Ottokar Brzoza-Brzezina

Ottokar Wincenty Brzoza-Brzezina

Brzezina

pułkownik artylerii
Data i miejsce urodzenia	3 marca 1883 Protivín, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	30 sierpnia 1968 Zielonka, Polska
Przebieg służby
Lata służby	1903–1927 i 1939–1945
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	50 Dywizja Piechoty
Stanowiska	dowódca dywizji
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Ottokar Wincenty Brzoza-Brzezina, cz. Ottokar Březina (ur. 3 marca 1883 w Protivínie w Czechach, zm. 30 sierpnia 1968 w Zielonce pod Warszawą) – pułkownik artylerii Wojska Polskiego, pośmiertnie awansowany na generała brygady.

Życiorys

Był Czechem. Ukończył cztery klasy szkoły realnej i następnie jeden rok Wyższej Szkoły Przemysłowej w Pilźnie. Wstąpił do Szkoły Kadetów Artylerii w Wiener Neustadt, którą ukończył w sierpniu 1903 i został wcielony do c. i k. 31 pułku artylerii dywizyjnej w Stanisławowie, który w 1908 został przemianowany na c. i k. 31 pułk armat polowych. W 1909 został przeniesiony do rezerwy i przydzielony w rezerwie do 31 pułku armat polowych.

W 1911 wstąpił do Związku Walki Czynnej, a następnie do Związku Strzeleckiego, w którym sprawował funkcję komendanta na miasto Stanisławów. Po wybuchu I wojny światowej, od sierpnia 1914 służył w Legionach Polskich. Uczestniczył m.in. w bitwie pod Krzywopłotami, gdzie wsławił się skutecznym ogniem jedynej baterii artylerii, którą dowodził. Do marca 1917 był organizatorem i dowódcą 1 pułku artylerii, a do lipca 1917 sprawował funkcje dowódcy baterii i dywizjonu w c. i k. 28 pułku armat polowych. Po kryzysie przysięgowym został wcielony do armii austriackiej i został dowódcą baterii zapasowej w c. i k. 1 pułku artylerii górskiej. Bohater wiersza Jana Lechonia „Polonez artyleryjski” z tomu Karmazynowy poemat ze znaną strofą To major Brzoza kartaczami w moskiewskie pułki wali. Do 1918 jego oddziałem macierzystym w c. i k. Armii był 31 pułk armat polowych, przemianowany kolejno na 30 pułk armat polowych i 30 pułk artylerii polowej.

W listopadzie 1918 wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Do grudnia 1918 był dowódcą Podhalańskiego Okręgu Wojskowego w Nowym Targu oraz czasowo szefem i dowódcą Okręgu Generalnego Kraków. W kwietniu 1919 został dowódcą 1 pułku artylerii polowej Legionów. Od kwietnia do czerwca 1920 pełnił funkcję szefa sekcji amunicji w Departamencie Artylerii Ministerstwa Spraw Wojskowych, po czym został inspektorem artylerii Armii Rezerwowej. W czerwcu 1920 objął dowództwo 6 Dywizji Piechoty, z którą walczył krótko w wojnie polsko-bolszewickiej. Już w sierpniu 1920 został zastępcą dowódcy artylerii obrony Warszawy. W okresie od stycznia do czerwca 1921 był oficerem inspekcyjnym artylerii przy szefie Sztabu Generalnego. Do września 1922 sprawował funkcję oficera sztabu w Dowództwie Okręgu Korpusu Nr I w Warszawie. 5 września 1922 został przeniesiony z Rezerwy Oficerów Sztabowych DOK I do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu na stanowisko szefa Artylerii i Służby Uzbrojenia. Służbę na tym stanowisku pełnił do listopada 1925 roku, a następnie znajdował się w dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu. 31 sierpnia 1927 roku został przeniesiony w stan spoczynku. Zamieszkał w Zielonce pod Warszawą, gdzie za zasługi otrzymał grunty i folwark nazwany „Brzoza”.

1 września 1939 zgłosił się do służby wojskowej. 22 września objął dowództwo nad improwizowanym zgrupowaniem „Brzoza”, które zorganizował z różnych oddziałów zapasowych w rejonie Małoryty. 25 lub 26 września wraz ze swoim zgrupowaniem podporządkował się dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” gen. Franciszkowi Kleebergowi. 28 września po włączeniu w jego skład zgrupowania „Drohiczyn Poleski” całość została formalnie nazwana 50 Dywizją Piechoty Rezerwowej. Dowodził tą dywizją w czasie bitwy pod Kockiem. Po kapitulacji SGP „Polesie” wzięty do niewoli niemieckiej, z których został rychło zwolniony, ze względu na swoje czeskie pochodzenie. W połowie października powrócił do Zielonki.

Grób gen. Ottokara Brzozy-Brzeziny na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

W czasie okupacji prowadził firmę budowlaną. Od listopada 1939 nawiązał kontakt z Komendą Główną SZP. Jego majątek pełnił rolę konspiracyjnego ośrodka Okręgu Warszawskiego SZP, a następnie ZWZ-AK. W 1943 powstała w nim baza szkoleniowa dla podoficerów batalionu terytorialnego AK „Dęby”. Ottokar Brzoza-Brzezina czynnie współpracował z wywiadem AK. W swoim folwarku ukrywał także grupę Żydów. W 1944 został aresztowany przez Niemców i wywieziony do Oflagu IIC Woldenberg.

Po uwolnieniu z niewoli, powrócił do Polski. Ponownie zamieszkał w Zielonce, gdzie zmarł. Został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (kwatera 110-O-IV-13). Jego imieniem nazwano ulicę znajdującą się w Zielonce na tzw. Bankówce, oraz polski system niszczycieli czołgów Ottokar–Brzoza. 5 maja 2018 jego szczątki zostały przeniesione z honorami wojskowymi na warszawski Cmentarz Wojskowy na Powązkach (kwatera 18A-3-30).

Awanse

• kadet-zastępca oficera – 1 września 1903
• podporucznik – 1 listopada 1905
• porucznik – ze starszeństwem z 1 maja 1911
• kapitan – 1914 (w c. i k. Armii kapitan rezerwy ze starszeństwem z 1 września 1915)
• major – 1915
• podpułkownik – 1918
• pułkownik – 1920
• generał brygady – 1969 (pośmiertnie, mianowanie z 15 lutego przez Prezydenta RP na Uchodźstwie Augusta Zaleskiego)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Kawalerski Orderu Wojennego Virtuti Militari (1970, pośmiertnie)
• Krzyżem Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari nr nadania 199 za II wojnę światową
• Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari nr nadania 13976 za II wojnę światową
• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari – nr 7502 – za wojnę 1920 roku
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie (po raz pierwszy 1921)
• Znak oficerski „Parasol”
• Krzyż Żelazny II kl. nadany w 1916

Bibliografia

• Schematismus für das k.u.k. Heer und für die k.u.k. Kriegsmarine für 1904. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, grudzień 1903. (niem.).
• Schematismus für das k.u.k. Heer und für die k.u.k. Kriegsmarine für 1908. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, grudzień 1907. (niem.).
• Schematismus für das k.u.k. Heer und für die k.u.k. Kriegsmarine für 1909. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, styczeń 1909. (niem.).
• Schematismus für das k.u.k. Heer und für die k.u.k. Kriegsmarine für 1912. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, grudzień 1911. (niem.).
• Ranglisten des kaiserlichen und königlichen Heeres 1918. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, 1918. (niem.).
• Tadeusz Kryska-Karski i Stanisław Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Editions Spotkania, Warszawa 1991, wyd. II uzup. i poprawione.
• Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1990, s. 754-755. ISBN 83-211-1096-7.