ابن مسکویہ

ابن مسکویہ
(عربی وچ: أحمد بن مُحمَّد بن يعقوب مُسكويه الرازي)
جم	سنہ 932   رے
وفات	سنہ 1030 (97–98 سال)  اصفهان
شہریت	بنی بویہ
مذہب	شیعہ
مذہب	شیعہ
عملی زندگی
پیشہ	فلسفی ،  شاعر ،  مورخ ،  سیاست دان ،  کیمیا گر ،  ماہر دوا سازی
پیشہ ورانہ زبان	عربی ،  فارسی
شعبۂ عمل	الٰہیات ،  شاعری ،  فلاسفی ،  تریخ ،  ایتھکس
مؤثر	یعقوب ابن اسحاق الکندی

ابنِ مسکوہ دا پورانام ابوعلی احمد بن محمد بن یعقوب مسکویہ اے، اوہ 942ء وچ پیدا ہوئے۔ انہاں نو‏ں مورخین موجودات عالم اُتے سائنسی نقطہ نظر تو‏ں بحث وتحقیق کرنے والا حکیم، حیاتیات دا ماہرِ خصوصی، نباتات وچ زندگی دریافت کرنے والا پہلا سائنس داں، زندگی دی تحقیق تے دماغی ارتقا دی تشریح تے درجہ بندی کرنے والا، نباتات، علم سماجیات تے معاشرت دا محقق، علم تمدن تے ثقافت دے نکتے بیان کرنے والا، علم نفسیات Psychology دا ماہرِخصوصی تسلیم کیتا اے۔ بوہت سارے مغربی مؤرخ تو ابن مسکویہ نو‏ں اخلاقیات Ethics تے روحانیت دا محقق تے مفکر، کامیاب شہری اصولاں دی تشکیل کرنے والا علم اخلاق اُتے علمی کتاب دا عظیم مصنف وی قرار دیندے نيں۔

ابن مسکویہ اپنے بچپن تو‏ں لے کے بلوغت تک اک لااُبالی قسم دے نوجوان سن۔ جدو‏‏ں حالات نے محبور کیتا تے حصولِ رزق دی فکر لاحق ہوئی تو انہاں نو‏ں کیمیا گری وچ دلچسپی ہو گئی۔ سونا بنانے دے شوق وچ جابر بن حیان تے زکریا رازی دی تحریر کردہ کیمیا گری دیاں کتاباں پڑھنا شروع کتیاں تے جو نسخہ سمجھ وچ آندا، اس اُتے تجربہ کرڈالتے مگر ہمیشہ ناکامی دا منہ دیکھنا پڑدا۔ انہاں ناکامیاں نے انہاں نو‏ں جھنجھوڑ دتا تے انہاں وچ یکاک اک انقلابی تبدیلی آئی۔ انہاں دا شعور جاگ اٹھیا۔ انہاں نے اپنی آزادروی ترک دی تے گوشہ نشین ہو کے علوم وفنون دا مطالعہ شروع کیتا۔ قدرت نے انہاں نو‏ں بہترین قوتِ ذہن وفہم تے قوتِ فکر عطا کیتی سی چنانچہ ہر علم وفن دا عمیق مطالعہ کیتا تے بہت جلد ادب واخلاق، حکمت وفلسفہ غرض کہ ہر فن وچ یگانۂ روزگار بن ک‏ے نمودار ہوئے۔ زندگی دے ارتقا دا نظریہ سب تو‏ں پہلے معلم ثانی ابو نصر فارابی نے پیش کیتا، ابن مسکویہ نے اس دی تشریح کیتی تے دلائل دے ذریعہ ثابت کیتا۔

یورپ جدو‏‏ں چودھویں صدی عیسوی وچ جاگیا تے علم وفن دی طرف توجہ کرنے لگیا تو مسلم ممالک دے علم وفن تو‏ں اس نے کافی فائدہ اٹھایا۔ ڈارون نے وی زندگی دے ارتقا دا نظریہ پیش کیتا، مگر ایہ اُس دا ذاتی نظریہ نہ سی، ایہ نظریہ تاں مسلم دانشور دنیا دے سامنے پہلے پیش کرچکے سن۔ ڈارون اٹھارویں صدی دا دانشور اے تے ابن مسکویہ نے تے ابونصرفارابی نے انہاں نظریات نو‏ں اٹھ نو سو سال پہلے پیش ک‏ر دتا سی ڈارون دا نظریہ ارتقاء بالکل ابن مسکویہ دے نظریات دا چربہ اے، ڈارون نے کوئی نئی بات نئيں کہی، ہاں انسان نو‏ں بندر ضرور بنادتا۔

ابن مسکویہ نے تاریخ دی اک کتاب ’’تجارت الامم‘‘ لکھی جسنو‏ں طوفان نوح تو‏ں شروع کرکے 931ء اُتے ختم کیتا۔ انہاں دی اک ہور کتاب ’’آداب والعرب والفرس‘‘ اے جو ایرانیاں، عرباں، ہندوآں، رومیاں تے مسلماناں دی تصانیف تو‏ں ماخوذ اقوال دا مجموعہ اے۔ تیسری مشہور کتاب ’’تہذیب الا خلاق‘‘ اے، اس دا موضوع اخلاقیات اے۔

حوالے