Pęcice
52°09′11″N 20°50′55″E/52,153056 20,848611
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1125[2] |
| Strefa numeracyjna |
22 |
| Kod pocztowy |
05-816[3] |
| Tablice rejestracyjne |
WPR |
| SIMC |
0005279[4] |
Położenie na mapie gminy Michałowice  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie powiatu pruszkowskiego  | |
| 52°09′11″N 20°50′55″E/52,153056 20,848611[1]
| |
Pęcice – wieś w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie pruszkowskim, w gminie Michałowice[4][5]. Leży nad rzeką Utratą. Wśród zabytków znajdujących się w miejscowości wymienić należy kościół parafialny, pałac z parkiem, folwark i dwa cmentarze.
Wieś szlachecka położona była w 1580 roku w powiecie warszawskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego[6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Jest to stara wieś istniejąca już przed powstaniem parafii. Miejscowość nosi nazwę słowiańską dzierżawczą, patronimiczną, prawdopodobnie od imienia Pęcień, Pęcisław, Pęczek[7].
Parafia w Pęcicach została założona w XIII wieku z fundacji rodu Pierzchałów z gniazda rodowego z Pęcic i kilku okolicznych miejscowości. W XV wieku należało do niej 13 miejscowości[8].
W XVI wieku wieś dzielono na Pęcice tzw. szlacheckie, Pęcice tzw. kościelne oraz Salino – Pęcice, z których ta ostatnia nomenklatura istniała nie dłużej niż 100 lat[9].
Do początku XVII wieku wieś składająca się z kilku folwarków znajdowała się w rękach szlachty herbu Pierzchała (Pęciccy) oraz Chądzyńskich herbu Ciołek. Kolejni Chądzyńscy dokupowali pola w sąsiedniej wsi Reguły[10].
Pod koniec XVII wieku jednym z właścicieli był Górski herbu Bożawola, który w XVIII wieku przyłączył do folwarku sąsiednią wieś Chlebowo, oraz dalsze części wsi Reguły.
Pod koniec XVIII wieku pęcicki majątek ze wszystkimi przydatkami w okolicznych wsiach przeszedł z rąk rodziny Górskich w ręce Pawła Zaborowskiego przez poślubioną przez niego Konstancję z Górskich.
W roku 1808 dobra nabył Jan Paweł Sapieha i zbudował tu pałac (tzw. cassino) jako miejsce podmiejskich bankietów dla towarzystwa wolnomularzy stowarzyszonych w Loży Braci Polaków Zjednoczonych na Wschodzie Warszawy[11] Następnie nabyte ponownie przez Zaborowskich. W roku 1818 kupione przez Antoniego Bieńkowskiego herbu Korwin. Bieńkowski dokupił następnie kolejne części okolicznych wsi Czechowic, Szamotów, Kaliszów i Reguł. W roku 1832 dobra nabyte zostały przez Popławskich herbu Jastrzębiec. Poprzez Marię z Popławskich zamężną z Łuszczewskim przeszły w posiadanie Łuszczewskich herbu Korczak[12].
Do roku 1945 majątek znajdował się w rękach rodziny Marylskich herbu Ostoja (Antoni Marylski senior adoptowany został przez małżeństwo Łuszczewskich[13]).
Jesienią 1914 roku podczas I wojny światowej Pęcice znalazły się na linii frontu między wojskami rosyjskimi i niemieckimi (miejscowość kilkakrotnie przechodziła z rąk do rąk). Rosyjski kontratak odbił wieś, a pałac, w piwnicach którego schroniła się miejscowa ludność, ostrzelała artyleria niemiecka. W wyniku ostrzału pałac uległ zniszczeniu i spaleniu. Duże szkody wyrządzono też w samej wsi, jak i w budynku miejscowego kościoła (pociski z tych wydarzeń do dziś tkwią w jednej z jego ścian). Pozostałością tych walk zwanych „bitwą o Pruszków” jest znajdujący się na północny wschód od Pęcic cmentarz poległych tu żołnierzy.
Po wybuchu powstania warszawskiego, pomiędzy 1 a 2 sierpnia 1944, wycofująca się z warszawskiej dzielnicy Ochota grupa 700 powstańców pod dowództwem komendanta obwodu, ppłk. Mieczysława Sokołowskiego ps. „Grzymała”, przemieszczając się wzdłuż linii kolejki EKD, próbowała się przedostać do lasów sękocińskich poprzez Reguły i Pęcice, gdzie natknęła się na Niemców. W wyniku spotkania doszło do potyczki, w efekcie której większość 700-osobowego zespołu przebiła się w rejon Sękocina, a 67 powstańców zostało pochwyconych, po czym w większości zamordowanych. Zwłoki ofiar ekshumowano w 1946 i w większości zidentyfikowano. Na miejscu zbrodni ustawiono symboliczne mauzoleum.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa warszawskiego.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Kościół pw. św. Piotra i Pawła
[edytuj | edytuj kod]
We wsi znajduje się kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, klasycystyczny, murowany, zbudowany w latach 1825–1832 według projektu Jana Postawki[14]. Wnętrze posiada interesujące zabytkowe wyposażenie, między innymi fragmenty rozbitego w roku 1914 późnorenesansowego nagrobka Andrzeja Chądzyńskiego. Przy kościele cmentarz parafialny. Na jego terenie kilka zabytkowych nagrobków, między innymi rodziny Popławskich, Tarczewskich, Marylskich. Przed kościołem figura NMP fundacji Popławskich.
Pałac
[edytuj | edytuj kod]
Pałac klasycystyczny został zbudowany w latach 1808–1809 prawdopodobnie wg projektu Fryderyka Alberta Lessla, w późniejszych czasach kilkakrotnie rozbudowywany. Prawie całkowicie zrujnowany w czasie I wojny światowej, odbudowany w latach dwudziestych XX wieku. Na attyce budynku nad wejściem znajduje się napis, umieszczony tu w czasie odbudowy po I wojnie: Jam Dwór Polski. Co Walczy Mężnie i Strzeże Wiernie.
Wokół pałacu rozciąga się park krajobrazowy założony w latach 1808–1809 wg projektu Jana Chrystiana Schucha. W parku znajduje się staw z wyspą, lodownia, figurka NMP dwudziestowieczna, oraz pomnik poległych w roku 1944 powstańców. Występuje tu wiele cennych okazów drzew, między innymi: 250-letnie wiązy szypułkowe, oraz lipa drobnolistna o obwodzie 755 cm (w 2015), wiek ocenia się na 350 lat; to jedna z najgrubszych lip na Mazowszu[15]. Teren parku łączy się z 50-hektarowym obszarem stawów, założonych w XIX wieku, zasilanych przez rzekę Utratę, na których gnieździ się wiele gatunków ptactwa wodnego.
Dziś pałac znany jest pod nazwą Dwór Polski.
W 1990 roku we dworze na piętrze kilka pokoi wynajmował kandydat na prezydenta RP Stanisław Tymiński[16].
W latach 1990–1991 pałac w Pęcicach był siedzibą spółki Art-B, a jej szefowie, Bogusław Bagsik i Andrzej Gąsiorowski, przyjmowali w nim polityków wszystkich ówczesnych partii[17]. Do niedawna mieścił się w nim pensjonat „Dwór Polski”, obecnie obiekt jest zamknięty.
Obok parku, na terenie folwarku znajduje się kilka zabytkowych budynków starszych od pałacu: rządcówka (1785), dwukondygnacjowa stajnia i spichlerz lub dawny młyn. Do niedawna na terenie parku znajdowały się ruiny (zniszczonej w 1914) klasycystycznej murowanej karczmy.
Przy północnym narożniku parku znajduje się żeliwny krzyż przydrożny ufundowany przez Popławskich w roku 1856[18]
Cmentarz z I wojny światowej
[edytuj | edytuj kod]
W sąsiedztwie (52°09′25″N 20°51′06″E/52,157000 20,851800) znajduje się cmentarz żołnierzy niemieckich i rosyjskich (w tym Polaków) poległych w 1914 roku, o wymiarach około 53 na 17 metrów. Przed I wojną światową w miejscu tym odkryto relikty cmentarzyska, prawdopodobnie z okresu kultury łużyckiej[19].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 98987
- ↑ Wieś Pęcice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-11-29], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 909 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 267.
- ↑ Aleksander Gieysztor: Wiejska przeszłość Pruszkowa i jego okolic w średniowieczu i dobie nowożytnej – Dzieje Pruszkowa. Warszawa: KiW, 1983.
- ↑ Jozef Nowacki: Dzieje archidiecezji poznańskiej. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1959-1964.
- ↑ W. Małcużyński: Rozwój terytorialny miasta Warszawy. Warszawa: Drukarnia E Lubowskiego i Ska, 1900.
- ↑ W. Knapiński: Notaty do historii kościołów w Diecezji Warszawskiej. maszynopis powielony, 1948, w zbiorach KOBIDZ, Warszawa, 1948.
- ↑ Z. Baranowska: Dokumentacja historyczno-architektoniczna PKZ. Warszawa: maszynopis, 1970.
- ↑ Galicka, Sygietyńska: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10, zeszyt 17. Warszawa: 1968.
- ↑ Jacek Moskwa: Antoni Marylski i Laski. Kraków: Znak, 1897.
- ↑ Tomasz Terlecki: Wiejski Komorów. Warszawa: Studio Bąk, 2009.
- ↑ Krzysztof Borkowski, Robert Tomusiak, Paweł Zarzyński. Drzewa Polski. 2016. s. 353.
- ↑ Pęcice: Awantury w małym dworku. „Rzeczpospolita”, 14 sierpnia 2000. [dostęp 2023-04-11].
- ↑ Joanna Solska. Co zostało po Art B. „Polityka”, s. 21–23, 13 lipca 2011. [dostęp 2011-09-03].
- ↑ Galicka, Sygietyńska: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 10, zeszyt 17. 1968.
- ↑ Antoni Marylski: Niemcy przed Warszawą. Epizod z Wielkiej Wojny. Warszawa: Wyd. Perzyński, Niklewicz i Ska, 1921.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Pęcice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 33.
- Pęcice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 442.
- Awantury w małym dworku
| Wsie | |
|---|---|
| Część wsi | |
| Pozostałe miejscowości |
_COA.svg)