Przejdź do zawartości

Syrena (mitologia)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Syrena
Σειρήν
Ilustracja
Arnold Böcklin – „Zabawa syren” (1886)
Występowanie

mitologia grecka

Wiktor Wasniecow – „Sirin i Alkonost. Ptaki radości i rozpaczy” (1896).
John William Waterhouse – „Ulisses i syreny” (1891).
Syrena z Canosy (ok. 340-300 p.n.e.)
Syrenka w Warszawie

Syrena (gr. Σειρήν Seirḗn, l.mn. Σειρῆνες Seirē̂nes, łac. Siren, l.mn. Sirenes) – w mitologii greckiej to niebezpieczne i przebiegłe stworzenia femme fatale wyobrażane jako pół kobieta, pół ptak. Później, podobnie jak w mitologii rzymskiej, nimfa morska wyobrażana jako ryba z głową kobiety lub pod postacią pół kobiety, pół ryby.

Te dwa różne wyobrażenia syren wywołują czasem nieporozumienia, chociaż są one tożsame. W niektórych językach (polskim, francuskim, hiszpańskim, portugalskim lub rumuńskim) i tłumaczeniach „syrena” oznacza istotę związaną z wodą. W innych językach z reguły oznacza pół kobietę, pół ptaka, np. ros. сирена (zob. także syrin), ang. siren, szw. sirene – w odróżnieniu od istot związanych z wodą: ros. rusałka, ang. mermaid lub szw. sjöjungfru.

Syreny w literaturze

[edytuj | edytuj kod]

Odyseja

[edytuj | edytuj kod]
Syrena i rybak, dzieło słynnego włoskiego malarza Giulio Aristide Sartorio.
Syrena i rybak, dzieło słynnego włoskiego malarza Giulio Aristide Sartorio.

Syreny mieszkały na wyspie znajdującej się między wyspą Kirke a Skyllą i Charybdą. Siedziały na łące i śpiewały. Na wybrzeżu znajdowało się mnóstwo kości tych, którzy usłyszeli ich śpiew i wyszli na ląd. Odyseusz, przepływając statkiem w ich pobliżu, za radą Kirke kazał przywiązać się do masztu po wcześniejszym zalepieniu uszu woskiem swoim towarzyszom. Chciał usłyszeć ich śpiew i przeżyć. Wydał bezwzględny rozkaz, aby go nie rozwiązano, mimo błagań. Gdy jego statek szczęśliwie minął wyspę, zrozpaczone syreny rzuciły się w morskie odmęty.

Inne podania

[edytuj | edytuj kod]

Syreny zamieszkiwały małe wyspy na Morzu Śródziemnym (w pobliżu jońskiego miasta Fokaja), skąd wabiły urzekającym śpiewem żeglarzy i zabijały ich. Wedle Pauzaniasza straciły swe pióra w konkursie śpiewaczym z muzami, który przegrały. Muzy zaś uczyniły sobie z nich korony. Apollodorus podaje, iż były dziećmi Syreny, córki Melpomeny i boga rzeki Achelousa. Nosić miały imiona Pisinoe, Agalope i Thelxiepia. Pierwsza z nich grała na lirze, druga śpiewała, trzecia zaś przygrywała na flecie. Wedle greckiego Fizjologa, autorstwo którego pozostaje nieznane, były to bestie wodne, pół ryby, pół kobiety, wesołe w burze i sztormy, smutne zaś w czas ładnej pogody. Pięknymi pieśniami wabiły marynarzy i sprowadzały ich statki na mieliznę, następnie zaś je okradały, a ludzi pożerały. Pliniusz Starszy opisuje syreny również jako pół ryby, pół ludzi, których ciało jest jednak całe pokryte włosami. Męskie istoty, większe niż żeńskie, zwane były trytonami i często ponoć zatapiały statki, siadając w dużej ilości na jednej z burt, aż statek się przechylił.

Inne wersje mówią, że były to córki Zeusa, które towarzyszyły zmarłym w drodze do Hadesu. Troszczyły się o ich dusze i opłakiwały je, dlatego ich wizerunki umieszczano na nagrobkach.

Według innych podań mieszkały w niebie. Niebiańskie syreny były spokrewnione z muzami. Śpiewały i grały na instrumentach.

Jeszcze inne mity podają, że były córkami Forkosa i Keto albo Acheloosa. Homer wymienił dwie syreny; później pisano, że były trzy:

Inne wersje wymieniają ich jeszcze więcej.

Orfeusz uratował Argonautów, zagłuszając śpiew nimf własną pieśnią i grą na lirze. Syreny rzuciły się do morza i zamieniły w rafy.

Syreny w kulturze

[edytuj | edytuj kod]

Heraldyka

[edytuj | edytuj kod]

Syrena z rybim ogonem występuje także w herbach miast i regionów, m.in. miasta Warszawy, holenderskiej gminy Eemsmond i fińskiego regionu Päijänne Tavastia. W Polsce poza Warszawą syrenę z rybim ogonem mają w herbach miasta Białobrzegi i Ustka.

Syrena w herbie Warszawy była przedstawiana jako skrzydlaty potwór w ciele mężczyzny o nogach byka i lwim ogonie, uzbrojonego w tarczę i miecz. W połowie XVI w. syrence nadano kobiece cechy, ale nadal była potworem ze skrzydłami smoka, szponami, ogonem i udami pokrytymi łuskami. W połowie XVIII w. wpływy klasycystyczne spowodowały zastąpienie potwora postacią półnagiej kobiety z bułatem i tarczą w rękach oraz zwiniętym rybim ogonem zamiast nóg. W obecnej formie godło stolicy zostało zatwierdzone w 1938 r.

Literatura

[edytuj | edytuj kod]

Horacy wspomina o syrenach w dziele Sztuka poetycka:

...desinit in piscem (mulier formosa superne)... – ...kończy się rybim ogonem (kobieta piękna w górnej połowie ciała...)[1]

Syreną jest też tytułowa bohaterka bajki Mała syrenka napisanej w 1836 r. przez Hansa Christiana Andersena. Po osiągnięciu wieku 15 lat pozwolono jej wypłynąć na powierzchnię. Wówczas zakochała się w księciu, którego zobaczyła w jego kajucie. Uratowała jego życie w czasie sztormu, który zatopił statek. Na jej prośbę czarownica zamieniła jej ogon w ludzkie nogi, ale odebrała jej zdolność mowy. Książę zaprzyjaźnił się z syreną, ale zakochał w księżniczce (przekonany, że właśnie ona uratowała mu życie). Syrenka mogłaby wrócić do poprzedniej postaci, jeśli zabiłaby księcia na łożu małżeńskim, ale ona wolała sama umrzeć.

Malarstwo

[edytuj | edytuj kod]

Rzeźba

[edytuj | edytuj kod]
Posąg syreny na plaży Songkhla w Tajlandii
"Syrenka Łobeska", rzeźba w Łobzie na promenadzie przy rzece Redze (lata 70.). Autorki: Anna Paszkiewicz i Leonia Chmielnik

Muzyka

[edytuj | edytuj kod]

Filmy i seriale

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Władysław Kopaliński: Syreny. W: Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987, s. 1128. ISBN 83-06-00861-8.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Apollodorus: The Library and Epitome, ed. Sir James George Frazer. London, 1921.
  • Aaron J. Atsma: Seirenes. theoi.com. [dostęp 2013-08-18]. (ang.).
  • Fizjolog, przeł. Jażdżewska K., Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003.
  • Fizjologi i Aviarium. Średniowieczne traktaty o symbolice zwierząt, przeł. S. Kobielus. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC, 2005.
  • Władysław Kopaliński: Słownik mitów i kultury tradycji. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987. ISBN 83-06-00861-8.
  • Pauzaniasz: Wędrówka po Helladzie u stóp boga Apollona, przeł. H. Podbielski. Wrocław, 2005.
  • Pliniusz Starszy: Historyi naturalnej ksiąg XXXVII, przeł. J. Łukaszewicz. Poznań, 1845.