Stare Jatki we Wrocławiu
| Stare Miasto | |
 nr rej. 122-128 z 6.12.1949 oraz A/1610/91 z 12.02.1962
| |
 Stare Jatki | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′43,8″N 17°01′50,4″E/51,112172 17,030675
| |
![ulica Stare Jatki[1][2]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/3b/IE_road_sign_116.svg/16px-IE_road_sign_116.svg.png){kind=small}
Stare Jatki we Wrocławiu – historyczna nazwa[a] wrocławskiej uliczki na Starym Mieście łącząca ul. Odrzańską z ul. Kiełbaśniczą. Ulica Malarska 1–24 i Jatki są wpisane do rejestru zabytków województwa dolnośląskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwotnie Stare Jatki była uliczką utworzoną przez dwa rzędy sklepów rzeźniczych, powstałą w wyniku lokacyjnych przeobrażeń przestrzenno-prawnych dokonanych z woli księcia Bolesława Rogatki w 1242 roku. Władca wykupił karczmy od zakonników i przekazał je wójtowi, a następnie rada miejska wykupiła od niego prawa do prowadzenia jatek. Decyzja księcia w kolejnych latach wzbudziła protest u jego następców. Postanowili oni uchylić decyzję Rogatki, lecz wójt i mieszczanie na to nie pozwolili. Spór toczył się do 1261 roku i został rozwiązany na korzyść mieszczan. Od tego roku na jatki sprzedawano głównie mięso, a mieszkańcy tworzyli osobny cech. Dysponowali oni również 38 oborami przy ul. Rzeźniczej oraz własną rzeźnią nad Odrą[3]. Zwieńczeniem regulacji prawnych w handlu było nadanie w 1272 roku prawa mili dla Wrocławia.
Nazwa „Stare Ławy Mięsne” w dokumentach pojawiła się po raz pierwszy dopiero w 1375 roku. W tym samym okresie istniał drugi ciąg kramów mięsnych, ulokowany między ulicami Łaciarską i Kotlarską, u wylotu na Nowy Targ we Wrocławiu. Ciąg ten nazwany był „Nowymi Jatkami” lub „Małymi Jatkami” i tworzył odrębny cech rzeźników[b]. Pod koniec XIX wieku pierwotny rzeźniczy charakter ulicy zatracał się na rzecz nowych warsztatów rzemieślniczych i małych sklepików. Do 1843 roku jatki były własnością cechu rzeźników; w 1898 już tylko na połowie kramów handlowano mięsem. W 1939 swoje kramy miało już tylko dwóch rzeźników: Ernst Heide pod numerem 21 i mistrz masarski Gustav Moese pod numerem 24.
Architektura jatek
[edytuj | edytuj kod]
Ulica składała się z początkowo z 42 drewnianych, jednokondygnacyjnych budynków a od 1350 roku było ich 48; 24 kramy na każdej ze stron uliczki. W XVI wieku dwa kramy zostały połączone i od tego okresu notowano ich 47[2][4]. Parcele miały ok. 3 metrów szerokości i były głębokie na ok. 10 metrów. W XIV wieku drewniane budy zostały zastąpione murowanymi kamieniczkami z kramami zajmującymi przyziemie budynku. Uliczka z obu stron zamknięta była ostrołucznymi bramami. Pośrodku ulicy biegł, zachowany do czasów obecnych, kamienny rynsztok[3]. Na przełomie XV i XVI wieku gospodarze Starych Jatek otrzymali pozwolenie na rozbudowę kramów; niskie budynki zyskały kolejne piętra; niektóre kamienice miały pięć kondygnacji. W kamienicy mieszkali głównie rzeźnicy, czeladnicy i służba. W tym okresie pomiędzy numerem 10 i 11 powstało wąskie przejście pomiędzy Jatkami a ulicą Malarską.
W XIX wieku została wyburzona południowa pierzeja, a w jej miejsce, w 1823 roku. wybudowano gmach Gimnazjum św. Elżbiety[3].
Po 1945 roku
[edytuj | edytuj kod].JPG)
Podczas II wojny światowej Stare Jatki zostały częściowo zniszczone (ocalało 12 kamienic). W 1951 roku rozpoczęto odbudowę kamienic; prace rozpoczęto od kamienicy nr 24, do której przylegała łukowa brama wejściowa od ul. Odrzańskiej. Parter w kamienicach przeznaczono na małe sklepiki, a na wyższych kondygnacjach pomieszczenia połączono, tworząc mieszkania. Od strony ul. Malarskiej powstały klatki schodowe wspólne dla kilku kamienic. Jedynymi budynkami, które zachowały dawny układ i kształt pomieszczeń, drewniane stropy oraz kolorowe polichromie z motywem liści akantu, są kamienice pod nr 1 i 2[3]. Dawniej mieściła się w nich siedziba cechu rzeźników, a obecnie jest siedzibą Okręgowego Wrocławskiego Związku Artystów Plastyków[2].
Pod koniec XX wieku Stare Jatki zajmowały pracownie i galerie artystyczne (pierwsza galeria została otworzona w 1992 roku) oraz pub muzyczny[2]. W 1997 roku, ku pamięci dawnej roli Jatek, przy wejściu do uliczki ustawiono pomnik „Ku czci Zwierząt Rzeźnych”. 1 sierpnia 2005 na Jatkach postawiono jednego z wrocławskich krasnali – „Rzeźnika”[5]. Później w Galerii „Domus” stanął „Krasnal z piłką”.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wykaz ulic w dzielnicy Śródmieście i Stare Miasto. [dostęp 2015-13-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-05)].
- ↑ a b c d Houszko 2009 ↓, s. 321.
- ↑ a b c d e Mariusz Urbanek: Stare Jatki w ujęciu historycznym. Związek Polskich Artystów Plastyków oddział wrocławski. [dostęp 2015-13-09]. (pol.).
- ↑ Eysymontt i in. 2011 ↓, s. 239.
- ↑ Małgorzata Skotnicka: Krasnoludki wrocławskie. W: Waldemar Łazuga (red.), Sebastian Paczos (red.): Poznań-Szczecin-Wrocław. Trzy uniwersytety, trzy miasta, trzy regiony. Kraków: Libron, 2010, s. 451. ISBN 978-83-62196-13-5.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Praca zbiorowa pod red. Jana Harasimowicza: Encyklopedia Wrocławia. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006. ISBN 978-83-7384-561-9. ISBN 83-7384-561-5.
- Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik (red.): Leksykon architektury Wrocławia. Wrocław: Via Nova, 2011.
Literatura przedmiotu
[edytuj | edytuj kod]- Rafał Eysymontt, Jatki przy ulicy Malarskiej we Wrocławiu, Wrocław: Studio „Sense II”, 2000, ISBN 83-87451-70-3, OCLC 930728172.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Ulica Stare Jatki na starych i współczesnych fotografiach. [dostęp 2016-01-30].
