Rzodkiew
 Morfologia (rzodkiew świrzepa) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
rzodkiew | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Raphanus L. Sp. Pl. 669. 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Rzodkiew (Raphanus L.) – rodzaj roślin należący do rodziny kapustowatych. Należą do niego w zależności od ujęcia trzy gatunki[5] lub jeden[6]. Rośliny te pochodzą z basenu Morza Śródziemnego. Rozprzestrzenione zostały niemal na całym świecie[7]. W Polsce występują w zależności od ujęcia dwa gatunki (uprawiana rzodkiew zwyczajna R. sativus i zadomowiona rzodkiew świrzepa R. raphinastrum)[8] lub jeden w dwóch podgatunkach[6]. Rozpowszechnionym w świecie warzywem pod postacią różnych odmian jest rzodkiew zwyczajna (jedną z jej odmian jest rzodkiewka).
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Rośliny zielne (jednoroczne lub dwuletnie), sztywno owłosione prostymi, pojedynczymi włoskami, rzadko nagie. Pędy prosto wzniesione lub pokładające się, pojedyncze lub rozgałęzione[4]. Osiągają do 0,8 m wysokości[9].
- Liście
- Odziomkowe ogonkowe, pojedyncze, ząbkowane, lirowate lub pierzasto wcinane. Liście łodygowe są do nich podobne, ale górne niemal siedzące[4].
- Kwiaty
- Zebrane po kilka w grona wydłużające się podczas owocowania. Działki kielicha podługowate do równowąskich, prosto wzniesione, nasady działek bocznych woreczkowato wyciągnięte. Płatki korony białe lub purpurowe, zwykle z ciemnymi żyłkami. Owalne lub zaokrąglone, ale u nasady z paznokciem o długości zbliżonej do szerszej części szczytowej lub dłuższej. Pręcików sześć, wyraźnie czterosilnych (cztery dłuższe, dwa krótsze). Miodniki cztery. W zalążni od 2 do 22 zalążków. Słupek okazały lub drobny, ze znamieniem główkowatym, czasem nieznacznie dwudzielnym[4].
- Owoce
- Wąskie, wielonasienne łuszczyny, zwężające się między nasionami[9], rozpadające się na jednonasienne człony[4].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna
Rodzaj z rodziny kapustowatych Brassicaceae, w jej obrębie klasyfikowany do plemienia Brassiceae[5].
- Podział rodzaju
Według bazy taksonomicznej Plants of the World Online rodzaj obejmuje jeden gatunek[6]:
- Raphanus raphanistrum L. – rzodkiew świrzepa
Według innych baz w obrębie rodzaju wyróżniane są trzy gatunki[5]:
- Raphanus confusus (Greuter & Burdet) Al-Shehbaz & Warwick
- Raphanus raphanistrum L. – rzodkiew świrzepa
- Raphanus sativus L. – rzodkiew zwyczajna
Występujący na Bliskim Wschodzie R. confusus wyłączany jest do monotypowego rodzaju Quidproquo Greuter & Burdet jako Quidproquo confusum Greuter & Burdet. Z kolei Raphanus sativus bywa włączany jako podgatunek Raphanus raphanistrum subsp. sativus (L.) Domin[6].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Rzodkiew zwyczajna od dawna uprawiana była jako warzywo. Istnieje wiele różnych odmian, w których jadane są zgrubiały odcinek podliścieniowy łodygi i górna część korzenia (rzodkiewka var. radicans i rzodkiew czarna var. niger), liście i łuszczyny (rzodkiew wężowa var. caudatus), a rzodkiew oleista (var. oleiformis) zawiera w nasionach olej jadalny[10][11]. Rzodkiew jedli niewolnicy w starożytnym Rzymie, uprawiana była też w starożytnych Chinach[12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-11-10] (ang.).
- ↑ a b Raphanus. [w:] Index Nominum Genericorum [on-line]. [dostęp 2009-02-25].
- ↑ a b c d e Raphanus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-13].
- ↑ a b c Genus Raphanus L.. [w:] grin [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-05-06].
- ↑ a b c d Raphanus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-05-06].
- ↑ Suzanne I. Warwick: Raphanus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-02-13].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 147, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 172. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 800. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ rzodkiew, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-06].
- ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.