بہادرگڑھ دا قلعہ
بہادرگڑھ دا قلعہ پٹیالہ شہر توں 6 کلومیٹر دور ہے۔ ایہہ پٹیالہ-چنڈی گڑھ روڑ تے واقع ہے۔ ایہہ قلعہ نواب سیف خان نے 1658 وچ بنایا گیا سی۔
→قلعہ بہادرگڑھ دی بنتر بھارت دے کسے قلعے نال نہیں ملدی
سیف آباد توں گورو تیغ بہادر دے نام تے بنیا قلعہ بہادرگڑھ
پٹیالہ دی وراثت وچ اک میل پتھر قلعہ بہادرگڑھ دی بنتر ظاہر کردی ہے کہ اج دے مقابلے ساڈے آباؤ اجداد وی بہت وڈیاں عقلاں دے مالک سن۔ قلعے اندر بھلّ بھلائیاں پیدا کردے موڑ گھیڑ والے رستے، سرحدی چھوٹی اٹّ نال بنیاں قلعے دیاں مضبوط دیواراں وغیرہ ہور بہت سارے اہم کارن ہن جنہاں کر کے ساڈے پوروجاں دی عقل تے مان کیتا جا سکدا ہے۔
بادشاہ اورنگزیب دے رشتے داراں وچوں نواب سیف الدین محمود دے نام تے بہادرگڑھ قلعے نوں پہلاں سیف آباد کیہا جاندا سی، سیف الدیناورنگزیب بادشاہ ولوں دتے کئی صوبیاں (آگرہ 1659, کشمیر 1671 تے بہار 1678) دا صوبیدار تھاپیا تے کئی سارے ہور وی عہدیاں تے وی رہے۔ حالاں کہ اورنگزیب نال کئی واری سیف الدین دی ان بن وی ہندی رہی جس کر کے اس نوں کئی واری عہدیاں توں برخاستگی وی جھلنی پئی، پر پھیر اس دی بہادری تے ہور کئی کارناں کر کے اس نوں اس دا سنمان واپس کیتا گیا، کجھ سمیں بعد سیف الدیناپنی ذاتی جاگیر سیف آباد وچ رہن لگّ پئے، اتھے سیف الدین نے 1688 وچ اک قلعہ ورگی کوٹھی اساری تے نال مسجد وی، جس دا ذکر ماسرِ عالمگیری وچ آؤندا ہے۔ جنے وی اس تھاں تے گھر سن اوہ سارے ہی اسارے گئے اک کوٹ دے اندر ہی سن۔ اتھے نواب سیف الدین دے کم کرن والے مظارے وی رہندے سن، اٹھارھویں صدی دے سترویاں تکّ نواب دی اولاد اتھے رہندی رہی۔ گھڑام دے پیر بھیکھم شاہ دے نزدیکی ہون کر کے نواب دا تعلق سمکالی ہون کر کے سکھاں دے نوویں گرو تیغ بہادر ہوراں نال ہو گیا، گورو جی جدوں وی پرچار لئی اس پاسے آؤندے تاں نواب سیف الدین کول ہی ٹھہردے سن۔
جدوں گورو تیغ بہادر ہوراں نوں سیف الدین ملے تاں گورو نے ہور گلاں کرن دے نال نال ایہہ وی پچھیا کہ ایہہ جگہ تسیں کیوں بنائی ہے تاں سیف الدین نے جواب دتا کہ اتھے بھیڈ حاملہ سی اس نوں بگھیاڑ مارن لگے تاں اس نے مار نہ کھائی، تاں میں ایہہ جگہ دی چون کیتی سی، تاں گورو تیغ بہادر نے ایہہ جگہ ہور وی وڈی کرن دا بچن کیتا۔ جدوں گورو جی جان لگے تاں کئی ساریاں ضرورت دیاں وستاں جویں کہ لنگر لئی بھانڈے، تنبو، بھار برداری لئی سوتر دتے، وڈا عمدہ گھوڑا دتا، ماتا گزری دی سواری لئی رتھ دتا۔ گورو جی اتھے دوبارہ آؤن دا وعدہ کر کے لنگ پنڈ ولّ چلے گئے۔ جدوں کشمیری پنڈتاں نوں مسلمان بنایا جان لگا تے گورو تیغ بہادر پنڈتاں دا پکھ کرن لگے تاں اورنگزیب نے گورو جی نوں گرفتار کرن لئی اشتہار جاری کر دتا کہ جو گورو جی نوں پکڑائیگا اس نوں 1000 روپئے انعام ملیگا۔ تاں گورو جی اپنے آپ ہی دلی گرفتاری دین سمیں سیپھودین دے کول پھیر 3 مہینے 9 دن ٹھہرے۔ پٹیالہ دے آلے دوآلے کئی تھاواں تے اتہاسک گورو گھر ہون تے ایہہ پکا ہو جاندا ہے کہ گورو جی اتھے کافی سماں ٹھہرے۔
اٹھارھویں صدی دے سٹھویاں پچھوں پٹیالہ ریاست تے سکھ مسلاں دا راج ہو گیا، بابا اعلیٰ سنگھ دے پوترے راجا امر سنگھ نے فوج لے کے اچانک صیف آباد قلعہ نما کوٹھی نوں گھیرا پا لیا، حملے توں پہلاں راجا امر سنگھ نے اس سمیں دے اس جاگیر دے انچارج گلّ خان نال گلّ کیتی، سیف الدین دی اولاد سودے لئی تیار ہو گئی، جس تحت اوہناں نوں چھوٹا رسولپور دا پنڈ جاگیر وجوں دتا، تے ہور کئی سارے پنڈاں دی جاگیر دتی، جویں کہ بہادرگڑھ دے نال جنہاں پنڈاں دے نام نال پور لگدا ہے اوہ پنڈ نواب دی اولاد دی جاگیر سن۔
پٹیالہ نوں دشمناں توں سرکھات کرن لئی چارے پاسے قلعیاں دا ہونا لازمی سی جویں کہ پورب والے پاسے پراتن قصبہ سنور ستھت ہون کر کے کلیبندی کیتی ہوئی سی، پٹیالہ دے دکھن پورب ولّ گھڑام دا قلعہ سی، دکھن پچھم ولّ بھوانیگڑھ دا قلعہ سی، پچھم ول ملیرکوٹلا دے نزدیک امرگڑھ دا قلعہ سی، صیف آباد تے قبضہ ہون کر کے پٹیالہ دا اتری حصہ وی سرکھات ہو گیا سی۔ صیف آباد توں گورو تیغ بہادر ہوراں دے نام تے بنے قلعہ بہادرگڑھ تنّ پڑاواں وچ بنیا، پہلا پڑائ سیپھودین نے بنایا، دوجا راجا امر سنگھ اتے تیجا پڑائ راجا کرم سنگھ نے پورا کیتا۔ اس نوں پورا ہون وچ قریب 8 سالاں دا سماں تے 10 لکھ روپئے دا خرچہ آیا۔ اس قلعے دا کل گھیرا 6890 فٹّ جاں پھر اک میل پنج سو چھتی گز اتے دو فٹّ ہے۔ قلعے دی جو اندرلی فصیل (دیوار) ہے اوہ قریب 60 فٹّ چوڑی ہے اجیہی دیوار بھارت دے کسے وی قلعے دی نہیں ہوویگی۔ قلعے دا اندرلا پاسہ سیپھودین ویلے دا ہی ہے، راجا امر سنگھ دے کرم سنگھ نے دیوار نوں ہور چوڑی تے مضبوط بنایا، دیوار دے اندرلے پاسے پہریداراں لئی چھوٹے چھوٹے برانڈے ڈاٹدار بنے ہن، جنہاں وچوں کجھ ڈھیہہ ڈھیری وی چکے ہن، وڈی دیوار دے نال بنے گرودوارہ صاحب دے کول کھوہ توں ہریک کمرے تے دیوار نوں پانی بھیجیا جاندا سی۔ دیوار دے آلے دوآلے 14 اچے برج اسارے گئے، بندوقاں تے توپاں دے فائر کرن لئی مگھورے بنائے گئے، جو ڈاٹاں مگھوریاں لئی بنائیاں سن اوہناں وچ سریئے نہیں سگوں مٹی دیاں بنیاں ہن۔ مکھ دروازے دے ساہمنے اک مضبوط برج بنایا گیا، دروازے مضبوط لکڑ دے ہن، دربارے دے اندرلے پاسے وڈی دیوار تے اچیاں منزلاں ولّ جان لئی دو پوڑیاں بنائیاں گئیاں، دو دو دروازے دشمن نوں دھوکھا دین لئی بنائے گئے سن پر ہن ایہہ دروازے نظر نہیں آؤندے، راجا کرم سنگھ نے وی دیواراں نوں ہور مضبوط کیتا۔
راجا امر سنگھ ویلے مسلمان جکمراناں نے پٹیالہ توں اک سازش تحت 30 لکھ روپئے دی منگ کیتی نہ دین دی صورتَ وچ اوہناں حملہ کر دتا تے بہادرگڑھ قلعے تے قبضہ کر لیا جتھے کہ پہلاں ہی پئے بارودی ذخیرے دے پھٹّ جان کر کے مسلمان فوج دے 300 سینک مارے گئے، تاں حملے دی اگوائی کر رہے عبدل عہد خاں نے قلعہ مبارک تے وی قبضہ کرنا چاہیا پر اوہ اسپھل رہا۔ فروری 1781 وچ راجا امر سنگھ دا دیہانت ہون توں بعد اس دی گدی تے 6 سالا راج کمار صاحب سنگھ بیٹھیا، اس توں بعد کئی ساریاں اندرونی بغاوتاں ہوئیاں تے باہری حملے ہوئے، 1790 وچ بھیانک حملہ مرہٹیاں ولوں رانا خان دادا جی تے علی بہادر پیشوا دی اگوائی وچ کیتا گیا، پٹیالہ دے دیوان نانوں مل دی اندرگتی مرہٹیاں نال ملی بھگت سی، راجا صاحب سنگھ دی بھوآ بیبی راجندر کور دے مرہٹیاں نال گجّ وجع کے لڑائی کرن دا ذکر وی آؤندا ہے، پر پھر وی دیوان ننوں مل دی ملیبھگت نال بہادرگڑھ قلعے تے مرہٹیاں دا قبضہ ہو گیا۔ بیبی راجندر کور نے مرہٹا حاکم سندھیا نال متھرا جا کے گل بات کیتی تاں جا کے مرہٹیاں نوں قلعے چوں باہر کڈھایا۔
قلعے اندر بنے اصل اتہاسک گرودوارہ صاحب دے اپرلے حصے توں باہرلا بہادرگڑھ صاحب گرودوارہ صاف نظر آؤندا ہے، جس کر کے سنگتاں دی منگ ہے کہ اندرلے گورو گھر نوں راجپرا سڑک ولّ ملاؤن لئی لانگھا دتا جاوے۔ ہن اس قلعے تے کمانڈو ٹریننگ سینٹر ہے، جو اس قلعے دی سانبھ سنبھال کرن وچ کوئی زیادہ کم نہیں کر رہا، اندر بنیاں اتہاسک کھوہ وی کوڑا کباڑ نال بند کیتا جا رہا ہے۔ اندر بنے پراتن رہن لئی کمرے ڈھیہہ رہے ہن، دروازیاں دی حالت ماڑی ہے۔ مسجد نوں لوک دیکھن لئی آؤندے ہن۔ قلعے دی باہری سرکھیا کھائی مٹی نال بھر دتی گئی ہے جس تے نجائز قبضے ہو گئے ہن، تیجا کی حصہ رہندی کھائی دے اوشیش موجود ہن۔ اس قلعے نوں سنبھال کے اس نوں سیر سپاٹے لئی وکست کیتا جا سکدا ہے۔ پر سرکار دا دھیان نہیں ہے۔
اتہاسکار ڈاکٹر. سکھدیال سنگھ کہندے ہن کہ قلعہ بہادرگڑھ وچوں کماڈوں ٹریننگ سینٹر ہٹاؤنا چاہیدا ہے، تاں کہ وراثتی قلعہ عامَ لوکاں لئی دیکھن دی دلچسپ تھاں بن سکے، کیونکہ راجستھان وچ قلعیاں نوں سنوار کے سیلانیاں لئی کھچّ دا کیندر بنایا گیا ہے، پٹیالہ دی وراثت وی بہت انملی ہے اتھے وی قلعے سنوار کے ٹکٹ لائی جا سکدی ہے۔