Przejdź do zawartości

Zadni Gerlach

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zadni Gerlach
Zadný Gerlach
Ilustracja
Masyw Zadniego Gerlacha – widok od strony Doliny Batyżowieckiej, z podpisami
Państwo

 Słowacja

Położenie

powiat Poprad

Pasmo

Tatry, Karpaty

Wysokość

2617 m n.p.m.

Wybitność

55 m

Pierwsze wejście

1895
J. Chmielowski, J. Wala (mł.)

Położenie na mapie Tatr
Mapa konturowa Tatr, na dole nieco na prawo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Zadni Gerlach”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, u góry nieco na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Zadni Gerlach”
Ziemia49°09′58,4″N 20°07′53,3″E/49,166222 20,131472
Widok na grań Zadniego Gerlacha ze Staroleśnego Szczytu
Zadni Gerlach
Zadni Gerlach na prawo od najwyższego na zdjęciu Gerlacha, pomiędzy nimi Przełęcz Tetmajera

Zadni Gerlach, Zadni Gierlach (słow. Zadný Gerlach, niem. Samuel-Roth-Spitze, węg. Róth Sámuel csúcs, Hátsó-Gerlachfalvi-csúcs[1]) – zwornikowy, trójwierzchołkowy szczyt w grani głównej Tatr leżący na terenie Słowacji. Zadni Gerlach jest najbardziej na północ położoną częścią masywu Gerlacha (Gerlachovský štít).

Nazwy szczytu niemiecka i węgierska upamiętniają Samuela Rotha, spiskoniemieckiego speleologa, geologa i wybitnego działacza turystycznego Węgierskiego Towarzystwa Karpackiego w rejonie Tatr[2].

Topografia

[edytuj | edytuj kod]

Pomiary z 2018 roku wykonane metodą lotniczego skaningu laserowego wskazują, że wysokość wierzchołka wynosi 2617 m[3]. Wcześniej w literaturze podawane były inne wysokości szczytu: ok. 2625[4], 2616[5][6][7], ok. 2640[7], 2637[8] lub 2638[9][1] m. W zależności od przyjętej wysokości Zadni Gerlach określany był niekiedy mianem najwyższego szczytu w grani głównej Tatr[10], o co rywalizował z Lodowym Szczytem (według pomiarów z 2018 roku 2628 m).

Z trzech wierzchołków Zadniego Gerlacha najwyższy jest wierzchołek południowy, pozostałymi są Lawinowy Szczyt (wierzchołek środkowy) i Gerlachowska Kopa (wierzchołek północny). W wierzchołku południowym od grani głównej oddziela się potężna grań południowo-wschodnia, w której położony jest najwyższy szczyt Tatr – Gerlach, oddzielony Przełęczą Tetmajera (Gerlachovské sedlo).

W kierunku zachodnim grań Zadniego Gerlacha opada na Wschodnią Batyżowiecką Przełęcz, dalej w stronę Batyżowieckiego Szczytu znajdują się jeszcze Batyżowieckie Czuby i Zachodnia Batyżowiecka Przełęcz. Ponad Wschodnią Batyżowiecką Przełęczą wznosi się w grani kilka turni, spośród których najwybitniejsza jest Targana Turnia o kształcie mitry biskupiej.

Północna grań Zadniego Gerlacha, opadająca na Litworową Przełęcz (Litvorové sedlo), zawiera wiele mało wybitnych wzniesień i przełączek, którymi są kolejno[7][3]:

Od południowego wschodu szczyt Zadniego Gerlacha zamyka Dolinę Kaczą (Kačacia dolina) należącą do systemu Doliny Białej Wody (Bielovodská dolina). Grań, w której wznosi się Gerlach, oddziela od siebie doliny walne: Dolinę Wielicką (Velická dolina) i Dolinę Batyżowiecką (Batizovská dolina).

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W okresie przed rozbiorami granica pomiędzy Polską a Węgrami biegła środkiem Doliny Białej Wody, dochodząc do głównej grani Tatr wzdłuż Rówienkowego Potoku. Następnie biegła w kierunku zachodnim główną granią Tatr. Z tego powodu Zadni Gerlach przez wiele stuleci był najwyższym szczytem Polski. Ten stan rzeczy został zmieniony w wyniku nowego rozgraniczenia pomiędzy Węgrami a Galicją, dokonanego w nieznanych okolicznościach pod koniec XVIII w., w ramach Monarchii Habsburgów[11]. Nowy przebieg granicy został ostatecznie usankcjonowany w 1902 r., w wyniku sporu o Morskie Oko.

W latach 1938–1939, w wyniku przyłączenia do Polski obszaru Spisza (obejmującego Dolinę Białej Wody i Dolinę Jaworową), Zadni Gerlach ponownie znalazł się w Polsce, jednak najwyższym wierzchołkiem stał się Lodowy Szczyt.

Pierwsze odnotowane wejścia:

W październiku 1944 r. w rejonie szczytu miała miejsce katastrofa lotnicza. W ścianę poniżej głównego wierzchołka Zadniego Gerlacha od strony Doliny Batyżowieckiej (Batizovská dolina) uderzył radziecki samolot Li-2 wiozący żołnierzy 2 Czechosłowackiej Brygady Spadochronowej. Podczas katastrofy zginęły 22 osoby, tj.16 Słowaków i 6 Rosjan[12],[13] (przez długi czas uznawano, że zginęły 24 osoby, tak podano również na pomniku), których ciała i wrak maszyny odnaleźli 18 sierpnia 1945 r. taternicy Danuta Schiele i Tadeusz Orłowski. Żołnierze zostali pochowani na cmentarzu w pobliskiej wsi spiskiej Gierlachów w 1946 r. Pomnik upamiętniający ofiary postawiono w 1950 r. w Tatrzańskich Zrębach.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-008-3.
  2. Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 1995, s. 1033. ISBN 83-7104-009-1.
  3. a b Úrad geodézie, kartografie a katastra Slovenskej republiky, Produkty leteckého laserového skenovania [online].
  4. Jarosław Januszewski, Grzegorz Głazek, Witold Fedorowicz-Jackowski: Tatry i Podtatrze, atlas satelitarny 1:15 000. Warszawa: GEOSYSTEMS Polska Sp. z o.o., 2005, s. 140–141. ISBN 83-909352-2-8.
  5. Grzegorz Barczyk, Ryszard Jakubowski (red.), Adam Piechowski, Grażyna Żurawska: Bedeker tatrzański. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 70. ISBN 83-01-13184-5.
  6. Vysoké Tatry 1:25 000, podrobná turistická mapa. 6. vydanie. Harmanec: VKÚ, 2008. ISBN 978-80-8042-552-4.
  7. a b c Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część XII. Wschodnia Batyżowiecka Przełęcz – Litworowa Przełęcz. Warszawa: Sport i Turystyka, 1965, s. 28–44.
  8. Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. VI. Latchorzew: Trawers, 2008, s. 380. ISBN 978-83-60078-05-1.
  9. Tatry Wysokie i Bielskie polskie i słowackie. Mapa turystyczna 1:30 000. Warszawa: ExpressMap, 2012. ISBN 978-83-88112-92-8.
  10. Władysław Cywiński, Tatry. Przewodnik szczegółowy. Główna Grań Tatr., tom 19, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2014, ISBN 978-83-7104-048-1
  11. Krzysztof Rataj, Spór o Morskie Oko, czyli długa walka o polską granicę (cz. 1).
  12. Neznámi vojaci dostali po 66 rokoch mená a tváre [w:] webnoviny.sk z dn. 9 sierpnia 2010 r.
  13. Neznámi vojaci dostali po 66 rokoch mená a tváre [w:] Korzár Spiš z dn. 9 sierpnia 2010 r. [1]

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część XII. Wschodnia Batyżowiecka Przełęcz – Litworowa Przełęcz. Warszawa: Sport i Turystyka, 1965, s. 28–44.