Podokręg Rzeszów Armii Krajowej

Podokręg Rzeszów AK – podokręg Armii Krajowej w Okręgu Kraków AK.

Organizatorem Podokręgu Rzeszów AK był pułkownik Kazimierz Putek „Zworny”, w marcu 1943 został powołany na stanowisko komendanta podokręgu. W czasie „Burzy” dowodził całością działań zbrojnych na terenie Rzeszowszczyzny. Mieszkał w Rzeszowie u dyrektora gimnazjum Władysława Kruszyńskiego przy ul. Hetmańskiej.

Podokręg Rzeszów AK podlegał pod jeden z 8 okręgów, Okręg Kraków AK i obszar Komendy Głównej AK

Podokręgowi Rzeszów AK, podlegały od 1943 Inspektoraty Rejonowe:

• Jasło, Obwód Jasło AK
• Krosno OP-15
• Sanok OP-23
• Przemyśl,
• Rzeszów,
• Tarnobrzeg,
• Mielec.

Okręg Rzeszowski AK wydawał „Głos Jedności Polskiej”.

W ramach odtworzenia Sił Zbrojnych w czasie Akcji Burza: i w wyniku przeprowadzania akcji odtwarzania przedwojennych jednostek wojskowych w 1944 powstały w Podokręgu Rzeszów AK (Okręg Kraków):

• 24 Dywizja Piechoty AK „Rzeszowska” 17 Pułk Piechoty AK,
• 22 Dywizja Piechoty AK „Jarosławska” 38 Pułk Piechoty AK,

• Adiutant Kedywu Podokręg Rzeszów AK – Stanisław Dąbrowa-Kostka, 38 Pułk Piechoty i 39 Pułk Piechoty Inspektoratu Podkarpacie (Sanok – Jasło – Krosno OP-15 – Brzozów)

• mjr Stefan Wincenty Rutkowski „Haszysz” – dca Inspektoratu Podkarpacie (Sanok – Jasło – Krosno -Brzozów)

W ramach Akcji „Kośba” 25 maja 1944 r. rzeszowska grupa dywersyjna AK dokonała udanego zamachu w Rzeszowie przy ul. Batorego na najgroźniejszych gestapowców Friedricha Pottebauma i Hansa Flaschke.

Przy pomocy tego Podokręgu AK 2 sierpnia 1944 roku wkroczyły do zniszczonego Rzeszowa wojska radzieckie i rozpoczęły aresztowania oraz osadzanie na Zamku w Rzeszowie. Po zajęciu Rzeszowa przez Armię Czerwoną Komendant Rzeszowskiego Podokręgu AK płk dypl. Kazimierz Putek „Zworny” ujawnił się 5 sierpnia 1944 wobec dowództwa sowieckiego jako dowódca 24 DP AK. i rozpoczął rozmowy z sowieckimi władzami wojskowymi, ale nie dały one żadnych rezultatów, ponieważ dowództwo AK nie uznawało PKWN. Wobec braku porozumienia polecił podległym oddziałom zejść ponownie do podziemia i kontynuować działalność konspiracyjną. Wydał rozkaz wymarszu oddziałom AK na pomoc walczącej Warszawie. Na początku października 1944 wyraził zgodę na przeprowadzenie uderzenia na więzienie na Zamku w Rzeszowie i uwolnienie więźniów. W październiku 1944 r. na miejscowym Zamku NKWD przetrzymywało i torturowało 400 żołnierzy AK.

Ppłk Łukasz Ciepliński „Pług” (1913–1951) – od kwietnia 1941 r. Komendant Inspektoratu Rejonowego ZWZ–AK Rzeszów, w nocy z 7 na 8 października 1944 r. dowodził nieudaną akcją rozbicia więzienia na Zamku. Po aresztowaniu 28 listopada 1947 r. w Zabrzu został skazany „na pięciokrotną karę śmierci”. W dniu 1 marca 1951 r. wykonano wyrok na nim przez rozstrzelanie.

12 grudnia 1944 rozpoczęły się ponownie aresztowania żołnierzy AK w Rzeszowie przez NKWD. Został też uwięziony Komendant Rzeszowskiego Podokręgu AK płk Kazimierz Putek „Zworny” z częścią oficerów swego sztabu. NKWD w więzieniu przekonało go do konieczności ujawnienia oddziałów AK w Podokręgu.

Od chwili wkroczenia Sowietów rozpoczęły się represje względem opozycji i przetrzymywania żołnierzy AK w Obozach NKWD i wywózki w głąb ZSRR.

Pomnik Żołnierzy Armii Krajowej Podokręgu Rzeszów przy ul. Fryderyka Szopena w Rzeszowie

Upamiętnienie

Tradycje podokręgu kultywuje 3 Podkarpacka Brygada Obrony Terytorialnej.

Bibliografia

• Dziennik Urzędowy Ministra Obrony Narodowej. Ministerstwo Obrony Narodowej, 2017.
• G. Ostasz, A. Zagórski, Krakowski Okręg Armii Krajowej w dokumentach, t. III, Akcja „Burza” w Inspektoracie AK, Kraków 2003,
• G. Ostasz, Obwód ZWZ-AK Rzeszów. Konspiracja wojskowa i „Burza”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 1992.