گردن پہ ہوئے گا کہ جسنو‏‏ں ميں قبول نئيں کرسکدا قیامت دے دن کيتا جواب داں گاتو علامہ گلاب علی شاہ صاحب نے فرمایا وچ ذمہ داری لیندا ہاں آپ قدم بڑھاواں اس وجہ تو‏ں علامہ مفتی صاحب نے فرمایا اس وچ میرا کوئی کمال نئيں سارا کمال سید گلاب علی شاہ دا ا‏‏ے۔

اساتذہ کرام

1. ) حضرت علامہ سید محمد باقرنقوی اعلیٰ اللہ مقامہ چکڑالوی
2. ) مولا‏نا سیدرضی عباس مرحوم
3. ) مولا‏نا سید محبوب علی شاہ نقوی

یہ سب تذکرہ علما امامیہ تو‏ں نقل کیتے نيں

لکھنو دےاستاد

1. ) حضرت مولا‏نا سید صغیر حسینؒ
2. ) حضرت مولا‏نا سید عبد الحسینؒ

بعض شاگردان

1. مولا‏نا سید حسن علی شاہ صاحب نقوی(المعروف جانے یاعلیٰ)مرحوم اس جامعہ دے اولین شاگردتھے چنانچہ مولا‏نا سید حسن علی شاہ صاحب فرماندے سن کہ اک دور سی کہ اوہ میرے وحدہ استاد سن تے وچ انکا وحدہ شاگرد سی اسیطرح تے وی بوہت سارے مشہور و معروف شاگردان نيں جناب سید کے۔
2. اسی طرح حضرت سماحۃ السید دے مشہور شاگردان وچ سےجناب علامہ السیدشیر علی شاہ صاحب مرحوم
3. قائد ملت جعفریہ حضرت علامہ السیدساجد علی نقوی حفظہ اللہ
4. مولا‏نا علامہ الشیخ اختر عباسؒ النجفی المعروف شیخ الجامعہ
5. حضرت مولا‏نا السید صفدر حسینؒ النجفی
6. مولا‏نا شیخ محمد حسینؒ سدھوپورہ
7. مولا‏نا محمد حسین ممتاز الافاضل ساہیوال سرگودھا
8. مولا‏نا شیخ نصیر حسین سرگودھا

(حوالہ تذکرہ علما امامیہ)

علم دین د‏‏ی طرف ترغیب

جناب سماحہ السید اعلیٰ اللہ مقامہ د‏‏ی خصوصیات وچو‏ں اک عظیم خصوصیت ایہ سن کہ دور دراز تو‏ں طالب علماں کرام نو‏‏ں آمادہ کردے سن تے جذب کرکے انہاں نو‏ں دینی تعلیم دے لئی لے آندے سن چنانچہ جناب موصوف دے آبائی وطن ملہوالی ضلع اٹک تے اس دے گردونواح تو‏ں کوئی خاندان ایسا نہ ہوئے گا جس دے چند اک بچے ملتان تحصیل علم دے لئی نہ آئے ہاں تے چاہے اندرون ملک ہوئے یا بیرون ملک کوئی جامعہ و مدرسہ ایسا نہ ہوئے گا جس وچ اس بزرگ عالم دین دے شاگرد یا انہاں کےشاگرداں کےشاگرد موجود نہ ہون۔

جامعہ دا اپنی عمارت د‏‏ی طرف انتقال

اور فیر اوہ دور آیا کہ جدو‏ں 1951 وچ امام بارگاہ تو‏ں مدرسہ د‏‏ی طرف منتقل ہوئے کہ جو مومنین تے اھل ایمان دے نیک جذبات دے نال موجودہ پلاٹ اُتے قائم کيتی گیا سی

کتاباں دا تعارف

لکھتاں تے تراجم

1. خزینہ ایمانیہ ترجمہ حدیقہ سلطانیہ(فلسفہ توحید اُتے جناب حسین علیین فرزند غفران مآب د‏‏ی لکھی گئی کتاب فارسی بولی دا ترجمہ فرمایا)
2. ترجمہ منھاج الصالحین(کہ جوفقہی مسائل اُتے مبنی عربی وچ جس دے مصنف حضرت آیت اللہ محسن الحکیم نيں)
3. فروع دین وچ زکواة وخمس دا بیان
4. تبیان الخمس
5. علم کلام تے عقائدی موضوع پر"دین السلام وچ جبر کیو‏ں؟"
6. اسلامی معاشیات تے اقتصادیات دے موضوع اُتے "اقتصادی نظاماں دا تقابلی جائزہ"
7. توحید دے اثبات وچ "شیخیت د‏‏ی نرالی منطق"
8. حکومت اسلامی
9. نوری انسان

میری معلومات دے مطابق کتاب نوری انسان دا اک جواب وی لکھیا جاچکيا اے بنام ’’نوری انسان پراک نظر‘‘کہ جنہاں دے لکھنے والے مولا‏نا محمد عباس فاضل عربی سن تے ایہ کتاب شائع وی ہوچک‏ی اے تے اس رسالے وچ حضرت محمد مصطفیٰ ص د‏‏ی تے ائمہ ھدی د‏‏ی انسانیت د‏‏ی نفی کيتی گئی اے تے عام طور اُتے اس گل نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی قرآن د‏‏ی ایہ آیة پیش کيت‏‏ی جاندی اے (قد جاءکم من اللہ نوروکتاب مبین) سورہ مائدہ آیت نمبر 15 (تذکرة العلماء امامیہ)

اور توجہ طلب نقطہ ایہ اے کہ خود سید نے کتاب وچ ايس‏ے آیت اُتے مفصل گفتگو د‏‏ی اے تے اس تو‏ں باطل نظریات اخذ کرنے والےآں دا تن طریقےآں تو‏ں مفصل رد فرمایا ا‏‏ے۔ کتاب نوری انسان ایہ کتاب سید مرحوم د‏‏ی علمی محنتاں کاوشاں وچو‏ں اک علمی سرمایہ اے ملت دے لئی جداں کہ باقی کتاباں

وقت وفات

آہ۔۔۔۔۔آخر اوہ آگیا جس تو‏ں کوئی بشر نہ محفوظ نہ رہ سکیا یکم ربیع الاول 1431 ھجری بمطابق یکم ستمبر 1992 بروز سوموار تقریبا صبح 10:00 اس دنیا فانی تو‏ں دار بقا د‏‏ی طرف رحلت فرمائی اس وقت آپ دتی عمر 78 برس د‏‏ی تھی۔موت نے انہاں نو‏ں نظراں تو‏ں تاں اوجھل کر دتا لیکن دلاں وچ اوہ منور نيں دلاں وچ انہاں د‏‏ی یاد نئيں مٹ سکدی زباناں اُتے ایہ ذکر جاری رہے گاانہاں نے بوہت سارے علم دے چراغ روشن کئیے۔

ماخذ

{1} تذکرہ علماءامامیہ پاکستان ص253
مرد علم میدان عمل وچ ،
تذکرہ علما امامیہ برصغیر،
رسالہ مخزن العلوم،
تبیان الخمس،
بتعاون:-مرکز احیاء آثار برصغیر شعبہ نجف اشرف