Stary Dworek

Stary Dworek
	wieś
	; Stary Dworek – droga przez wieś
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	międzyrzecki
Gmina	Bledzew
Liczba ludności (2022)	225
Strefa numeracyjna	95
Kod pocztowy	66-350
Tablice rejestracyjne	FMI
SIMC	0178614
	Położenie na mapie Polski Stary Dworek
	Położenie na mapie województwa lubuskiego Stary Dworek
	Położenie na mapie powiatu międzyrzeckiego Stary Dworek
	Położenie na mapie gminy Bledzew Stary Dworek
	52°33′25″N 15°25′57″E/52,556944 15,432500
	Multimedia w Wikimedia Commons

Stary Dworek (niem. Althöfchen^[4]) – wieś w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie międzyrzeckim, w gminie Bledzew.

Położenie

Wieś ulokowana jest na prawym brzegu Obry, ok. 5 km na północny wschód od Bledzewa, przy lokalnej drodze łączącej Skwierzynę z Zemskiem.

Nazwa

Odnotowana w 1540 po łacinie jako „Antiqua Curia”, w 1563 po polsku „Staridworek”, w 1640 „Stary Dwor”, w 1944 „Althöfchen”^[5].

Historia

Teren, na którym położona jest miejscowość była zasiedlona przed zachowanymi zapisami archiwalnymi. Archeolodzy znaleźli ślady osady wczśredniowiecznej, skarb monet oraz ozdób srebrnych datowany na VIII-XI wiek^[5].

Wieś historycznie związana jest z Wielkopolską oraz przejściowo z Brandenburgią. Istnieje co najmniej od XIII wieku posiadając średniowieczną metrykę. Po raz pierwszy wzmiankowana w łacińskim dokumencie z 1259 jako uposażenie klasztoru cystersów w Zemsku, później przeniesionego do Bledzewa^[6].

W 1540 wieś była siedzibą własnej parafii w dekanacie międzyrzeckim. W 1560 Piotr Kamiński opat bledzewski przekazał miejscowość w dożywotni zarząd Piotrowi zwanemu Mitręga z Lwówka, poprzedniemu opatowi klasztoru w Bledzewie. W 1563 miejscowość leżała w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego, w parafii Żarzyn. Odnotowano wówczas pobór od zagrodników, dwóch krawców oraz karczmy. W 1580 opat bledzewski zapłacił pobór od 4,5 łana, 6 zagrodników, 5 komorników, kowala i od pastucha, który wypasał 125 owiec. W 1589 we wsi gospodarowało 5 kmieci^[5].

W 1580 wieś duchowna Staridworek, własność opata bledzewskiego, położona była w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[7].

Od XVI w. do II rozbioru Polski mieściła się tu oficjalna rezydencja opatów bledzewskich. Wieś duchowna, własność opata cystersów w Bledzewie pod koniec XVI wieku leżała w powiecie poznańskim województwa poznańskiego^[8]. Pierwszym rezydującym w Starym Dworku opatem był Piotr z Lwówka (1560 r.), ostatni opat Onufry Wierzbiański był w latach 1796–1803 tylko dzierżawcą.

Po sekularyzacji dóbr zakonnych w 1810 r. rząd pruski utworzył tu domenę państwową. W 1886 r. zarządca Hecker wyremontował dwór i rozbudował zespół folwarczny. W Starym Dworku powstała gorzelnia parowa, prowadzono hodowlę owiec.

Pierwszy drewniany kościół powstał ok. 1238 r. w miejscu nazwanym Dobry Ług Nowy, lokalizacja okazała się fatalna, wylewająca Obra wielokrotnie zalewała świątynię. W 1288 r. kościół przeniesiono na obecne miejsce, wokół którego rozwinął się Stary Dworek. W 1706 r. opat Józef Gurowski kazał rozebrać podupadłą świątynię i na jej miejscu wystawić nowy szachulcowy kościół. Ten przetrwał zaledwie do 1768 r., gdy ponownie został rozebrany i na jego miejscu wzniesioną obecną barokową świątynię. Inicjatorem przebudowy był opat Franciszek Rogaliński.

Dwór opatów istniał już w 1560 r. jednak spłonął doszczętnie od uderzenia pioruna w 1770 r. Z inicjatywy opata Józefa Gurowskiego wystawiono nowe dworzyszcze, które w postaci ruiny przetrwało do czasów współczesnych.

Podczas wojny północnej w dworze opatów przebywali monarchowie walczących stron:

w 1708 roku król szwedzki Karol XII,
w 1711 roku car rosyjski Piotr I Wielki,
w 1712 roku król Polski August II Mocny.

W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Starydworek należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Międzyrzecz w rejencji poznańskiej^[9]. Starydworek należał do okręgu starodworskiego tego powiatu i stanowił odrębny majątek, którego właścicielem był wówczas rząd pruski^[9]. Według spisu urzędowego z 1837 roku wieś liczyła 366 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 34 dymy (domostwa)^[9]^[10].

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa gorzowskiego.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[11]:

kościół filialny pod wezwaniem św. Józefa, barokowy, wzniesiony w latach 1768–1778
dwór, zrujnowany, z końca XVIII wieku.

inne zabytki:

resztki tarasowego parku nad brzegiem Obry można oglądać z tyłu dworu
kolumna Maryjna z XVIII w., zachowała się przy drodze do Bledzewa
zabudowa mieszkalna i gospodarcza pochodząca z XIX w. i początków XX w., murowana i w części szachulcowa – pozostałości założenia folwarcznego: stajnia, obora, gorzelnia, częściowo przetrwały w Starym Dworku
kapliczki przydrożna i cmentarna z XIX w.
ruiny grupy warownej „Ludendorff”, która wchodziła w skład Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego zachowały się obok wsi, nad Obrą.

Na Obrze istnieje zbudowany w latach 30. XX wieku most obrotowy, jeden z dwóch mostów fortecznych na obszarze MRU (drugi jest w Kursku). Po 2000 jego zalaną maszynownię osuszono, po czym okazało się, że mechanizmy mostu funkcjonują poprawnie, a most może przesunąć jedna osoba^[12].

Galeria

Kościół pw. św. Józefa
Kościół pw. św. Józefa
Zrujnowany dwór
Kapliczka przydrożna
Kapliczka cmentarna
Kolumna z XVIII w.

Przypisy

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129710
↑ Jednostki organizacyjne i pomocnicze: Sołectwa Gminy Bledzew, Warszawa: BIP Bledzew, 31 grudnia 2011 .
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1218 [zarchiwizowane 2022-10-26] .
↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. (M.P. 1947 nr 111 poz. 719)
↑ ^a ^b ^c Gąsiorowski 1993 ↓.
↑ Historia (Rezydencja opatów w Starym Dworku). bledzew.pl. [dostęp 2016-06-14].
↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Wielkopolska t. I, Warszawa 1883, s. 42.
↑ Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.
↑ ^a ^b ^c Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère) Jana Nepomucena Bobrowicza, 1846, s. 259.
↑ W skład majątku Stary Dworek wchodziły wówczas także: Starydworek młyn (2 domy, 20 osób), Starydworek karczma (1 dom, 16 osób), Starydworek posada leśna (1 dom, 7 osób), Obra młyn (1 dom, 8 osób), Nowa karczma (1 dom, 5 osób), Płowy jeleń posada leśna (1 dom, 4 osoby), Bledzew posada leśna (1 dom, 6 osób), Bledzew folwark (2 domy, 15 osób), Popowo (27 domów, 229 osób), Popowo posada leśna (1 dom, 7 osób) oraz Żemsko (38 domów, 311 osób).
↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 23. [dostęp 2013-01-26].
↑ Cuda techniki w MRU. Słynny forteczny most obrotowy wciąż działa

Bibliografia

Antoni Gąsiorowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. III, (L – Q), zeszyt 2, hasło „Stary Dworek”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 1993, s. 652.
J. Lewczuk, B. Skaziński (red.), Zabytki północnej części województwa lubuskiego, Zielona Góra – Gorzów Wielkopolski, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, 2004, ISBN 83-921289-0-7.
B. Kucharski, Informator Turystyczno-Krajoznawczy Województwa Gorzowskiego, Gorzów Wielkopolski, Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wielkopolskim, 1998, ISBN 83-908511-1-3.
Strona internetowa gminy Bledzew
Stary Dworek – strona internetowa mieszkańców. starydworek.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-27)].

Linki zewnętrzne

Stary Dworek w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
Stary Dworek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 269 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 129710

[2] Jednostki organizacyjne i pomocnicze: Sołectwa Gminy Bledzew, Warszawa: BIP Bledzew, 31 grudnia 2011 .

[3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1218 [zarchiwizowane 2022-10-26] .

[4] Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 1 lipca 1947 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. (M.P. 1947 nr 111 poz. 719)

[CITEREFGąsiorowski1993-5] Gąsiorowski 1993 ↓.

[hist-6] Historia (Rezydencja opatów w Starym Dworku). bledzew.pl. [dostęp 2016-06-14].

[7] Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, Wielkopolska t. I, Warszawa 1883, s. 42.

[8] Atlas historyczny Polski. Wielkopolska w drugiej połowie XVI wieku. Część II. Komentarz. Indeksy, Warszawa 2017, s. 247.

[Plater-9] Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Ksie̜ztwa Poznańskiego. Lipsk: Ksie̜garnia Zagraniczna (Librairie Étrangère) Jana Nepomucena Bobrowicza, 1846, s. 259.

[10] W skład majątku Stary Dworek wchodziły wówczas także: Starydworek młyn (2 domy, 20 osób), Starydworek karczma (1 dom, 16 osób), Starydworek posada leśna (1 dom, 7 osób), Obra młyn (1 dom, 8 osób), Nowa karczma (1 dom, 5 osób), Płowy jeleń posada leśna (1 dom, 4 osoby), Bledzew posada leśna (1 dom, 6 osób), Bledzew folwark (2 domy, 15 osób), Popowo (27 domów, 229 osób), Popowo posada leśna (1 dom, 7 osób) oraz Żemsko (38 domów, 311 osób).

[11] Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 23. [dostęp 2013-01-26].

[12] Cuda techniki w MRU. Słynny forteczny most obrotowy wciąż działa

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Wsie	Bledzew Chycina Goruńsko Nowa Wieś Osiecko Pniewo Popowo Sokola Dąbrowa Stary Dworek Templewo Zemsko
Osady	Dębowiec Katarzynki Kleszczewo Krzywokleszcz Strużyny Templewko
Osada leśna	Bledzewka
Osada leśna wsi	Osiecko
Przysiółki wsi	Kryl Tymiana
Nieoficjalne miejscowości	Elektrownia Małoszewo