Przejdź do zawartości

Wikipedysta:Klakooo/brudnopis/projekt/wtrakcie/Machu Picchu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zabytkowe sanktuarium Machu Picchu[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Peru

Typ

mieszany

Spełniane kryterium

I, III, VII, IX

Numer ref.

274

Region[b]

Ameryka Łacińska i Karaiby

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

1983
na 7. sesji

Położenie na mapie Peru
Mapa konturowa Peru, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Zabytkowe sanktuarium Machu Picchu”
Ziemia13°09′47,999″S 72°32′44,002″W/-13,163333 -72,545556
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO
Machu Picchu

Machu Picchu (keczua Machu Pikchu, ‘stary szczyt’) – najlepiej zachowane miasto Inków, w odległości 112 km od Cuzco. Położone jest na wysokości 2090–2400 m n.p.m., na przełęczy między Huayna Picchu a Machu Picchu w peruwiańskich Andach. Poniżej płynie rzeka Urubamba.

Miasto zbudowano w II połowie XV wieku podczas panowania jednego z najwybitniejszych władców Pachacuti Inca Yupanqui (1438–1471). Pełniło wówczas funkcję głównego centrum ceremonialnego, ale także gospodarczego i obronnego. Zamieszkiwali je kapłani, przedstawiciele inkaskiej arystokracji, żołnierze oraz opiekunowie tamtejszych świątyń. Miasto składało się z dwóch części. W górnej, zwanej hanman, znajdowały się: świątynia słońca, grobowiec królewski, pałac królewski oraz Intihuatana, największa inkaska świętość. W dolnej mieściły się domy mieszkalne kryte strzechą oraz warsztaty produkcyjne. Na stromych zboczach otaczających miasto były tarasy uprawne o szerokości od 2 do 4 m, z pionowymi ścianami między nimi wzniesionymi z kamieni[1].

Miasto opuszczono ok. 1537 roku. Współczesna nazwa miasta jest połączeniem machu (stary) w języku keczua i zapożyczonego z hiszpańskiego słowa pico (‘szczyt’). Oryginalnie miasto nazywało się Patallaqta, od keczuańskich słów pata (‘stopień, schodek’) i llaqta (‘miasto’)[2].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Machu Picchu zostało zbudowane około 1450-1460[3]. Budowa przypada na czas panowania dwóch inkaskich władców, Pachacuteca (1438-1471) oraz Túpaca Yupanqui (1472-1493)[4]. Archeologowie zgadzają się, że Pachacutec zamówił budowlę jako jego własną królewską posiadłość po udanej wyprawie wojennej. Miasto było używane przez około 80 lat i zostało opuszczone prawdopodobnie ze względu na zniszczenia w innych obszarach Państwa Inków[3]. Istnieje też teoria, że mieszkańcy miasta zmarli na ospę przeniesioną na te tereny przez europejskich podróżników, co miało miejsce jeszcze przed pojawieniem się w pobliżu konkwistadorów[5].

Codzienne życie w królewskiej posiadłości Machu Picchu

[edytuj | edytuj kod]

Podczas gdy Machu Picchu funkcjonowało jako posiadłość królewska, mieszkało tam do 750 osób. Większość z nich to byli służący (tzw. yanakuna)[3][6]. Wypełniali oni wiele różnych zadań dla Inków, inkaskiej królowej i kapłanów. Mogli oni mieć swoje nieruchomości, a czasem nawet własne farmy i gospodarstwa. Nie byli oni niewolnikami, nie przymuszano ich do pracy. Najczęściej zajmowali się rzemieślnictwem, wypełniali drobne obowiązki dla inkaskiej szlachty, takie jak opieka nad trzodą lub zajmowanie się domem. Chociaż posiadłość należała do władcy, mieszkali tam też duchowni i mayocs, czyli tymczasowi pracownicy. Jednak w cięższych czasach panowania Pachacuteca personel Machu Picchu liczył zaledwie 100 służących i kilku ekspertów, którzy głównie zajmowali się jedynie przechowywaniem żywności[3].

Badania prowadzone na ludzkich szczątkach pokazały, że dużą część społeczności żyjącej w Machu Picchu stanowili imigranci z rozmaitych środowisk. W ich szczątkach nie znaleziono znaczników chemicznych ani osteologicznych, które posiadaliby, gdyby mieszkali w Machu Picchu od urodzenia; zamiast tego znaleziono uszkodzenia kości spowodowane przez różne gatunki pasożytów rodzimych dla innych terenów Peru. Występowały również różne stresory osteologiczne i różne gęstości kości, które sugerują odmienne długoterminowe diety charakterystyczne dla pewnych rejonów państwa Inków, często oddalonych od siebie o setki kilometrów[7]. Diety te były złożone w różnym stopniu z kukurydzy, ziemniaków, zbóż, roślin strączkowych i ryb. Najnowsze pożywienie tych ludzi różniło się przede wszystkim większą zawartością kukurydzy i mniejszą ryb. Niektórzy mieszkańcy pochodzili z rejonów nabrzeżnych, gdzie głównym pożywieniem były ryby, a przeprowadzka do Machu Picchu spowodowała, że podstawowym elementem diety stała się kukurydza[6]. Szczątki znalezione w Machu Picchu są wyjątkowe pod względem poziomu naturalnych uszkodzeń kostnych powstałych przez uciążliwe zajęcia. Większość osób znalezionych tutaj miała zdrowsze kości od mieszkańców innych rejonów państwa Inków. Artretyzm i złamania kości występowały jedynie u osób, które wykonywały ciężkie prace lub służyły w wojsku[3].

W Machu Picchu żyli nie tylko ludzie, ale również zwierzęta. Znaleziono kilka kości zwierząt, które nie występowały naturalne na tamtejszym terenie. Większość kości pochodziły od lam i alpak, które naturalnie występowały dużo wyżej niż znajdowało się Machu Picchu. Najprawdopodobniej zwierzęta te zostały sprowadzone z regionu Puna ze względu na mięso i skórę[8].

W wykopaliskach prowadzonych na obszarze jaskiń będących miejscami pochówku odnaleziono szczątki świnek morskich. Były one wykorzystywane do obrzędów pogrzebowych i religijnych[3] oraz stanowiły pożywienie[9]. Ponadto odkopano też szczątki sześciu psów – ze względu na rozmieszczenie ich wśród ludzkich kości uważa się, że służyły one jako towarzysze zmarłych[3].

Rolnictwo

[edytuj | edytuj kod]

W Machu Picchu większość roślin uprawiano na setkach tarasów zbudowanych przez ludzi. Tarasy budowano z myślą o zapewnieniu odwadniania i dobrej żyzności gleby; chroniły też zbocze góry przed erozją i osunięciami ziemi. Ich konstrukcja nie była idealna, zdarzały się osunięcia podczas budowy Machu Picchu. Nadal można zobaczyć, gdzie tarasy przesunęły się pod wpływem osuwisk, a następnie zostały naprawione przez Inków[10].

Szacuje się, że ten obszar był nawadniany przez ponad 1800 mm deszczu każdego roku od 1450. Z powodu dużej ilości wody deszczowej irygacja tarasów w Machu Picchu nie była potrzebna; tarasy otrzymywały tyle deszczu, że zostały zbudowane specjalnie z myślą o możliwości odprowadzenia dodatkowej wody. Wykopaliska i gleba przeanalizowana przez Kennetha Wrighta w latach 90 wykazały, że tarasy były budowane warstwowo. Dolna warstwa zawierała dużo większych kamieni, które były przykryte drobnym, luźnym żwirem[10]. Na wierzchu żwiru była mieszanina piasku i żwiru, a na jej wierzchu znajdowała się warstwa gleby uprawnej. Ziemie wykorzystywane do uprawy na tarasach sprowadzano z doliny, ponieważ znajdująca się wyżej gleba górska nie była wystarczająco żyzna[3].

Tarasy obejmowały tylko 12 akrów terenu, na których rosły głównie ziemniaki i kukurydza. Powierzchnia ta nie mogła wystarczyć do wyżywienia 750 osób mieszkających w Machu Picchu – większość żywności, którą żywili się mieszkańcy, sprowadzano z sąsiadujących dolin[7].

Odkrycie i eksploracja miasta

[edytuj | edytuj kod]

Mimo tego, że Machu Picchu znajdowało się jedynie 80 km od stolicy Inków, Cusco, Hiszpanie nigdy nie odnaleźli miasta. Konkwistadorzy mieli notatki o istnieniu miejsca zwanego „Piccho”, ale nigdy go nie znaleźli. Święte skały, które w innych regionach Peru zostały zbezczeszczone przez konkwistadorów, były w Machu Picchu nietknięte.

Hiram Bingham III

[edytuj | edytuj kod]

Odkrycie Machu Picchu przypisywane jest amerykańskiemu uczonemu, profesorowi Uniwersytetu Yale, Hiramowi Binghamowi[11]. Bingham trafił tam 24 lipca 1911 z władającym językiem keczua przewodnikiem Melchorem Arteaga[12]. Wracał na miejsce odkrycia kilkukrotnie. W 1912 prowadził tam wykopaliska archeologiczne finansowane przez Uniwersytet Yale’a oraz National Geographic Society. Kolejne, szersze wykopaliska prowadził w 1915 roku[12]. Później Machu Picchu było także badane przez peruwiańskich archeologów: w 1934 przez Luisa E. Valcarcela, zaś w latach 1940–1941 przez Paula Fejosa. Cywilizowane eksploracje prowadzone od pierwszej wyprawy Binghama pozwoliły na odkrycie tysięcy zabytkowych przedmiotów, w tym mumii, srebrnych posążków, złotych spinek i naczyń ceramicznych[13]. Łącznie Hiram Bingham wywiózł legalnie do Stanów Zjednoczonych 4000 zabytkowych przedmiotów, które trafiły na Uniwersytet Yale’a. Rząd peruwiański domaga się jednak ich zwrotu[13].

Augusto Berns

[edytuj | edytuj kod]

Jak wskazują kwerendy przeprowadzone przez amerykańskiego badacza Paolo Greera w peruwiańskich i amerykańskich archiwach, Machu Picchu było eksplorowane w dziki sposób znacznie wcześniej przed badaniami Binghama. Jak twierdzi Greer odnalezione listy oraz mapy niemieckiego przedsiębiorcy Augusto Bernsa dowodzą, że w 1867 u podnóża góry, na której znajduje się miasto, zbudował on tartak i prawdopodobnie w tym roku odnalazł Machu Picchu[12]. Jak wskazuje Greer opisy z listów Bernsa doskonale pasują do wyglądu Machu Picchu, a na jednej z map pochodzących z 1874 miasto jest wręcz zaznaczone[13]. Berns założył spółkę, która poza produkcją tartaczną zajmowała się przemysłową eksploracją i handlowała zawartością grobowców oraz innymi zabytkowymi przedmiotami. W tym procederze korzystał ze wsparcia rządu Peru, któremu na podstawie bardzo intratnej umowy oddawał jedynie 10 procent zysku, część otrzymywał prawdopodobnie też prezydent Peru Andreas Avelino Caceres[14]. Jak twierdzi Greer wspólnikami Bernsa byli dyrektor biblioteki narodowej oraz profesor uniwersytetu w Limie (prywatnie kolekcjoner zabytków)[13]. Berns prowadził rabunkową eksplorację miasta przez wiele lat, a znaleziska trafiały w znacznej mierze do Europy.

Naukowcy wzbraniają się przed nadawaniem Bernsowi miana odkrywcy, jak zaczęły o nim pisać media[13].

Budowa i wygląd

[edytuj | edytuj kod]

Ruiny miasta początkowo utożsamiano z Vilcabambą, ostatnią stolicą Inków. Na pobliskich zboczach znajdują się tarasy rolne. Miasto-twierdza zostało zbudowane z jasnego granitu. Budowniczowie maksymalnie wykorzystali rzeźbę terenu, łącząc mury z istniejącymi wcześniej skałami. W niższej, wschodniej części miasta są pozostałości dzielnic mieszkalnych. Położona wyżej część zachodnia była centrum kulturowym. Stamtąd można przejść do położonego najwyżej obserwatorium astronomicznego, Intihuatana (‘miejsce, gdzie przystaje słońce’). Kamienny słup stojący w centrum został wyrzeźbiony w litej skale. Obserwacje astronomiczne prowadzone były także ze zbudowanej na planie podkowy Wieży Słońca oraz Świątyni Trzech Okien. Budowle te miały tak usytuowane otwory okienne, aby padające przez nie słońce podczas przesilenia zimowego oświetlało kamień we wnętrzu pomieszczenia.

Położone na różnych poziomach miasto miało system kanałów doprowadzających wodę zebraną w wykutych w skale zbiornikach. Najbardziej widocznym elementem architektury są wszechobecne schody. Doliczono się 1200 stopni. Zapewniały one komunikację wewnątrz położonego na różnych poziomach miasta.

Funkcje

[edytuj | edytuj kod]

Na podstawie badań archeologicznych z początku XX wieku amerykański uczony George Eaton twierdził, że znaczącą większość pochowanych w Machu Picchu stanowiły kobiety (na dziesięć szkieletów tylko jeden należał do mężczyzny). Stąd wnioskowano, że Machu Picchu było sanktuarium Dziewic Słońca, a nie typowym miastem bądź twierdzą. Później stwierdzono jednak, że wnioski były błędne: George Eaton nie wziął pod uwagę cech typowych dla Indian (drobna budowa, lekki kościec i niski wzrost zarówno u mężczyzn, jak i kobiet). W 2000 roku John Verano, wówczas pracownik naukowy Uniwersytetu Yale’a, przebadał kości raz jeszcze, uwzględniając współczesną wiedzę, i okazało się, że stosunek liczba szczątków należących do mężczyzn i kobiet jest podobna[15].

Obok ludzkich szkieletów odnaleziono także szczątki wymarłych przed setkami lat zwierząt, które były prawdopodobne zostawiane w grobowcach jako pożywienie dla zmarłych. Uczestniczący w ekspedycji osteolog George F. Eaton opisał czaszki kuskoszczura inkaskiego (wymarłego przed stuleciami gatunku gryzonia z rodziny szynszyloszczurowatych).

7 lipca 2007 roku obiekt został ogłoszony jednym z nowych siedmiu cudów świata.

Pozostałe informacje

[edytuj | edytuj kod]
  • Dziesiątki uprawnych tarasów skalnych pozwalało wyżywić całą okoliczną ludność.
  • Wykuty w kamieniu ponad 749-metrowy kanał, który służył jako system nawadniający pola oraz dostarczający wodę działa do dziś.
  • Długoletni spór między rządami Peru a USA o odnalezione przez Binghama artefakty z tego miejsca zakończył się dopiero w 2011 roku.
  • Istnieje teoria odnośnie tego, że Machu Picchu było swego rodzaju astronomicznym obserwatorium. Dowodem ma być kamień Intihuatana. Podczas równonocy gdy słońce znajduje się nad nim, kamienny słup nie rzuca cienia[16].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Zdzisław Preisner, Zaginione miasto Synów Słońca, „Express Bydgoski”, 30 lipca 2011 [zarchiwizowane 2014-08-14].
  2. ↑ Machu Picchu naprawdę nazywało się Patallaqta. Polskie Radio, 2012.
  3. ↑ a b c d e f g h Richard L. Burger, Machu Picchu: Unveiling the Mystery of the Incas, Lucy C. Salazar, Yale University Press, 2004, ISBN 978-0-300-09763-4 (ang.).
  4. ↑ Hiram Bingham, Lost City of the Incas, Hugh Thomson (red.), Orion Publishing Group, 2003, s. 112–135, ISBN 978-1-84212-585-4 (ang.).
  5. ↑ William McNeill: Plagues and Peoples. Knopf Doubleday Publishing Group, 2010. ISBN 978-0-307-77366-1. (ang.).
  6. ↑ a b B. Turner, J. Kingston, G. Armelagos, ARIATION IN DIETARY HISTORIES AMONG THE IMMIGRANTS OF MACHU PICCHU: CARBON AND NITROGEN ISOTOPE EVIDENCE., Chungara, Revista de Antropología Chilena, 2010, s. 515–534, ISSN 0716-1182 (ang.).
  7. ↑ a b G. Armelagos, B. Turner, Diet, residential origin, and pathology at Machu Picchu, Peru., „{{{czasopismo}}}”, American Journal of Physical Anthropology, 2012, PMID: 22639369 (ang.).
  8. ↑ M. Morales i inni, Reviewing human-environment interactions in arid regions of southern South America during the past 3000 years, „Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology.”, 3–4, W. 281, 2009, ISSN 0031-0182 (ang.).
  9. ↑ Michael Malpass, Daily Life in the Inca Empire, 2nd Edition, wyd. 2, ABC-CLIO, 2009, ISBN 0-313-35549-5 (ang.).
  10. ↑ a b Jeff Brown, Rediscovering the lost city, „Civil Engineering; New York.” (71), styczeń 2001, s. 32–39 (ang.).
  11. ↑ Richard L. Burger, Lucy Salazar-Burger, Machu Picchu Rediscovered: The Royal Estate In The Cloud Forest [online].
  12. ↑ a b c Machu Picchu, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-30] (ang.).
  13. ↑ a b c d e Wojciech Pastuszka Rabuś w Machu Picchu – Gazeta Wyborcza 10.06.2008; dostęp 27 października 2010.
  14. ↑ „Lidové noviny”, 3 czerwca 2008, s. 13.
  15. ↑ What Was Machu Picchu For? Top Five Theories Explained [online], 22 lipca 2017 [dostęp 2017-02-16].
  16. ↑ Jan Repetto: Machu Picchu – ciekawostki z miasta w andyjskich szczytach. 2013. [dostęp 2013-05-07].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedysta:Klakooo/brudnopis/projekt/wtrakcie/Machu_Picchu&oldid=69457155”