Pałac Branickich w Choroszczy

Pałac Branickich w Choroszczy
	nr rej. 41 (47) z 22 marca 1956
	; Front pałacu
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Miejscowość	Choroszcz
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	późny barok
Inwestor	Jan Klemens Branicki
Rozpoczęcie budowy	ok. 1729
Ukończenie budowy	1759
Zniszczono	1915
Odbudowano	po 1960
Pierwszy właściciel	Jan Klemens Branicki
	Położenie na mapie Choroszczy Pałac Branickich w Choroszczy
	Położenie na mapie Polski Pałac Branickich w Choroszczy
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Pałac Branickich w Choroszczy
	Położenie na mapie powiatu białostockiego Pałac Branickich w Choroszczy
	Położenie na mapie gminy Choroszcz Pałac Branickich w Choroszczy
	53°09′00,79″N 22°58′39,22″E/53,150219 22,977561
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Pałac Branickich w Choroszczy – zabytkowy^[2] pałac w Choroszczy.

Pałac Branickich powstały w latach 1745–1764 dla magnata Jana Klemensa Branickiego na sztucznej wyspie, otoczonej kanałami oraz 25-hektarowym parkiem. Pałac był uzupełnieniem głównej rezydencji hetmana Branickiego mieszczącej się w Białymstoku.

Lokalizacja

Pałac wraz z zespołem budynków i parkiem został usytuowany na obszarze nizinnym, poniżej położonego na wzgórzu miasteczka Choroszcz, na prawym brzegu rzeki Horodnianki. Park zakomponowany został o zarysie zbliżonym do trapezu. Przy pałacu znajdował się folwark z zabudowaniami. Całość terenu była w kształcie rombu, pośrodku którego znajdował się pałac z pawilonami.

Historia

Pierwszy etap budowy założenia miał miejsce przed 1729 rokiem i rozpoczęła ją budowa pałacyku myśliwskiego na sztucznej wyspie oraz 400-metrowego kanału.

Po ślubie Jana Klemensa Branickiego z Elżbietą Poniatowską rozpoczęto w 1748 roku rozbudowę parku, który powiększono przeprowadzając przez niego promieniste aleje, zasadzono szpalery z krzewów i drzew, wykopano też poprzeczny kanał, aby tworzył krzyż wodny. Ostateczna kompozycja ogrodu była symetryczna, o wielu przecinających się alejach, z widokowymi ciągami alei zamkniętych elementami architektonicznymi. Na zakończeniu alei ustawione były bramki i mostki nad kanałem oraz rzeźby drewniane ptaków i puttów. Prace nad kompozycją ogrodową zakończono około 1752 r.

Jesienią 1753 rozpoczęto budowę dwóch flankujących pałac symetrycznych pawilonów gościnnych z mansardowymi dachami, które ukończono w roku następnym. W latach 1757–1759 rozebrano pierwotny pałac, grożący zawaleniem z powodu zmurszenia fundamentów i na miejscu poprzedniego zbudowano nowy budynek ze zbliżonym układem pomieszczeń. W 1760 roku rozpoczęto budować na osi pałacu oficynę kuchenną i oficynę gościnną oraz domek odźwiernego i kordegardę. Prace te ukończono w 1764 roku i tym samym założenie uzyskało swój docelowy kształt^[3]. Projektantem budynków był przypuszczalnie Jan Henryk Klemm, a prace nadzorował J. Sękowski. Projektantem i wykonawcą wnętrz był Antoni Herliczka^[4].

Po śmierci Izabeli Poniatowskiej rezydencja przeszła w 1809 roku na własność Marianny Potockiej, żony ministra Tadeusza Mostowskiego, a potem na Aleksandra Komara (męża Pelagii, córki Marianny i Tadeusza)^[5]. W tym czasie doszło do zaniedbania założenia pałacowego^[4], które oddano w dzierżawę, a w jednej z oficyn założono manufakturę sukienniczą. Pałac został uszkodzony w 1831 roku podczas Powstania listopadowego i stał pusty^[5].

W 1840 roku oficyny pałacowe i przylegający teren zostały wydzierżawione od Komara na fabrykę włókienniczą przez Christiana Augusta Moesa, a w samym pałacu miały znajdować się mieszkania dzierżawcy i biura^[4]^[5]. W oficynach zainstalowano krosna, a po obu stronach dziedzińca stanęły dwa trzypiętrowe budynki tkalni oraz postawiono farbiarnię i suszarnię^[5]. Przed 1874 rokiem Carl August I. Moes, najstarszy syn Christiana Augusta, rozbudował korpus pałacu rozszerzając go o nowe boczne trzyosiowe ryzality, zmieniono dach i elewację, a także zasypano kanały z powodu wilgoci^[5]. Kolejnej rozbudowy dokonał w końcu XIX wieku, Carl August II Moes. Dobudowano wówczas od strony wschodniej nową część z werandą^[5]. Zmieniono także kształt okien w bocznych ryzalitach i położono nowy dach^[5]. W jego rękach zabudowania pałacowe pozostały do 1915 roku, gdy podczas I wojny światowej spłonął pałac, pawilony i obie oficyny.

Po zniszczeniach wojennych pałac przeszedł w 1930 roku wraz z innymi zabudowaniami na własność szpitala i niezabezpieczony popadał w coraz większą ruinę, którą zaczęto rozbierać w 1933 roku (rozebrano obie oficyny, zachodni pawilon i XIX wieczne partie boczne pałacu)^[4].

W 1956 roku zapadła decyzja władz wojewódzkich o odbudowie zabytku i rekonstrukcji parku, co nastąpiło w latach 1969-1973 wg projektu architekta Stanisława Bukowskiego^[4]. Od 1973 roku w pałacu znajduje się Muzeum Wnętrz Pałacowych, które jest oddziałem Muzeum Podlaskiego w Białymstoku.

Opis

Klasycystyczny piętrowy pałac wybudowany na planie prostokąta na wyspie. Nakryty jest pokrytym dachówką wysokim dachem czterospadowym z lukarnami. Od frontu ryzalit zwieńczony tympanonem zawierającym kartusze z herbami: Ciołek Izabella Poniatowskiej (po lewej) oraz Gryf Jana Klemensa Branickiego (po prawej). W przyziemiu otwory w formie porte-fenêtre, ujęte żelaznymi balustradami, na piętrze otwory okienne zamknięte odcinkowo.