Przejdź do zawartości

Województwo pomorskie (I Rzeczpospolita)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Województwo pomorskie
Palatinatus Pomeranensis
województwo
1454–1772
Herb
Herb
Sentencja: Victoriam dat sine praeda[1]
Państwo

 I Rzeczpospolita

Prowincja

wielkopolska

Data powstania

1454

Siedziba wojewody

Skarszewy

Wojewoda

zobacz: wojewodowie pomorscy

Siedziba sejmiku

Starogard Gdański

Powierzchnia

12 907 km²

Populacja (1578[2])
• liczba ludności


147 500

Podział administracyjny
Liczba powiatów

8

Liczba reprezentantów
Liczba senatorów

2

Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Położenie na mapie Polski
Mapa Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1619 r. Podział na województwa, ziemie i powiaty

Województwo pomorskie (łac. Palatinatus Pomeranensis) – jednostka terytorialna Korony Królestwa Polskiego istniejąca w latach 1454–1772. Włączona do prowincji wielkopolskiej.

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Zygmunt Gloger ocenił, że województwo pomorskie obejmowało obszar o powierzchni ok. 300 mil kwadratowych (≈ 21 850 km²)[3].

Obejmowało ziemie historycznego Pomorza Gdańskiego na zachód od Wisły, opanowanego przez zakon krzyżacki w 1308 r.

Wschodnią granicą woj. pomorskiego była Wisła, która odgraniczała je od województw: malborskiego i chełmińskiego oraz pomiędzy nimi Pomezanii (należącej do Prus Książęcych). Województwo pomorskie na południu w okolicach Fordonia i Bydgoszczy graniczyło z woj. inowrocławskim. Na południowym zachodnie przebiegała granica w województwem kaliskim (w 1768 r. wydzielono z niego woj. gnieźnieńskie). Od zachodu i północnego zachodu przebiegała długa i łamana granica z księstwem pomorskim[3].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Utworzone przez Kazimierza Jagiellończyka w 1454 r. w wyniku inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego[4]. Ostatecznie zostało ukształtowane po II pokoju toruńskim w 1466 r., stając się częścią Prus Królewskich[5].

W 1772 r. prawie całe województwo pomorskie znalazło się w granicach Królestwa Pruskiego, wchodząc w skład prowincji Prusy Zachodnie. W 1793 r. do Prus został przyłączony Gdańsk ze swoim terytorium. Większość terytorium województwa pomorskiego (bez Gdańska, który został Wolnym Miastem) powróciła do Polski w 1920 r. i wraz z dawnym województwem chełmińskim utworzyła nowe województwo pomorskie ze stolicą w Toruniu.

Podział administracyjny

[edytuj | edytuj kod]

Obejmowało obszar 12 907 km²[potrzebny przypis] i dzieliło się na 8 powiatów:

W latach 1637–1657 w skład województwa pomorskiego wchodziły też ziemie lęborska i bytowska, które traktowano jako jeden, dziewiąty powiat.

W 1764 r. zreformowano system administracyjny Prus Królewskich. W woj. pomorskim miały znaleźć się powiaty: człuchowski, gdański, kościerski, mirachowski, nowski, pucki, skarszewski, świecki, tczewski, tucholski[3] oraz niezależne terytorium miasta Gdańska[potrzebny przypis]. Wobec I rozbioru Polski w 1772 r. reforma administracyjna nie zdążyła wejść w życie.

W pierwszej połowie XVII wieku 86,1% mieszkańców Gdańska stanowili Luteranie, 6,4% Katolicy, oraz 7,5% Kalwini.[6]

Herbem województwa pomorskiego był czerwony gryf na białym polu.

Stolica

[edytuj | edytuj kod]

Przez długi okres województwo pomorskie nie posiadało wyraźnie wykształconego ośrodka administracyjnego. Największym miastem w województwie był Gdańsk (liczący w 1. poł. XVII w. ponad 70 tys. mieszkańców), ale nie został on stolicą z racji swej niezależności, którą zawdzięczał królewskim przywilejom i pozycji gospodarczej. Dopiero w 1613 r. nastąpiło połączenie funkcji starosty skarszewskiego i wojewody pomorskiego. Odtąd uznaje się Skarszewy za stolicę województwa pomorskiego[potrzebny przypis]. Na tamtejszym zamku rezydował wojewoda, tam obradował sąd ziemski i tam znajdowało się archiwum województwa.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 215.
  2. http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/18436/Historia%20Polski%20w%20Liczbach_1994%20198147.pdf
  3. a b c Część II: Podział na prowincje i województwa, Województwo Pomorskie. W: Zygmunt Gloger: Geografia historyczna ziem dawnej Polski. Kraków: 1903.
  4. Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski: Historia państwa i prawa Polski. T. II: od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 161.
  5. Zdzisław Kaczmarczyk, Bogusław Leśnodorski: Historia państwa i prawa Polski. T. II: od połowy XV wieku do r. 1795. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966, s. 162.
  6. http://mbc.cyfrowemazowsze.pl/Content/18436/Historia%20Polski%20w%20Liczbach_1994%20198147.pdf

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]