Przejdź do zawartości

Powszechna deklaracja praw człowieka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (ang. Universal Declaration of Human Rights[1], fr. La Déclaration universelle des droits de l'homme, hiszp. Declaración Universal de los Derechos Humanos, ros. Всеобщая декларация прав человека Wsieobszczaja diekłaracyja praw czełowieka) – zbiór praw człowieka i zasad ich stosowania uchwalony przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją 217/III A w dniu 10 grudnia 1948 roku w Paryżu[2]. W następstwie tego historycznego wydarzenia Zgromadzenie Ogólne wezwało państwa członkowskie do opublikowania tekstu Deklaracji i do „spowodowania, aby Deklaracja była rozpowszechniana, pokazywana, czytana i objaśniana przede wszystkim w szkołach i innych instytucjach oświatowych, wszędzie bez względu na status polityczny kraju lub terytorium[3].

Dla ułatwienia dostępu jak największej liczbie osób treść Deklaracji jest przekładana na różne języki świata. Witryna WWW ONZ zawiera 553 wersje językowe[4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Eleanor Roosevelt z Powszechną deklaracją praw człowieka

Na jej uchwaleniu zaważyły wydarzenia II wojny światowej. Kiedy zbrodnie nazistowskich Niemiec wyszły na jaw[5], uznano, że Karta Narodów Zjednoczonych jedynie ogólnie formułuje prawa człowieka, dlatego też na konferencji w San Francisco wysunięto propozycję utworzenia karty praw człowieka, której opracowaniem zająć się miała Komisja Praw Człowieka powołana przez Radę Gospodarczą i Społeczną. Prace rozpoczęły się w 1945 r. Główne role w tworzeniu Deklaracji odegrali: Kanadyjczyk John Peters Humphrey (wówczas dyrektor Wydziału Praw Człowieka w Sekretariacie ONZ), Francuz René Cassin, Amerykanka Eleanor Roosevelt, Libańczyk Charles Malik oraz Chińczyk Peng-chun Chang. Deklarację przyjęto bez głosu sprzeciwu.

Spośród 58 państw członkowskich ONZ osiem wstrzymało się od głosu: RPA, w której panowała polityka apartheidu, Arabia Saudyjska, protestując przeciw równości kobiet i mężczyzn. Jemen i Honduras w ogóle nie wzięły udziału w głosowaniu[6].

Delegacje krajów socjalistycznych: ZSRR (posiadającego w sumie trzech członków ONZ włącznie z Ukrainą i Białorusią) oraz Czechosłowacji, Polski i Jugosławii odmówiły zgody na pojęcie powszechności praw człowieka.

Kraje socjalistyczne miały zastrzeżenia do deklaracji z kilku powodów: brak uwzględnienia walki z faszyzmem i zakazu propagandy faszystowskiej, brak definicji takich pojęć jak „państwo demokratyczne” czy „zasady demokratyczne”, niewystarczający katalog praw społeczno-ekonomicznych, brak sformułowania zasady suwerenności państw i nieingerowania w sprawy wewnętrzne państw, oraz brak regulacji obowiązków jednostki wobec społeczeństwa i państwa[7]. Te zastrzeżenia zostały przedstawione już w Komisji Praw Człowieka.

Powszechną deklarację praw człowieka można uznać za pierwsze znaczące dokonanie ONZ w dziedzinie ochrony praw człowieka. Na pamiątkę jej uchwalenia 10 grudnia obchodzony jest jako Dzień Praw Człowieka, zaś dla uczczenia 20 rocznicy tego wydarzenia ogłoszono rok 1968 jako Międzynarodowy Rok Praw Człowieka[8].

Z okazji 50-lecia uchwalona została Deklaracja w sprawie praw i odpowiedzialności jednostek, grup i organów społeczeństwa za promowanie i ochronę powszechnie uznanych praw człowieka i podstawowych wolności[9].

Charakter prawny

[edytuj | edytuj kod]

W momencie powstania deklaracja była jedynie standardem – jako rezolucja Zgromadzenia Ogólnego nie tworzyła prawa międzynarodowego ani nie miała wiążącego charakteru. W obecnej chwili większość prawników zajmujących się prawem międzynarodowym uważa ją za prawo zwyczajowe, z czego wnioskują oni jej powszechne obowiązywanie. Na bazie Deklaracji w 1966 roku uchwalono Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Human Rights znaczy dosłownie prawa ludzkie.
  2. Resolution 217/III adopted by the General Assembly
  3. Tamże, część D, punkt 1.
  4. About the Universal Declaration of Human Rights Translation Project [online], OHCHR [dostęp 2023-05-06] (ang.).
  5. Wstęp do Deklaracji mówi o tym w słowach nieposzanowanie i nieprzestrzeganie praw człowieka doprowadziło do aktów barbarzyństwa, które wstrząsnęły sumieniem ludzkości.
  6. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ, Detailed Voting.
  7. Anna Michalska, Znaczenie i rola Uniwersalnej Deklaracji Praw Człowieka, „Roczniki Nauk Społecznych”, 12 (1), 1984, s. 133–147, ISSN 2544-5812 [dostęp 2023-12-10], Cytat: Państwa socjalistyczne wyraziły następujące zastrzeżenia wobec Deklaracji: a) brak postanowień dotyczących walki z faszyzmem i zakazu propagandy faszystowskiej; b) Deklaracja nie zawiera definicji pojęć takich jak "państwo demokratyczne" czy "zasady demokratyczne", co nie dostarcza ludziom pracującym wystarczających podstaw do ochrony swoich interesów; c) niewystarczający jest katalog praw społeczno-ekonomicznych; d) Deklaracja nie formułuje zasady suwerenności państw i nieingerencji w sprawy wewnętrzne; e) nie reguluje obowiązków jednostki wobec społeczeństwa i państwa. Zastrzeżenia te zostały przedstawione jeszcze w Komisji Praw Człowieka. Afryka Południowa stała na stanowisku, że Deklaracja nie powinna obejmować praw społeczno-ekonomicznych, gdyż nie są one klasycznymi prawami człowieka, natomiast Arabia Saudyjska miała trudności z akceptacją przepisów dotyczących wolności religii. (pol.).
  8. Designation of 1968 as International Year of Human Rights (rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 1961/XVIII z 12 grudnia 1963), International Year for Human Rights (rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 2081/XX z 20 grudnia 1965). Z tej okazji w Teheranie 22 kwietnia – 13 maja 1968 obradowała I Światowa Konferencja Praw Człowieka i uchwalona została Proklamacja teherańska.
  9. Uchwała Zgromadzenia Ogólnego ONZ 53/144 z 9 grudnia 1998 (ang.)

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]